Luận văn Điều tra hiện trạng canh tác xoài và khảo sát tình hình dịch hại trên xoài cát chu trong điều kiện xử lý ra hoa trái vụ tại phường Mỹ Thạnh thành phố Long Xuyên năm 2004 - 2005

n Lá phủ đầy rệp, lá sẽ bị héo vàng, bị biến dạng và cuối cùng bị khô. Rệp trưởng thành cái có màu vàng nhạt, đường kính 1,5-2 mm. Trứng màu vàng nằm ở dưới bụng con cái. Ấu trùng nở ra nằm một chỗ trong suốt thời kỳ sống của nó. * Rệp sáp bông Icerya purchasi M Rệp cái có kích thước cơ thể dài 6,5 mm, rộng 4,5 mm. Rệp đực có thân dài 2 mm, sải cánh 6 mm. Ấu trùng lột xác 2 lần. Trước khi lột xác, ấu trùng bất động và phủ đầy sáp trắng. Trứng màu đỏ nhạt, hình ôvan. Một con cái có thể đẻ từ 50 đến 1300 trứng. Phòng trị Sử dụng bọ rùa Rodolia cardinalis trừ rệp. Phun các loại thuốc như: Bassa, Applaud Mic, Mipcin * Rệp sáp phấn Rastrococcus spinous 21 Thành trùng dài 3-3,5 cm, cơ thể dẹp, chung quanh cơ thể có các sợi tua sáp trắng rất dài. Chiều dài sợi sáp ở đuôi bụng dài gấp 2-2,5 lần chiều dài của cơ thể. Cả thành trùng lẫn ấu trùng đều chích hút nhựa lá xoài (Nguyễn Thị Thu Cúc, 2000). * Rệp dính Chích hút nhựa cây ở mặt dưới lá, nhánh non và lá (Dương Minh và ctv, 2001). Cắm vòi vào rễ, thân, cành, lá, hoa và quả, hút nhựa làm giảm sức sống của cây xoài (Vũ Công Hậu, 1982). Phòng trị Dùng các loại thuốc Supracide 0,1%, Dimecron, Bi58, Hostathion với nồng độ 0,2% (Trần Thế Tục, 1998). 2.2.2.9. Ruồi đục trái *Tầm quan trọng Ruồi đục trái cây là đối tượng kiểm dịch trong việc xuất và nhập khẩu của nhiều nước trên thế giới. Là một loài ruồi nguy hiểm (Vũ Công Hậu, 1982). Ruồi đục trái là một loại côn trùng đa thực tấn công rất nhiều loại trái cây nhiệt đới, với thành phần loài vô cùng phong phú. Ruồi đục trái hiện diện và tàn phá cây trồng khắp nơi, gây tổn thất rất lớn đến năng suất (Nguyễn Ngọc Thùy và ctv, 2001). *Đặc điểm hình thái Loài Bactrocera correcta cánh trước có một băng ngang cuối cánh không liên tục. Lưng ngực màu hơi đỏ. Đốt chày chân sau màu nhạt. Loài Bactrocera dorsalis cánh trước có băng ngang cuối cánh liên tục. Lưng ngực màu đen. Đốt chày chân sau có nhiều chấm đỏ (Lê Thị Sen và Lê Văn Vàng, 2000). Ruồi dài 9 mm, rộng 4 mm, con cái chích vào vỏ trái (sâu 2-4 mm) và đẻ trứng ở đó. Sau 3 ngày trứng nở thành dòi. Dòi sống 8-12 ngày trong trái, sau đó chui ra và hóa nhộng ở dưới đất rồi biến thành ruồi, ruồi có thể sống 43-92 ngày (Trần Thượng Tuấn, 1997). *Cách gây hại Ruồi cái đẻ trứng trong lớp vỏ xoài khi gần chín. Sau 2-3 ngày trứng nở thành dòi đục ăn thịt trái, làm trái bị thối và rụng. Vết ruồi chích rất nhỏ, vỏ trái 22 phát triển lấp đi nên trông bên ngoài trái vẫn bình thường, nguyên vẹn (Nguyễn Mạnh Chinh, 2001). Ruồi dùng ngòi chọc vào vỏ quả chỗ tiếp giáp giữa vỏ và ruột quả để đẻ trứng vào các trái gần chín. Ngoài vỏ chỗ ruồi chọc bị ứa nước, có một quầng vàng, dòi ăn sâu vào phía trong làm quả bị vữa ra và bị thối. Quả dễ rụng. Chúng sẽ làm nhộng ở dưới đất (Nguyễn Văn Kế, 2001). Phòng trị Vệ sinh vườn. Loại bỏ những quả bị sâu, đem ra xa vườn. Sử dụng thiên địch như ruồi Opius. Dùng bẫy dẫn dụ ruồi, sau đó tiêu diệt (Đường Hồng Dật, 2000). 2.3. Bệnh trên xoài 2.3.1. Thành phần bệnh hại Nguyễn Thị Nghiêm (2001) ghi nhận tại bệnh hại các vườn xoài khảo sát ở Cần Thơ, Đồng Tháp, Tiền Giang rất phong phú như thán thư, bồ hóng, phấn trắng, đốm rong Trên xoài gồm có các bệnh như cháy lá (Macrophoma sp.), thán thư (Collectotrichum gloeoporioides), đốm bồ hóng (Meliola sp., Capnoclium sp.), đốm rong (Cephaleuros viescens), đốm đen vi khuẩn (Xanthomonas sp.), đốm da ếch (Chaetothyrium), đốm lá (Pestalotia sp.) (Ngô Thanh Cường, 2003). Nguyễn Văn Huỳnh và Nguyễn Thị Nghiêm (2003) ghi nhận có 7 loài bệnh hiện diện. Các bệnh thán thư do nấm Collectotrichum mangiferae và Gloeosporium mangiferae, đốm cháy lá do nấm Pestalotia mangiferae, đốm bồ hóng do nấm Meliola sp. đã xuất hiện khá phổ biến. 2.3.2. Đặc điểm một số loại bệnh phổ biến trên xoài 2.3.2.1. Bệnh thán thư *Tác nhân Do nấm Collectotrichum gloeoporioides *Tầm quan trọng Xoài bị những bệnh phá hoại phổ biến nhất là bệnh thán thư phá hại lá, cành, quả non cũng như quả già (Vũ Công Hậu, 1982). Gây hại phổ biến và trầm trọng ở nhiều vùng trồng xoài. Bệnh có thể gây hại trên các bộ phận của cây xoài như: lá, đọt, bông và trái. Bệnh làm lá khô, làm 23 rụng bông, thối trái. Mầm bệnh lưu tồn trên cành lá bị bệnh (Nguyễn Mạnh Chinh, 2001). Nấm bệnh tấn công các phần cành lá, hoa và trái của cây. Trên hoa, bệnh làm rụng hoa, hư phát hoa và rụng trái non. Ở lá, bệnh thường xuất hiện ở lá còn non, gây cháy lá và làm giảm quang hợp. Trên trái, làm trái bị chín háp, thâm kim hoặc hư hỏng khi tồn trữ (Trần Thượng Tuấn, 1997). *Triệu chứng Trên lá những đốm bệnh kết hợp tạo thành những đốm bệnh bất thường 0,3- 1,0 cm gây biến dạng lá. Trên phát hoa, vết bệnh là chấm nhỏ, không đều màu đen cả trên trục và nhành hoa. Sự lây lan nhanh và phát triển của bệnh trên chùm hoa tạo ra những đám có màu đen của hoa và gié. Trên trái, vết bệnh là những chấm nhỏ và tối. Vết bệnh có thể phát triển bất cứ chỗ nào trên bề mặt trái (Tô Việt Diễm Ca và Mai Văn Trị, 2003). Triệu chứng điển hình là những vệt màu nâu đỏ có nhiều đốm trên lá, sau đó vết khô, rồi thủng. Trên cuống các chùm hoa cũng có những đốm bệnh màu nâu đen làm cho hoa và quả rụng. Trên quả, vỏ bị hại có những đốm đen hơi tròn lõm xuống (Vũ Công Hậu, 2000). Phòng trị Xén tỉa cành, tạo độ thông thoáng, tiêu hủy các phần bị bệnh. Phun thuốc diệt nấm như Score, Antrcol, Mancozeb, Dithane M45, Benlate, Copper oxychloride( Nguyễn Thị Nghiêm, 2001). 2.3.2.2. Bệnh phấn trắng *Tác nhân Bệnh do nấm Oidium mangiferae *Tầm quan trọng Nấm bệnh làm lá non biến dạng và rụng đi. Nấm cũng gây hiện tượng trắng hoa và quả (Đường Hồng Dật, 2000). Bệnh phát sinh khi trời nóng, độ ẩm cao. Bệnh đóng thành từng lớp phấn trắng trên lá non và trên các chùm hoa. Vì nấm xâm hại hoa nên quả non sớm bị bệnh vàng và rụng (Vũ Công Hậu, 2000). *Triệu chứng 24 Bệnh phấn trắng phát sinh đầu tiên từ ngọn, lan dần xuống các lá non, chùm bông, trái non và cành. Ngọn và lá non có thể bị khô, bông bị khô và rụng. Trái bị bệnh sẽ méo mó, biến dạng, vàng úa và rụng (Nguyễn Mạnh Chinh, 2001). Nguyễn Thị Nghiêm (2001) ghi nhận mặt dưới lá có lớp phấn trắng phủ, mặt trên của lá bệnh vết bệnh có màu vàng, sẽ ngã sang nâu rồi nâu sậm. Khi bị nặng, lá có thể bị biến dạng. Vào giai đoạn trổ hoa cuống hoa bị thâm tím và có lớp phấn trắng bao phủ, hoa rụng. Khi cây mang trái, cuống trái cũng bị lớp phấn trắng bao phủ làm cho trái bị rụng. *Phòng trị Phun Benomyl suốt thời kỳ ra hoa sẽ ngừa được bệnh. Có thể phun các loại thuốc để trị như: Benlate, Karathane, Thiovit....(Nguyễn Thị Nghiêm, 2001). 2.3.2.3. Bệnh cháy lá *Tác nhân Do nấm Macrophoma mangiferae gây ra. *Tầm quan trọng Bệnh phát triển và gây hại nặng trong mùa mưa, tấn công lá, cành và quả, chủ yếu làm thối quả rất nhanh. Nấm bệnh có thể sống nhiều năm trên vết bệnh, bào tử lan nhanh nhờ nước mưa (Trần Thế Tục, 1998). *Triệu chứng Bệnh phát sinh từ chóp lá, chóp lá bị khô và phát triển lan dần vào phía trong phiến. Trên nhánh đốm bệnh hình bầu dục, phát triển dần bao quanh cả cành. Trên trái đốm bệnh tròn, hơi úng nước (Nguyễn Mạnh Chinh, 2001). Đốm bệnh lúc đầu nhỏ như đầu kim, màu vàng, dần dần lớn lên có màu nâu nhạt, rồi nâu đậm, viền màu tím sậm hơi nhỏ. Tâm vết bệnh biến thành màu xám tro, có các vết đen là những ổ nấm (Nguyễn Văn Huỳnh và Võ Thanh Hoàng, 1997). Phòng trị Bằng cách loại bỏ những phần bị bệnh, có thể phun Copperzinc, Copper-B, Benomyl(Dương Minh và ctv, 2001). 2.3.2.4. Bệnh bồ hóng và đốm bồ hóng *Tác nhân 25 Bệnh bồ hóng do nấm Capnodium mangiferae và đốm bồ hóng do nấm Meliola sp. *Tầm quan trọng Nấm bệnh phát triển trên chất do côn trùng chích hút (rầy, rệp sáp, rầy bông) tiết ra ở hoa và mặt dưới lá. Bệnh thường xảy ra vào giai đoạn đâm tược non hoặc giai đoạn trổ hoa khi mật số rầy lên cao. Bệnh cũng xuất hiện trên trái, nhất là vào giai đoạn gần thu hoạch (Nguyễn Thị Nghiêm, 2001). *Triệu chứng Lá, cành, hoa thường có nhưng đốm đen bám ở mặt ngoài. Các đốm này bất dạng giống như lớp khói đèn, nhiều phấn mịn (Ngô Thanh Cường, 2003). Nấm bệnh phát triển thành mảng đen (Capnodium mangiferae) hoặc từng đốm nhỏ (Meliola mangiferae) bám ở bề mặt lá, thân, bông và trái xoài từ lớp mật do các loại rầy chích hút tiết ra (Trần Thượng Tuấn, 1997). Phòng trị Có thể phun các loại thuốc như Trebon, Bassa, Dimecron, các loại thuốc gốc đồng (Cu) hay bột lưu huỳnh (S) với nồng độ 0,2% (Nguyễn Thị Ngọc Ẩn, 2001). 2.3.2.5. Bệnh thối trái *Tác nhân Do nấm Botryodiplodia theobromae Pat gây ra. *Tầm quan trọng Tấn công trái trong giai đoạn tồn trữ hay vận chuyển và thường gây hại khoảng 3-5%. Bệnh làm thối mảng thịt trái nơi gần cuống hoặc nơi vỏ trái bị vết trầy. Trái hái không chừa cuống làm bệnh dễ xâm nhập phá hoại (Trần Thượng Tuấn, 1997). *Triệu chứng Triệu chứng xuất hiện trên trái chín, vết bệnh bắt đầu từ vùng trái nơi sát với cuống bị mất màu, sẫm lại, sau đó phát triển nhanh trong vòng 7 ngày trở lại (Ngô Thanh Cường, 2003). *Phòng trị 26 Vệ sinh cành nhánh chết, thu hoạch lúc thời tiết khô ráo, tránh làm rụng cuống và dập trái, xử lý trái sau khi thu hoạch (Ngô Thanh Cường, 2003). 2.3.2.6. Bệnh đốm đen vi khuẩn *Tác nhân Do vi khuẩn Xanthomonas campestris pv. mangiferae gây ra. *Tầm quan trọng Bệnh thường gây hại trong mùa mưa và gây hại ở cành non, cuống trái, lá, trái. Trên trái vết bệnh nhỏ có nhựa chảy ra, đôi khi bị thối và rụng đi (Trần Văn Hai và Phạm Hoàng Oanh, 2003). *Triệu chứng Ngô Thanh Cường (2003) ghi nhận vết bệnh trên cành non và trên lá nhô lên, màu nâu đến đen, sần sùi, có hình bầu dục hay dạng tứ giác, đôi khi rìa vết bệnh hơi nhũn nước. Trên trái, thường xuất hiện khi trái cỡ nắm tay (đường kính 3- 4 cm), vi khuẩn xâm nhập vào trái qua bì khổng có những chấm li ti màu nâu, dần dần các chấm này u lên làm nứt vỏ trái theo dạng ngôi sao, nhựa bên trong trái ứa ra. Chóp lá có các đốm vàng nhỏ, lớn dần sẽ có màu nâu hay đen và có quầng vàng xung quanh, nhiều đốm liên kết thành từng mảng lớn sần sùi. Các mảng bệnh này khô đi, lá rụng nếu nhiễm nặng. Trên trái non cũng có những vết nứt nâu đen hình chân chim, có quầng vàng và trái thường bị rụng non (Nguyễn Văn Huỳnh và Võ Thanh Hoàng, 1997). *Phòng trị Bằng cách cắt bỏ cành lá bệnh, phun các loại thuốc gốc đồng như Copper- Zinc, Kasuran(Dương Minh và ctv, 2001). 2.3.2.7. Bệnh da ếch *Tác nhân Do nấm Chaetothyrium gây ra *Tầm quan trọng Bệnh thường gây hại nặng trong điều kiện ẩm độ cao. Bệnh không làm hư vỏ trái mà chỉ làm giảm giá trị thương phẩm của trái, chỉ khi nào bệnh quá nặng mới làm hư vỏ trái, làm vỏ trái nơi bệnh có màu đen (Ngô Thanh Cường, 2003). *Triệu chứng 27 Bệnh nhiễm rất sớm trên trái non, thường từ cuống trái, sau đó bệnh lan dần xuống bên dưới. Vết bệnh là những chấm nhỏ màu đen, tròn, sau đó lan dần ra và tạo thành các đốm nâu đen rải rác trên vỏ trái xoài, nhìn vào giống như da con ếch (Trần Văn Hai và Phạm Hoàng Oanh, 2003). Phòng trị Phun ngừa lúc 30-40 ngày khi đậu trái bằng các loại thuốc như: Benlate 50 WP, Derosal 60 WP, Chlorin 0,04%..., bao trái (Ngô Thanh Cường, 2003). 28 Chương 3 PHƯƠNG TIỆN VÀ PHƯƠNG PHÁP 3.1. Vật tư thí nghiệm - Phiếu điều tra in sẵn - Vườn xoài - Bình phun thuốc - Hóa chất - Kính lúp cầm tay - Bọc nylon dùng để đựng mẫu - Viết chì - Cồn 70o - Máy ảnh - Sổ ghi số liệu - Hộp nhựa nuôi ấu trùng và nhộng 3.2. Phương pháp 3.2.1. Thể thức thí nghiệm Thể thức thí nghiệm sử dụng phương thức ngẫu nhiên hoàn toàn. Số lần lặp lại là 3, với 4 nghiệm thức như sau: - Nghiệm thức 1: (đối chứng) chỉ tưới Paclobutrazol (PBZ) chung quanh gốc với nồng độ 1 g a.i/m đường kính tán vào đầu tháng 09. - Nghiệm thức 2: chỉ xịt Thiourea với nồng độ 0,5% vào đầu tháng 11 - Nghiệm thức 3: chỉ xịt PBZ với nồng độ 0,5% vào đầu tháng 11. - Nghiệm thức 4: tưới PBZ 1 g ai/m đường kính tán vào đầu tháng 09, đến đầu tháng 11 xử lý ra hoa bằng Thiourea với nồng độ 0,5%. - Tổng số cây xoài cần cho thí nghiệm: 12 cây xoài (xem một cây xoài là một đơn vị thí nghiệm). 3.2.2. Phương pháp tiến hành - Thu thập số liệu thứ cấp. - Khảo sát tình hình dịch hại trên xoài Cát Chu ở Đông Thạnh B - phường Mỹ Thạnh - TP Long Xuyên. - Điều tra sử dụng phiếu, dựa vào số liệu của Ban Nông Nghiệp phường, Hội Nông Dân phường... 29 3.2.3. Điều tra nông dân Nhằm tìm hiểu tình hình canh tác xoài, tình hình dịch hại trên xoài, đặc biệt quan tâm đến tình hình dịch hại trong điều kiện xử lý ra hoa trái vụ, cũng như sự hiểu biết về dịch hại trên xoài và các loài thiên địch trong vườn như: kiến vàng, bọ rùa...Đề tài này tiến hành điều tra trong địa bàn khảo sát từ tháng 9/2004 đến tháng 02/2005 theo phiếu điều tra có soạn sẵn câu hỏi. 3.2.3.1. Nguyên tắc điều tra - Hỏi trực tiếp người chăm sóc vườn - Không gợi ý nông dân trả lời - Số hộ điều tra là 50 hộ - Tiêu chuẩn chọn vườn điều tra: những hộ có vườn xoài cho trái ít nhất 02 năm. 3.2.3.2. Nội dung điều tra Điều tra về đặc điểm vườn, kỹ thuật canh tác, và tình hình dịch hại trong vườn, thành phần loài, tầm quan trọng, cũng như cách phòng trị các loài dịch hại phổ biến trên xoài. 3.2.3.3. Địa bàn điều tra Điều tra 50 hộ có vườn xoài ở phường Mỹ Thạnh - TP. Long Xuyên - An Giang. 3.2.3.4. Phương pháp điều tra Khi điều tra nông dân hỏi theo bảng câu hỏi, kết hợp ghi chép, quan sát vườn xoài để ghi nhận chính xác các loài gây hại trên vườn. 3.2.4. Khảo sát vườn trong điều kiện xử lý ra hoa trái vụ 3.2.4.1. Chỉ tiêu ghi nhận tổng quan Số liệu khí tượng trong năm 2004 3.2.4.2. Chỉ tiêu ghi nhận trên vườn xử lý ra hoa - Lịch sử vườn xoài - Tình hình dịch hại trên vườn trong các giai đoạn sau: + Thời gian trước khi xử lý + Thời gian sau khi xử lý đến nhú cựa gà và bông nở + Thời gian bông nở cho đến xoài đậu trái + Thời gian đậu trái đến thu hoạch 30 - Mỗi lần quan sát 4 hướng trên cây xoài. Mỗi hướng quan sát 10 chồi hoặc 10 phát hoa. Nếu mức độ thiệt hại <25% nhẹ (+), <50% trung bình(+ +), <75% nặng(+ + +), >75% rất nặng(+ + + +). 3.2.5. Phân tích số liệu Xử lý số liệu bằng thống kê mô tả trong chương trình Excel. Hình 1: Tổng quan vườn khảo sát dịch hại trong điều kiện xử lý ra hoa trái vụ 31 Chương 4 KẾT QUẢ THẢO LUẬN 4.1. Kết quả điều tra nông dân 4.1.1. Đặc điểm vườn điều tra Qua kết quả bảng 1, chúng tôi nhận thấy có 30% vườn xoài trồng chuyên canh. Tuy nhiên, thực tế vườn chuyên canh thật sự chỉ có một số, còn lại là xoài trồng xung quanh nhà, vườn trồng chưa theo quy hoạch. Vườn xen canh chiếm 20%, trồng xen canh chủ yếu với các loại cây như sa bô, chuối, mãng cầu, mận, Vườn trồng xung quanh khuôn viên nuôi cá chiếm 50% số hộ điều tra, điều này là do nông dân tận dụng đất để trồng xoài, tăng nguồn thu nhập, che bóng mát và hạn chế xói mòn thành ao. Bảng 1: Đặc điểm vườn điều tra Đvt: % Đặc điểm Hộ điều tra 1. Vườn Độc canh 30 Xen canh 20 Kết hợp chăn nuôi 50 2. Tuổi cây 5-10 90 11-20 10 3. Trình độ nông dân Cấp 1 50 Cấp 2 22 Cấp 3 28 4. Tuổi nông dân 30-40 22 41-50 24 51-60 54 5. Vườn bị ngập nước Ngập nước 22 Không ngập nước 78 Số hộ điều tra: n = 50 Đa số vườn xoài trong vùng là mới thành lập, cho trái được 3-4 mùa, tuổi vườn còn nhỏ. Vườn từ 5-10 năm tuổi chiếm 90%. Do những năm gần đây, theo xu hướng chuyển dịch cơ cấu cây trồng nên có nhiều vườn xoài được thành lập. Xoài 32 lại là cây ăn trái dễ trồng, hiệu quả kinh tế cao, thích nghi với điều kiện của vùng. Do đó sẽ thuận lợi cho việc phát triển của vườn xoài sau này. Tuổi vườn từ 11-20 năm tuổi chiếm 10%. Trình độ văn hóa và tuổi của chủ vườn cũng được chúng tôi ghi nhận: học cấp 1 chiếm đến 50%, học đến cấp 2 là 22%, và 28% chủ vườn đã học đến cấp 3. Chủ vườn có độ tuổi từ 30-40 chiếm 22%, tuổi 41-50 tuổi là 24%, tuổi từ 51-60 là 54%. Qua kết quả điều tra về trình độ văn hóa và tuổi của chủ vườn cho thấy trình độ nông dân còn rất hạn chế, học vấn thấp, tuổi lại cao, do đó mà khả năng tiếp cận và ứng dụng thành tựu của khoa học kỹ thuật vào việc chăm sóc vườn cây ăn trái nói chung và vườn xoài nói riêng gặp rất nhiều khó khăn. Vì thế mà sự hiểu biết của nông dân về dịch hại, cũng như việc xử lý ra hoa trái vụ trên vườn xoài còn hạn chế. Số vườn bị ngập chiếm 22%, số vườn không bị ngập nước chiếm tỷ lệ khá lớn 78%, điều này cũng ảnh hưởng đến tình hình dịch hại trên vườn, nó liên quan đến sự sinh tồn của các loài dịch hại, làm cho tình hình dịch hại ngày càng phức tạp hơn. Vườn không ngập nước sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các loài côn trùng làm nhộng trong đất dễ dàng phát triển như ấu trùng của sâu đục trái, bọ cắt lá phát triển. 4.1.2. Cách thiết kế và chăm sóc vườn xoài của nông dân Chúng tôi ghi nhận vườn có mương líp chủ yếu là vườn kết hợp với nuôi cá, mương là ao, líp là thành ao. Vì thế xoài ở những vườn này không được quan tâm chăm sóc đúng mức. Điều này là do hiện tại nguồn thu nhập của hộ nông dân chủ yếu là vào nuôi cá, thu nhập từ xoài chỉ là phụ nên vườn xoài phát triển chậm, cho trái ít. Các hộ có làm mương líp chiếm 54%, có mương, líp sẽ dễ dàng trong việc tưới cho vườn xoài. Không làm mương líp chiếm 46%, không làm mương dẫn đến rất khó khăn trong việc tưới nước trong mùa khô, cũng như tiêu nước trong mùa mưa cho vườn xoài. Xoài được trồng theo hàng, thuận lợi cho việc chăm sóc chiếm 84%. Còn lại 16% là trồng theo kiểu khác (nanh sấu, so le). Hộ có làm mô chiếm 60%, làm mô sẽ hạn chế ngập nước trong mùa mưa, chiều cao mô theo ghi nhận từ 0,2-0,5 cm. Không làm mô chiếm 40%, điều này ảnh hưởng đến khả năng sinh trưởng và phát triển của cây xoài trong mùa mưa (Bảng 2). 33 Bảng 2:Cách thiết kế, chăm sóc vườn xoài của nông dân Đvt: % Kỹ thuật canh tác % hộ 1. Thiết kế Có mương líp Không mương líp Có làm mô Không làm mô Trồng theo hàng Trồng theo kiểu khác 2. Chăm sóc Có tủ gốc Không tủ gốc Có làm cỏ Không làm cỏ Có tỉa cành Không tỉa cành 3. Sự hiểu biết về thiên địch Có biết Không biết 4. Giống xoài Cát Hòa Lộc Cát Chu Giống khác 5.Cách nhân giống Bằng hột Ghép, tháp 54 46 60 40 84 16 24 76 36 64 46 54 32 68 62 28 10 14 86 Số hộ điều tra n = 50 Tủ gốc cho vườn xoài được ghi nhận: chỉ có 24% hộ có tủ gốc, vật liệu tủ gốc chủ yếu được nông dân tận dụng nguồn vật liệu có tại chỗ như là rơm lúa, lục bình, cỏ khô,Khi được tủ gốc, xoài sẽ phát triển tốt, xung quanh gốc luôn được giữ ẩm, thuận lợi cho sự sinh trưởng của xoài. Có 76% vườn không tủ gốc. Tuy vật liệu tủ gốc có tại chỗ nhưng vì không xem trọng vấn đề tủ gốc, phải tốn nhiều công tủnên xoài phát triển kém trong mùa khô hạn và cũng gây ảnh hưởng không nhỏ đến năng suất xoài. 34 Số hộ làm cỏ cho vườn xoài chiếm tỷ lệ 36%, còn lại 64% hộ không làm cỏ, chủ yếu không làm cỏ là để hạn chế xói mòn và giữ ẩm cho đất. Tuy nhiên, đây cũng chính là điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các loài sâu hại. Tỉa cành cho xoài chỉ 46% hộ có quan tâm, tỉa cành chủ yếu là sau thu hoạch, còn lại 54% không tỉa cành, vườn xoài rậm rạp, không thông thoáng, đây là nơi trú ẩn của nhiều loài dịch hại. Từ đây chúng có điều kiện để phát triển, khi đã phát sinh thì rất khó phòng trị. Nông dân ít chú ý đến các thiên địch trong vườn xoài. Số nông dân biết về thiên địch chiếm 32%, các loại thiên địch chủ yếu là kiến vàng, bọ rùa. Những hộ nông dân không biết về các loài thiên địch chiếm 68%, điều này dẫn đến nông dân phun nhiều loại thuốc gây ảnh hưởng xấu đến các loài thiên địch, các loài này trong vườn có thể chết hết nên dịch hại trên vườn ngày càng phức tạp. Giống xoài Cát Hòa Lộc được nhiều hộ làm vườn chọn trồng chiếm 62 %, do phẩm chất trái ngon, giá bán cao, được nhiều người tiêu dùng ưa chuộng, xoài Cát Chu chiếm 28%, còn lại 10% là các giống xoài khác như: xoài Hương, Hòn Phấn, xoài Đu Đủ, Thanh Ca, xoài Bưởi. Đa số nông dân trồng bằng xoài ghép mua ở các trại giống chiếm 86%, còn lại 14% trồng bằng hột. Trồng xoài ghép cho trái sớm, nông dân mau thu hồi vốn, thu nhập cao. Qua kết quả trên cho thấy nhiều hộ làm vườn cũng nghỉ đến việc trồng xoài giống chất lượng cao, thuận lợi cho việc xuất khẩu sau này (Bảng 2). 4.1.3. Kỹ thuật trồng xoài của nông dân Tưới nước ít được nông dân quan tâm, theo nông dân thì xoài rất dễ trồng, không cần tưới nước cũng được. Do đó, số vườn không tưới nước chiếm 78%. Xoài thiếu nước trong thời gian dài sẽ ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển, xoài chậm lớn, cằn cỗi. Còn lại 22% vườn chỉ tưới trong mùa khô hạn, tưới trung bình từ 4-5 lần/năm. Hầu hết nông dân đều tưới phun lên vườn xoài, bằng cách chạy máy bơm hoặc tát bằng gào nếu vườn có mương, líp. Số lần tưới như vậy cũng chưa bảo đảm cho xoài đủ nước trong mùa khô, cũng ảnh hưởng nhiều đến cây xoài. 35 Bảng 3: Kỹ thuật canh tác xoài của nông dân Đvt: % Kỹ thuật canh tác xoài % hộ Số lần thực hiện/ năm Loại phân, hóa chất sử dụng 1. Bón phân vô cơ Có sử dụng Không sử dụng 2.Bón phân hữu cơ Có bón Không bón 3. Phân bón lá Có dùng Không dùng 4.Tưới nước Có tưới Không tưới 5. Xử lý ra hoa Xử lý trái vụ Không xử lý 74 26 25 75 36 64 22 78 20 80 2-3 1 1-2 4-5 1 (Tháng 6, 7) Urea, DAP, NPK Rơm, phân bò, rác mục HVP, Bioted, 3 lá xanh, Atonik Dollar 02 X, Fofer-X, Nitrat kali Số hộ điều tra n = 50 Số vườn có bón phân vô cơ chiếm 74%, các loại phân được bón chủ yếu là Urea, DAP, NPK, số lượng bón trung bình từ 1-1,5 kg/cây/năm, số lần bón chia ra từ 2-3 lần trong một năm. Số lượng bón như thế này không cung cấp đủ chất dinh dưỡng cho xoài trong một năm. Còn lại 26% hoàn toàn không bón phân. Do đó, khả năng sinh trưởng của xoài gặp rất nhiều khó khăn. Xoài sẽ không đủ dưỡng chất để ra hoa, cho trái. Phân hữu cơ bón cho xoài ít được chú ý, 25% hộ có sử dụng phân hữu cơ và bón chỉ 1 lần/cây/năm, chủ yếu là các loại rơm rác mục, phân bò đã ủ hoai, còn lại 75% hộ không sử dụng, nông dân chưa hiểu về tác dụng của các loại phân hữu cơ. Theo ghi nhận từ kết quả điều tra nông dân, họ cho rằng vì phân hữu cơ tác dụng chậm, phải tốn nhiều công bón nên nông dân không sử dụng. Việc sử dụng phân bón lá cũng được nông dân dùng trong lúc xoài đang nuôi trái chiếm 36%, số lần phun từ 1-2 lần/cây/năm, phân bón lá được sử dụng để phun qua lá, chủ yếu là các loại như: HVP, Bioted, 3 lá xanh, Atonik, còn lại 36 64% không sử dụng phân bón lá, xoài sẽ giảm đậu trái, trái chậm lớn, da trái sẽ sần sùi, không được bóng. Qua kết quả điều tra 50 hộ trồng xoài, có 20% hộ xử lý ra hoa trái vụ. Việc xử lý được thực hiện vào tháng 6, 7, các hóa chất được nông dân sử dụng là Dollar 02 X, Nitrat kali, Fofer-XTrong điều kiện ra hoa trái vụ, tình hình dịch hại rất phức tạp, chủ yếu là rầy bông xoài và sâu đục trái phá hại nghiêm trọng. Theo đánh giá của nông dân thì có thể thất thu năng suất đến 40%-50%. Đa số nông dân phải phun theo định kỳ 7-10 ngày/lần mới có thể phòng trị được sâu bệnh. Vì thế nông dân phải dùng nhiều loại hóa chất mới có thể bảo vệ được trái và có xoài thu hoạch. Hơn nữa, xoài ra hoa lúc gặp mưa nhiều nên cần phải tốn nhiều công chăm sóc và quản lý dịch hại. Số hộ không xử lý ra hoa trái vụ chiếm 80%, điều này là do sự hiểu biết của nông dân trong địa bàn về việc xử lý còn hạn chế, họ không dám áp dụng sự tiến bộ của kỹ thuật xử lý ra hoa. Ngoài ra, nhiều hộ nông dân cho rằng việc xử lý như vậy sẽ làm cho cây xoài mau chết. Từ đây có thể thấy công tác khuyến nông cho các nhà vườn là rất quan trọng. Chúng ta cần phải đưa sự tiến bộ này đến với nông dân, hướng dẫn cho họ hiểu và áp dụng vào thực tế. 4.1.4. Tình hình dịch hại theo ghi nhận và đánh giá của nông dân Qua kết quả điều tra và khảo sát nông dân thì có tất cả 10 loài hiện diện và gây hại phổ biến như: rầy bông xoài, sâu đục trái, sâu ăn bông và bệnh thán thư. Sự hiện diện và mức độ gây hại giữa các loài khác nhau. Theo sự ghi nhận từ nông dân thì rầy bông xoài hiện diện 100% ở các vườn điều tra, nông dân rất quan tâm đối với loài này, loài này phá hại rất nghiêm trọng. Mức độ thiệt hại rất nặng, có thể làm thất thu năng suất trên 70%. Do đó có đến 80% hộ nông dân phải sử dụng thuốc hóa học để trị. Bảng 4: Tình hình dịch hại trên vườn theo đánh giá của nông dân 37 Đvt: % TT Loại dịch hại Hiện diện Mức độ thiệt hại % Hộ sử dụng thuốc 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Rầy bông xoài Sâu đục trái Sâu ăn bông Sâu ăn lá Sâu đục chồi Rệp sáp Sâu ổ Ruồi đục trái Bọ cắt lá Thán thư 100 + + + + 60 + + + + 50 + + + 30 + 30 + + 10 + 20 + 10 + 10 + 50 + + + 80 42 40 14 12 12 0 6 0 16 Tổng số điều tra n = 50 Ghi chú: + nhẹ + + trung bình + + + nặng + + + + rất nặng Sâu đục trái hiện diện cũng rất phổ biến chiếm 60% số vườn điều tra, loài này gây hại rất nặng vào giai đoạn xoài đậu