Luận văn Nghiên cứu một số đặc điểm tái sinh tự nhiên của cây dẻ gai Ấn Độ (Castanopsis Indica ADC) tại vườn Quốc Gia Tam Đảo - Vĩnh Phúc

có khả năng làm thủy điện nhỏ. Việc đắp đập tạo hồ có thể thực hiện được ở nhiều nơi quanh chân núi để phục vụ sản xuất. 3.1.3 Đặc điểm về tài nguyên thực vật rừng: Nhìn chung hệ thực vật Tam Đảo khá phong phú và phân bố trên nhiều sinh cảnh khác nhau từ trảng cỏ, cây bụi đến các loài cây gỗ trên núi đất, núi đá. Theo GS. TSKH Nguyễn Nghĩa Thìn (Đại học khoa học tự nhiên - Đại học quốc gia Hà Nội) thì VQG Tam Đảo có khoảng 2000 loài thực vật. Đến nay tổng hợp số liệu điều tra của Viện sinh thái tài nguyên sinh vật (Trung tâm khoa học tự nhiên và công nghệ quốc gia); Đại học khoa học tự nhiên (Đại học quốc gia Hà Nội); Đại học Lâm nghiệp, Viện điều tra qui hoạch rừng và một số cơ quan, tổ chức khác cho thấy đã thống kê được 904 cây có ích ở Tam Đảo thuộc 478 chi, 213 họ thuộc 3 ngành Dương xỉ, hạt trần và hạt kín. Các loài cây này được xếp thành 8 nhóm có giá trị khác nhau (Bảng 3.1). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 42 Bảng 3.1: Các nhóm giá trị sử dụng Nhóm Giá trị sử dụng Số loài Tỷ lệ (%) I Cây lấy gỗ 379 41,92 II Cây cho quả 25 2,76 III Cây cho sợi 20 2,21 IV Cây làm thuốc 311 34,40 V Cây cho tinh dầu 32 3,54 VI Cây làm rau ăn 30 3,32 VII Cây làm cảnh 102 11,28 VIII Cây cho tinh bột 5 0,55 Trong các loài thực vật trên có 42 loài đặc hữu và 64 loài quý hiếm cần được bảo tồn và bảo vệ như: Hoàng thảo Tam Đảo (Dendrobium daoensis), trà hoa dài (Camellia longicaudata), trà hoa vàng Tam Đảo (Camellia petelotii), hoa tiên (Asarum petelotii), chuỳ hoa leo (Molas tamdaoensis), trọng lâu kim tiền (Paris delavayi)... Vùng đệm VQG Tam Đảo diện tích có rừng che phủ chiếm 35,24%, trong đó diện tích có rừng tự nhiên chiếm 18,02% tổng diện tích tự nhiên, rừng trồng chiếm 17,21% tổng diện tích đất tự nhiên, các loài cây chủ yếu là: Bạch đàn trắng, Keo tai tượng, Keo lá tràm và một số loài cây bản địa. Ngoài ra còn một số thảm thực vật tự nhiên khác như trảng cỏ, cây bụi và cây gỗ xen kẽ, đặc biệt là tại các xã vùng đệm diện tích cây ăn quả ngày càng được tăng lên đáng kể. 3.2 Đặc điểm kinh tế xã hội 3.2.1 Dân cƣ và lao động: 3.2.1.1 Cơ cấu dân cư: Theo kết quả thống kê năm 1999, tổng dân số vùng đệm Vườn quốc gia Tam Đảo là 148.704 người, thuộc 29.598 hộ, trong đó nam chiếm 44%, nữ chiếm 56%, gồm 8 dân tộc anh em cùng chung sống: Kinh, Sán Dìu, Sán Chỉ, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 43 Dao,Tày, Nùng, Cao Lan và người Hoa, trong đó dân tộc Kinh chiếm tỷ lệ cao nhất là 63%, Sán Dìu 24,93%, các dân tộc còn lại chiếm 12,07%. Họ thường sống tập trung thành làng bản ở các khu vực địa hình thấp, bằng phẳng và gần nguồn nước, ven chân núi hoặc dọc theo các trục đường giao thông. Từ đó trong quan niệm của người dân từ xa xưa đã hình thành tập tục như: Lệ làng (hương ước) và các nghi lễ mang bản sắc dân tộc của mỗi khu vực và mỗi tộc người cư trú ở đây. Cho đến năm 2004 - 2005 số nhân khẩu của toàn vùng đệm đã tăng từ 150.000 người (2001) đến 192.627 người của 41.951 hộ gia đình. Tỷ lệ tăng dân số tự nhiên trung bình toàn vùng đệm là 1,66%, cao nhất là 2,08%. Dân số tập trung ở khu vực nông thôn chiếm 93,81%. Mật độ dân cư toàn vùng là 204 người/km2, phân bố không đều. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 44 (Nguån: V•ên Quèc Gia Tam §¶o) 3.2.1.2 Cơ cấu lao động theo các ngành: Lực lương lao động trong độ tuổi từ 18-60 là 89.460 lao động, chiếm 60,1% tổng số khẩu trong toàn vùng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 45 Lao động phân bố giữa các ngành trong vùng đệm chưa đều, theo số liệu thống kê năm 1999, số lao động trong ngành nông nghiệp là 84.678 người chiếm 94,65% tổng số lao động, ngành lâm nghiệp là 4.782 người chiếm 5,35% tổng số lao động. 3.2.2. Đời sống kinh tế: Vùng đệm VQG Tam Đảo là vùng bán sơn địa, nhiều soi bãi đồi trọc, đất nông nghiệp chiếm 4,38% trong tổng diện tích đất tự nhiên. Cây lúa nước là cây lương thực chính, diện tích đất canh tác bình quân cho một nhân khẩu là 776 m 2, quá thấp so với yêu cầu tối thiểu của bộ phận dân cư nông nghiệp còn ở trình độ sản xuất thấp. Mặc dù trong những năm gần đây, một bộ phận dân cư đã cố gắng thâm canh từ 1 vụ lúa/năm lên 2 vụ lúa + 1 vụ màu/năm, thậm trí có nơi đưa 3 vụ lúa/năm, nhưng năng suất chỉ đạt 35- 40 tạ/năm không đủ cung cấp cho nhiều hộ gia đình, họ phải dựa vào nguồn thu nhập khác từ việc trồng màu, trồng chè, chăn nuôi gia súc, gia cầm, một số gia đình sống dựa vào việc khai thác trộm gỗ, củi,măng trong rừng để bán. 3.2.3 Hiện trạng sử dụng đất: Diện tích vùng đệm VQG Tam Đảo là 35.717,73 ha với cơ cấu được thể hiện ở bảng số liệu sau: Bảng 3.2: Bảng cơ cấu các loại đất vùng đệm VQG Tam Đảo Loại đất Diện tích (ha) Tỷ lệ (%) Đất nông nghiệp 11.547,43 32,3 Đất lâm nghiệp 16.552,58 46,3 Đất ở 1.376,65 3,8 Đất chuyên dùng 3.040,91 8,6 Đất khác 3.200,16 9,0 Tổng 35.717,73 100 Đối với đất lâm nghiệp, đất có rừng tự nhiên 6.439,37 ha chiếm 38,9%, phân bố ở 21 xã, thị trấn thuộc vùng đệm VQG Tam Đảo, rừng trồng 6.148,02 ha chiếm 37,15%, còn lại là đất trống cần trồng rừng là 3.965,19 ha chiếm 29,95%. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 46 3.2.4 Hiện trạng sản xuất lâm nghiệp: Trên địa bàn vùng đệm VQG Tam Đảo hiện có 5 đơn vị quản lý sử dụng rừng và đất lâm nghiệp, đó là: Lâm trường Sơn Dương trực thuộc Sở NN&PTNT tỉnh Tuyên Quang quản lý 8.909,9 ha trên địa bàn huyện Sơn Dương Trung tâm khoa học và dịch vụ lâm nghiệp Đông Bắc bộ trực thuộc Viện khoa học lâm nghiệp Việt Nam, quản lý 886,4 ha trên địa bàn huyện Mê Linh. Trung tâm Lâm nghiệp Tam Đảo trực thuộc Sở NN&PTNT tỉnh Vĩnh Phúc quản lý 1.040 ha trên địa bàn huyện Tam Đảo. Lâm trường Lập Thạch trực thuộc công ty nguyên liệu giấy Bãi Bằng, thuộc công ty giấy Việt Nam, quản lý 1.235 ha đất lâm nghiệp trên địa bàn 19 xã thuộc huyện Lập Thạch. Lâm trường Đại Từ trực thuộc Sở NN&PTNT tỉnh Thái Nguyên, quản lý 2.159,9 ha trên địa bàn huyện Đại Từ. Ngoài các đơn vị trên còn có các tổ chức khác quản lý sử dụng đất lâm nghiệp như trại giam Vĩnh Linh, các hộ gia đình, tập thể quản lý sử dụng theo NĐ02/CP của chính phủ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 47 Ch•¬ng 4 KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 4.1 Đặc điểm hình thái và vật hậu của Dẻ gai Ấn Độ. 4.1.1 Đặc điểm hình thái cây: 4.1.1.1 Hình thái thân cây: Dẻ gai Ấn Độ (Castanopsis Indica A.D.C) thuộc họ Dẻ (Fagaceae), là cây gỗ lớn cao khoảng 15 - 20m; vỏ xám nâu nứt dọc, dày, khía thành rãnh. Đây là loài cây thường xanh, thịt vỏ có nhiều xơ sợi, màu nâu vàng. Cành non có lông hung đỏ màu gỉ sắt, thân thường có tán rộng, phân cành thấp. Hình 4.1: Hình thái thân Dẻ gai Ấn Độ 4.1.1.2 Hình thái lá Dẻ gai Ấn Độ: Lá đơn mọc cách, dày, có phiến tròn dài, mép có răng cưa nhọn đều, to khoảng 10 - 15 x 3 - 6,5cm. Mặt trên lá bóng màu xanh đậm, mặt dưới xám, có lông thưa, gân phụ 14 cặp. Cuống lá ngắn khoảng 0,4cm, có lông. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 48 Hình 4.2: Hình thái lá của Dẻ gai Ấn Độ 4.1.2 Đặc điểm vật hậu: Theo nghiên cứu của Lê Anh Công (2003) [9], Dẻ gai Ấn Độ có hoa đơn tính cùng gốc; cụm hoa tự đực hình đuôi sóc, cụm hoa cái dài 15 - 22cm, phủ nhiều lông, đấu không cuống đường kính 2 - 4cm; gai dài 1 - 2cm, phân nhánh từ gốc, phủ gần kín đấu. Khi quả chín tách không đều. Quả kiên đơn lẻ, hình trứng cao 0,6 - 1,3cm, màu nâu bóng, có lớp lông tơ bao phủ, đầu có mũi nhọn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 49 Hình 4.3: Hình thái quả của Dẻ gai Ấn Độ Mùa ra hoa tháng 11 - 12, quả chín tháng 6 - 8. Khả năng tái sinh hạt và chồi tốt. Hình 4.4: Cành và quả Dẻ gai Ấn Độ (ảnh chụp tháng 7) Hình 4.5: Thân Dẻ gai Ấn Độ (ảnh chụp tháng 7) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 50 4.2 Đặc điểm sinh thái nơi loài Dẻ gai Ấn Độ tái sinh phân bố. 4.2.1 Đặc điểm khí hậu nơi có Dẻ gai Ấn Độ phân bố: Khí hậu có ảnh hưởng đến phân bố, cấu trúc, sinh trưởng, phát triển, khả năng ra hoa kết quả và năng suất của quần thể rừng. Nhóm nhân tố khí hậu bao gồm các nhân tố: Bức xạ mặt trời, nhiệt độ, nước, thành phần và sự vận động không khí. Tất cả các nhân tố trên có liên quan chặt chẽ với nhau và ảnh hưởng tổng hợp đến đời sống của quần xã thực vật rừng. Như vậy nếu điều kiện khí hậu thay đổi nó sẽ kéo theo sự thay đổi của lớp thảm thực vật. Những nghiên cứu cho thấy, khí hậu ảnh hưởng sâu sắc đến sinh trưởng và phát triển của thực vật thông qua chế độ nhiệt và chế độ nước, ánh sáng. Theo tài liệu của trạm quan trắc khí tượng thuỷ văn Vĩnh Yên thì tại khu vực nghiên cứu nơi có Dẻ gai Ấn Độ phân bố có đặc điểm khí hậu như sau: Bảng 4.1: Nhiệt độ (T) và lượng mưa (P) trung bình ở 2 khu vực Tháng T( 0 C) P(mm) 1 15,6 45,1 2 19,9 43,6 3 20,6 11,8 4 25,2 71,2 5 27,7 150,3 6 28,6 226,6 7 28,2 288,7 8 27,8 350,6 9 26,4 180,2 10 25,1 103,4 11 22,6 82,1 12 17,2 49,9 TB 23,7 1603,5 Nhìn vào bảng 4.1 cho thấy: - Về nhiệt độ: Vùng phân bố của Dẻ gai Ấn Độ có nhiệt độ trung bình hàng tháng có sự chênh lệch, cao nhất là 28,60C và thấp nhất là 15,60C. Nhiệt độ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 51 trung bình năm là 23,70C. - Về lượng mưa: Dẻ gai Ấn Độ sống trong các khu vực nghiên cứu có lượng mưa trung bình năm là 1603,5mm. Từ những số liệu nêu trên ta thấy Dẻ gai Ấn Độ phân bố ngoài những nơi có điều kiện khí hậu thuận lợi ra còn có khả năng sống được ở những nơi có điều kiện khí hậu khắc nghiệt, lượng mưa hàng năm không cao như một số tỉnh thuộc vùng Tây Nguyên,…Như vậy, Dẻ gai Ấn Độ có biên độ sinh thái về khí hậu khá rộng, Vườn Quốc gia Tam Đảo là nơi có rất nhiều điều kiện thuận lợi để gây trồng và phát triển rừng Dẻ gai Ấn Độ. 4.2.2 Đặc điểm đất đai nơi có Dẻ gai Ấn Độ phân bố: Đặc điểm và các tính chất của đất có ảnh hưởng rất lớn đến sự tồn tại, sinh trưởng và phát triển của thực vật nói chung và với Dẻ gai Ấn Độ nói riêng. Cùng với khí hậu và thảm thực vật, điều kiện đất là một trong những cơ sở hết sức quan trọng trong việc lựa chọn điều kiện lập địa trồng cây và trồng rừng. Tại khu vực Dẻ gai Ấn Độ phân bố, đề tài tiến hành đào 2 phẫu diện đất điển hình tại 2 khu vực nghiên cứu, phẫu diện 1 được bố trí tại khu vực 1 (trong ô tiêu chuẩn 1), phẫu diện 2 được bố trí tại khu vực 2 (trong ô tiêu chuẩn 2), kết quả phân tích tính chất của đất được thể hiện dưới bảng 4.2 sau: Bảng 4.2: Đặc điểm đất nơi có Dẻ gai Ấn Độ phân bố Phẫu diện Tầng (độ sâu) pH Mùn (%) Chất dễ tiêu (ppm) Cation trao đổi (me/100g) Độ chua trao đổi (me/100g) P205 K20 Ca 2+ Mg 2+ H + Al 3+ 1 A(0 - 30) (27cm) 4.05 4.18 0.32 10.35 0.2 0.25 0.11 2.58 B(30- 50) (45cm) 3.86 2.89 0.57 11.16 0.11 0.18 0.12 3.43 2 A(0 - 30) (30cm) 3.94 4.03 0.27 10.24 0.41 0.39 0.12 1.63 B(30 - 56) (50cm) 4.01 2.06 0.15 6.78 0.39 0.31 0.07 1.57 Dựa vào kết quả phân tích đất ở bảng 4.2 cho thấy: Phẫu diện 1 (trạng thái rừng IIIA2), phẫu diện 2 (trạng thái rừng IIIA3) có hàm lượng mùn, nồng độ cation Ca 2+ , Mg 2+ giảm khi độ sâu tăng. Mặt khác ta thấy hàm lượng Mg 2+ giảm khi độ sâu tăng. Ta lại thấy ở phẫu diện 1 hàm lượng P205, K20; độ chua trao đổi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 52 H + , Al 3+ tăng khi độ sâu tăng; pH giảm khi độ sâu tăng, còn ở phẫu diện 2 thì độ pH tăng khi độ sâu tăng. Điều đó chứng tỏ rằng Dẻ gai Ấn Độ thích hợp với nhiều loại đất khác nhau. Qua kết quả điều tra, dựa vào kết quả phân tích đất về mặt hoá tính, mô tả về mặt lý tính ta thấy Dẻ gai Ấn Độ thích hợp với đất có tầng dày, thành phần cơ giới thịt trung bình, tỷ lệ đá lẫn ít, độ dốc cao. 4.3 Mét sè ®Æc ®iÓm cÊu tróc quÇn x· thùc vËt rõng ¶nh h•ëng ®Õn t¸i sinh cña loµi DÎ gai Ên §é. 4.3.1. Một số đặc điểm cấu trúc của rừng có Dẻ gai Ấn Độ phân bố: Cấu trúc rừng là sự sắp xếp nội bộ của các thành phần sinh vật trong hệ sinh thái rừng. Nghiên cứu quy luật về cấu trúc rừng là cơ sở rất quan trọng để nghiên cứu sinh thái học và để xây dựng những mô hình lâm sinh đạt hiệu quả sản xuất cao, đảm bảo yêu cầu phát triển bền vững và ổn định sinh thái. Để xác định các trạng thái rừng, tác giả đã dựa vào tiêu chuẩn phân loại của Loeschau [43]. Tiêu chuẩn phân loại như sau: - Kiểu I: Đất không có rừng, có thể có cây bụi hoặc cây tái sinh mọc rải rác. + Kiểu IA: Đất trống và trảng cỏ. + Kiểu IB: Trảng cỏ và cây bụi. + Kiểu IC: Trảng cỏ và cây bụi đã xuất hiện một số loài cây tái sinh. - Kiểu II: Là rừng thứ sinh phục hồi sau khai thác hoặc sau nương rẫy, bao gồm các cây tiên phong ưa sáng mọc nhanh và rừng đang tiếp tục phát triển. + Kiểu IIA: Là trạng thái rừng phục hồi rừng còn non, bao gồm những cây tiên phong ưu sáng hoặc có D 1.3 ≤ 10cm và 10G m 2 /ha. + Kiểu IIB: Là rừng phục hồi bao gồm những cây tiên phong ưa sáng hoặc có tính chất tiên phong ưa sáng có D 1.3 ≥ 10cm và 10G m 2 /ha. - Kiểu III: Rừng đã bị tác động ở nhiều mức độ khác nhau, kết cấu rừng bị phá vỡ và khả năng cung cấp ít nhiều bị phá vỡ. + Kiểu IIIA: Tổng tiết diện ngang < 21m 2 /ha. - Kiểu IIIA1: Rừng nghèo kiệt, kết cấu bị phá vỡ hoàn toàn, tầng trên còn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 53 một số cây mẹ kém phẩm chất, cong queo sâu bệnh, tầng dưới chủ yếu là dây leo, bụi rậm, tre nứa xen lẫn và có độ tàn che < 0,3. Tổng tiết diện ngang < 10 m 2/ha. Tổng tiết diện ngang của những cây có D1.3 ≥ 40cm là ≤ 2 m 2 /ha. - Kiểu IIIA2: Là rừng bị khai thác kiệt nhưng đã có thời gian phục hồi nên đã hình thành tầng cây tương lai, có độ tàn che 0,3-0,5. Tổng tiết diện ngang từ 10-16 m 2/ha. Tổng tiết diện ngang của những cây có D1.3 ≥ 40cm là ≤ 2 m 2 /ha. - Kiểu IIIA3: Là rừng bị khai thác mạnh, cấu trúc rừng ít nhiều đã bị phá vỡ, rừng có 2 tầng trở lên, rừng còn chất lượng khai thác, có độ tàn che 0,5-0,7. Tổng tiết diện ngang từ 16-21 m2/ha. + Kiểu IIIB: Là trạng thái rừng bị tác động rất ít, cấu trúc rừng chưa bị phá vỡ, rừng có 2 tầng trở lên, rừng còn giàu về trữ lượng, có độ tàn che >0,7. Tiết diện ngang > 21m2/ha, tổng tiết diện ngang của những cây có D1.3 ≥ 40cm là 2-5 m 2 /ha. - Kiểu IV: Là trạng thái rừng nguyên sinh hoặc thứ sinh phục hồi đã phát triển đến giai đoạn ổn định. Địa điểm khu vực nghiên cứu có chức năng là bảo vệ rừng hiện có, khoanh nuôi rừng nơi còn có khả năng tái sinh tự nhiên, trồng rừng mới nơi đất trống nhằm phục hồi diện tích rừng đã bị phá hoại và bảo vệ phân khu bảo vệ nghiêm ngặt tại huyện Tam Đảo - Vĩnh Phúc. Vì vậy trong đề tài này tôi chỉ đi sâu nghiên cứu ở 2 trạng thái rừng là: Trạng thái IIIA2 và IIIA3. 4.3.2 CÊu tróc tæ thµnh tÇng c©y cao: CÊu tróc rõng lµ sù s¾p xÕp tæ chøc néi bé cña c¸c thµnh phÇn quÇn thÓ thùc vËt rõng theo kh«ng gian vµ theo thêi gian. ViÖc nghiªn cøu cÊu tróc tæ thµnh tÇng c©y cao th«ng qua tµi liÖu ®· quan s¸t ®Ó tõ cÊu tróc thùc tÕ t¹o ra mét cÊu tróc ®Þnh h•íng cho viÖc ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh thÝch hîp. CÊu tróc ph¶n ¸nh kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ®Êu tranh vµ thÝch øng lÉn nhau gi÷a c¸c loµi trong rõng. CÊu tróc lµ ®Æc ®iÓm “Næi bËt nhÊt, lµ t¸c nh©n chi phèi sù t¸i sinh vµ diÔn thÕ rõng” (NguyÔn V¨n Tr­¬ng, 1993)[ 55]. Do ®ã ph©n tÝch ®•îc ®Æc ®iÓm cÊu tróc cña mét kiÓu rõng lµ yªu cÇu ®Çu tiªn cña viÖc x©y dùng c¸c biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh, nh»m t¸c ®éng vµo rõng cã ®Þnh h•íng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 54 nh•: Xóc tiÕn t¸i sinh, lµm giµu rõng, nu«i d•ìng rõng hoÆc ®Ò xuÊt ph•¬ng thøc trång rõng m« pháng tù nhiªn ®Ó c©y DÎ gai Ên §é sinh tr•ëng vµ ph¸t triÓn thuËn lîi. Nãi ®Õn cÊu tróc rõng, cÇn quan t©m ®Çu tiªn lµ cÊu tróc tæ thµnh tÇng c©y cao, v× tæ thµnh rõng lµ nh©n tè cã ¶nh h•ëng quyÕt ®Þnh ®Õn cÊu tróc sinh th¸i vµ h×nh th¸i cña rõng. Tæ thµnh rõng lµ chØ tiªu quan träng dïng ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ®a d¹ng sinh häc, tÝnh bÒn v÷ng, tÝnh æn ®Þnh cña hÖ sinh th¸i. CÊu tróc tæ thµnh cã ¶nh h•ëng lín ®Õn c¸c ®Þnh h•íng kinh doanh, lîi dông rõng, ®Æc biÖt lµ ¶nh h•ëng ®Õn kh¶ n¨ng t¸i sinh rõng. V× vËy, nghiªn cøu cÊu tróc tæ thµnh ®•îc xem nh• c«ng viÖc quan träng ®Çu tiªn trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu cÊu tróc rõng vµ ®Ò xuÊt, ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o tån vµ ph¸t triÓn rõng nh»m n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l•îng rõng. ViÖc chØ dùa vµo tæ thµnh loµi nh• mét sè t¸c gi¶ tr•íc ®©y ®· dïng kh«ng nãi râ ®•îc vai trß cña c¸c loµi trong •u hîp c¶ vÒ ý nghÜa sinh th¸i lÉn ý nghÜa sö dông rõng. Qua nghiªn cøu cña Vò §×nh HuÒ (1975)[29], ë mçi kiÓu tr¹ng th¸i rõng thùc ra cßn cã nhiÒu x· hîp thùc vËt kh¸c nhau. V× vËy, ngoµi viÖc ph©n chia tr¹ng th¸i hiÖn t¹i cña ®èi t•îng nghiªn cøu, cßn cÇn x¸c ®Þnh c¸c lo¹i h×nh x· tiªu biÓu cho tõng lo¹i tr¹ng th¸i, nh»m x¸c ®Þnh chi tiÕt thªm ®èi t•îng nghiªn cøu. 4.3.2.1 CÊu tróc tæ thµnh tÇng c©y cao trạng thái rừng IIIA2: KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ tæ thµnh loµi c©y cao trong 6 « tiªu chuÈn, tæng diÖn tÝch lµ 6000m2, ®•îc thÓ hiÖn ë b¶ng 4.3: B¶ng 4.3: Tæ thµnh loµi c©y cao tr¹ng th¸i rõng IIIA2 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 55 STT Loµi c©y Sè c©y ®o ®Õm Tû lÖ % STT Loµi c©y Sè c©y ®o ®Õm Tû lÖ % 1 Chẹt hoa vàng 36 9,70 34 Thanh thÊt 2 0,54 2 Tr•êng kiÖn 29 7,82 35 MÝt rõng 2 0,54 3 Ba soi 19 5,12 36 Thõng mùc 2 0,54 4 §¹i phong tö 18 4,85 37 Dung quả to 2 0,54 5 DÎ gai Ên §é 17 4,58 38 Tr©m vối 2 0,54 6 Sung 17 4,58 39 TrÈu 2 0,54 7 Vµng anh 15 4,04 40 Nhä nåi 2 0,54 8 Xoan nhõ 14 3,77 41 KÌ ®u«i d«ng 1 0,27 9 Såi bộp 12 3,23 42 Såi ®á 1 0,27 10 ChÌ vµng 11 2,96 43 ChÑo tÝa 1 0,27 11 M¸u chã 11 2,96 44 Ngát long 1 0,27 12 Trøng Õch 10 2,7 45 Phân mã 1 0,27 13 Thµnh ng¹nh 9 2,43 46 C¬m nguéi 1 0,27 14 Dẻ đấu loe 9 2,43 47 Me chua 1 0,27 15 Träng ®òa gç 8 2,16 48 S¬n l¸ nhá 1 0,27 16 Dẻ gai thưa 8 2,16 49 Läng bµng 1 0,27 17 Bøa 8 2,16 50 Géi nÕp 1 0,27 18 Lim xÑt 8 2,16 51 Re gừng 1 0,27 19 Xoan ®µo 7 1,89 52 Muång 1 0,27 20 Ho¾c quang 6 1,62 53 S¶ng 1 0,27 21 Sồi lỗ 6 1,62 54 Đáng 1 0,27 22 ThÞ rõng 6 1,62 55 Bå ®Ò 1 0,27 23 DÒn 6 1,62 56 Lim xanh 1 0,27 24 C«m tÇng 6 1,62 57 Sồi quả vát 1 0,27 25 Quếch 6 1,62 58 Sau sau 1 0,27 26 Rµng rµng hom 5 1,35 59 ThÈu tÊu 1 0,27 27 Tr¸m tr¾ng 5 1,35 60 Gõng dại 1 0,27 28 Dung giấy 4 1,08 61 Thä hoa nách 1 0,27 29 Såi cuèng 4 1,08 62 Gï h•¬ng 1 0,27 30 Cù đèn 4 1,08 63 Géi trắng 1 0,27 31 Ng¸t 3 0,81 64 Mãi táp trơn 1 0,27 32 Hồng rừng 3 0,81 65 Vèi thuèc 1 0,27 33 Trai lý 2 0,54 Tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra ta tÝnh ®•îc c«ng thøc tæ thµnh tÇng c©y cao ë tr¹ng th¸i rõng IIIA2 nh• sau: C«ng thøc tæ thµnh cña tÇng c©y cao: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 56 0,97Chv+ 0,78Tk + 0,51Bs + 0,49Dpt + 0,46Dgad + 0,46S + 0,40Va + 0,38Xn + 0,32Sb + 0,24Ddl + 0,22Dgt +.... Trong ®ã: Chv lµ Chẹt hoa vàng; Tk lµ Tr•êng kiÖn; Bs lµ Ba soi; Dpt lµ §¹i phong tö; Dgad lµ DÎ gai Ên §é; S lµ Sung; Va lµ Vµng anh; Xn lµ Xoan nhõ; Sb lµ Såi bộp; Ddl là Dẻ đấu loe; Dgt là Dẻ gai thưa… Nh×n vµo c«ng thøc tæ thµnh tÇng c©y cao theo sè c©y cña l©m phÇn cã DÎ gai Ên ®é ph©n bè ta thấy tæ thµnh loµi c©y trong tr¹ng th¸i rõng IIIA2 rÊt phøc t¹p, loµi c©y •u thÕ kh«ng râ rÖt, nh•ng cã thÓ x¸c ®Þnh nhãm loµi c©y •u thÕ gåm 5 - 9 loµi trong tæng sè 65 loµi tÇng c©y cao, ®©y lµ nh÷ng loµi thÝch nghi tèt víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ ®Êt ®ai cña ®Þa ph•¬ng. Nhãm loµi •u thÕ gåm c¸c loµi c©y nh•: Chẹt hoa vàng, Tr•êng kiÖn, §¹i phong tö, DÎ gai Ên §é, Vµng anh, Dẻ đấu loe, Dẻ gai thưa,…trong ®ã nhãm loµi c©y gç lín gåm DÎ gai Ên §é, Dẻ đấu loe, Dẻ gai thưa,…tuy nhiªn vÉn tån t¹i c¸c loµi c©y gç võa vµ nhá cã Ýt gi¸ trÞ kinh tÕ nh­: Sung, Thµnh ng¹nh,…Do vËy, cÇn cã biÖn ph¸p ®iÒu chØnh tæ thµnh nh»m gi¶m mËt ®é mét sè loµi c©y gç Ýt gi¸ trÞ kinh tÕ trong nhãm loµi c©y •u thÕ ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cung cÊp ¸nh s¸ng vµ kh«ng gian dinh d•ìng cho c¸c loµi c©y mÑ gç lín cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao trong nhãm loµi c©y •u thÕ sinh tr•ëng vµ ph¸t triÓn thuËn lîi, ®¶m b¶o kh¶ n¨ng t¸i sinh tèt. Bªn c¹nh nhãm loµi c©y •u thÕ cßn cã hµng chôc loµi c©y cã tæ thµnh rÊt thÊp (d•íi 1%) vµ cã gi¸ trÞ kinh tÕ thÊp nh•: C¬m nguéi, Sồi đỏ, Phân mã, Nhä nåi, Vèi thuèc,… (b¶ng 4.3). Sù v¾ng mÆt phÇn lín cña c¸c loµi c©y nµy trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cña tr¹ng th¸i rõng IIIA2 sÏ kh«ng g©y ¶nh h•ëng ®Õn kh¶ n¨ng b¶o tån vµ ph¸t triÓn rõng. HÇu hÕt trong c¸c nhãm loµi c©y •u thÕ xuÊt hiÖn trong c¸c OTC cña tr¹ng th¸i rõng IIIA2 ®Òu cã mÆt loµi DÎ gai Ên §é, v× vËy DÎ gai Ên §é vÉn lµ loµi c©y •u thÕ cña rõng. §iÒu ®ã cho thÊy DÎ gai Ên §é rÊt thÝch hîp víi khÝ hËu vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña ®Þa ph•¬ng. 4.3.2.2 CÊu tróc tæ thµnh tÇng c©y cao trạng thái rừng IIIA3: KÕt qu¶ tÝnh to¸n tæ thµnh tÇng c©y cao ®•îc thÓ hiÖn ë b¶ng 4.4 B¶ng 4.4: Tæ thµnh loµi c©y cao tr¹ng th¸i rõng IIIA3 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 57 STT Loµi c©y Sè c©y Tû lÖ % STT Loµi c©y Sè c©y Tû lÖ % 1 Chẹt hoa vàng 29 9,29 31 Tr¸m tr¾ng 2 0,64 2 Tr•êng kiÖn 28 8,97 32 Gõng dại 2 0,64 3 §¹i phong tö 15 4,81 33 Thä 2 0,64 4 DÎ gai Ên §é 15 4,81 34 KÌ ®u«i d«ng 2 0,64 5 Vµng anh 15 4,81 35 Sồi lỗ 2 0,64 6 Ba soi 15 4,81 36 Géi trắng 2 0,64 7 Sung 14 4,49 37 Tr©m vối 2 0,64 8 Rau s¾ng 13 4,17 38 Ng¸t 2 0,64 9 ChÌ vµng 10 3,21 39 MÝt rõng 2 0,64 10 Thµnh ng¹nh 10 3,21 40 Xoan ®µo 2 0,64 11 Trøng Õch 9 2,88 41 DÒn 2 0,64 12 Dẻ gai thưa 9 2,88 42 Nhä nåi 2 0,64 13 Sồi quả vát 9 2,88 43 Ho¾c quang 2 0,64 14 Cù đèn 8 2,56 44 DÎ anh 1 0,32 15 Bøa 7 2,24 45 Muång 1 0,32 16 Lim xÑt 6 1,92 46 S¶ng 1 0,32 17 M¸u chã 6 1,92 47 C¬m nguéi 1 0,32 18 Hồng rừng 5 1,60 48 Bå ®Ò 1 0,32 19 Såi cuèng 5 1,60 49 ThÈu tÊu 1 0,32 20 Såi bộp 5 1,60 50 Vèi thuèc 1 0,32 21 Đáng 4 1,28 51 Sau sau 1 0,32 22 Dung quả to 4 1,28 52 Thanh thÊt 1 0,32 23 Thõng mùc 4 1,28 53 S¬n l¸ nhá 1 0,32 24 Rµng rµng hom 4 1,28 54 Géi nÕp 1 0,32 25 Chắp trơn 4 1,28 55 Läng bµng 1 0,32 26 C«m tÇng 4 1,28 56 TrÈu 1 0,32 27 Xoan nhõ 4 1,28 57 Lim xanh 1 0,32 28 Dung quả to 3 0,96 58 Gï h•¬ng 1 0,32 29 ThÞ rõng 3 0,96 59 Såi ®á 1 0,32 30 Dẻ anh 3 0,96 Tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra t«i tÝnh ®•îc c«ng thøc tæ thµnh tÇng c©y cao tr¹ng th¸i rõng IIIA3 nh• sau: C«ng thøc tæ thµnh tÇng c©y cao: 0,93Chv + 0,9Tk + 0,48Dpt + 0,48Dgad + 0,48Va + 0,48Bs + 0,45S + ... Trong ®ã: Chv lµ Chẹt hoa vàng; Tk lµ Tr•êng kiÖn; Bs lµ Ba soi; Dpt lµ §¹i phong tö; Dgad lµ DÎ gai Ên §é; S lµ Sung; Va lµ Vµng anh;… Qua b¶ng 4.4 cho thÊy: CÊu tróc tæ thµnh tr¹ng th¸i rõng IIIA3 diÔn ra kh¸ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 58 phøc t¹p, còng cã nhiÒu loµi c©y hçn giao (312 c©y). Sè cây tham gia vµo cÊu tróc rõng lµ 59 loµi, sè c©y trung b×nh 1 loµi lµ 5 c©y. ë tr¹ng th¸i rõng IIIA3 tû lÖ c¸c loµi c©y •u thÕ chñ yÕu lµ Chẹt hoa vàng 9,29%, Tr•êng kiÖn 9%, §¹i phong tö 4,81%, DÎ gai Ên §é 4,81%, Vµng Anh 4,81%,... Nh• vËy cÊu tróc tæ thµnh loµi c©y cao tr¹ng th¸i rõng IIIA3 nghiªn cøu gåm nhiÒu loµi c©y hçn giao, thµnh phÇn loµi c©y nh×n chung kh«ng cã nhiÒu kh¸c biÖt gi÷a tr¹ng th¸i rõng IIIA2 chñ yÕu vÉn lµ loµi c©y tiªn phong vµ tham gia vµo cÊu tróc chÝnh cña rõng nh•: DÎ gai Ên §é, Tr•êng kiÖn, Chẹt hoa vàng, §¹i phong tö,... tuy nhiªn sè loµi c©y tham gia ë 2 tr¹ng th¸i rõng cã sù kh¸c nhau vÒ tû lÖ tõng loµi c©y. DÎ gai Ên §é tham gia vµo c«ng thøc tæ thµnh tÇng c©y cao ë tr¹ng th¸i rõng IIIA3 chiÕm gÇn nh• nhiÒu nhÊt chiÕm 4,81% sè c©y trong l©m phÇn ®iÒu tra. §iÒu nµy còng cho thÊy DÎ gai Ên §é còng thÝch nghi tèt ë tr¹ng th¸i rõng IIIA3 cña VQG Tam §¶o. Nhận xét chung cho cả 2 khu vực: Như vậy cấu trúc tổ thành loài cây cao tại 2 khu vực nghiên cứu gồm nhiều loài cây hỗn giao, thành phần loài cây nhìn chung không có nhiều khác biệt chủ yếu vẫn là loài cây tiên phong và tham gia vào cấu trúc chính của rừng như: ChÑt hoa vµng, Tr•êng kiÖn, §¹i phong tö, DÎ gai Ên §é, Vµng anh,.. tuy nhiên chúng lại khác nhau về tỷ lệ mỗi loài ở mỗi khu vực, điển hình nhất là cây Dẻ gai Ấn Độ, cây có tỷ lệ tổ thành đứng thứ 4 và thứ 5 trong trạng thái rừng IIIA2 và IIIA3. Do đó, Dẻ gai Ấn Độ vẫn là loài cây ưu thế của rừng. 4.3.3 Cấu trúc tầng thứ: Cấu trúc tầng thứ là sự sắp xếp không gian phân bố của các thành phần sinh vật rừng theo chiều thẳng đứng, cả trên mặt đất và dưới mặt đất. Với rừng tự nhiên hỗn loài khác tuổi thì cấu trúc tầng thứ phản ánh sự cạnh tranh sinh tồn giữa các cây trong quần xã với nhau và với hoàn cảnh xung quanh trong quá trình tiến hoá của quần xã. Cấu trúc tầng thứ còn phản ánh đặc trưng sinh thái của quần thể thực vật rừng, nó mô phỏng một loạt các mối quan hệ giữa các tầng thứ với nhau, giữa tầng cây cao với tầng cây thấp, giữa cây cùng loài với cây khác l