Luận văn Những biện pháp phát triển năng lực vận dụng kiến thức văn học của học sinh vào làm văn nghị luận văn học ở trường THPT

cña Nam Cao, thiÕt nghÜ dï ®Ò v¨n cã yªu cÇu nghÞ luËn trªn ph­¬ng diÖn nµo cña tac phÈm th× ng­êi viÕt bµi còng nªn quan t©m ®Õn nhËn ®Þnh: “§«i m¾t” lµ “tuyªn ng«n nghÖ thuËt” cña mét thÕ hÖ nhµ v¨n ®i theo kh¸ng chiÕn. §Õn víi nhËn ®Þnh nµy, ng­êi viÕt ph¶i dïng ®Õn kiÕn thøc v¨n häc sö ®Ó chøng minh cho nhËn ®Þnh cña m×nh lµ cã c¬ së, cã lý. Mét vµi nÐt vÒ néi dung kiÕn thøc v¨n häc sö mµ häc sinh cÇn tr×nh bµy lµ: “§«i m¾t” ra ®êi sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 thµnh c«ng. §©y lµ giai ®o¹n mµ tÊt c¶ c¸c nhµ v¨n nhµ th¬ kh«ng thÓ “ngñ yªn” víi phong c¸ch nghÖ thuËt s¸ng t¸c vèn cã cña m×nh. Nãi nh­ NguyÔn §×nh Thi, ®©y lµ giai ®o¹n “nhËn ®­êng”, víi NguyÔn Tu©n, ®©y lµ giai ®o¹n “lét x¸c”, víi TÕ Hanh lµ giai ®o¹n muèn “l×a ta”. Nam Cao, tr­íc khi trë thµnh mét nhµ v¨n hiÖn thùc, nh÷ng s¸ng t¸c ®Çu tay cña «ng chÞu ¶nh h­ëng kh¸ râ cña v¨n häc l·ng m¹n. “T©m hån m¬ méng cña tuæi trÎ cïng víi nh÷ng t¸c ®éng cña v¨n ch­¬ng l·ng m¹n ®­¬ng thêi ®· khiÕn «ng h­íng tíi xu h­íng “nghÖ thuËt vÞ nghÖt huËt” tho¸t ly thùc tÕ”[12; 473]. Nh­ng sau ®ã Nam Cao ®· lªn ¸n v¨n ch­¬ng tho¸t li, v¨n ch­¬ng “chØ t¶ ®­îc c¸i bÒ ngoµi cña x· héi”. §Õn sau c¸ch m¹ng, Nam Cao say mª tËn tuþ trong mäi c«ng t¸c phôc vô kh¸ng chiÕn víi t©m huyÕt: Lîi Ých c¸ch m¹ng, lîi Ých d©n téc lµ trªn hÕt. Cßn NguyÔn Tu©n, “Tr­íc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m, c¸i t«i NguyÔn Tu©n vÒ c¨n b¶n lµ c¸i t«i c¸ nh©n chñ nghÜa ®èi lËp víi x· héi. Håi Êy, sèng hay viÕt, ®èi víi «ng chØ lµ ®Ó t×m m×nh, ®Ó thùc hiÖn c¸i c¸ nh©n m×nh cho ®Õn kú cïng. ThÕ giíi kh¸ch quan lµ kh«ng ®¸ng kÓ, gi¸ trÞ cña ngßi bót lµ b¶n ng· ng­êi nghÖ sÜ cã ®éc ®¸o hay kh«ng. NguyÔn Tu©n, tù vÏ m×nh nh­ mét con ng­êi c« ®éc mµ kiªu ng¹o”[42]. Sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m, NguyÔn Tu©n cã sù chuyÓn h­íng trªn c¶ hai ph­¬ng diÖn néi dung t­ t­ëng vµ thÓ lo¹i s¸ng t¸c. TÊt c¶ c¸c nhµ v¨n lóc nµy ®ang b¨n kho¨n trªn con ®­êng ®i t×m cho m×nh ®èi t­îng ph¶n ¸nh cña nÒn v¨n häc míi, c¸c vÊn ®Ò nh­ lËp tr­êng, quan ®iÓm cña ng­êi cÇm bót lóc nµy nh­ thÕ nµo cho ®óng víi vai trß cña mét ng­êi v¨n nghÖ sü tiÕn bé, c¸ch m¹ng. “ §«i m¾t” ra ®êi lµ kÕt qu¶ trong nhËn thøc cña Nam Cao vµ còng chÝnh lµ néi dung cã ý nghÜa thêi sù ®èi víi ho¹t ®éng s¸ng t¸c v¨n häc lóc bÊy giê. TÊt c¶ v¨n nghÖ sü ph¶i x¸c ®Þnh vµ tr¶ lêi døt kho¸t cho nh÷ng c©u hái: ViÕt cho ai – viÕt cho nh©n d©n lao ®éng; viÕt vÒ c¸i g× - viÕt vÒ hiÖn thùc kh¸ng chiÕn mµ nh©n d©n lµ nh©n vËt trung t©m; viÕt ®Ó lµm g×? – viÕt ®Ó gãp phÇn phôc vô cho sù nghiÖp kh¸ng chiÕn cña toµn d©n téc; viÕt nh­ thÕ nµo ? – viÕt ph¶i cã c¸i nh×n toµn diÖn míi mÎ vÒ cuéc sèng, ph¶i ®µo s©u ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng vÎ ®Ñp bªn trong cña con ng­êi chø kh«ng chØ dõng l¹i ë c¸i nh×n hêi hît bªn ngoµi. Bµi lµm v¨n NLVH cã søc thuyÕt phôc kh«ng chØ ë nguån kiÕn thøc v¨n häc sö mµ viÖc huy ®éng kiÕn thøc lý luËn v¨n häc lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó bµi NLVH cã c¬ së lý thuyÕt v÷ng vµng tr¸nh ®­îc t×nh tr¹ng miªu t¶ liÖt kª dµi dßng, ph©n tÝch, b×nh luËn trµn lan, c¶m tÝnh thiÕu c¨n cø khoa häc. V× vËy cÇn cã ý thøc th­êng xuyªn vËn dông kiÕn thøc lý luËn v¨n häc vµo bµi lµm. Nhµ v¨n, nhµ th¬ lµ ng­êi s¸ng t¹o nªn t¸c phÈm cña m×nh còng lµ nh÷ng ng­êi hiÓu biÕt vÒ kiÕn thøc lý luËn v¨n häc, kiÕn thøc lý luËn v¨n häc trë thµnh nguyªn t¾c chØ ®¹o néi dung s¸ng t¸c. Ng­îc l¹i kiÕn thøc lý luËn v¨n häc trë thµnh nh÷ng c«ng cô, ph­¬ng tiÖn më ®­êng gióp mçi ng­êi t×m ®Õn c¸i hay c¸i ®Ñp, chiÒu s©u cña mçi t¸c phÈm. ChÝnh v× thÕ trong bµi NLVH, nh÷ng hiÓu biÕt vÒ lý luËn v¨n häc gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ nghÞ luËn. Nãi nh­ gi¸o s­ NguyÔn §¨ng M¹nh: “S¸ng t¹o nghÖ thuËt cã quy luËt cña nã vµ t×m hiÓu, kh¸m ph¸ t¸c phÈm nghÖ thuËt còng ph¶i tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c, nh÷ng quy luËt nhÊt ®Þnh”[41]. §Ó th«ng hiÓu mäi kiÕn thøc lý luËn v¨n häc, ®èi víi häc sinh THPT lµ ®iÒu kh«ng dÔ dµng vµ còng kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých d¹y häc ë cÊp häc nµy. Song chØ víi nh÷ng kiÕn thøc lý luËn v¨n häc ®­îc cung cÊp trùc tiÕp qua c¸c bµi häcvÒ lý luËn v¨n häc vµ gi¸n tiÕp ®­îc tr×nh bµy, c¾t nghÜa qua c¸c giê häc t¸c phÈm v¨n häc cô thÓ, v¨n häc sö ®· lµ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n, cèt lâi ®ñ ®Ó häc sinh nhËn thøc ®­îc vÒ v¨n häc còng nh­ cã ®­îc c¬ së ®Ó gióp häc sinh lµm tèt bµi lµm v¨n NLVH. Víi mét ®Ò v¨n NLVH yªu cÇu thao t¸c nghÞ luËn ph©n tÝch hoÆc b×nh gi¶ng vÒ TPVH, kiÕn thøc lý luËn v¨n häc chung nhÊt vÒ t¸c phÈm mµ c¸c em häc sinh cÇn hiÓu: TPVH lµ mét chØnh thÓ nghÖ thuËt. Tõ ®ã häc sinh hiÓu ®­îc mét t¸c phÈm v¨n häc sÏ lµ mét tËp hîp chi tiÕt, h×nh ¶nh cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, kh«ng cã chi tiÕt h×nh ¶nh nµo thõa, kh«ng thÓ bá bÊt cø mét chi tiÕt, h×nh ¶nh nµo mµ kh«ng lµm mÊt tÝnh hoµn chØnh cña t¸c phÈm. §ång thêi häc sinh l¹i cÇn hiÓu r»ng, trong mét chØnh thÓ nghÖ thuËt Êy, c¸c chi tiÕt kh«ng cã vÞ trÝ vµ vai trß ngang nhau. §èi víi t¸c phÈm tù sù, häc sinh ph¶i n¾m ®ùoc chi tiÕt nghÖ thuËt næi tréi, t×nh huèng truyÖn cã ý nghÜa bao trïm lµm nªn gi¸ trÞ nghÖ thuËt ®Ých thùc cña t¸c phÈm. T×nh huèng ChÝ PhÌo gÆp ThÞ Në trong truyÖn ng¾n “ChÝ PhÌo” cña nhµ v¨n Nam Cao, t×nh huèng nh©n vËt Trµng trë vÒ xãm ngô c­ cïng mét ng­êi ®µn bµ l¹ vµo c¨n nhµ tåi tµn trong bèi c¶nh x¸m xÞt cña n¹n ®ãi khñng khiÕp mïa xu©n n¨m 1945 trong truyÖn ng¾n “Vî nhÆt” cña Kim L©n lµ nh÷ng t×nh huèng truyÖn thÓ hiÖn tËp trung gi¸ trÞ thÈm mü cña t¸c phÈm. §èi víi c¸c t¸c phÈm tr÷ t×nh häc sinh ph¶i ph¸t hiÖn nh÷ng c©u thÇn, m¾t ch÷: ¤i nh÷ng c¸nh ®ång quª ch¶y m¸u Dây thép gai đâm nát trời chiều Nh÷ng ®ªm dµi hµnh qu©n nung nÊu Bçng bån chån nhí m¾t ng­êi yªu ( §Êt n­íc – NguyÔn §×nh Thi ) Th«ng hiÓu ®iÒu ®ã, khi lµm bµi sÏ tr¸nh ®­îc t×nh tr¹ng lan man, kh«ng ®i ®óng träng t©m cña vÊn ®Ò. §ång thêi häc sinh l¹i lu«n lu«n ý thøc ph©n tÝch, b×nh gi¶ng c¸c chi tiÕt, h×nh ¶nh ph¶i ®­îc ®Æt trong cÊu tróc chØnh thÓ t¸c phÈm. Bëi nÕu ph©n tÝch,b×nh gi¶ng t¸ch rêi chØnh thÓ còng kh«ng cã ý nghÜa g×. HiÓu t¸c phÈm v¨n häc lµ mét chØnh thÓ nghÖ thuËt cßn gióp häc sinh lu«n nhí t×m hiÓu gi¸ trÞ néi dung th«ng qua h×nh thøc nghÖ thuËt. HÇu hÕt trong c¸c bµi lµm v¨n NLVH, c¸c em kh«ng g¾n kÕt gi÷a néi dung vµ h×nh thøc trong khi tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc. Do ®ã viÖc tr×nh bµy néi dung dÔ dÉn ®Õn g­îng Ðp, ¸p ®Æt, thiÕu c¬ së. Cßn phÇn tr×nh bµy nghÖ thuËt chØ lµ ®Ó cã ý, mµ kh«ng biÕt viÕt ra nh»m môc ®Ých g×. Mét trong nh÷ng néi dung kiÕn thøc lý luËn v¨n häc gÇn gòi mµ häc sinh cÇn n¾m ®­îc ®Ó vËn dông vµo bµi lµm v¨n NLVH lµ kiÕn thøc vÒ lo¹i thÓ. Cã kiÕn thøc vÒ lo¹i thÓ häc sinh sÏ chñ ®éng trong viÖc t×m h­íng gi¶i quyÕt cho nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong bµi NLVH. Víi mét bµi v¨n yªu cÇu ph©n tÝch hay b×nh gi¶ng mét t¸c phÈm v¨n häc lµ th¬ tr÷ t×nh, häc sinh ph¶i hiÓu ®­îc th¬ tr÷ t×nh lµ tiÕng nãi trùc tiÕp cña t©m hån nhµ th¬ hoÆc cña nh©n vËt tr÷ t×nh tr­íc c¸c hiÖn t­îng ®êi sèng ®­îc thÓ hiÖn mét c¸ch trùc tiÕp, lµ nh÷ng lêi thèt lªn ®Çy c¶m xóc. “TÝnh chÊt c¸ thÓ ho¸ cña c¶m nghÜ vµ tÝnh chÊt chñ quan ho¸ cña sù thÓ hiÖn lµ nh÷ng dÊu hiÖu tiªu biÓu cña th¬ tr÷ t×nh”. V× vËy nh÷ng quan hÖ kh«ng gian, thêi gian cña h×nh t­îng th¬, nh÷ng h×nh ¶nh trong th¬ th­êng kh«ng tu©n theo logic kh¸ch quan cña ®êi sèng. Cho nªn ph©n tÝch nh÷ng t¸c phÈm tr÷ t×nh cÇn chó ý ®Õn t©m tr¹ng vµ logic cña t©m tr¹ng trong th¬. T¹i sao Hµn M¹c Tö l¹i viÕt “Giã theo lèi giã m©y ®­êng m©y”(§©y th«n VÜ D¹ - Hµn M¹c Tö ). Giã thæi m©y bay nghÜa lµ giã m©y ph¶i cïng chiÒu nh­ng Hµn M¹c Tö l¹i thÊy giã, m©y kh¸c lèi. Bëi ®ã chÝnh lµ sù biÓu hiÖn theo logic t©m tr¹ng cña nhµ th¬. ë lo¹i v¨n tù sù ,nãi chung nhµ v¨n t«n träng logic kh¸ch quan cña sù vËt, cña t©m lý vµ hµnh vi c¸c nh©n vËt. Còng lµ t¸c phÈm tù sù nh­ng “Hai ®øa trΔ cña Th¹ch Lam lµ truyÖn ng¾n tr÷ t×nh, “Vî nhÆt” cña Kim L©n l¹i lµ mét truyÖn ng¾n tr÷ t×nh hiÖn thùc, “Ch÷ ng­êi tö tï” cña NguyÔn Tu©n lµ mét truyÖn ng¾n tr÷ t×nh l·ng m¹n giµu kÞch tÝnh, “Mïa l¹c” cña NguyÔn Kh¶i l¹i lµ truyÖn ng¾n tr÷ t×nh thÕ sù. Víi mçi kiÓu lo¹i trong c¸c truyÖn ng¾n nãi trªn l¹i cÇn ph¶i cã nh÷ng con ®­êng tiÕp cËn kh¸c nhau. Khi nghÞ luËn vÒ t¸c phÈm “Rõng xµ nu” cña NguyÔn Trung Thµnh hay “M¶nh tr¨ng cuèi rõng” cña NguyÔn Minh Ch©u, häc sinh kh«ng thÓ nghÞ luËn mµ kh«ng dùa trªn khuynh h­íng s¸ng t¸c theo c¶m høng sö thi (Rõng xµ nu) vµ c¶m høng l·ng m¹ng (M¶nh tr¨ng cuèi rõng) biÓu hiÖn trong t¸c phÈm. N¾m v÷ng néi dung cña khuynh h­íng s¸ng t¸c theo c¶m høng sö thi, häc sinh cã c¬ së ®èi chiÕu víi t¸c phÈm ®Ó chøng minh cho nhËn ®Þnh cña m×nh lµ chÝnh x¸c vµ ph©n tÝch t¸c phÈm theo ®Æc ®iÓm ®ã . Khuynh h­íng sö thi ®­îc biÓu hiÖn cô thÓ: “vÒ ®Ò tµi: c¸c t¸c phÈm v¨n häc th­êng h­íng vÒ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®êi sèng cña céng ®ång; vÒ chñ ®Ò: khuynh h­íng sö thi ca ngîi nh÷ng phÈm chÊt kÕt tinh cho vÎ ®Ñp vµ kh¸t väng cña c¶ mét d©n téc; vÒ h×nh ¶nh: khuynh h­íng nµy th­êng chän nh÷ng h×nh ¶nh hïng vÜ, tr¸ng l¹”[55]. §èi chiÕu vµo t¸c phÈm “Rõng xµ nu”: ChÊt sö thi béc lé qua chñ ®Ò cña t¸c phÈm: NguyÔn Trung Thµnh viÕt truyÖn ng¾n “Rõng xµ nu” vµo gi÷a n¨m 1965 - thêi kú C¸ch m¹ng MiÒn nam ®øng tr­íc nh÷ng thö th¸ch v« cïng to lín vµ nÆng nÒ, nh­ng ý chÝ quyÕt t©m cÇm ch¾c vò khÝ chiÕn ®Êu gi¶i phãng MiÒn nam thèng nhÊt ®Êt n­íc vÉn kh«ng hÒ thay ®æi. C©u nãi cña cô MÕt trong t¸c phÈm thÓ hiÖn ý chÝ ®ã: “ Nhí lÊy, ghi lÊy. Sau nµy tau chÕt råi, bay ph¶i nãi l¹i cho con ch¸u: chóng nã ®· cÇm sóng, m×nh ph¶i cÇm gi¸o”; ChÊt sö thi béc lé qua cèt truyÖn : “Rõng xµ nu” lµ c©u chuyÖn lång ghÐp gi÷a c©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi ®au th­¬ng, bi tr¸ng cña T.Nó ®­îc cô MÕt kÓ l¹i víi c©u chuyÖn vÒ cuéc næi dËy cña nh©n d©n lµng X« man quyÕt dïng b¹o lùc c¸ch m¹ng ®Ó chèng l¹i sù tµn b¹o cña kÎ thï; ChÊt sö thi béc lé qua h×nh ¶nh, ©m h­ëng, giäng ®iÖu: H×nh ¶nh c©y xµ nu, rõng xµ nu lµ biÓu t­îng cña søc sèng m·nh liÖt cña thiªn nhiªn vµ con ng­êi T©y Nguyªn. H×nh t­îng nh©n vËt cô MÕt, Tnó, d©n lµng X« man kÕt tinh cho phÈm chÊt kiªn c­êng bÊt khuÊt cña nh©n d©n c¸c d©n téc T©y Nguyªn. C©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi Tnó ®­îc cô MÕt kÓ trong mét ®ªm d­íi ¸nh löa bËp bïng mang ©m h­ëng vµ kh«ng khÝ cña lêi kÓ khan gîi nhí ®Õn nh÷ng ng­êi anh hïng tiªu biÓu cho søc m¹nh vµ kh¸t väng cña céng ®ång T©y Nguyªn nh­ §¨m S¨n, Xinh Nh·. §Õn ®©y, cho dï sù tr×nh bµy viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n NLVH ch­a ®­îc chi tiÕt song qua nh÷ng g× ®· tr×nh bµy ë trªn chóng ta cã thÓ thÊy râ ®­îc tÇm quan träng cña viÖc vËn dông c¸c lo¹i kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm sÏ lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh cho chÊt l­îng cña bµi v¨n NLVH. 2.5.2 VËn dông tèt kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n NLVH sÏ gióp cho bµi viÕt ®­îc phong phó s©u s¾c. “Tr×nh ®é t­ duy cña con ng­êi th­êng quyÕt ®Þnh theo khèi l­îng kiÕn thøc mµ con ng­êi cã ®­îc” [49]. Muèn viÕt ®­îc mét bµi v¨n NLVH cã néi dung s©u s¾c, phong phó, ®ßi hái häc sinh ph¶i cã n¨ng lùc t­ duy ph¸t triÓn vµ mét vèn kiÕn thøc v¨n häc s©u réng. “KiÕn thøc v¨n häc dåi dµo sÏ båi d­ìng n©ng cao t­ t­ëng vµ t©m hån chóng ta, sÏ chuyÓn ho¸ thµnh n¨ng lùc c¶m thô v¨n häc tinh tÕ, nh¹y bÐn, nhuÇn nhuyÔn, n¨ng khiÕu thÈm mü thªm ph¸t triÓn, mÆt kh¸c cßn n©ng cao kh¶ n¨ng biÓu ®¹t t­ t­ëng, t×nh c¶m mét c¸ch chÝnh x¸c vµ cã tÝnh h×nh t­îng, gîi c¶m. Chóng ta sÏ biÕt rung ®éng tr­íc c¸i hay, c¸i ®Ñp cña v¨n ch­¬ng, biÕt t¸i hiÖn trong trÝ t­ëng t­îng nh÷ng nh©n vËt ®iÓn h×nh, nh÷ng h×nh t­îng nghÖ thuËt ®éc ®¸o, ®Æc s¾c tõ nh÷ng thiªn truyÖn, vÇn th¬ ®· ®­îc häc, biÕt dùng dËy sù sèng ®· ®äng l¹i im l×m trong ch÷ nghÜa”. MÆt kh¸c, søc liªn t­ëng sÏ s©u réng, cã kh¶ n¨ng liªn hÖ, so s¸nh trªn mét diÖn bao la vÒ kh«ng gian vµ thêi gian, biÕt ph¸t hiÖn nh÷ng ®iÓm s¸ng thÈm mü, biÕt l¾ng nghe nh÷ng “©m vang c¶m xóc” trong t¸c phÈm, giµu vèn liÕng th¬ v¨n ®Ó trÝch dÉn. ë ®©y viÖc vun ®¾p, båi d­ìng trÝ t­ëng t­îng, giµu cã, phong phó míi cã thÓ dùng l¹i c¶ khung c¶nh cña c©u chuyÖn, t¸i hiÖn l¹i cuéc sèng trong t¸c phÈm, lµm cho c¸c nh©n vËt trong truyÖn, kÝ nh­ hiÓn hiÖn b»ng x­¬ng b»ng thÞt, ho¹t ®éng ®i ®øng nãi n¨ng nh­ trong cuéc ®êi thùc. Cã nh­ vËy ta míi thùc sù sèng víi t¸c phÈm, víi t¸c gi¶, nhËp th©n vµo sè phËn c¸c nh©n vËt, tõ ®ã míi hiÓu s©u ®­îc néi dung vµ ý nghÜa cña t¸c phÈm. Tãm l¹i: BÒ dµy kiÕn thøc vÒ c¸c t¸c phÈm, t¸c gi¶ sÏ t¹o ra tiÒm lùc dù tr÷ cÇn thiÕt vµ sù mÉn c¶m nghÖ thuËt ®Ó ®i vµo thÕ giíi cña t¸c phÈm, thÕ giíi cña v¨n häc[5;186]. Trong qu¸ tr×nh häc tËp, häc sinh ®­îc tiÕp xóc víi rÊt nhiÒu t¸c phÈm v¨n ch­¬ng thuéc c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña nhiÒu nÒn v¨n ho¸ trªn thÕ giíi. §ã lµ nguån kiÕn thøc bæ trî rÊt quan träng gióp häc sinh n©ng cao nhËn thøc trong khi lµm bµi b»ng viÖc so s¸nh ®èi chiÕu nh÷ng nh©n vËt, hiÖn t­îng v¨n häc trong t¸c phÈm v¨n häc kh¸c, tõ ®ã thÊy ®­îc sù ®éc ®¸o, nh÷ng ®iÓm hÊp dÉn kh¸c nhau cña tõng t¸c phÈm v¨n häc ®em l¹i hoÆc cã thÓ t×m thÊy nh÷ng tiÕng nãi tri ©m, ®ång t×nh vÒ mét néi dung nh©n sinh nh­ng ®­îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng phong c¸ch nghÖ thuËt kh¸c nhau. Nhµ v¨n Nam Cao qua truyÖn ng¾n “§«i m¾t” ®· phª ph¸n c¸ch sèng Ých kû, h­ëng l¹c, c¸ nh©n chñ nghÜa, xa rêi nh©n d©n cña nh©n vËt Hoµng trong bèi c¶nh d©n téc ®ang dån søc cho cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p giµnh l¹i ®éc lËp tù do cho d©n téc. Bµi lµm v¨n cña häc sinh sÏ s©u s¾c h¬n nÕu c¸c em biÕt liªn hÖ víi t¸c phÈm “Gi· tõ vò khÝ” cña nhµ v¨n MÜ – E. Hªminguª. Kh«ng chØ dõng l¹i ë th¸i ®é phª ph¸n nh­ nhµ v¨n Nam Cao, t¸c gi¶ E. Hªminguª ®· kh¼ng ®Þnh cho ®éc gi¶ thÊy ®­îc: T×m kiÕm cuéc sèng h­ëng l¹c c¸ nh©n trong hoµn c¶nh ®Êt n­íc chiÕn tranh kh«ng nh÷ng kh«ng ®¹t ®­îc mµ cßn gÆp ph¶i ®au khæ, bÊt h¹nh. Trong khi lµm bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc, viÖc më réng tr­êng liªn t­ëng ®Õn c¸c t¸c phÈm kh¸c lµ viÖc lµm cÇn thiÕt ®Ó tõ ®ã kh«ng ph¶i ®Ó thÊy t¸c phÈm v¨n häc nµo hay h¬n mµ qua ®ã ®Ó hiÓu s©u h¬n tÝnh míi mÎ, sù kh¸c biÖt trong nh÷ng c¸ch biÓu hiÖn kh¸c nhau ë tõng t¸c gi¶. Cïng thÓ hiÖn kh¸t väng t×nh yªu løa ®«i m·nh liÖt cho dï Xu©n DiÖu viÕt bµi th¬ “BiÓn” lóc b­íc sang tuæi n¨m m­¬i, cßn Xu©n Quúnh viÕt “Sãng” khi hai nh¨m tuæi, cïng sö dông h×nh ¶nh con sãng Èn dô cho nh©n vËt tr÷ t×nh nh­ng Xu©n DiÖu vµ Xu©n Quúnh ®· x©y dùng h×nh t­îng nh©n vËt tr÷ t×nh trong th¬ kh¸c nhau. So s¸nh gi÷a hai t¸c phÈm “BiÓn” vµ “Sãng” lµ ®Ó thÊy ®Æc tÝnh kh¸c nhau trong t×nh yªu gi÷a nam giíi vµ n÷ giíi. Xu©n Quúnh ®· thÓ hiÖn kh¸t väng sù say ®¾m trong t×nh yªu ®Çy n÷ tÝnh: Mét t×nh yªu võa nång nµn võa ®Ëm ®µ, chung thuû, tuyÖt ®èi, cao c¶ ®Çy hy sinh, lóc gi÷ déi vµ dÞu ªm, khi ån µo vµ lÆng lÏ. D÷ déi vµ dÞu ªm ån µo vµ lÆng lÏ . Tr­íc mu«n trïng sãng bÓ Em nghÜ vÒ anh, em ... «i con sãng nhí bê Ngµy ®ªm kh«ng ngñ ®­îc Lßng em nhí ®Õn anh C¶ trong m¬ cßn thøc .. DÉu xu«i vÒ ph­¬ng b¾c DÉu ng­îc vÒ ph­¬ng nam N¬i nµo em còng nghÜ H­íng vÒ anh - mét ph­¬ng. Ng­îc l¹i h×nh ¶nh con sãng trong bµi th¬ “BiÓn” cña Xu©n DiÖu t­îng tr­ng cho “anh”- mét t×nh yªu ®Çy nam tÝnh, ®am mª cuång nhiÖt, muèn ®­îc tËn h­ëng, chiÕm lÜnh. Anh xin lµm sãng biÕc H«n m·i c¸t vµng em H«n thËt khÏ, thËt ªm H«n ªm ®Òm m·i m·i §· h«n råi h«n l¹i Cho ®Õn m·i mu«n ®êi §Õn tan c¶ ®Êt trêi Anh míi th«i dµo d¹t .. Còng cã khi µo ¹t Nh­ nghiÕn n¸t bê em .. Nh­ h«n m·i ngµn n¨m kh«ng tho¶, Bëi yªu bê l¾m l¾m, em ¬i! §Ó néi dung bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc ®­îc s©u s¾c kh«ng thÓ thiÕu viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc sö vµo trong qu¸ tr×nh nghÞ luËn. “Tõ gãc ®é v¨n häc, cã thÓ ®i s©u vµo tiÕn tr×nh, quy luËt h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña t©m hån, b¶n lÜnh, cèt c¸ch cña mét d©n téc, cña con ng­êi, qua ®ã cã ®iÒu kiÖn liªn hÖ, so s¸nh ®Ó hiÓu s©u h¬n søc sèng cña mét d©n téc th­êng ®­îc ph¶n ¸nh s©u s¾c, ®­îc ghi l¹i trong c¸c t¸c phÈm, sù kiÖn, hiÖn t­îng v¨n häc, trong nh÷ng thµnh tùu cña mét giai ®o¹n v¨n häc nhÊt ®Þnh. Tõ ®iÓm nh×n ®ã, khi t×m hiÓu, ph©n tÝch t¸c phÈm cña mét nhµ v¨n (trong hoÆc ngoµi n­íc) ta cã thÓ ®i s©u h¬n vµo néi dung t­ t­ëng cña t¸c phÈm vµ t­ t­ëng t×nh c¶m cña t¸c gi¶” [5;188]. Trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc lu«n tån t¹i mét kho¶ng c¸ch gi÷a b¹n ®äc víi t¸c phÈm. Cã nhiÒu yÕu tè t¹o nªn kho¶ng c¸ch trong tiÕp nhËn nh­ tr×nh ®é, kinh nghiÖm sèng, vèn hiÓu biÕt vÒ v¨n ch­¬ng, së thÝch, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp, thêi ®¹i . VËn dông kiÕn thøc v¨n häc sö vµo qu¸ tr×nh t×m hiÓu t¸c phÈm cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc rót ng¾n kho¶ng c¸ch trong tiÕp nhËn. §èi víi häc sinh,viÖc lµm bµi v¨n NLVH vÒ mét t¸c phÈm v¨n häc cµng c¸ch xa hiÖn t¹i cµng gÆp nhiÒu khã kh¨n. NÕu ph¶i nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm v¨n häc thêi kú trung ®¹i, thiÕt nghÜ häc sinh ph¶i dùa vµo kiÕn thøc v¨n häc sö ®Ó n¾m ®­îc qu¸ tr×nh h×nh thµnh giai ®o¹n v¨n häc trung ®¹i víi nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng vÒ ®Ò tµi, chñ ®Ò, néi dung vµ c¸ch ph¶n ¸nh thÓ hiÖn theo t©m t­, t×nh c¶m cña ng­êi trung ®¹i. Mét sè kiÕn thøc vÒ v¨n häc sö mµ häc sinh THPT cÇn n¾m ®­îc vÒ v¨n häc giai ®o¹n nµy ®Ó lµm bµi v¨n NLVH nh­: HiÓu ®­îc t¸c gi¶ trung ®¹i trªn mét tÇm nh×n kh¸i qu¸t ®Òu x©y dùng t¸c phÈm cña m×nh b»ng nh÷ng c«ng thøc tu tõ vµ cèt truyÖn cã s½n, c¸c t¸c gi¶ v¨n häc trung ®¹i ph­¬ng ®«ng g¾n v¨n víi ®¹o. T¸c gi¶ v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam chÞu ¶nh h­ëng s©u s¾c cña v¨n häc ch÷ H¸n vµ mang dÊu vÕt cña c¸c t¸c gi¶ cña nÒn v¨n ho¸ Trung Hoa lóc bÊy giê. Néi dung chñ yÕu cña nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc trung ®¹i khi Êy lµ nh÷ng t¸c phÈm hoÆc lµ mang tÝnh quan ph­¬ng, hµnh chÝnh, hµnh ®¹o, häc thuËt, lµm theo chøc tr¸ch, phËn vÞ, liªn can ®Õn ®êi sèng nhµ vua vµ thÇn d©n hoÆc lµ nh÷ng t¸c phÈm cã tÝnh chÊt phi quan ph­¬ng, lµm lóc nhµn h¹ liªn quan tíi t©m sù, sinh ho¹t ®êi th­êng ®Òu mang tÝnh hµnh ®éng tÝch cùc trong t¸c ®éng tíi ng­êi kh¸c hoÆc thÇn linh. Ngoµi ra mét sè ®Æc ®iÓm næi bËt trong ph­¬ng thøc biÓu hiÖn th¬ ca trung ®¹i lµ quan niÖm vÒ kh«ng gian vµ thêi gian. Thêi gian vò trô bÊt biÕn, tÜnh t¹i vµ thêi gian con ng­êi tøc thêi gian con ng­êi ®· ®­îc ý thøc tr­íc thùc tÕ tuæi t¸c, thä yÓu vµ sù bÊt lùc cña con ng­êi, kh«ng gian nghÖ thuËt trong th¬ ca trung ®¹i lµ kh«ng gian tho¸t tôc, kh«ng gian biÕn dÞch, kh«ng gian lu©n l¹c, kh«ng gian trÇn tôc vµ kh«ng gian thÕ tôc ho¸. §©y ch­a ph¶i lµ toµn bé nh÷ng kiÕn thøc vÒ v¨n häc trung ®¹i nh­ng qua ®ã ®Ó nãi lªn r»ng viÖc n¾m ®­îc cµng nhiÒu tri thøc vÒ v¨n häc sö cña mét thêi kú, mét giai ®o¹n th× cµng gióp cho häc sinh nhanh chãng v­ît qua nh÷ng trë ng¹i trªn ®­êng ®i tíi chiÕm lÜnh t¸c phÈm, h¬n n÷a lµ ®Ó gióp häc sinh hiÓu s©u s¾c vÒ t¸c phÈm. NÕu mét ®Ò v¨n NLVH yªu cÇu häc sinh ph©n tÝch bµi th¬: “ ThuËt hoµi” cña Ph¹m Ngò L·o: Hoµnh sãc giang s¬n c¸p kû thu Tam qu©n tú hæ khÝ th«n ng­u Nam nhi vÞ liÔu c«ng danh tr¸i Tu thÝch nh©n gian thuyÕt Vò HÇu Häc sinh muèn lµm ®­îc bµi v¨n tèt, tr­íc khi ph©n tÝch bµi th¬ nµy, thiÕt nghÜ ph¶i n¾m ®­îc mét sè hiÓu biÕt c¬ b¶n vÒ bµi th¬ nh­ sau: §©y lµ bµi th¬ thuéc vÒ giai ®o¹n v¨n häc trung ®¹i. Dùa vµo ý nghÜa nhan ®Ò bµi th¬: “ThuËt hoµi” nghÜa lµ tá lßng gióp hiÓu ®­îc ®©y lµ bµi th¬ cã tÝnh chÊt phi quan ph­¬ng, thÓ hiÖn t©m sù cña nhµ th¬. T¸c gi¶ Ph¹m Ngò L·o lµ mét vÞ t­íng v¨n vâ toµn tµi, ®­îc phong chøc ®iÖn so¸i th­îng t­íng qu©n. Thi ph¸p trong bµi th¬ còng lµ thi ph¸p chung cña thi ca v¨n häc trung ®¹i: H×nh ¶nh trong bµi lµ h×nh ¶nh khæng lå cña con ng­êi mang tÇm cì vò trô trªn bèi c¶nh giang s¬n, s«ng nói. NÕu th¬ tr÷ t×nh lµ sù biÓu hiÖn cña thÕ giíi chñ quan cña ý thøc con ng­êi th× ph¹m vi chñ quan trong bµi th¬ trªn lµ chÝ h­íng hoµi b·o, nã h­íng con ng­êi nh×n vµo mét miÒn lý t­ëng, khao kh¸t trong t©m t­, ®ång thêi cßn h­íng ng­êi ®äc vµo vÞ thÕ, ®Þa vÞ, c¶nh ngé cña chÝnh m×nh trong thÕ giíi: Ng­êi ®µn «ng sinh ra lµ cã nî tang bång, lËp c«ng b¸o quèc, chØ ai tr¶ ®­îc c¸i nî Êy th× míi xøng víi danh hiÖu “nam tö”. ViÖc lùa chän ®iÓn cè lµ ®Æc tr­ng trong th¬ ca trung ®¹i: ®iÓn cè Vò HÇu, häc sinh cÇn ph¶i chó gi¶i ®Ó hiÓu ®­îc tÇng ý nghÜa mµ t¸c gi¶ göi g¾m qua ®iÓn cè nµy.Còng cÇn l­u ý thªm vÒ c¸ch biÓu hiÖn chñ thÓ cña nhµ th¬ trong th¬ trung ®¹i. §ã lµ sù thiÕu v¾ng chñ tõ biÓu thÞ chñ thÓ. §äc bµi th¬ trªn sÏ kh«ng thÊy cã chñ tõ, ®iÒu ®ã khiÕn cho ®éc gi¶ thÊy chñ thÓ tr÷ t×nh râ rµng lµ Ph¹m Ngò L·o mµ kh«ng chØ cã Ph¹m Ngò L·o. §ã lµ mét con ng­êi võa c¸ thÓ võa tæng hîp phæ qu¸t, cã kh¶ n¨ng g©y ®ång c¶m m¹nh mÏ. N¾m v÷ng mét sè ®iÓm nh­ trªn, ng­êi lµm v¨n nghÞ luËn míi cã c¬ së ®Ó ®i s©u vµo néi dung t­ t­ëng cña t¸c phÈm vµ t­ t­ëng t×nh c¶m cña t¸c gi¶, tõ ®ã míi cã thÓ hiÓu hÕt ®­îc néi dung phong phó cña t¸c phÈm . Tãm l¹i, viÖc tÝch luü vèn hiÓu biÕt cµng phong phó, dåi dµo, s©u réng vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm cô thÓ, kÕt hîp víi nguån kiÕn thøc v÷ng ch¾c vÒ v¨n häc sö vµ cã mét tr×nh ®é lý luËn v¨n häc v÷ng vµng cµng gióp cho häc sinh lµm bµi v¨n NLVH cã ®iÒu kiÖn ®Ó liªn hÖ, so s¸nh, ®èi chiÕu mét c¸ch réng r·i, s©u s¾c. Sù kÕt hîp ba lo¹i kiÕn thøc v¨n häc: v¨n häc sö, lý luËn v¨n häc, t¸c phÈm v¨n häc cô thÓ trong mét bµi lµm v¨n NLVH chÝnh lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ mét bµi lµm v¨n NLVH. 2.6 Kh¶o s¸t thùc tr¹ng n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n NLVH cña häc sinh ë tr­êng THPT vµ c¸ch chÊm bµi cña gi¸o viªn. 2.6.1 Môc ®Ých kh¶o s¸t: Kh¶o s¸t lµ mét ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc cã t¸c dông hç trî ®¾c lùc trong viÖc ®iÒu tra hiÖn tr¹ng cho vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu. V× vËy ®Ó phôc vô cho ®Ò tµi cña luËn v¨n, c«ng viÖc kh¶o s¸t thùc tr¹ng n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n NLVH cña häc sinh ë tr­êng THPT lµ nh»m t×m hiÓu t×nh h×nh häc sinh lµm bµi v¨n NLVH ë nh÷ng khÝa c¹nh sau: - N¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n NLVH cña häc sinh ë møc ®é nµo. - Häc sinh th­êng vËn dông lo¹i kiÕn thøc v¨n häc nµo, møc ®é vËn dông cña lo¹i kiÕn thøc ®ã trong bµi lµm v¨n. - Trong khi vËn dông kiÕn thøc v¨n häc, häc sinh th­êng m¾c ph¶i lçi g×. - Häc sinh vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo toµn bé qu¸ tr×nh cña bµi viÕt hay ë tõng giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh viÕt bµi. - Häc sinh th­êng gÆp khã kh¨n g× trong khi vËn dông kiÕn thøc v¨n häc sö vµo bµi lµm v¨n NLVH. - N¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n NLVH cña häc sinh cã sù tiÕn bé qua c¸c líp häc tõ líp 10 ®Õn líp 12 kh«ng? - Gi¸o viªn chÊm bµi cã chó ý ®Õn ph­¬ng diÖn vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n NLVH cña häc sinh. 2.6.2 §èi t­îng kh¶o s¸t Nh­ chóng ta ®· thÊy, chuyÖn “bÕp nóc”cña viÖc lµm bµi v¨n NLVH lµ rÊt phøc t¹p, ®a d¹ng. ChÝnh v× vËy mµ trªn c¸c lo¹i s¸ch, b¸o gÇn gòi víi c¸c em häc sinh ®· cã rÊt nhiÒu nh÷ng bµi viÕt h­íng dÉn vÒ kü n¨ng, kinh nghiÖm ®Ó c¸c em cã thÓ lµm tèt mét bµi v¨n NLVH. T¹p chÝ V¨n häc vµ tuæi trÎ cña Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc - Bé gi¸o dôc vµ §µo t¹o còng ®· tæng kÕt r»ng: KÓ tõ nh÷ng sè b¸o ®Çu tiªn cña t¹p chÝ ®­îc xuÊt b¶n cho ®Õn ngµy nay (h¬n 10 n¨m) th× sè l­îng c¸c em häc sinh trªn c¶ n­íc thuéc c¸c tr­êng häc kh¸c nhau ®Òu viÕt th­ bµy tá nh÷ng khã kh¨n lµm thÕ nµo ®Ó viÕt ®­îc mét bµi v¨n NLVH cho tèt. §iÒu chóng ta cÇn l­u ý lµ kiÕn thøc v¨n häc kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi chÊt l­îng cña bµi v¨n NLVH. Cho nªn tÝnh øng dông cña luËn v¨n sÏ dµnh cho ®èi t­îng häc sinh, ®Æc biÖt lµ ®èi víi häc sinh ë tr­êng THPT. V× tÝnh øng dông réng cña luËn v¨n nªn t¸c gi¶ sÏ kh¶o s¸t bµi lµm v¨n NLVH cña c¸c em häc sinh vµ c¸ch chÊm bµi cña gi¸o viªn ë c¸c lo¹i h×nh tr­êng, líp kh¸c nhau. §ã lµ häc sinh ë c¸c tr­êng: THPT TrÇn Phó – Hµ Néi, THPT Amsterdam – Hµ Néi, THPT Lª Quý §«n – H¶i Phßng, THPT An D­¬ng – H¶i Phßng. 2.6.3 Néi dung kh¶o s¸t: Víi bÊt kú lo¹i bµi nghÞ luËn v¨n häc nµo nh­: Ph©n tÝch hoÆc b×nh gi¶ng mét bµi th¬, mét ®o¹n th¬, ®o¹n v¨n, ph©n tÝch mét t©m tr¹ng, mét h×nh ¶nh, mét h×nh t­îng, mét nh©n vËt hay ph©n tÝch hoÆc gi¶i thÝch, chøng minh, b×nh luËn mét vÊn ®Ò thuéc vÒ v¨n häc sö vµ cã thÓ lµ mét kiÓu bµi gi¶i thÝch, b×nh luËn, ph©n tÝch, chøng minh mét vÊn ®Ò thuéc vÒ lý luËn v¨n häc th× ba lo¹i kiÕn thøc: KiÕn thøc vÒ c¸c t¸c phÈm cô thÓ, kiÕn thøc vÒ v¨n häc sö, kiÕn thøc vÒ lý luËn v¨n häc ®Òu ®ång thêi xuÊt hiÖn trong bµi lµm v¨n NLVH. Ba lo¹i kiÕn thøc nµy sÏ bæ sung, hç trî nhau ®Ó gióp häc sinh gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò ®Æt ra trong ®Ò bµi. Cho nªn néi dung kh¶o s¸t cña ®Ò tµi ®­îc chóng t«I tiÕn hµnh qua c¸c bµi kiÓm tra lµm v¨n NLVH víi c¸c thao t¸c nghÞ luËn kh¸c nhau cña n¨m häc 2005 - 2006. 2.6.4 Ph­¬ng ph¸p kh¶o s¸t: Chóng t«i tiÕn hµnh ph©n tÝch c¸c bµi lµm v¨n NLVH cña c¸c em häc sinh, c¸ch ®¸nh gi¸ cña gi¸o viªn theo c¸c tiªu chÝ mµ trong phÇn môc ®Ých kh¶o s¸t ®· chØ ra. Sau khi ph©n tÝch sÏ tiÕn hµnh tæng hîp vµ ph©n lo¹i c¸c d÷ liÖu ®· thu ®­îc råi tæng kÕt kÕt qu¶ kh¶o s¸t ®Ó cã mét c¸i nh×n tæng quan vÒ n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc cña häc sinh trong bµi lµm v¨n NLVH. 2.6.5 KÕt qu¶ kh¶o s¸t: Sau qu¸ tr×nh nghiªn cøu trªn 1.000 bµi lµm cña häc sinh ë hai bèn líp thuéc bèn tr­êng THPT kh¸c nhau, chóng t«i thu ®­îc kÕt qu¶ kh¶o s