Luận văn Giám sát thi hành án dân sự ở Việt Nam hiện nay

¬ quan, tæ chøc vµo qu¸ tr×nh thi hµnh ¸n, nh−ng sù tham gia cña nh©n d©n l¹i t−¬ng ®èi h¹n chÕ. Víi t− c¸ch lµ nh©n d©n nãi chung, kh«ng cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng thi hµnh ¸n, th× ngoµi viÖc tham gia vµo qu¸ tr×nh thi hµnh ¸n d©n sù trong vai trß cña ng−êi lµm chøng, ng−êi tham gia b¶o qu¶n tµi s¶n theo yªu cÇu cña c¬ quan thi hµnh ¸n..., nh©n d©n hÇu nh− kh«ng cã sù chñ ®éng tham ra vµo ho¹t ®éng thi hµnh ¸n d©n sù. Së dÜ cã ®iÒu nµy, bëi lÏ ho¹t ®éng thi hµnh ¸n lµ ho¹t ®éng t−¬ng ®èi lµ míi mÎ, nªn sù hiÓu biÕt cña nh©n d©n vÒ thi hµnh ¸n d©n sù cßn rÊt Ýt, trong khi viÖc tuyªn truyÒn vÒ ph¸p luËt thi hµnh ¸n l¹i ch−a ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch th−êng xuyªn vµ s©u réng, mµ chñ yÕu tuyªn truyÒn th«ng qua c¸c ho¹t ®éng thùc tiÔn cña b¶n th©n c¬ quan thi hµnh ¸n vµ chÊp hµnh viªn. V× vËy, ng−êi d©n Ýt ®−îc biÕt ®Õn ho¹t ®éng thi hµnh ¸n. MÆt kh¸c, thi hµnh ¸n d©n sù trùc tiÕp t¸c ®éng g©y ¶nh h−ëng ®Õn quyÒn lîi vËt chÊt cña c¸c bªn ®−¬ng sù, nªn ng−êi d©n do ng¹i va ch¹m mµ kh«ng d¸m trùc tiÕp tham gia vµo qu¸ tr×nh thi hµnh ¸n d©n sù. 56 2.1.2. Gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù cña Quèc héi vµ Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp Quèc héi lµ c¬ quan ®¹i biÓu cao nhÊt cña nh©n d©n, c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt cña n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Quèc héi thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao ®èi víi toµn bé ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc. Gi¸m s¸t cña Quèc héi vµ Héi ®ång nh©n d©n lµ gi¸m s¸t cña c¬ quan ®¹i diÖn cho quyÒn lùc cña nh©n d©n. Theo quy ®Þnh cña LuËt Tæ chøc Quèc héi, LuËt Ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña Quèc héi, th× Quèc héi thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao ®èi víi toµn bé ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc, trong ®ã cã ho¹t ®éng cña c¬ quan thi hµnh ¸n d©n sù vµ c¸c ®èi t−îng gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù. Quèc héi thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao cña m×nh t¹i kú häp Quèc héi trªn c¬ së ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña ñy ban Th−êng vô Quèc héi, Héi ®ång d©n téc, ñy ban cña Quèc héi, §oµn ®¹i biÓu Quèc héi vµ ®¹i biÓu Quèc héi [29]. Trong thi hµnh ¸n d©n sù, Quèc héi thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao ®èi víi ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan thi hµnh ¸n d©n sù, chÊp hµnh viªn th«ng qua b¸o c¸o hµng n¨m cña ChÝnh phñ; xem xÐt tr¶ lêi chÊt vÊn cña Bé tr−ëng Bé T− ph¸p vÒ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng thi hµnh ¸n d©n sù, hoÆc cã thÓ thµnh lËp ñy ban l©m thêi ®Ó xem xÐt c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn thi hµnh ¸n d©n sù. ñy ban Th−êng vô Quèc héi xem xÐt b¸o c¸o cña ChÝnh phñ, xem xÐt viÖc tr¶ lêi chÊt vÊn cña Bé tr−ëng Bé T− ph¸p vµ nh÷ng ng−êi cã liªn quan ®Õn thi hµnh ¸n d©n sù trong thêi gian Quèc héi kh«ng häp, xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c khiÕu n¹i cña c«ng d©n liªn quan ®Õn c«ng t¸c thi hµnh ¸n d©n sù, thµnh lËp vµ tæ chøc §oµn gi¸m s¸t ®èi víi thi hµnh ¸n d©n sù [29]. §¹i biÓu Quèc héi gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù th«ng qua chÊt vÊn Thñ t−íng ChÝnh phñ, Bé tr−ëng Bé T− ph¸p vµ c¸c thµnh viªn kh¸c cña ChÝnh phñ, Ch¸nh ¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn tr−ëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao; thñ tr−ëng c¸c c¬ quan h÷u quan cã liªn quan ®Õn c«ng t¸c thi hµnh 57 ¸n d©n sù; gi¸m s¸t v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt liªn quan ®Õn ho¹t ®éng thi hµnh ¸n vµ gi¸m s¸t viÖc thi hµnh ph¸p luËt vÒ thi hµnh ¸n d©n sù ë ®Þa ph−¬ng; gi¸m s¸t viÖc gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o cña c«ng d©n. §¹i biÓu Quèc héi tù m×nh tiÕn hµnh ho¹t ®éng gi¸m s¸t hoÆc tham gia ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña §oµn ®¹i biÓu Quèc héi; tham gia §oµn gi¸m s¸t cña ñy ban Th−êng vô Quèc héi, Héi ®ång d©n téc, ñy ban cña Quèc héi t¹i ®Þa ph−¬ng khi cã yªu cÇu. Tuy nhiªn, theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 57 LuËt Tæ chøc Quèc héi, th× Quèc héi thµnh lËp c¸c ñy ban cña Quèc héi vµ quy ®Þnh cho c¸c ñy ban c¸c quyÒn h¹n, nhiÖm vô cô thÓ. Trong ®ã ñy ban ph¸p luËt ®−îc giao nhiÖm vô gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan t− ph¸p trong ®ã cã ho¹t ®éng thi hµnh ¸n. Nh− vËy, theo quy ®Þnh nµy, th× chØ cã Quèc héi, ñy ban Th−êng vô Quèc héi, ñy ban ph¸p luËt Quèc héi vµ c¸c ®¹i biÓu Quèc héi, §oµn ®¹i biÓu Quèc héi míi lµ chñ thÓ gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù. Khi thùc hiÖn viÖc gi¸m s¸t ho¹t ®éng thi hµnh ¸n d©n sù, Quèc héi, c¸c c¬ quan cña Quèc héi, §oµn ®¹i biÓu Quèc héi vµ ®¹i biÓu Quèc héi cã tr¸ch nhiÖm: Ph¶i b¶o ®¶m c«ng khai, kh¸ch quan, ®óng thÈm quyÒn, tr×nh tù, thñ tôc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ kh«ng lµm c¶n trë ho¹t ®éng b×nh th−êng cña c¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n chÞu sù gi¸m s¸t. ñy ban Th−êng vô Quèc héi; ñy ban cña Quèc héi, §oµn ®¹i biÓu Quèc héi vµ ®¹i biÓu Quèc héi chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ quyÕt ®Þnh, yªu cÇu, kiÕn nghÞ gi¸m s¸t cña m×nh. Quèc héi xem xÐt, ®¸nh gi¸ vµ b¸o c¸o vÒ ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña m×nh tr−íc cö tri c¶ n−íc; ñy ban Th−êng vô Quèc héi chÞu tr¸ch nhiÖm vµ b¸o c¸o vÒ ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña m×nh tr−íc Quèc héi; §oµn ®¹i biÓu Quèc héi chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña m×nh; b¸o c¸o vÒ ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña §oµn vµ cña c¸c ®¹i biÓu Quèc héi trong §oµn víi ñy ban Th−êng vô Quèc héi; 58 §¹i biÓu Quèc héi chÞu tr¸ch nhiÖm vµ b¸o c¸o vÒ viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô gi¸m s¸t cña m×nh tr−íc cö tri t¹i ®Þa ph−¬ng [29]. §èi víi Héi ®ång nh©n d©n, theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 1 cña LuËt Tæ chøc Héi ®ång nh©n d©n vµ ñy ban nh©n d©n, th× Héi ®ång nh©n d©n lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ n−íc ë ®Þa ph−¬ng, ®¹i diÖn cho ý chÝ, nguyÖn väng vµ quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, do nh©n d©n ®Þa ph−¬ng bÇu ra, chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc nh©n d©n ®Þa ph−¬ng vµ c¬ quan nhµ n−íc cÊp trªn. Héi ®ång nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t ®èi víi ho¹t ®éng cña Tßa ¸n nh©n d©n, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cïng cÊp, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn c¸c nghÞ quyÕt cña Héi ®ång nh©n d©n, gi¸m s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc, tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi, ®¬n vÞ vò trang nh©n d©n vµ cña c«ng d©n ë ®Þa ph−¬ng, trong ®ã cã thi hµnh ¸n d©n sù. Ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña Héi ®ång nh©n d©n ®−îc tiÕn hµnh th−êng xuyªn, g¾n liÒn víi viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô, quyÒn h¹n do ph¸p luËt quy ®Þnh. Gi¸m s¸t cña Héi ®ång nh©n d©n bao gåm: gi¸m s¸t cña Héi ®ång nh©n d©n t¹i kú häp; gi¸m s¸t cña Th−êng trùc Héi ®ång nh©n d©n; gi¸m s¸t cña c¸c Ban cña Héi ®ång nh©n d©n vµ gi¸m s¸t cña ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n. §Ó gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù, Héi ®ång nh©n d©n xem xÐt b¸o c¸o vÒ thi hµnh ¸n d©n sù, thÈm tra c¸c b¸o c¸o thi hµnh ¸n d©n sù, chÊt vÊn Gi¸m ®èc Së T− ph¸p hoÆc Tr−ëng thi hµnh ¸n vÒ thi hµnh ¸n d©n sù; thµnh lËp §oµn gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù; tæ chøc nghiªn cøu vµ gi¶i quyÕt khiÕu n¹i tè c¸o thi hµnh ¸n d©n sù; cö thµnh viªn x¸c minh, xem xÐt c¸c vÊn ®Ò thuéc nhiÖm vô cña c¸c ban. Khi thùc hiÖn nhiÖm vô gi¸m s¸t do Héi ®ång nh©n d©n giao, §oµn gi¸m s¸t cã tr¸ch nhiÖm: Th«ng b¸o néi dung, kÕ ho¹ch gi¸m s¸t cho c¬ quan, tæ chøc, ®¬n vÞ, c¸ nh©n chÞu sù gi¸m s¸t chËm nhÊt lµ b¶y ngµy tr−íc ngµy b¾t ®Çu tiÕn hµnh ho¹t ®éng gi¸m s¸t; 59 Mêi ®¹i diÖn Ban th−êng trùc ñy ban MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam cïng cÊp, c¸c tæ chøc thµnh viªn cña MÆt trËn vµ yªu cÇu ®¹i diÖn c¬ quan, tæ chøc hoÆc c¸ nh©n cã liªn quan tham gia gi¸m s¸t; c¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn yªu cÇu nµy; Thùc hiÖn ®óng néi dung, kÕ ho¹ch gi¸m s¸t vµ thÈm quyÒn, tr×nh tù, thñ tôc gi¸m s¸t theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; kh«ng lµm c¶n trë ho¹t ®éng b×nh th−êng cña c¸c c¬ quan, tæ chøc, ®¬n vÞ, c¸ nh©n chÞu sù gi¸m s¸t; Trong tr−êng hîp cÇn thiÕt, §oµn gi¸m s¸t yªu cÇu c¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n cã thÈm quyÒn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ®Ó chÊm døt hµnh vi vi ph¹m, xö lý ng−êi vi ph¹m nh»m kh«i phôc quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n bÞ vi ph¹m vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc ph¸p luËt vÒ yªu cÇu, kiÕn nghÞ qua ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña m×nh. Nh− vËy, trªn thùc tÕ chñ thÓ gi¸m s¸t thi hµnh ¸n lµ Héi ®ång nh©n d©n bao gåm Héi ®ång nh©n d©n, Th−êng trùc Héi ®ång nh©n d©n, c¸c ban cña Héi ®ång nh©n d©n vµ ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n. Héi ®ång nh©n d©n gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù th«ng qua c¸c b¸o c¸o t¹i kú häp Héi ®ång nh©n d©n vµ th«ng qua ho¹t ®éng cña Th−êng trùc Héi ®ång nh©n d©n, c¸c ban cña Héi ®ång nh©n d©n, ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n vµ c¸c §oµn gi¸m s¸t cña Héi ®ång nh©n d©n [30]. Thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh cña Ph¸p luËt nªu trªn, kÓ tõ n¨m 1993 khi thi hµnh ¸n d©n sù ®−îc chuyÓn giao sang cho ChÝnh phñ qu¶n lý, hµng n¨m t¹i c¸c kú häp Quèc héi, Quèc héi ®Òu tiÕn hµnh gi¸m s¸t ho¹t ®éng thi hµnh ¸n d©n sù, th«ng qua xem xÐt b¸o c¸o cña ChÝnh phñ vÒ thi hµnh ¸n d©n sù vµ chÊt vÊn cña ®¹i biÓu Quèc héi ®èi víi Bé tr−ëng Bé T− ph¸p vÒ thi hµnh ¸n d©n sù. Th«ng qua gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù Quèc héi, ®· kÞp thêi ph¸t hiÖn ra nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc, tån t¹i trong thi hµnh ¸n d©n sù, tõ ®ã Quèc héi ®· cã nh÷ng chñ tr−¬ng lín ®èi víi c«ng t¸c thi hµnh ¸n d©n sù, nh»m th¸o gì nh÷ng khã kh¨n cho c«ng t¸c thi hµnh ¸n d©n sù. VÝ dô, th«ng qua gi¸m s¸t, 60 Quèc héi ®· ph¸t hiÖn ra nh÷ng bÊt cËp trong tæ chøc cña c¬ quan thi hµnh ¸n d©n sù vµ mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch thi hµnh ¸n d©n sù nh− ¸n tån ®äng do nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan kh«ng thÓ thi hµnh ®−îc, tõ ®ã Quèc héi ®· tiÕn hµnh söa ®æi Ph¸p lÖnh Thi hµnh ¸n d©n sù n¨m 1993 ®Ó kÞp thêi th¸o gì nh÷ng bÊt cËp tr−íc m¾t trong thi hµnh ¸n d©n sù. §ång thêi, x©y dùng LuËt Thi hµnh ¸n d©n sù ®Ó gi¶i quyÕt triÖt ®Ó nh÷ng bÊt cËp lín cßn ®ang tån t¹i trong thi hµnh ¸n d©n sù. Bªn c¹nh ®ã, Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp vµ c¸c ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n còng th−êng xuyªn tiÕn hµnh gi¸m s¸t ®èi víi thi hµnh ¸n d©n sù th«ng qua c¸c b¸o cña Së T− ph¸p (tõ n¨m 2004 trë vÒ tr−íc) ®èi víi thi hµnh ¸n d©n sù. Gi¸m s¸t cña Héi ®ång nh©n d©n vµ ®¹i biÓu cña Héi ®ång nh©n d©n còng ®· gióp chÊn chØnh ®−îc mét sè vi ph¹m ph¸p luËt trong thi hµnh d©n sù ë ®Þa ph−¬ng. 2.1.3. Gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù cña ChÝnh phñ, ñy ban nh©n d©n vµ c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc vÒ thi hµnh ¸n d©n sù Theo quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p, LuËt Tæ chøc ChÝnh phñ, th× ChÝnh phñ lµ c¬ quan chÊp hµnh cña Quèc héi, lµ c¬ quan hµnh chÝnh cao nhÊt cña N−íc céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. ChÝnh phñ qu¶n lý thèng nhÊt viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ, kinh tÕ - x· héi, quèc phßng, an ninh vµ ®èi ngo¹i cña Nhµ n−íc; b¶o ®¶m hiÖu lùc cña bé m¸y nhµ n−íc tõ Trung −¬ng ®Õn c¬ së; b¶o ®¶m viÖc t«n träng vµ chÊp hµnh HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt; ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n trong sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc, ®¶m b¶o æn ®Þnh vµ n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n. C¬ cÊu cña ChÝnh phñ cã c¸c Bé vµ c¬ quan ngang bé ®Ó gióp ChÝnh phñ thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô vµ chøc n¨ng cña ChÝnh phñ. Trong lÜnh vùc hµnh chÝnh t− ph¸p, ChÝnh phñ thèng nhÊt qu¶n lý c«ng t¸c thi hµnh ¸n d©n sù trong ph¹m vi c¶ n−íc, Bé T− ph¸p gióp ChÝnh phñ qu¶n lý c«ng t¸c thi hµnh ¸n d©n sù trong ph¹m vi nhiÖm vô quyÒn h¹n cña m×nh. 61 Theo quy ®Þnh cña Ph¸p lÖnh Thi hµnh ¸n d©n sù n¨m 2004, th× Bé T− ph¸p h−íng dÉn nghiÖp vô, chØ ®¹o, kiÓm tra, thanh tra, xö lý sai ph¹m trong c«ng t¸c thi hµnh ¸n d©n sù; gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o vÒ thi hµnh ¸n d©n sù; Thùc hiÖn chÕ ®é khen th−ëng, kû luËt ®èi víi chÊp hµnh viªn, c«ng chøc lµm c«ng t¸c thi hµnh ¸n d©n sù; Cã thÓ nãi ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña ChÝnh phñ, ñy ban nh©n d©n c¸c cÊp vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý thi hµnh ¸n d©n sù lµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nhÊt trong thêi gian võa qua. NhÊt lµ gi¸m s¸t cña c¸c c¬ quan qu¶n lý trùc tiÕp vÒ mÆt nghiÖp vô thi hµnh ¸n d©n sù. Do ®ã, trong thêi gian võa qua mµ c¸c ho¹t ®éng thi hµnh ¸n d©n sù ®· ®i vµo nÒn nÕp, c¸c vi ph¹m ph¸p luËt trong thi hµnh ¸n d©n sù ®−îc ph¸t hiÖn vµ xö lý kÞp thêi ®· n©ng cao uy tÝn cña c¬ quan thi hµnh ¸n d©n sù nãi riªng vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n−íc nãi chung, gãp phÇn ®¶m b¶o vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n−íc. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®−îc, th× vÉn cßn mét sè h¹n chÕ, ch−a ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ nh− mong muèn. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ viÖc vÞ trÝ, vai trß, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¸c chñ thÓ nµy, ®Æc biÖt lµ cña c¬ quan qu¶n lý thi hµnh ¸n d©n sù, c¬ quan thi hµnh ¸n d©n sù ch−a râ rµng. 2.1.4. Gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù cña MÆt trËn Tæ quèc vµ c¸c ®oµn thÓ chÝnh trÞ x· héi ñy ban MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam ë mçi cÊp lµ c¬ quan chÊp hµnh cña MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam cïng cÊp, do §¹i héi ®¹i biÓu MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam cÊp ®ã hiÖp th−¬ng cö ra, cã tr¸ch nhiÖm tæ chøc thùc hiÖn nhiÖm vô cña MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam. Tæ chøc, ho¹t ®éng cña MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam ®−îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, hiÖp th−¬ng d©n chñ, phèi hîp vµ thèng nhÊt hµnh ®éng. Do ®ã, ho¹t ®éng cña MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt. ViÖc gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng n»m trong tæng thÓ c¸c ho¹t ®éng cña MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam. 62 Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, ®Ó thùc hiÖn gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù, MÆt trËn Tæ quèc gãp ý kiÕn vµo c¸c dù th¶o v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ thi hµnh ¸n d©n sù cña ChÝnh phñ, c¸c bé, ngµnh, cña ñy ban Th−êng vô Quèc héi; tham gia với ñy ban Th−êng vô Quèc héi, ChÝnh phñ, V¨n phßng Chñ tÞch n−íc, víi Héi ®ång nh©n d©n hoÆc ñy ban nh©n d©n trong c¸c ®oµn kiÓm tra, gi¸m s¸t theo ch−¬ng tr×nh hµng quý, hµng n¨m ®èi víi c«ng t¸c thi hµnh ¸n d©n sù; tiÕp d©n, xö lý ®¬n khiÕu n¹i, tè c¸o cña c«ng d©n; ph¸t hiÖn nh÷ng vô vi ph¹m trong viÖc gi¶i quyÕt khiÕu n¹i tè c¸o cña c«ng d©n trong thi hµnh ¸n d©n sù; kiÕn nghÞ víi c¬ quan thi hµnh ¸n d©n sù cã thÈm quyÒn xem xÐt tr¶ lêi nh÷ng kiÕn nghÞ, khiÕu n¹i, tè c¸o cña nh©n d©n liªn quan ®Õn c«ng t¸c thi hµnh ¸n d©n sù; Cö ®¹i diÖn cña MÆt trËn Tæ quèc tham gia ban chØ ®¹o thi hµnh ¸n d©n sù ®Þa ph−¬ng, trùc tiÕp tham gia c¸c cuéc häp liªn ngµnh ®Ó gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o cña nh©n d©n ®èi víi nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ trong thi hµnh ¸n d©n sù. ChØ ®¹o ho¹t ®éng cña c¸c Ban thanh tra nh©n d©n trong thi hµnh ¸n d©n sù. §Ó ho¹t ®éng gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù cã hiÖu qu¶, c¬ quan qu¶n lý thi hµnh ¸n d©n sù, c¬ quan thi hµnh ¸n d©n sù khi thùc hiÖn nhiÖm vô gi¸m s¸t, kiÓm tra, thanh tra ë ®Þa ph−¬ng cã tr¸ch nhiÖm nghiªn cøu, xem xÐt, tiÕp thu kiÕn nghÞ cña MÆt trËn Tæ quèc cïng cÊp, cña Ban thanh tra nh©n d©n vµ ý kiÕn cña c¸c tÇng líp nh©n d©n th«ng qua MÆt trËn Tæ quèc. Khi cÇn thiÕt c¬ quan thi hµnh ¸n d©n sù cã tr¸ch nhiÖm mêi ®¹i diÖn Ban thanh tra nh©n d©n tham gia gi¸m s¸t, thanh tra, kiÓm tra ®èi víi c¸c c¬ quan thi hµnh ¸n d©n sù ®Þa ph−¬ng. C¬ quan qu¶n lý thi hµnh ¸n d©n sù, c¬ quan thi hµnh ¸n d©n sù cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi MÆt trËn Tæ quèc cïng cÊp h−íng dÉn, gióp ®ì, ®éng viªn vµ b¶o vÖ c«ng d©n khi hä thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t cña m×nh. Ngoµi ra, khi MÆt trËn Tæ quèc trùc tiÕp thùc hiÖn gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù, th× c¬ quan thi hµnh ¸n d©n sù, Tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n d©n sù vµ 63 ng−êi ®øng ®Çu cña c¸c ®èi t−îng gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù cã tr¸ch nhiÖm cung cÊp th«ng tin vµ gi¶i tr×nh nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan theo yªu cÇu cña MÆt trËn Tæ quèc; cö ®¹i diÖn tham gia ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña MÆt trËn Tæ quèc khi MÆt trËn Tæ quèc ®Ò nghÞ; xem xÐt, gi¶i quyÕt kiÕn nghÞ cña MÆt trËn Tæ quèc vÒ viÖc biÓu d−¬ng, khen th−ëng ng−êi tèt; xem xÐt, gi¶i quyÕt, xö lý kÞp thêi nh÷ng tr−êng hîp vi ph¹m ph¸p luËt vµ th«ng b¸o kÕt qu¶ cho MÆt trËn Tæ quèc. Trong thi hµnh ¸n d©n sù hiÖn nay MÆt trËn Tæ quèc th−êng tham gia gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù th«ng qua ho¹t ®éng cña Ban chØ ®¹o thi hµnh ¸n d©n sù cña c¸c ®Þa ph−¬ng vµ tham gia gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n cô thÓ khi cã tæ chøc c¸c cuéc häp liªn ngµnh, cã mêi MÆt trËn tæ quèc lµm thµnh viªn. Tuy nhiªn, viÖc MÆt trËn Tæ quèc tham gia lµ rÊt Ýt. Nªn ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña MÆt trËn Tæ quèc ch−a ®¹t ®−îc nh− mong muèn. 2.1.5. Gi¸m s¸t cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n Theo quy t¹i §iÒu 1 LuËt Tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n n¨m 2002, th× ViÖn KiÓm s¸t nh©n d©n thùc hµnh quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t c¸c ho¹t ®éng t− ph¸p theo quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt. ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao thùc hµnh quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t c¸c ho¹t ®éng t− ph¸p, gãp phÇn b¶o ®¶m cho ph¸p luËt ®−îc chÊp hµnh nghiªm chØnh vµ thèng nhÊt. C¸c ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®Þa ph−¬ng thùc hµnh quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t c¸c ho¹t ®éng t− ph¸p ë ®Þa ph−¬ng m×nh. Trong kiÓm s¸t thi hµnh ¸n d©n sù, §iÒu 3, §iÒu 23 LuËt Tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n, §iÒu 10 Ph¸p lÖnh Thi hµnh ¸n d©n sù quy ®Þnh ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n kiÓm s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt cña ®−¬ng sù, c¬ quan thi hµnh ¸n, chÊp hµnh viªn, c¬ quan nhµ n−íc kh¸c, tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, tæ chøc x· héi - nghÒ nghiÖp, tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi, ®¬n vÞ vò trang nh©n d©n vµ c¸ nh©n cã liªn quan ®Õn viÖc thi hµnh ¸n, nh»m b¶o ®¶m viÖc thi hµnh ¸n kÞp thêi, ®Çy ®ñ, ®óng ph¸p luËt. 64 Khi thùc hiÖn chøc n¨ng kiÓm s¸t thi hµnh ¸n d©n sù, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn kh¸ng nghÞ ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña thñ tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n, chÊp hµnh viªn c¬ quan thi hµnh ¸n cïng cÊp vµ cÊp d−íi theo quy ®Þnh cña LuËt tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n [43]. Khi nhËn ®−îc kh¸ng nghÞ cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n, thñ tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n cã tr¸ch nhiÖm tr¶ lêi kh¸ng nghÞ cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®èi víi quyÕt ®Þnh vÒ thi hµnh ¸n cña m×nh hoÆc cña chÊp hµnh viªn thuéc c¬ quan thi hµnh ¸n cña m×nh trong thêi h¹n m−êi l¨m ngµy, kÓ tõ ngµy nhËn ®−îc kh¸ng nghÞ. Trong tr−êng hîp thñ tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n cÊp huyÖn kh«ng nhÊt trÝ víi kh¸ng nghÞ cña ViÖn kiÓm s¸t th× ph¶i b¸o c¸o víi thñ tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n cÊp tØnh vµ ViÖn tr−ëng ViÖn kiÓm s¸t cÊp trªn trùc tiÕp. Thñ tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n cÊp tØnh ph¶i xem xÐt, tr¶ lêi trong thêi h¹n m−êi l¨m ngµy, kÓ tõ ngµy nhËn ®−îc b¸o c¸o. V¨n b¶n tr¶ lêi cña thñ tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n cÊp tØnh cã hiÖu lùc thi hµnh. Trong tr−êng hîp thñ tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n cÊp tØnh kh«ng nhÊt trÝ víi kh¸ng nghÞ cña ViÖn kiÓm s¸t th× ph¶i b¸o c¸o víi thñ tr−ëng c¬ quan qu¶n lý thi hµnh ¸n d©n sù thuéc Bé T− ph¸p vµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao. Thñ tr−ëng c¬ quan qu¶n lý thi hµnh ¸n d©n sù thuéc Bé T− ph¸p xem xÐt vµ tr¶ lêi trong thêi h¹n ba m−¬i ngµy, kÓ tõ ngµy nhËn ®−îc b¸o c¸o. V¨n b¶n tr¶ lêi cña thñ tr−ëng c¬ quan qu¶n lý thi hµnh ¸n d©n sù thuéc Bé T− ph¸p cã hiÖu lùc thi hµnh. §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh, trong ®ã cã ho¹t ®éng kiÓm s¸t thi hµnh ¸n, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®−îc tæ chøc theo mét hÖ thèng däc, thèng nhÊt tõ Trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng. ë Trung −¬ng cã ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, ë ®Þa ph−¬ng cã ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng vµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n quËn, huyÖn, thµnh phè, thÞ x· thuéc tØnh. C¸c viÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®Þa ph−¬ng thùc hiÖn viÖc kiÓm s¸t 65 thi hµnh ¸n d©n sù ®èi víi c¸c c¬ quan thi hµnh ¸n d©n sù ®Þa ph−¬ng. §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô kiÓm s¸t ho¹t ®éng thi hµnh ¸n d©n sù, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n thµnh lËp nªn c¸c c¬ quan trùc thuéc ViÖn kiÓm s¸t ®Ó tæ chøc thùc hiÖn nhiÖm vô. ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao thµnh lËp Vô kiÓm s¸t thi hµnh ¸n d©n sù, ë c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng cã c¸c Phßng kiÓm s¸t thi hµnh ¸n, thùc hiÖn c¶ viÖc kiÓm s¸t thi hµnh ¸n h×nh sù. Riªng cÊp huyÖn kh«ng cã phßng chuyªn m«n ®Ó kiÓm s¸t ho¹t ®éng thi hµnh ¸n d©n sù. ViÖc tæ chøc nh− trªn, trong thêi gian qua ®· gióp ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n hoµn thµnh t−¬ng ®èi tèt nhiÖm vô cña m×nh. Tuy nhiªn, qua ho¹t ®éng thùc tiÔn, còng nh− sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng ph¸p luËt, còng nh− viÖc më réng thÈm quyÒn xÐt xö cho Tßa ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn, th× viÖc tæ chøc c¸c c¬ quan chuyªn tr¸ch thuéc ViÖn kiÓm s¸t nh− ®· nªu trªn ®Ó kiÓm s¸t ho¹t ®éng thi hµnh ¸n d©n sù kh«ng cßn phï hîp. Thø nhÊt, ë ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp tØnh chØ tæ chøc mét phßng chøc n¨ng thùc hiÖn c¶ viÖc kiÓm s¸t ho¹t ®éng thi hµnh ¸n h×nh sù vµ ho¹t ®éng thi hµnh ¸n d©n sù lµ ch−a thùc sù phï hîp, kh«ng t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn viÖc chuyªn m«n hãa vµ hiÖn ®¹i hãa c«ng t¸c kiÓm s¸t thi hµnh ¸n d©n sù; Thø hai, ViÖn kiÓm s¸t thi hµnh ¸n cÊp huyÖn ch−a cã mét Phßng chuyªn tr¸ch thùc hiÖn viÖc kiÓm s¸t ho¹t ®éng thi hµnh ¸n, mµ chñ yÕu chØ giao cho mét kiÓm s¸t viªn phô tr¸ch viÖc kiÓm s¸t thi hµnh ¸n d©n sù lµ ch−a ngang tÇm nhiÖm vô. Cã thÓ nãi, trong nhiÒu vô viÖc cô thÓ, tham gia kiÓm s¸t trùc tiÕp cña kiÓm s¸t viªn cßn rÊt h¹n chÕ. H¬n n÷a, do kh«ng cã ®¬n vÞ chuyªn tr¸ch thùc hiÖn nhiÖm vô kiÓm s¸t thi hµnh ¸n, mµ chØ cã ph©n c«ng kiÓm s¸t viªn phô tr¸ch, nªn ch−a n©ng cao ®−îc tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña kiÓm s¸t viªn vµ ch−a thùc sù thu hót ®−îc sù quan t©m cña ViÖn kiÓm s¸t ®Õn kiÓm s¸t thi hµnh ¸n d©n sù, nªn kiÓm s¸t viªn kiÓm s¸t thi hµnh ¸n d©n sù th−êng xuyªn bÞ thay ®æi, lµm cho viÖc kiÓm s¸t thi hµnh ¸n d©n sù gÆp nhiÒu khã kh¨n. 66 2.1.6. Gi¸m s¸t thi hµnh ¸n d©n sù cña ng−êi ®−îc thi hµnh ¸n, ng−êi ph¶i thi hµnh ¸n vµ ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan Ng−êi ®−îc thi hµnh ¸n, ng−êi ph¶i thi hµnh ¸n vµ ng−êi cã quyÒn, nghÜa vô liªn quan trong thi hµnh ¸n d©n sù lµ nh÷ng ng−êi cã quan hÖ trùc tiÕp víi c¬ quan thi hµnh ¸n vÒ mÆt quyÒn vµ nghÜa vô. Hä lµ nh÷ng ng−êi trùc tiÕp chÞu sù t¸c ®éng cña chÊp hµnh viªn c¬ quan thi hµnh ¸n, nh−ng ®ång thêi gi÷a ng−êi ®−îc thi hµnh ¸n, ng−êi ph¶i thi hµnh ¸n vµ nh÷ng ng−êi cã quyÒn, nghÜa vô liªn quan còng cã sù t¸c ®éng qua l¹i vÒ mÆt lîi Ých, nghÜa vô cña ng−êi nµy sÏ lµ quyÒn lîi cña ng−êi kia vµ ng−îc l¹i. ChÝnh v× vËy, sù gi¸m s¸t cña hä ®èi víi ho¹t ®éng cña c¸c ®èi t−îng gi¸m s¸t thi hµnh ¸n lµ trùc tiÕp nhÊt vµ quan träng nhÊt. Ng−êi ®−îc thi hµnh ¸n, ng−êi ph¶i thi hµnh ¸n vµ nh÷ng ng−êi cã quyÒn, nghÜa vô liªn quan thùc hiÖn gi¸m s¸t ho¹t ®éng thi hµnh ¸n d©n sù th«ng qua viÖc khiÕu n¹i, tè c¸o ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh vµ hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt cña chÊp hµnh viªn vµ thñ tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n d©n sù. Ng−êi ®−îc thi hµnh ¸n, ng−êi ph¶i thi hµnh ¸n, ng−êi cã quyÒn, lîi Ých liªn quan cã quyÒn khiÕu n¹i ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh, hµnh vi cña thñ tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n, chÊp hµnh viªn, nÕu cã c¨n cø cho r»ng c¸c quyÕt ®Þnh hoÆc hµnh vi ®ã lµ tr¸i ph¸p luËt, x©m ph¹m quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña hä [43]. Khi thùc hiÖn viÖc khiÕu n¹i, tè c¸o, ng−êi ®−îc thi hµnh ¸n, ng−êi ph¶i thi hµnh ¸n, ng−êi cã quyÒn, nghÜa vô liªn quan trùc tiÕp khiÕu n¹i tíi ng−êi cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt khiÕu n¹i tè c¸o, hoÆc göi ®¬n khiÕu n¹i ®Õn ng−êi cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt khiÕu n¹i tè c¸o. Tuy nhiªn, viÖc khiÕu n¹i kh«ng ph¶i ®−îc thùc hiÖn vµo bÊt kú thêi ®iÓm nµo, mµ ®−îc giíi h¹n trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. HÕt kho¶ng thêi gian ®ã mµ ng−êi ®−îc thi hµnh ¸n, ng−êi ph¶i thi hµnh ¸n kh«ng thùc hiÖn quyÒn khiÕu n¹i, th× coi nh− mÊt quyÒn khiÕu n¹i. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh, th× thêi h¹n khiÕu n¹i lµ chÝn m−¬i ngµy, kÓ tõ ngµy nhËn ®−îc quyÕt ®Þnh hoÆc biÕt ®−îc hµnh vi tr¸i ph¸p luËt cña thñ tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n, chÊp hµnh viªn. 67 Nh−ng quy ®Þnh nµy còng kh«ng ph¶i lµ cøng nh¾c, chØ bã hÑp quyÒn khiÕu n¹i trong thêi h¹n trªn, mµ vÉn linh ho¹t ®Ó nh÷ng ng−êi cã quyÒn khiÕu n¹i ®−îc thùc hiÖn quyÒn cña m×nh trong nh÷ng tr−êng hîp v× lý do kh¸ch quan mµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®óng. VÝ dô nh−: tr−êng hîp v× èm ®au, thiªn tai, ®Þch hoÆc, ®i c«ng t¸c, häc tËp ë n¬i xa hoÆc v× nh÷ng trë ng¹i kh¸ch quan kh¸c mµ ng−êi khiÕu n¹i kh«ng thùc hiÖn ®−îc quyÒn khiÕu n¹i theo ®óng thêi h¹n. Ng−êi cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt khiÕu n¹i tè c¸o trong thi hµnh ¸n d©n sù cã tr¸ch nhiÖm tiÕp nhËn khiÕu n¹i tè c¸o, xem xÐt vµ gi¶i quyÕt khiÕu n¹i tè c¸o trong thêi h¹n luËt ®Þnh. §èi víi khiÕu n¹i quyÕt ®Þnh hoÆc hµnh vi tr¸i ph¸p luËt cña chÊp hµnh viªn c¬ quan thi hµnh ¸n cÊp huyÖn, th× thñ tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n cÊp huyÖn n¬i cã khiÕu n¹i gi¶i quyÕt vµ tr¶ lêi cho ng−êi khiÕu n¹i trong thêi h¹n m−êi l¨m ngµy, kÓ tõ ngµy nhËn ®−îc khiÕu n¹i. Trong thêi h¹n m−êi l¨m ngµy, kÓ tõ ngµy nhËn ®−îc quyÕt ®Þnh gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, nÕu kh«ng ®ång ý víi néi dung gi¶i quyÕt, th× ng−êi khiÕu n¹i cã quyÒn khiÕu n¹i ®Õn thñ tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n cÊp tØnh. Thñ tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n cÊp tØnh ph¶i gi¶i quyÕt khiÕu n¹i trong thêi h¹n ba m−¬i ngµy, kÓ tõ ngµy nhËn ®−îc khiÕu n¹i. Tr−êng hîp vô viÖc phøc t¹p th× thêi h¹n gi¶i quyÕt khiÕu n¹i cña thñ tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n cÊp tØnh kh«ng qu¸ bèn m−¬i l¨m ngµy, kÓ tõ ngµy nhËn ®−îc khiÕu n¹i. QuyÕt ®Þnh gi¶i quyÕt khiÕu n¹i cña thñ tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n cÊp tØnh cã hiÖu lùc thi hµnh. §èi víi khiÕu n¹i quyÕt ®Þnh hoÆc hµnh vi tr¸i ph¸p luËt cña chÊp hµnh viªn c¬ quan thi hµnh ¸n cÊp tØnh, th× thñ tr−ëng c¬ quan thi hµnh ¸n cÊp tØnh n¬i cã khiÕu n¹i gi¶i quyÕt vµ tr¶ lêi cho ng−êi khiÕu n¹i trong thêi h¹n m−êi l¨m ngµy, kÓ tõ ngµy nhËn ®−îc khiÕu n¹i. Trong thêi h¹n m−êi l¨m ngµy, kÓ tõ ngµy nhËn ®−îc quyÕt ®Þnh gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, nÕu kh«ng ®ång ý víi néi dung gi¶i quyÕt, th× ng−êi khiÕu n¹i cã quyÒn khiÕu n¹i ®Õn thñ tr−ëng c¬ quan qu¶n lý thi hµnh ¸n d©n sù thuéc B