Luận văn Khai thác di sản văn hóa Quan họ Bắc Ninh phục vụ phát triển du lịch

i ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN Lê Thị Minh Quế KHAI THÁC DI SẢN VĂN HÓA QUAN HỌ BẮC NINH PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN DU LỊCH LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH HỌC Hà Nội, 200 ii ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN Lê Thị Minh Quế KHAI THÁC DI SẢN VĂN HÓA QUAN HỌ BẮC NINH PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN DU LỊCH Chuyên ngành: Du lịch (Chương trình đào tạo thí điểm) LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN PHẠM HÙNG Hà Nội, 2009 iii MỤC LỤC Danh mục các chữ viết tắt ................................................................................ Danh mục các hình, bảng, bản đồ ................................................................... PHẦN MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI .............................................................. I 2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .................................................... II 3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI ....................................... III 4. NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI ................................................................. III 5. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU .................................... IV 6. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU....................................................... IV 7. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN VĂN ................................................ VI 8. BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN ............................................................... VI CHƯƠNG 1. DI SẢN VĂN HÓA QUAN HỌ - TÀI NGUYÊN ......... Error! Bookmark not defined. DU LỊCH VĂN HÓA QUAN TRỌNG ........... Error! Bookmark not defined. 1.1. Di sản văn hóa và du lịch văn hóa ... Error! Bookmark not defined. 1.2. Di sản văn hóa Quan họ Bắc Ninh ... Error! Bookmark not defined. 1.2.1. Lịch sử hình thành và phát triển của Quan họ Bắc Ninh ......................................................... Error! Bookmark not defined. 1.2.2. Phân bố các làng Quan họ Bắc Ninh ... Error! Bookmark not defined. 1.2.3. Những hình thức tổ chức và diễn xƣớng Quan họ Bắc Ninh ......................................................... Error! Bookmark not defined. 1.2.4. Các làn điệu Quan họ Bắc Ninh ........... Error! Bookmark not defined. 1.2.5. Ca từ Quan họ Bắc Ninh ....... Error! Bookmark not defined. iv 1.2.6. Những yếu tố văn hóa khác góp phần hình thành môi trƣờng tồn tại của văn hóa Quan họ Bắc Ninh .......... Error! Bookmark not defined. 1.3. Vai trò của di sản văn hóa Quan họ Bắc Ninh trong hoạt động du lịch ................................................... Error! Bookmark not defined. 1.3.1. Vùng văn hóa Quan họ Bắc Ninh nằm ở vị trí thuận lợi để phát triển du lịch.............................. Error! Bookmark not defined. 1.3.2. Di sản văn hóa Quan họ là nguồn tài nguyên du lịch quan trọng đối với hoạt động phát triển du lịch của Bắc Ninh nói riêng và của cả nƣớc nói chung. .................... Error! Bookmark not defined. 1.3.3. Những khó khăn, hạn chế của việc khai thác di sản văn hóa Quan họ trong hoạt động du lịch ..... Error! Bookmark not defined. CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG KHAI THÁC DI SẢN VĂN HÓA ..... Error! Bookmark not defined. QUAN HỌ BẮC NINH PHỤC VỤ DU LỊCH Error! Bookmark not defined. 2.1. Công tác tổ chức, quản lý khai thác di sản văn hóa Quan họ Bắc Ninh phục vụ du lịch ....................... Error! Bookmark not defined. 2.1.1. Công tác quản lý, tổ chức khai thác di sản văn hóa Quan họ phục vụ phát triển du lịch ................ Error! Bookmark not defined. 2.1.2. Công tác xây dựng sản phẩm du lịch văn hóa Quan họ và tổ chức kinh doanh .............................. Error! Bookmark not defined. 2.1.2.1. Cơ quan xây dựng sản phẩm du lịch văn hóa Quan họ ..................................................... Error! Bookmark not defined. 2.1.2.2. Sản phẩm du lịch văn hóa Quan họ .... Error! Bookmark not defined. 2.1.2.3. Tổ chức kinh doanh sản phẩm du lịch văn hóa Quan họ ..................................................... Error! Bookmark not defined. v 2.2. Thực trạng thị trƣờng khách du lịch và quảng bá xúc tiến du lịch dựa trên các giá trị di sản văn hóa Quan họ Bắc Ninh Error! Bookmark not defined. 2.2.1. Thị trƣờng khách du lịch quốc tế ......... Error! Bookmark not defined. 2.2.2. Thị trƣờng khách du lịch nội địa .......... Error! Bookmark not defined. 2.2.3. Công tác xúc tiến du lịch Quan họ ....... Error! Bookmark not defined. 2.3. Công tác đầu tƣ cho Du lịch Quan họ ............. Error! Bookmark not defined. 2.4. Công tác đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển du lịch Quan họ ......................................................... Error! Bookmark not defined. 2.5. Đánh giá ........................................... Error! Bookmark not defined. 2.5.1. Những kết quả đạt đƣợc ........ Error! Bookmark not defined. 2.5.2. Những vấn đề tồn tại ............. Error! Bookmark not defined. CHƯƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP, KIẾN NGHỊ GÓP PHẦN ....... Error! Bookmark not defined. NÂNG CAO HIỆU QUẢ KHAI THÁC DI SẢN VĂN HÓA ............. Error! Bookmark not defined. QUAN HỌ PHỤC VỤ DU LỊCH ..................... Error! Bookmark not defined. 3.1. Các căn cứ đề xuất, kiến nghị .......... Error! Bookmark not defined. 3.1.1. Định hƣớng phát triển du lịch Bắc Ninh .... Error! Bookmark not defined. 3.1.2. Những vấn đề tồn tại của thực trạng khai thác di sản văn hóa Quan họ Bắc Ninh phục vụ du lịch . Error! Bookmark not defined. vi 3.1.3. Kinh nghiệm của một số nƣớc về khai thác di sản văn hóa phục vụ du lịch ................................ Error! Bookmark not defined. 3.2. Các giải pháp, kiến nghị khai thác di sản văn hóa Quan họ Bắc Ninh phục vụ du lịch ................................ Error! Bookmark not defined. 3.2.1. Về tổ chức, quản lý ............... Error! Bookmark not defined. 3.2.2. Về nguồn nhân lực ................ Error! Bookmark not defined. 3.2.3. Về đầu tƣ cho du lịch Quan họ ............ Error! Bookmark not defined. 3.2.4. Về thị trƣờng khách du lịch Quan họ ... Error! Bookmark not defined. 3.2.5. Về xây dựng, phát triển sản phẩm du lịch Quan họ ....... Error! Bookmark not defined. 3.2.6. Về xúc tiến du lịch Quan họ . Error! Bookmark not defined. Phần 3. KẾT LUẬN .......................................... Error! Bookmark not defined. TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 103 PHỤC LỤC ....................................................................................................... I I PHẦN MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Việt Nam có tài nguyên du lịch khá phong phú với nhiều đặc điểm giống các nƣớc trong khu vực Đông Nam Á- phát triển trên cơ sở nền văn minh nông nghiệp lúa nƣớc; đồng thời có những nét khác biệt riêng. Vì thế ngƣời ta thƣờng nói rằng đó là sự thống nhất trong đa dạng giữa các quốc gia Đông Nam Á. Chiến lƣợc phát triển du lịch Việt Nam và Quy hoạch phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2010 đều xác định ƣu tiên phát triển loại hình du lịch văn hóa. Đây cũng là hƣớng đi phù hợp với xu thế phát triển du lịch trên thế giới khi mà cùng với cuộc sống hiện đại, con ngƣời càng ngày càng có nhu cầu thƣởng thức giá trị văn hóa, nâng cao hiểu biết về bản sắc văn hóa của dân tộc mình và tìm hiểu các dân tộc khác. Để du lịch Việt Nam hấp dẫn du khách thì điều quan trọng chính là việc chúng ta phải biết tận dụng phát huy “những nét khác biệt” văn hóa, bản sắc dân tộc để khai thác xây dựng các loại hình du lịch, các sản phẩm du lịch đặc trƣng, độc đáo. Đây có thể coi là yếu tố cơ bản quyết định sức cạnh tranh du lịch của mỗi quốc gia. Quan họ Bắc Ninh vừa đƣợc UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại càng minh chứng những giá trị văn hóa quan trọng của Quan họ. Hiếm có một loại hình dân ca nào mà không gian tồn tại của nó lại rộng lớn nhƣ Quan họ, không chỉ phát triển ở 44 làng Quan họ gốc của Bắc Ninh mà còn lan tỏa cả một vùng (mà ngƣời ta vẫn gọi là vùng Kinh Bắc). Gắn liền với câu hát dân ca Quan họ, còn là lề lối, cách thức „chơi” Quan họ, là những phong tục tập quán, là những sinh hoạt văn hóa của ngƣời dân. Đó là môi trƣờng, là không gian để Quan họ ra đời và phát triển. II Trên thực tế, tại Bắc Ninh, du lịch gắn với các giá trị văn hóa Quan họ chƣa phát triển, chƣa đƣợc nhiều ngƣời biết đến. Một số sản phẩm du lịch gắn với giá trị Quan họ đã đƣợc khai thác nhƣng đầu tƣ còn ít, cho nên sức hấp dẫn đối với khách du lịch hạn chế. Du lịch gắn với các giá trị di sản văn hóa Quan họ (sau đây gọi là du lịch Quan họ) chính là điểm khác biệt, là thế mạnh nổi bật của Bắc Ninh. Nếu đƣợc quan tâm đúng mức và đầu tƣ bài bản cho hoạt động du lịch, chắc chắn hình ảnh du lịch gắn với Quan họ sẽ là thƣơng hiệu hấp dẫn của điểm đến Bắc Ninh nói riêng và của Việt Nam nói chung. Với mong muốn di sản văn hóa Quan họ Bắc Ninh đƣợc bảo tồn thông qua hoạt động du lịch, làm đa dạng hóa các sản phẩm, loại hình du lịch của Bắc Ninh góp phần tăng cƣờng năng lực cạnh tranh cho Du lịch Việt Nam, thu hút đông thêm lƣợng khách đi du lịch cả đối tƣợng là khách nội địa và khách quốc tế trong giai đoạn đầy cạnh tranh của du lịch thế giới hiện nay, tác giả đã chọn đề tài “Khai thác di sản văn hóa Quan họ Bắc Ninh phục vụ phát triển du lịch”. 2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Cho đến nay, có thể nói rằng đã có rất nhiều công trình khoa học nghiên cứu về Quan họ Bắc Ninh trên mọi mặt nhƣ lịch sử, đặc điểm nghệ thuật, nội dung, trang phục, ẩm thực Quan họ, không gian văn hóa Quan họ. Việc điều tra, nghiên cứu Quan họ đƣợc thực hiện từ những thập niên 60-70 của thế kỷ XX. Đó là: công trình khoa học “Dân ca Quan họ Bắc Ninh” của tác giả Nguyễn Văn Phú, Lƣu Hữu Phƣớc; “Quan họ, nguồn gốc và quá trình phát triển” của tác giả Đặng Văn Lung, Hồng Thao, Trần Linh Quý; “Tìm hiểu dân ca Quan họ” của tác giả Trần Linh Quý, Hồng Thao; “Lễ hội Bắc Ninh” của tác giả Trần Đình Luyện. Gần đây, một số công trình nghiên cứu của sinh viên, học viên thạc sỹ, III nghiên cứu sinh, những cuộc sƣu tầm của Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam về Quan họcũng đã đƣợc thực hiện. Tuy nhiên, việc nghiên cứu xem xét khai thác di sản văn hóa Quan họ vào hoạt động du lịch chƣa có nhiều ngƣời quan tâm. Một số đề tài của sinh viên, học viên làm thạc sỹ đã thực hiện chủ yếu đề cập đến phát triển du lịch Bắc Ninh trên cơ sở khai thác các tài nguyên di tích, lịch sử, văn hóa nói chung của tỉnh; hoặc nghiên cứu về trang phục Quan họ, nghiên cứu về dân ca Quan họ hay nghiên cứu một làng Quan họ cho phát triển du lịch. Các nội dung đó đều liên quan đến khai thác Quan họ nhƣ một sản phẩm du lịch tuy còn sơ sài, mang tính chung chung, chƣa chuyên sâu. Cho đến nay, chƣa có một công trình dành riêng cho khai thác di sản văn hóa Quan họ để phát triển du lịch trên phạm vi của tỉnh Bắc Ninh. Các vấn đề đặt ra đối với đề tài này là hệ thống hóa các giá trị văn hóa của Quan họ Bắc Ninh nhƣ một tài nguyên du lịch, xác định vị trí các làng Quan họ gốc đồng thời đánh giá thực trạng hoạt động du lịch gắn với giá trị Quan họ Bắc Ninh, đề xuất các giải pháp nhằm khai thác hiệu quả giá trị di sản văn hóa Quan họ trong hoạt động du lịch. 3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI Mục đích của đề tài là trên cơ sở đánh giá vai trò của di sản Quan họ nhƣ một tài nguyên du lịch văn hóa; đánh giá thực trạng khai thác Quan họ trong hoạt động du lịch tại Bắc Ninh hiện nay, đề xuất đƣợc những giải pháp trong việc tổ chức, khai thác hoạt động này một cách hợp lý, bền vững, tạo hiệu quả kinh tế du lịch cao đồng thời góp phần vào nhiệm vụ bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. 4. NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI Để đạt đƣợc mục tiêu nghiên cứu, đề tài cần giải quyết những nhiệm vụ chính sau: IV - Hệ thống hóa những vấn đề của di sản văn hóa Quan họ, bao gồm: khái niệm, lịch sử hình thành phát triển, phân bố các làng Quan họ, hình thức tổ chức, diễn xƣớng, làn điệu, ca từ Quan họ, không gian Quan họ tồn tại, phát triển. - Phân tích vai trò ý nghĩa của di sản văn hóa với hoạt động du lịch, và đánh giá vai trò của di sản văn hóa Quan họ trong phát triển du lịch của tỉnh. - Nghiên cứu, đánh giá thực trạng khai thác Quan họ trong hoạt động du lịch hiện nay của Bắc Ninh, từ đó chỉ ra những tồn tại, bất cập, hạn chế cần giải quyết. - Đề xuất một số giải pháp, kiến nghị khai thác Quan họ phục vụ du lịch. 5. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU Đối tượng nghiên cứu: di sản văn hóa Quan họ với tƣ cách là nguồn tài nguyên du lịch văn hóa phi vật thể, các công ty du lịch có tổ chức các chƣơng trình du lịch Quan họ, các hoạt động du lịch của các làng Quan họ. Phạm vi nghiên cứu: Nội dung: Luận văn nghiên cứu về di sản văn hóa Quan họ, và những yếu tố ảnh hƣởng khác trong việc khai thác Quan họ phục vụ du lịch Không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu du lịch Quan họ tại Bắc Ninh, một số làng Quan họ gốc và các nhân tố có ảnh hƣởng đến hoạt động này ở khu vực Bắc Bộ. Thời gian: Số liệu, tài liệu thu thập và thực trạng đƣợc xem xét trong khoảng 10 năm trở lại đây. 6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Phương pháp thu thập, xử lý tư liệu: Luận văn thu thập thông tin từ nhiều nguồn, nhiều lĩnh vực liên quan đến hoạt động du lịch Quan họ. Trên cơ sở đó, tổng hợp, phân loại, xử lý số liệu để sử V dụng trong luận văn, lấy đó làm cơ sở đƣa ra nhận định, đánh giá sao cho khách quan nhất. Phương pháp phân tích: Đây là phƣơng pháp chủ đạo, đƣợc sử dụng thƣờng xuyên trong quá trình nghiên cứu. Đề tài sử dụng phƣơng pháp này nhằm đánh giá khoa học, khách quan mối quan hệ giữa các yếu tố liên quan đến phát triển du lịch Quan họ nhƣ: tài nguyên du lịch, điều kiện hạ tầng, vật chất kỹ thuật du lịch, vị trí địa lý, nguồn nhân lực, hiệu quả kinh doanh Phương pháp nghiên cứu thực địa: Phƣơng pháp này giúp luận văn thu thập các tƣ liệu về lịch sử Quan họ, giá trị nội dung và nghệ thuật của Quan họ, số lƣợng làng Quan họ gốcthống kê về khách du lịch Bắc Ninh trong đó có khách du lịch Quan họ; cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch tại Bắc Ninh Phương pháp điều tra xã hội học: Phƣơng pháp điều tra xã hội học đƣợc sử dụng khá hiệu quả. Hình thức sử dụng là phỏng vấn trực tiếp. Đối tƣợng điều tra (phỏng vấn) là các cụ nghệ nhân Quan họ, phỏng vấn ngƣời dân làng Quan họ, khách du lịch có tham gia chƣơng trình du lịch Quan họ. Việc điều tra này giúp tác giả có đƣợc những thông tin xác thực cho việc đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp khai thác di sản văn hóa Quan họ cho hoạt động du lịch. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Để đƣa ra giải pháp khai thác Quan họ trong du lịch một cách thiết thực, hiệu quả, tác giả đã tổ chức lấy ý kiến một số chuyên gia trong lĩnh vực văn hóa là những ngƣời lâu năm làm công tác nghiên cứu sƣu tầm Quan họ và tổ chức hát Quan họ. Bên cạnh đó, lấy ý kiến chuyên gia trong lĩnh vực du lịch là lãnh đạo cơ quan Quản lý Nhà nƣớc về du lịch, là các doanh nghiệp kinh doanh du lịchNhững ý kiến có ý nghĩa lớn cho luận văn. VI 7. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN VĂN Luận văn đã bƣớc đầu đánh giá tiềm năng của Quan họ trong việc khai thác cho mục đích du lịch đồng thời cũng chỉ ra những hạn chế khách quan trong việc khai thác Quan họ, một di sản văn hóa phi vật thể, cho hoạt động du lịch. Trên cơ sở phân tích thực trạng du lịch Quan họ tại Bắc Ninh, tác giả đã rút ra những đánh giá, nhận xét về hạn chế cũng nhƣ mặt làm đƣợc của phát triển du lịch Quan họ trong thời gian qua. Trên cơ sở tìm hiểu hoạt động phát triển du lịch văn hóa ở Thái Lan, Malaisia, Indonesia là những nƣớc cùng thuộc khu vực Đông Nam Á có nhiều điểm tƣơng đồng với Việt Nam, tác giả đã rút ra một số kinh nghiệm trong việc khai thác các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể cho phát triển du lịch của Việt Nam. Luận văn đã căn cứ vào thực tế tình hình địa phƣơng, mối quan hệ với những địa phƣơng khác đặc biệt là thủ đô Hà Nội, căn cứ Chiến lƣợc tổng thể phát triển Du lịch Việt Nam để đƣa ra một số giải pháp lâu dài và cấp bách nhằm thu hút khách đến với du lịch Quan họ. 8. BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN Ngoài các phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, phần nội dung của luận văn đƣợc kết cấu thành ba chƣơng: Chƣơng 1. Di sản văn hóa Quan họ - Tài nguyên du lịch văn hóa quan trọng Chƣơng 2. Thực trạng khai thác di sản văn hóa Quan họ Bắc Ninh phục vụ du lịch Chƣơng 3. Một số giải pháp, kiến nghị góp phần nâng cao hiệu quả khai thác di sản văn hóa Quan họ phục vụ du lịch. VII TÀI LIỆU THAM KHẢO VÀ TRÍCH DẪN [01] Đào Duy Anh, Việt Nam văn hóa sử cương, NXB Văn hóa thông tin, 2006 [02] Toan Ánh, Nếp cũ làng xóm Việt Nam, NXB Trẻ, 2005. [03] Nguyễn Trọng Ánh, Những đặc điểm nghệ thuật Quan họ, Luận án tiến sỹ nghệ thuật, Nhạc viện Hà Nội, Hà Nội, 2005. [04] Alastair Morrison, Marketing trong lĩnh vực lữ hành và khách sạn, Tổng cục Du lịch, Hà Nội, 1998 [05] Đặng Văn Bài, Nguyễn Hữu Toàn, Bảo tàng hóa di sản văn hóa làng, Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa Thông tin, 2006 [06] Các điều ước quốc tế về văn hóa, thể thao và du lịch, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, 2008 [07] Trần Chính, Nghệ nhân Quan họ làng Viêm Xá, NXB Khoa học Xã hội. [08] Chính phủ, Nghị định số 92/2002/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Di sản, 2002 [09] Chính phủ, Nghị định số 92/2007/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Du lịch, 2007 [10] Cục Di sản Văn hóa, Bảo vệ di sản văn hóa, NXB Thế giới, 2007 [11] Cục Di sản Văn hóa, Một con đường tiếp cận di sản văn hóa, NXB Thế giới, 2005 [12] Nguyễn Văn Cƣơng, Mỹ thuật đình làng đồng bằng Bắc bộ, NXB Văn hóa – Thông tin, 2006. [13] Du lịch ở các di sản văn hóa thế giới, Hội đồng Khoa học kỹ thuật, Tổng cục Du lịch, Hà Nội, 2007 [14] Diệp Đình Hòa, Tìm hiểu làng Việt Nam, NXB KHXH, 1990. [15] Lê Danh Khiêm, Dân ca Quan họ, lời ca và bình giải, Trung tâm Văn hóa Quan họ, Bắc Ninh, 2001. [16] Lê Danh Khiêm, Hoắc Công Huynh, Lê Thị Chung, Không gian văn VIII hóa Quan họ, Trung tâm Văn hóa Thông tin tỉnh Bắc Ninh, 2006 [17] Lê Danh Khiêm, Tìm hiểu hát Trống quân Bắc Ninh, Sở Văn hóa- Thông tin Bắc Ninh, 2004 [18] Lê Danh Khiêm, Truyện cổ ca dao, tục ngữ các làng Quan họ, Sở Thông tin – Truyền thông Bắc Ninh, 2008 [19] Đặng Văn Lung, Quan họ, Nguồn gốc và quá trình phát triển, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1978. [20] Trần Đình Luyện, Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa Kinh Bắc, Sở VHTT Bắc Ninh, 2006 [21] Nguyễn Văn Lƣu, Thị trường Du lịch, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 1998. [22] Nhiều tác giả, Không gian văn hóa Quan họ Bắc Ninh, Bảo tồn và phát huy, Viện Văn hóa Thông tin - Sở Văn hóa, Thể thao & Du lịch Bắc Ninh, Hà Nội, 2006 [23] Nhiều tác giả, Làng và nghệ nhân Quan họ Bắc Ninh, NXB Sở Thông tin – truyền thông Bắc Ninh, 2009 [24] Nhiều tác giả, Quan họ nguồn gốc và quá trình phát triển, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1978 [25] Lƣu Hữu Phƣớc, Nguyễn văn Phú, Dân ca Quan họ Bắc Ninh, NXB Văn hóa, 1962. [26] Quốc hội nƣớc CHXHCNVN, Luật Di sản Văn hóa số 28/2001- QH10, NXB Chính trị Quốc gia, 2001 [27] Quốc hội nƣớc CHXHCNVN, Luật Di sản văn hóa năm 2001, được sửa đổi bổ sung năm 2009, NXB Chính trị Quốc gia [28] Quốc hội nƣớc CHXHCNVN, Luật Du lịch số 44/2005-QH11, NXB Chính trị Quốc gia, 2005 [29] Trần Linh Quý, Hồng Thao, Tìm hiểu dân ca Quan họ, NXB Văn hóa dân tộc - Sở Văn hóa Thông tin Hà Bắc, Hà Nội, 1997. [30] Hồng Thao, 300 bài dân ca Quan họ Bắc Ninh, Viện Âm nhạc, 2002 [31] Hồng Thao, Trần Linh Quý, Tìm hiểu dân ca Quan họ, NXB Văn hóa Thông tin Hà Nội, Sở VHTT Hà Bắc, 1996 [32] Tô Ngọc Thanh, Hồng Thao,Tìm hiểu âm nhạc dân tộc cổ truyền, IX NXB Văn hóa – Xã hội, 1986. [33] Trần Ngọc Thêm, Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam, NXB Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh, Sở Văn hóa- Thông tin, 2004. [34] Trung tâm Văn hóa Thông tin tỉnh Bắc Ninh, Đến với Quan họ lời mới, Báo Bắc Ninh, tháng 8, 2007 [35] Tổng cục Du lịch, Non nước Việt Nam, NXB Văn hóa Thông tin, 2002 [36] Nguyễn Minh Tuấn, Từ trong di sản, NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1981. [37] Nguyễn Thanh Tuấn, Văn hóa nghệ thuật đồng bằng Bắc bộ, Không gian và thời gian biến đổi, NXB Từ điển Bắch khoa, 2007. [38] Trần Quốc Vƣợng, Văn hóa Việt Nam – Tìm tòi và suy ngẫm, tầm thức văn hóa cư dân châu thổ Bắc Bộ, NXB Văn hóa dân tộc, Tạp chí Văn hóa nghệ thuật, Hà Nội, 2000. [39] 60 lễ hội truyền thống Việt Nam, NXB Khoa học Xã hội Việt Nam, Hà Nội, 1998. Tài liệu tiếng nƣớc ngoài [40] C.Michael Hall and Stephen Page, Tourism in South and Southeast Asia, Butterworth-Heinemann Publishing Ltd, 2000 [41] Elsevier, Asian tourism: Growth and Change, Elsevier Ltd, 2008 [42] Shinji Yamashita Kadir H.Din, J.S.Eades, Tourism and Cultural Development in Asia and Oceania, Penerbit University Kebangsaan Malaysia Bangi, 1997