Luận văn Phân tích rủi ro trong kinh doanh xuất khẩu gạo tại công ty lương thực Tiền Giang

vẻ như đáp ứng kịp thời những phát sinh từ thực tế nhưng cũng làm cho các chính sách dường như thiếu ổn định, thiếu nhất quán gây ra nhiều lo ngại cho nhà xuất khẩu và khách mua. Đây là một rủi ro rất lớn cho doanh nghiệp về môi trường chính trị pháp luật. Nghiên cứu đặc điểm về sản xuất và xuất khẩu gạo của Việt Nam cho ta thấy rằng kinh doanh gạo thường gặp phải rủi ro về số lượng, chất lượng, giá cả, thị trường (do tính cạnh tranh không hoàn hảo), đồng thời môi trường pháp lý ở Việt nam cũng là một nguồn rủi ro cần xem xét. Các công ty kinh doanh lương thực trong khu vực ĐBSCL có cùng đặc điểm chung về môi trường hoạt động, hành lang pháp lý, chịu sự quản lý của UBND Tỉnh, VINAFOOD II và VFA nên nhiều lúc sự quản lý này chồng chéo và trái ngược nhau. Trong thời gian qua những vấn đề bất cập trong việc điều hành xuất khẩu gạo đã có xảy ra, điển hình “Công ty Du lịch - Thương mại Kiên Giang, đơn vị xuất khẩu gạo chủ lực của tỉnh đứng trước nguy cơ bị khách hàng kiện ra Tòa án quốc tế do không giao hàng như hợp đồng đã ký. Nguyên nhân do Hiệp hội Lương thực Việt Nam không cho đăng ký xuất” [ 11]. * Đối với vấn đề phân bổ hạn ngạch và chính sách xuất khẩu Nhà nước chỉ định các doanh nghiệp Nhà nước và nay có thêm một số doanh nghiệp tư nhân (DNTN) được nhà nước chỉ định làm đầu mối xuất khẩu gạo. Đến 31/12/2011 có tổng cộng 150 doanh nghiệp được phép xuất khẩu gạo, trong đó có 82 hội viên thuộc VFA, giấy chứng nhận dài hạn (5 năm) là 66 doanh nghiệp, giấy chứng nhận tạm thời (1 năm) là 79 doanh nghiệp , 33 doanh nghiệp chưa tham gia xuất khẩu trực tiếp trong 3 năm và 4 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài [12]. Phân chia hạn ngạch: Chính phủ phân chia 80% tổng khối lượng hạn ngạch Trư ờng Đạ i họ c K inh ế H ế 56 dự kiến xuất trong năm cho từng tỉnh, khối lượng được tính đến cuối tháng 9. Sau đó, đến tháng 9, chính phủ cân đối tình hình xuất khẩu, tình hình sử dụng hạn ngạch, sản lượng vụ mùa, và diễn biến tình hình thời tiết để quyết định xem có phân chia tiếp 20% khối lượng hạn ngạch còn lại hay không. Ngoài ra, các đơn vị đã xuất hết hạn ngạch nhưng có khách hàng với giá xuất khẩu tốt thì có thể được xét cho thêm hạn ngạch từ phần 20% này. UBND Tỉnh căn cứ vào thực lực của từng công ty để phân chia hạn ngạch chính phủ giao nếu tỉnh có từ hai đơn vị đầu mối trở lên. Các DNTN được Chính phủ giao hạn ngạch trực tiếp, số lượng hạn chế. Nhà nước công bố giá sàn thu mua lúa và giá tối thiểu xuất khẩu tùy từng thời kỳ. - Việc phân bổ hạn ngạch và các chính sách điều hành xuất khẩu đã thay đổi liên tục trong thời gian qua Từ năm 1998 trở về trước, không có các DNTN xuất khẩu gạo, nhưng nay một số DNTN đã được phép xuất khẩu . Quá trình xem xét để phân chia hạn ngạch xuất khẩu cũng thay đổi liên tục. Nếu như năm 1995, hạn ngạch được phân chia theo tổng số lượng xuất khẩu của từng doanh nghiệp trong năm trước đó, thì qua năm 1996, hạn ngạch được phân chia theo sản lượng lương thực của từng tỉnh. Trong những năm gần đây, hạn ngạch được phân chia theo hướng kết hợp cả hai, vừa theo sản lượng lúa của tỉnh vừa theo tổng số lượng xuất khẩu của năm trước đó. Các văn bản và quyết định của các cơ quan chủ quản còn chồng chéo nhau, còn có sự bất đồng ý kiến giữa các cơ quan chủ quản với nhau gây khó khăn cho các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu gạo. - Việc điều hành còn mang nặng tính tình huống Việc điều hành xuất khẩu gạo chủ yếu là để đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, đề phòng thiên tai bất trắc để luôn luôn tự chủ về lương thực. Tiêu thụ lúa hàng hóa tại địa phương, góp phần giữ giá lúa gạo có lợi cho nông dân nhưng không để giá lương thực chủ yếu là gạo tăng đột biến, xuất phát từ Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế 57 quan điểm gạo là một mặt hàng kinh doanh đặc biệt, ảnh hưởng đến đời sống kinh tế xã hội. Quản lý điều hành xuất khẩu có phần chủ quan, buông lỏng, không kiểm soát chặt chẽ và không dự đoán được chính xác diễn biến tình hình thế giới, nên khi có biến động thì lập tức can thiệp bằng các biện pháp hành chính. - Cách quản lý trên đã dẫn đến các rủi ro cho công ty Việc mở rộng thị trường cho phép các DNTN xuất khẩu gạo là một việc làm cần thiết và phát huy những mặt tích cực của nó, nhưng bên cạnh đó không tránh khỏi những mặt tiêu cực mà nó mang lại là một nguồn rủi ro do sự cạnh tranh trở nên gay gắt hơn. Các DNTN linh động hơn trong việc điều phối các nguồn vốn và nguồn lực của mình, trong khi đó, Công ty LTTG cũng như các công ty lương thực thành viện thuộc Tổng Công ty Lương thực Miền Nam là một doanh nghiệp Nhà nước phải luôn tuân thủ chặt chẽ những qui định pháp lý của Nhà nước mà đôi khi không còn phù hợp, chưa điều chỉnh kịp thời. Chẳng hạn như Công ty không thể chi hoa hồng cho khách hàng hoặc môi giới, dẫn đến một số lần đã bị mất hợp đồng với giá có lợi. Cơ sở phân chia hạn ngạch thay đổi khiến nhiều năm Công ty đã không chủ động trong việc ký hợp đồng do số lượng hạn ngạch hạn chế, và không biết rõ có được phân thêm hạn ngạch hay không. Sự giàn đều số lượng hạn ngạch cho đủ năm khiến lắm khi Công ty có nhiều hợp đồng giá cao nhưng không dám ký, nhưng sau đó phải ký giá thấp theo thời giá thị trường. Việc chỉ đạo tạm ngưng xuất khẩu, kéo dãn thời gian giao hàng đã làm Công ty không thực hiện được trọn vẹn hợp đồng đã ký, giảm sút uy tín của Công ty và nhiều lần Công ty bị phạt tàu do tàu đã vào, Công ty đã chuẩn bị hàng sẵn nhưng không thể giao hàng. Sự thay đổi liên tục những chính sách đã dẫn đến việc công ty không dám ký hợp đồng trước quá xa, thông thường hợp đồng chỉ được ký một tháng trước khi giao hàng. Trong nhiều trường hợp không có hợp đồng dự trữ, khách hàng biết Trư ờng Đạ i ọ c K inh tế H uế 58 được vị thế của Công ty đã ép giá hàng xuống. Như vậy, việc điều hành theo giải pháp tình thế như hiện nay là một rủi ro rất lớn cho các công ty xuất khẩu gạo nói chung và cho Công ty LTTG nói riêng, rủi ro này có tần số cao, và khi xảy ra thì nghiêm trọng. * Đối với vấn đề thủ tục hải quan Có thể nhận xét rằng thủ tục hải quan đã có những bước tiến đáng kể từ khi Việt Nam trở lại thị trường xuất khẩu cho đến nay. Nhưng nhìn chung cũng còn nhiêu khê thủ tục khi khai bộ hồ sơ hải quan qua nhiều bước, do đó có thể dẫn đến rủi ro nhầm lẫn hoặc thất lạc, hoặc nếu bị ách tắc ở một khâu nào đó thì toàn bộ qui trình sẽ bị gãy đổ. Ngoài ra, hải quan là cơ quan liên bộ, nên khi thỉnh thị ý kiến phải tốn một thời gian mới có văn bản từ Bộ Công thương, Bộ Tài chính, Chính phủ liên quan đến việc xuất hàng hoặc khống chế giá, thị trường thì bị ách tắc không khai được. Đây cũng là một nguồn rủi ro cần phải chú ý quan tâm. * Đối với vấn đề thuế xuất khẩu Thuế xuất khẩu là công cụ hữu hiệu trong việc khuyến khích hay hạn chế xuất khẩu. Thuế xuất khẩu gạo chủ yếu được áp dụng khi thu nhập từ sản xuất và xuất khẩu gạo giữ vai trò quan trọng trong tổng thu nhập của nền kinh tế. Thuế xuất khẩu nhìn chung có ưu điểm là có khả năng điều tiết lượng xuất khẩu hữu hiệu, nhưng có nhược điểm là khó linh hoạt trong việc thay đổi thuế suất nên tác dụng phải tính cho một khoảng thời gian tương đối dài. * Đối với cơ chế giám định hàng hoá Nếu như các năm trước, chỉ có vài đơn vị giám định gạo, dẫn đến nhiều tiêu cực và tai tiếng trong vấn đề chất lượng, thì nay việc giám định gạo được mở rộng rộng rãi cho nhiều công ty giám định trong nước cũng như quốc tế có uy tín. Đây là một tiến bộ đáng kể của chúng ta. Bên cạnh sự tiến bộ cũng không tránh khỏi những hệ luỵ của một số nhóm có tổ chức hoặc cá nhân trong các đơn vị giám sát tiến hành móc nối cùng với các đơn vị có hàng xuất khẩu dẫn đến tiêu cực trong cơ chế giám định hàng hoá. Nhiều cơ quan tham gia giám định sẽ có những thuận lợi và khó khăn cần Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế 59 phải phân tích: Với sự cạnh tranh của các đơn vị giám định, họ có thể gia giảm về mặt nào đó trong nghiệp vụ giám sát cho phép tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp xuất khẩu tránh được sự độc quyền, nhũng nhiễu. Nếu các doanh nghiệp đồng ý tăng chi cho đơn vị giám sát theo sự thoả thuận của hai bên thì họ có thể phù phép sao cho hàng hoá cặp mạn và xuất khẩu an toàn (FOB). Việc này giúp cho các đơn vị giám sát (nhóm lợi ích hoặc cá nhân) và các doanh nghiệp cùng có lợi ích thiết thực và ngày thân thiện hơn. Trong trường hợp hàng hoá đã được vận chuyển đến cảng, nhưng nhóm khác (hoặc cá nhân) của đơn vị giám sát kiểm tra lần cuối phát hiện lô hàng không đúng chất lượng, thì lại xảy ra một lần nữa phải thoả thuận, nếu không đạt được thoả thuận thì có thể hàng phải tái chế lại, thậm chí sẽ trả trực tiếp về cho doanh nghiệp dẫn đến thiệt hại lớn, rủi ro cao. Đương nhiên, trong trường hợp này hàng hoá sẽ không đảm bảo đúng với tiêu chuẩn theo hợp đồng. Ở góc độ vĩ mô, nếu khách hàng biết được lô hàng không đảm bảo đúng chất lượng, họ sẽ không đồng ý cho đơn vị giám sát tham gia đấu thầu các lô hàng sau, thậm chí kiện đơn vị giám sát ra toà án quốc tế nếu xem xét có khả năng thắng kiện. Nếu cấp quản lý không triệt để chấn chỉnh điều này dần làm cho khách hàng nước ngoài suy giảm lòng tin ngày càng xa lánh thị trường Việt Nam. Trường hợp nếu đơn vị giám sát làm theo đúng chức năng giám định hàng hoá theo lộ trình cam kết của hợp đồng, tuy được lòng khách hàng, nhưng lúc này các doanh nghiệp xuất khẩu sẽ khó khăn trong việc tuân thủ về chất lượng do giám sát nghiêm túc. Điều này cũng có hệ luỵ là doanh nghiệp và đơn vị giám định trở mặt nhau. Nếu sau này lô hàng có đơn vị này giám sát thì doanh nghiệp xuất khẩu sẽ từ chối không thực hiện dẫn đến sẽ có một trong hai phải bị tổn thất. Đây là hai mặt của vấn đề, mà các nhà quản lý điều hành cần phải quan tâm có biện pháp tháo gỡ tránh tình trạng gây khó khăn cho các doanh nghiệp làm ăn chân chính hạn chế được những rủi ro do cơ chế giám định mang lại. d) Những rủi ro về môi trường kinh tế Người dân Việt Nam có thu nhập thấp và gạo là thức ăn chính. Tuy nhiên, do Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế 60 gạo là mặt hàng đặc biệt mà thu nhập không ảnh hưởng nhiều đến nhu cầu, do đó ảnh hưởng của môi trường kinh tế đối với mặt hàng gạo thì nguồn rủi ro quan trọng là rủi ro về tài chính gồm có chính sách tín dụng, tỷ giá hối đoái và lạm phát. * Đối với chính sách tín dụng: Công ty LTTG được hưởng hai nguồn tín dụng: Tài trợ tín dụng từ nhà nước: Mỗi năm, thường khởi đầu vào tháng 3 khi vụ Đông - Xuân vào rộ, Công ty được Chính phủ chỉ đạo phân bổ số lượng mua lúa gạo tạm trữ để bình ổn giá lúa gạo có lợi cho nông dân. Nhà nước trợ lãi vay ngân hàng 100% (lãi suất 0%) theo chỉ tiêu được phân bổ, thời gian kéo dài từ 3 - 4 tháng. Nếu số lượng hàng hoá mua vào dự trữ theo chỉ đạo tồn kho lâu - lớn phải xử lý thường xuyên cộng thêm lãi suất ngân hàng khi hết thời gian hỗ trợ và có khả năng giá cả lúa gạo trong nước và quốc tế sụt giảm. Trong khi đó nguồn đầu ra cho gạo của Công ty rất hạn chế do tình hình chung của thị trường thế giới thì đây là một nguồn rủi ro cực kỳ to lớn. Tài trợ tín dụng từ các ngân hàng: Đây là một nguồn bổ sung vốn khá lớn cho Công ty. Có thể nói con số lãi vay này khá lớn, đặc biệt là đối với Công ty vì vốn lưu động của Công ty được Nhà nước cấp quá ít. Thời gian vừa qua lãi suất vay quá cao dẫn đến hiệu quả kinh doanh thấp vì sự tiếp cận nguồn vốn vay với lãi suất có lúc đến 18%/năm. Nên các doanh nghiệp khi tiếp cận nguồn vốn có phần e dè thận trọng làm khó khăn thêm trong SXKD. * Đối với chính sách tỷ giá hối đoái Công ty LTTG hoạt động chủ yếu dựa trên KDXK gạo, do đó vấn đề quan trọng là tỷ giá hối đoái. Trong thực tế, do tỷ giá chính thức hiện tại vẫn còn thấp hơn tỷ giá thực, do đó xu hướng là tỷ giá tiếp tục tăng, có lợi cho xuất khẩu. Tuy nhiên, ngoại tệ thu hồi được thì Công ty phải bán ngay cho ngân hàng mà không thể giữ lại để chờ giá lên hơn. Vì xu hướng là tỷ giá tiếp tục tăng có lợi cho xuất khẩu, nên nếu Công ty có thể cầm giữ phần ngoại tệ này thì hiệu quả sẽ cao hơn, rủi ro sẽ giảm. Trư ờ g Đạ i họ c K inh tế H uế 61 Trong thời gian hiện tại, đây chưa phải là nguồn rủi ro mà có thể xem là một lợi thế do Công ty chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực xuất khẩu nhiều hơn nhập khẩu và được xem là xuất siêu. Tuy nhiên, khi tỷ giá đã đến tỷ giá thực thì đây sẽ là nguồn rủi ro nghiêm trọng, tần số cao. Nếu chỉ xét đến môi trường kinh tế trong nước khi nghiên cứu đến nguồn rủi ro xuất phát từ môi trường kinh tế ảnh hưởng đến các doanh nghiệp KDXK gạo là chưa đủ. Trong quá trình kinh doanh, môi trường kinh tế của các nước xuất nhập khẩu (XNK) gạo chủ yếu cũng sẽ là nguồn rủi ro đáng kể cho doanh nghiệp. Vì thế, việc nghiên cứu môi trường kinh tế của các nước XNK gạo chủ yếu trên thế giới là việc làm cũng hết sức cần thiết và đặc biệt cần quan tâm. e) Những rủi ro về môi trường văn hoá xã hội Mỗi dân tộc có ngôn ngữ, tôn giáo, lối suy nghĩ và cách thể hiện khác nhau, không đồng nhất. Sự thay đổi các chuẩn mực giá trị, hành vi của con người, cấu trúc xã hội, các định chế từ nước này sang nước khác chính là nguồn rủi ro. Vì vậy, cần nghiên cứu vấn đề này nhằm tránh được những rủi ro đáng tiếc có thể xảy ra 2.3.2 Những rủi ro bên trong Công ty 2.3.2.1 Những rủi ro trong khâu tiếp xúc đàm phán với khách hàng Trước đây, Công ty có thời gian tiếp xúc và đàm phán với khách hàng bằng điện thoại và bằng fax nên Công ty không thể hiểu hết được nền tảng hoạt động, cơ sở kinh doanh, bộ máy tổ chức của khách hàng. Khi có vấn đề phát sinh thì Công ty chưa biết được ai có thực quyền giải quyết và phạm vi giải quyết đến đâu. Việc nghiên cứu tìm hiểu khách hàng cần phải được đặt đúng mức, nếu chỉ dựa vào những thông tin thị trường thì chưa thể phản ánh chính xác thực lực tài chính và bộ mặt của công ty khách hàng. Đối với những khách hàng không thường xuyên và ngay cả những khách hàng thường xuyên, Công ty cần tiếp xúc thăm viếng trực tiếp nhiều hơn để tỏ sự thân thiết và tìm hiểu kỹ hơn, không nên thể hiện qua trung gian hoặc điện thoại. Quả là rủi ro khi Công ty thực hiện những hợp đồng xuất gạo trị giá hàng triệu USD nhưng chỉ biết công ty đối tác qua cái tên và một số thông tin hạn chế. Nếu có rủi ro về khách hàng chẳng hạn như phá sản hoặc khó Trư ờ Đạ i họ c K inh tế H uế 62 khăn tài chính hay ngay cả khi tình hình nhân sự thay đổi thì công ty không thể trở tay kịp. Rủi ro này khi xảy ra là rất nghiêm trọng. Trong trường hợp đàm phán ở công ty, giám đốc là người quyết định giá và ký kết những điều khoản chủ yếu khác trong hợp đồng, nhưng lại không phải là người đàm phán trực tiếp, do đó dễ xảy ra rủi ro truyền đạt. Trong trường hợp đàm phán trực tiếp với khách hàng nước ngoài, rủi ro truyền đạt này còn cao hơn do phải qua nhân viên thông dịch. Ngoài ra, trong trường hợp này còn xuất hiện rủi ro dịch thuật vì thông thường độ chính xác từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác cao nhất chỉ có thể đạt được là 95%. Việc đàm phán chủ yếu bằng điện thoại và không có văn bản xác nhận kèm theo có thể dẫn đến rủi ro nhầm lẫn, đặc biệt gạo là loại mặt hàng mà tiêu chuẩn chất lượng được thể hiện bằng con số, và tiêu chuẩn này thay đổi rất nhỏ đối với từng phẩm cấp gạo. Trong trường hợp xấu nhất, sau khi đàm phán, nếu khách hàng muốn chối bỏ những gì đã cam kết bằng miệng thì Công ty không có chứng cứ để chứng minh. Như vậy, trong khâu tiếp xúc và đàm phán với khách hàng tại Công ty Lương thực Tiền Giang, cách thức nghiên cứu, tiếp xúc và đàm phán với khách hàng hiện nay còn nhiều rủi ro. Đối với công ty, cho đến nay, đây là một rủi ro có tần số không lớn, do những khách hàng chính của Công ty hiện nay là những công ty có tên tuổi và uy tín trên thế giới. Tuy nhiên, đây là một rủi ro mang tính chất nghiêm trọng và gây hậu quả rất lớn, đặc biệt khi công ty hiện chưa có phòng/người tư vấn pháp luật chuyên biệt để tư vấn và đánh giá mức độ rủi ro có thể xảy ra cho Công ty với từng thương vụ cũng như tính chiến lược lâu dài. 2.3.2.2 Những rủi ro trong khâu ký kết hợp đồng Sau khi đàm phán, hai bên thỏa thuận được với nhau về chất lượng gạo, giá cả, thời gian giao hàng, thông thường người mua sẽ fax hợp đồng theo mẫu do người mua soạn sẵn cho công ty. Lúc đó, nhân viên phụ trách xuất nhập khẩu xem xét, sửa chữa và ký nháy, sau đó trình Ban giám đốc ký và fax trở lại (bảng chính sẽ chuyển qua đường bưu điện sau). Các hợp đồng chuyển qua bằng fax, có khi chữ bị Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế 63 nhoè, không kiểm tra được tính trung thực của hợp đồng và không có cơ sở pháp lý khi xảy ra tranh chấp, bởi vì hợp đồng là văn bản pháp lý đầu tiên được sử dụng trong tranh chấp. Việc ký kết hợp đồng này được thực hiện thông thường là một ngày sau khi kết thúc đàm phán, cá biệt có khi lên đến 2-3 ngày tùy khách hàng. Công ty chưa kiểm tra được quyền hạn và trách nhiệm của người ký hợp đồng với mình, mà mọi vấn đề hoàn toàn tin tưởng nơi người đứng ra đàm phán hợp đồng của phía đối tác, nhưng người này không phải là người ký và chịu trách nhiệm hợp đồng. Những hợp đồng công ty ký kết trị giá hàng triệu USD, bằng ngôn ngữ nước ngoài là Anh văn, nhưng không được tư vấn kỹ càng có thể dẫn đến việc hiểu hoặc diễn giải sai lệch những điều kiện và điều khoản của hợp đồng. Hơn nữa, ngôn ngữ trong hợp đồng là ngôn ngữ nước ngoài và chứa đầy những ẩn ý về thương mại và luật. Việc không hiểu cặn kẽ những ẩn ý này có thể dẫn đến vấn đề tranh chấp hợp đồng trong quá trình thực hiện. Các hợp đồng gạo thường theo một mẫu chung do khách hàng soạn thảo nên lợi thế thường nghiêng về người mua . Khi có sự biến động giá, đây là công cụ rất tốt để từ chối hợp đồng. Hơn nữa, do bản chất gạo của Việt Nam nói chung nên các công ty giám định độc lập sẽ cho phép một tỷ lệ gia giảm nhất định đối với tiêu chuẩn hợp đồng khi họ thực hiện giám định hàng hóa, nhưng khi người mua tự giám định thì họ có thể dùng việc này để gây khó khăn không nhận hàng. Khách hàng không công nhận việc tạm ngừng xuất khẩu khi có sự can thiệp của nhà nước là tình trạng bất khả kháng. Trường hợp này có thể dẫn đến rủi ro là khi Chính phủ chỉ đạo tạm ngừng xuất khẩu hoặc dãn tiến độ giao hàng với một lý do nào đó mà Nhà nước cần thiết nhằm để điều chỉnh trong việc điều hành nền kinh tế vĩ mô, thì chiếu theo điều khoản này, công ty bị coi là bên vi phạm hợp đồng. Trong năm 2008, khoảng thời gian trước sau 10 ngày của ngày lễ 30/04/2008 do tình hình sốt ảo giá các mặt hàng thiết yếu về lương thực trong đó có gạo, từ những tin đồn thất thiệt của các nhà đầu cơ cũng như những thành phần phản động gây rối kích động làm lủng đoạn thị trường đẩy giá gạo trong nước lên cao gấp 2 – 3 lần so với giá bình thường của những ngày trước đó. Trong những ngày này, tư Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế 64 tưởng người dân hoang mang đổ xô mua lương thực tồn trữ làm náo loạn mất an ninh trật tự từ thành thị đến nông thôn. Với tình hình bức thiết đó Đảng, Nhà nước cũng như chính quyền các cấp phải khẩn trương cấp bách can thiệp nhằm ồn định thị trường xoa dịu tình hình, lặp lại an ninh trật tự bằng cách chỉ đạo cho các doanh nghiệp kinh doanh các mặt hàng lương thực thiết yếu đang sốt trên thị trường phải bán ra và giữ đúng giá như lúc chưa có biến động giá. Gạo là một trong những mặt hàng sốt nhất trong thời điểm đó, nên Nhà nước đã có can thiệp sâu vào việc tạm ngưng xuất khẩu gạo trong thời điểm này nhằm đảm bảo an ninh lương thực quốc gia. Sự hỗ trợ và bù giá của Nhà nước không đủ bù đắp cho các loại hàng hoá mà các doanh nghiệp đã tham gia ổn định thị trường và những hợp đồng xuất khẩu gạo cũng bị đình chỉ trong thời gian dài, điều này làm cho các doanh ngiệp đã vi phạm hợp đồng phải đền bồi mọi tổn thất cho khách hàng. 2.3.2.3 Những rủi ro trong khâu tổ chức thu mua gạo xuất khẩu a) Cách thức tổ chức thu mua gạo xuất khẩu tại công ty Phòng kế hoạch nhận hợp đồng ngoại từ Văn phòng Đại diện thành phố Hồ Chí Minh. Trưởng phòng kế hoạch lên kế hoạch sản xuất chế biến cho các xí nghiệp trực thuộc công ty. Trong trường hợp, nếu hợp đồng có số lượng lớn và thời gian giao hàng gấp, công ty có thể triển khai thu mua với hình thức bao xuất từ các DNTN để kịp tiến độ giao hàng, thông thường là 70% từ các xí nghiệp của Công ty và 30% từ các DNTN. Phó Giám đốc phụ trách kinh doanh xem xét và duyệt kế hoạch. Trong trường hợp có khó khăn hoặc trong thời điểm giá gạo quá nhạy cảm thì do giám đốc quyết định. Theo kế hoạch đã duyệt, sẽ phân bổ chỉ tiêu cho các xí nghiệp trực thuộc và làm hợp đồng mua hàng với các DNTN (nếu cần thiết). Công ty Lương thực Tiền Giang có 08 đơn vị trực thuộc, có chức năng cất trữ, xay xát chế biến ra gạo thành phẩm để xuất khẩu, thông thường đảm trách khoảng 70-80% số lượng xuất khẩu của công ty. b) Thực trạng hoạt động tại các đơn vị trực thuộc của Công ty Trư ờng Đạ i ọ c K inh tế H uế 65 Hầu hết các kho của Công ty đã được nâng cấp đáp ứng được yêu cầu sản xuất kinh doanh, nhưng cũng còn vài kho có từ lâu đời, thuộc dạng cũ kỹ và lạc hậu, chưa đảm bảo về tiêu chuẩn bảo quản cũng như việc sản xuất chế biến hàng xuất khẩu. Một số kho đạt chuẩn ISO, số kho còn lại về vấn đề vệ sinh kho, vệ sinh các lô hàng và môi trường xung quanh chưa được chú trọng đúng mức, chưa thường xuyên vệ sinh công nghiệp, chỉ mang tính tình huống khi có kiểm tra từ cấp trên và cấp có thẩm quyền. Khi thu mua, vẫn còn có những lô hàng với độ ẩm (thuỷ phần) vượt quá 14%, chưa được xử lý nhưng vẫn để lẫn với những lô hàng đã đạt tiêu chuẩn độ ẩm. Thông thường các đơn vị trực thuộc sau khi trữ hàng thì đợi đến khi có thông báo tàu vào lấy hàng mới bắt đầu xử lý độ ẩm để giảm phần chi phí xử lý. Trong thời gian này, nếu thiếu kiểm tra sẽ dẫn đến hàng hoá xuống cấp kém chất lượng, hư hỏng. Khi nhập gạo nguyên liệu vào kho, gạo thường được xếp thành từng lô trong bao PP (polypropylene) với chiều cao khoảng 16-17 lớp bao, hay còn gọi là cây, mỗi cây khoảng 300-350 tấn và mỗi cây cách nhau khoảng 0,5 mét, cách tường 0,5 mét. Cứ khoảng 03 tháng thì các kho thực hiện đảo cây hàng một lần để giải nhiệt, chống ẩm mốc. Khi nhận thông báo xuất hàng từ công ty, các xí nghiệp tiến hành thu mua nếu chưa có chân hàng hoặc hàng có sẳn thì các cơ sở sẽ tổ chức tuyển chọn ra các nhóm gạo phù hợp với tiêu chuẩn theo thông báo làm hàng và cho sản xuất chế biến thành gạo thành phẩm xuất khẩu có sự giám sát của đơn vị giám định về tiêu chuẩn chất lượng, sau đó đóng gói và vận chuyển đến cảng giao hàng theo lịch trình thông báo. c) Tổ chức thu mua từ các doanh nghiệp tư nhân Khi các xí nghiệp, đơn vị trực thuộc không đáp ứng kịp tiến độ giao hàng trong thời gian cao điểm. Trong trường hợp này, Công ty phải ký hợp đồng với các DNTN bên ngoài, thường công ty phải thu mua từ các DNTN theo dạng bao xuất tại mạn tàu. Đối với các DNTN, hợp đồng là cung ứng tại mạn tàu. Các bên tiến hành Trư ờng Đạ i họ Kin h tế Hu ế 66 thực hiện ký kết hợp đồng, cách thức thu mua thường là công ty ứng trước 80% giá trị tiền hàng khi ký hợp đồng với các doanh nghiệp tư nhân, phần còn lại được thanh toán khi hàng đã lên tàu. Khi mua hàng ở các DNTN, công ty có những lợi thế và rủi ro: * Lợi thế Các DNTN có khi có giá gạo rẻ hơn do họ có chân hàng sẳn mua được giá thấp. Việc sử dụng nhiều kho cùng một lúc cho phép công ty đảm bảo được tiến độ giao hàng khi có nhiều tàu đến nhận hàng. * Những rủi ro - Rủi ro về chất lượng gạo + Vì là bao xuất tại mạn tàu nên công ty không kiểm soát được vấn đề chất lượng đối với các DNTN. Mặc dù hợp đồng với các DNTN có quy định tiêu chuẩn rõ ràng, nhưng thực tế không phải lúc nào chất lượng gạo cũng đạt tiêu chuẩn theo yêu cầu. Điều này xuất phát từ: + Việc giám định chất lượng gạo được thực hiện theo cách kiểm tra theo mẫu 10% ngẫu nhiên, do đó các DNTN có thể dàn xếp để phần được kiểm tra này luôn đạt tiêu chuẩn theo yêu cầu. + Các DNTN có mối quan hệ tốt với các nhân viên giám định. Song song đó, các doanh nghiệp tư nhân được tự do sử dụng tiền của họ mà không cần hoá đơn chứng từ, nên họ sẵn sàng chi phí cho các giám định viên để được xuất hàng mặc dù gạo chưa đạt tiêu chuẩn theo như hợp đồng. + Việc sử dụng nhiều kho cùng một lúc cũng dẫn đến rủi ro chất lượng gạo không đồng đều, có kho gạo tốt nhưng có kho gạo lại không đạt, và khi khách hàng phát hiện ra kho gạo tốt thì lại lấy đó làm tiêu chuẩn để siết chặt chất lượng tại các kho khác. - Rủi ro về từ bỏ hợp đồng Vì là các DNTN, vốn ít, chưa quen với tác phong công nghiệp và chưa đặt nặng vấn đề uy tín trong kinh doanh, nên khi giá gạo tăng đột biến, các DNTN này Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế 67 tìm cách hạ thấp chất lượng gạo để có lãi, và nếu gạo không đạt tiêu chuẩn như hợp đồng đã cam kết thì viện cớ này để từ chối không giao hàng hoặc xin nợ lô hàng sau xuất trả hay trì hoãn kéo dài thời gian thậm chí có thể từ bỏ hợp đồng. - Rủi ro về tài chính Vì tiền hàng đã được ứng trước 80% nên khi các DNTN phá sản hoặc bỏ trốn thì công ty hoàn toàn chịu rủi ro