Luận văn Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Hải Phòng

1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT VŨ NGỌC SINH QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015 2 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT VŨ NGỌC SINH QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG Chuyên ngành : Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số : 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Trịnh Tiến Việt HÀ NỘI - 2015 3 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, vÝ dô vµ trÝch dÉn trong luËn v¨n ®¶m b¶o ®é tin cËy, chÝnh x¸c vµ trung thùc. Nh÷ng kÕt luËn khoa häc cña luËn v¨n ch-a tõng ®-îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo kh¸c. T¸c gi¶ luËn v¨n Vò Ngäc Sinh 4 MỞ ĐẦU Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ 9 1.1. Khái niệm và ý nghĩa của quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam 9 1.1.1. Khái niệm và ý nghĩa của quyết định hình phạt 9 1.1.2. Khái niệm và ý nghĩa của quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam 13 1.2. Những nguyên tắc của quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ Luật hình sự Việt Nam 16 1.2.1. Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa 17 1.2.2. Nguyên tắc công bằng 19 1.2.3. Nguyên tắc nhân đạo xã hội chủ nghĩa 20 1.2.4. Nguyên tắc cá thể hóa hình phạt 22 1.3. Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của các quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam từ năm 1985 đến nay 24 1.3.1. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1985 đến năm 1999 24 1.3.2. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 đến nay 28 1.4. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong pháp luật hình sự một số nước trên thế giới 30 5 1.4.1. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự Cộng hòa nhân dân Trung Hoa 30 1.4.2. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự Liên bang Nga 31 1.4.3. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự Nhật Bản 33 1.4.4. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự Thụy Điển 34 Chương 2: QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG 37 2.1. Căn cứ quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam 37 2.1.1. Căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội phạm đã thực hiện 37 2.1.2. Căn cứ vào nhân thân người phạm tội 39 2.1.3. Căn cứ vào các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự 42 2.1.4. Căn cứ vào các quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 43 2.2. Nội dung quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 44 2.2.1. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội 47 2.2.2. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự đối với các giai đoạn phạm tội và đồng phạm 48 2.3. Thực tiễn quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam trên địa bàn thành phố Hải Phòng 58 2.3.1. Khái quát tình hình chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của thành phố Hải Phòng 58 6 2.3.2. Tình hình áp dụng quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trên địa bàn thành phố Hải Phòng 60 2.4. Một số tồn tại, hạn chế và các nguyên nhân cơ bản 69 2.4.1. Một số tồn tại, hạn chế 69 2.4.2. Nguyên nhân 72 Chương 3: HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG 74 3.1. Sự cần thiết của việc hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp dụng quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 74 3.1.1. Về mặt thực tiễn 74 3.1.2. Về mặt lý luận 75 3.1.3. Về mặt lập pháp 76 3.2. Hoàn thiện quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam 77 3.2.1. Nhận xét chung 77 3.2.2. Nội dung sửa đổi, bổ sung 78 3.3. Những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 80 3.3.1. Giải pháp nâng cao năng lực, chất lượng đội ngũ Thẩm phán 83 3.3.2. Giải pháp nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ Hội thẩm nhân dân 89 3.3.3. Giải pháp tăng cường vai trò kiểm sát, giám sát việc quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 91 3.3.4. Giải pháp về bồi dưỡng, tập huấn, hướng dẫn quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 92 KẾT LUẬN 95 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 98 7 DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang 2.1 Bảng tổng hợp số liệu trong giai đoạn 8 năm (2007-2014) về xét xử sơ thẩm, phúc thẩm của hai cấp xét xử của Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng 60 2.2 Bảng tổng hợp số liệu trong giai đoạn 8 năm (2007-2014) về áp dụng Điều 47 Bộ luật hình sự đối với hai cấp xét xử của Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng 62 2.3 Bảng tổng hợp số liệu trong giai đoạn 8 năm (2007-2014) về áp dụng Điều 47 Bộ luật hình sự đối với người chưa thành niên, trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt, đồng phạm 63 2.4 Bảng tổng hợp số liệu trong giai đoạn 8 năm (2007-2014) về áp dụng Điều 47 Bộ luật hình sự đối với các hình phạt cải tạo không giam giữ, hình phạt cho hưởng án treo, hình phạt tù không cho hưởng án treo 65 3.1 Bảng kiến nghị sửa đổi quy định quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự 79 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Pháp luật hình sự là cơ sở pháp lý chủ yếu và quan trọng nhất của Nhà nước pháp quyền Việt Nam - con đường mới, đúng đắn, tất yếu và có tính quy luật cho sự phát triển của xã hội Việt Nam trong thế kỷ XXI đã được khởi xướng tại Đại hội Đảng lần thứ VIII (năm 1996) và tiếp tục được khẳng định tại Đại hội Đảng lần thứ IX (năm 2001) để đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm, góp phần đắc lực vào việc bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức; duy trì trật tự an toàn xã hội, trật tự quản lý kinh tế; tích cực loại bỏ những yếu tố gây cản trở cho tiến trình đổi mới và sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh, bảo đảm cho mọi người được sống trong môi trường xã hội và sinh thái an toàn, lành mạnh, mang tính nhân văn cao. Pháp luật và chính sách hình sự của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam còn hướng tới bảo đảm sự hài hòa và tương quan, đồng thuận và công bằng trong đánh giá hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội, các tình tiết giảm nhẹ hoặc tăng nặng trách nhiệm hình sự; giữa việc cần thiết hay không cần thiết phải truy cứu trách nhiệm hình sự và áp dụng hình phạt nghiêm khắc với việc cần thiết hay không cần thiết áp dụng hình phạt nhẹ hơn quy định mà vẫn bảo đảm yêu cầu đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm, cũng như công tác giáo dục, cải tạo người phạm tội; giữa những chế tài pháp lý hình sự với các biện pháp tác động xã hội; giữa yêu cầu bảo đảm tính hướng thiện, nhân đạo trong xử lý người phạm tội với sự lên án, phê phán của dư luận xã hội. Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự và nhân thân người phạm tội là những yếu tố phản ánh khả năng cải tạo của người phạm tội để tìm ra 2 biện pháp xử lý về hình sự có thể trong giới hạn đủ cần thiết vừa đạt được mục đích của hình phạt là nhằm cải tạo, giáo dục người phạm tội trở thành người có ích cho xã hội, có ý thức tuân thủ pháp luật, các quy tắc của cuộc sống chung. Theo ý nghĩa này, các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự phải là những tình tiết phản ánh khả năng cải tạo tốt của người phạm tội thể hiện thông qua thái độ thành thực hối lỗi về việc thực hiện tội phạm, có quan hệ tốt với cộng đồng, gia đình, có ý thức lao động, tinh thần sẵn sàng chịu trách nhiệm, quyết tâm cải tạo phục thiện, v.v Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự phản ánh mức độ thực hiện tội phạm chưa trọn vẹn do nguyên nhân khách quan hoặc do sự tự nguyện của người phạm tội; tác hại của tội phạm gây ra không lớn hoặc đã được khắc phục, mức độ lỗi hạn chế do người phạm tội là người có bệnh bị hạn chế về khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi, là người phạm tội trong tình trạng tinh thần bị kích động vì hành vi trái pháp luật của người khác, là người chưa thành niên Đó là những tình tiết có khả năng làm giảm đi mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. Khi quy định hình phạt trong khâu lập pháp và nhất là khi Tòa án quyết định hình phạt, cần tính đến để có biện pháp hạn chế đến mức có thể những hậu quả phụ của hình phạt đối với những người không gây ra hành vi phạm tội nhưng vì lẽ này hay lẽ khác có mối liên hệ với người phạm tội chính là cơ sở mà pháp luật hình sự Việt Nam quy định tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự vì lý do nhân đạo. Việc cân nhắc tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội phạm để quy định khung hình phạt đối với các nhà làm luật bao giờ cũng mang tính khái quát và không thể có điều kiện để tính hết và quy định hết tất cả các trường hợp phạm tội khác nhau để quy định những hình phạt tương ứng đối với từng trường hợp phạm tội có thể xảy ra trên thực tế. Để tăng khả năng lựa chọn của Tòa án khi quyết định hình phạt đối với những trường hợp phạm tội cụ thể 3 khác nhau và nhằm bảo đảm sự công bằng và mục đích của hình phạt "nghiêm trị kết hợp với khoan hồng, trừng trị kết hợp với giáo dục, thuyết phục", pháp luật hình sự Việt Nam quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự. Với những lý do nêu trên, học viên quyết định lựa chọn đề tài: "Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Hải Phòng" làm Luận văn thạc sĩ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Việc quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự là một trường hợp quyết định hình phạt đặc biệt có ảnh hưởng rất quan trọng đến chính sách xử lý hình sự, ảnh hưởng đến cơ quan Tòa án áp dụng và cá nhân người phạm tội. Một số quy định của Bộ luật hình sự nói chung cũng như quy định tại Điều 47 Bộ luật hình sự vẫn còn một số bất cập, hạn chế, làm ảnh hưởng đến sự thống nhất, hiệu quả áp dụng quy định pháp luật và chưa đảm bảo mục đích hình phạt đối với người phạm tội. Do quyết định hình phạt có vị trí, vai trò quan trọng trong luật hình sự, nên có nhiều công trình nghiên cứu khoa học ở những mức độ khác nhau, những khía cạnh, phương diện khác nhau về quyết định hình phạt và trách nhiệm hình sự, trong đó có quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam, cụ thể như sau: * Dưới góc độ sách chuyên khảo, tham khảo, giáo trình có một số công trình như: 1) PGS.TS. Trịnh Quốc Toản: Chương XVI - Quyết định hình phạt, Trong sách: Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần chung), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2001, tái bản năm 2003, 2007 (GS.TSKH. Lê Cảm chủ biên); 2) PGS.TS. Lê Văn Đệ: Định tội danh và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2010; 3) PGS.TS. Dương Tuyết Miên: Định tội danh và quyết định hình phạt, Nxb Lao động xã hội, Hà Nội, 4 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Tư pháp (2000), Tài liệu Hội nghị tập huấn chuyên sâu Bộ luật hình sự năm 1999, Hà Nội. 2. Lê Cảm (1999), Hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền (Một số vấn đề cơ bản của Phần chung), Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 3. Lê Văn Cảm (2005), Sách chuyên khảo sau đại học: Những vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 4. Lê Văn Cảm (2009), Hê ̣thống tư pháp hình sư ̣trong giai đoaṇ xây dưṇg Nhà nước pháp quyền - Sách chuyên khảo, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 5. Đảng Cộng sản Việt Nam (2002), Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới, Hà Nội. 6. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020, Hà Nội. 7. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Hà Nội. 8. Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 9. Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 10. Lê Văn Đệ (2004), Định tội danh và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 11. Trần Thị Thu Hà (2005), Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Khóa luận tốt nghiệp, Hà Nội. 5 12. Đinh Bích Hà (2007), Bộ luật hình sự của Nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa, Nxb Tư pháp, Hà Nội. 13. Trần Thị Hiền (2011), Bộ luật hình sự Nhật Bản, Nxb Từ điển Bách Khoa, Hà Nội. 14. Học viện Tư pháp (2006), Kỹ năng xét xử vụ án hình sự, Nxb Thống kê, Hà Nội. 15. Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội (2001), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 16. Lê Xuân Lục (2013), quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Luận văn thạc sĩ luật học. 17. Dương Tuyết Miên (2007), Định tội danh và quyết định hình phạt, Nxb Lao động xã hội, Hà Nội. 18. Đinh Văn Quế (2000), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 1999 - Phần chung, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh. 19. Đinh Văn Quế (2001), Tìm hiểu về hình phạt và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 20. Đinh Văn Quế (2011), "Một số vấn đề về áp dụng Điều 47 Bộ luật hình sự khi quyết định hình phạt tù đối với người phạm tội", www.toaan.gov.vn, ngày 12/12/2011. 21. Quốc hội (1985), Bộ luật hình sự, Hà Nội. 22. Quốc hội (1988), Bộ luật hình sự, Hà Nội. 23. Quốc hội (1999), Bộ luật hình sự, Hà Nội. 24. Quốc hội (2003), Bộ luật tố tụng Hình sự, Hà Nội. 25. Quốc hội (2009), Bộ luật hình sự (sửa đổi, bổ sung), Hà Nội. 26. Quốc hội (2013), Hiến pháp, Hà Nội. 27. Sở Thông tin và Truyền thông thành phố Hải Phòng (2012), "Tổng quan về thành phố Hải Phòng", www.haiphong.gov.vn. 28. Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng (2008), bản án hình sự sơ thẩm số 150/2008/HSST ngày 04/11/2008, Hải Phòng. 6 29. Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng (2009), bản án hình sự sơ thẩm số 63/2009/HSST ngày 13/4/2009, Hải Phòng. 30. Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng (2013), bản án hình sự sơ thẩm số 43/HSST ngày 10/4/2013, Hải Phòng. 31. Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng (2007-2013), Báo cáo tổng kết công tác ngành Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng các năm từ 2007 đến 2013, Hải Phòng. 32. Tòa án nhân dân tối cao (1975), Hệ thống hóa luật lệ về hình sự, tập 1 (1945 - 1975), Hà Nội. 33. Tòa án nhân dân tối cao (1979), Hệ thống hóa luật lệ về hình sự, tập 2 (1975 - 1979), Hà Nội. 34. Tòa án nhân dân tối cao (1986), Nghị quyết số 02/1986/HĐTP ngày 05/01/1986 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật hình sự, Hà Nội. 35. Tòa án nhân dân tối cao (1989), Nghị quyết số 01/1989/HĐTP ngày 16/11/1989 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật hình sự, Hà Nội. 36. Tòa án nhân dân tối cao (1990), Các văn bản về hình sự , dân sư ̣và tố tụng, Hà Nội. 37. Tòa án nhân dân tối cao (2000), Nghị quyết số 01/2000/NQ-HĐTP ngày 04/8/2000 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định trong phần chung của Bộ luật hình sự năm 1999, Hà Nội. 38. Tòa án nhân dân tối cao (2003), Nghị quyết số 02/2003/NQ-HĐTP ngày 17/4/2003 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật hình sự, Hà Nội. 39. Tòa án nhân dân tối cao (2003), Các văn bản về hình sự , dân sự, kinh tế, lao đôṇg và tố tuṇg, Hà Nội. 7 40. Tòa án nhân dân tối cao (2006), Nghị quyết số 01/2006/NQ-HĐTP ngày 12/5/2006 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật hình sự, Hà Nội. 41. Trịnh Quốc Toản (2011), Những vấn đề lý luận và thực tiễn về hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 42. Trung tâm Nghiên cứu Quyền con người - Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh (1998), Các văn kiện quốc tế về quyền con người , Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 43. Trường Đại học Luật Hà Nội (2001), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 44. Trường Đại học Luật Hà Nội (2010), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 45. Trường Đại học Luật Hà Nội (2011), Bộ luật hình sự Liên bang Nga, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 46. Trường Đại học Luật Hà Nội (2011), Bộ luật hình sự Thụy Điển, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 47. Đào Trí Úc (2000), Luật hình sự Việt Nam, Quyển 1 - Những vấn đề chung, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 48. Viện ngôn ngữ học (2003), Từ điển Tiếng Việt, Nxb Từ điển Bách Khoa, Hà Nội. 49. Trịnh Tiến Việt (2012), Hoàn thiện các quy định của phần chung Bộ luật hình sự trước yêu cầu mới của đất nước - Sách chuyên khảo, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 50. Trịnh Tiến Việt (2013), Tội phạm và trách nhiệm hình sự - Sách chuyên khảo, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 51. Võ Khánh Vinh (1994), Nguyên tắc công bằng trong luật hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội.