Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội theo luật hình sự Việt Nam (Trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Lào Cai)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN MẠNH THẮNG QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM (Trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Lào Cai) LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN MẠNH THẮNG QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM (Trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Lào Cai) Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: TS. ĐẶNG QUANG PHƢƠNG HÀ NỘI - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Nguyễn Mạnh Thắng MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục từ viết tắt Danh mục bảng Danh mục biểu đồ MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN PHẠM TỘIError! Bookmark not defined. 1.1. Khái niệm và các đặc điểm của ngƣời chƣa thành niên phạm tộiError! Bookmark not defined. 1.1.1. Khái niệm người chưa thành niên ...... Error! Bookmark not defined. 1.1.2. Các đặc điểm của người chưa thành niên phạm tộiError! Bookmark not defined. 1.2. Khái niệm và các yêu cầu chung về quyết định hình phạt đối với ngƣời chƣa thành niên ............... Error! Bookmark not defined. 1.2.1. Khái niệm quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội .............................................. Error! Bookmark not defined. 1.2.2. Các nguyên tắc quyết định hình phạt đối với người chưa thành niênError! Bookmark not defined. 1.2.3. Các căn cứ quyết định hình phạt đối với người chưa thành niênError! Bookmark not defined. 1.3. Các nguyên tắc xử lý đối với ngƣời chƣa thành niên phạm tộiError! Bookmark not defined. 1.3.1. Nguyên tắc áp dụng Bộ luật hình sự .. Error! Bookmark not defined. 1.3.2. Nguyên tắc truy cứu trách nhiệm hình sựError! Bookmark not defined. 1.3.3. Nguyên tắc áp dụng hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội .............................................. Error! Bookmark not defined. 1.4. Các hình phạt đƣợc áp dụng đối với ngƣời chƣa thành niên phạm tội ............................................. Error! Bookmark not defined. 1.4.1. Hình phạt cảnh cáo ............................. Error! Bookmark not defined. 1.4.2. Hình phạt tiền ..................................... Error! Bookmark not defined. 1.4.3. Hình phạt cải tạo không giam giữ ...... Error! Bookmark not defined. 1.4.4. Tù có thời hạn ..................................... Error! Bookmark not defined. Chƣơng 2: QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 1999 VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI VÀ THỰC TIỄN THI HÀNH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH LÀO CAI .. Error! Bookmark not defined. 2.1. Quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 về quyết định hình phạt đối với ngƣời chƣa thành niên phạm tộiError! Bookmark not defined. 2.1.1. Quyết định hình phạt cảnh cáo đối với người chưa thành niên phạm tội: ............................................. Error! Bookmark not defined. 2.1.2. Quyết định hình phạt tiền đối với người chưa thành niên phạm tộiError! Bookmark not defined. 2.1.3. Quyết định hình phạt cải tạo không giam giữ đối với người chưa thành niên phạm tội ............................ Error! Bookmark not defined. 2.1.4. Quyết định hình phạt tù có thời hạn đối với người chưa thành niên phạm tội ...................................... Error! Bookmark not defined. 2.2. Quyết định hình phạt đối với ngƣời chƣa thành niên trong trƣờng hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chƣa đạtError! Bookmark not defined. 2.3. Tổng hợp hình phạt trong trƣờng hợp ngƣời chƣa thành niên phạm nhiều tội .......................... Error! Bookmark not defined. 2.4. Tình hình ngƣời chƣa thành niên phạm tội và thực tiễn quyết định hình phạt đối với ngƣời chƣa thành niên phạm tội trên địa bàn tỉnh Lào Cai ........... Error! Bookmark not defined. 2.4.1. Khái quát tình hình người chưa thành niên phạm tội trên địa bàn tỉnh Lào Cai ........................................ Error! Bookmark not defined. 2.4.2. Tình hình tội phạm do người chưa thành niên thực hiện theo từng tội danh cụ thể ............................ Error! Bookmark not defined. 2.4.3. Thực tiễn quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội trên địa bàn tỉnh Lào Cai ..... Error! Bookmark not defined. Chƣơng 3: CÁC YÊU CẦU VÀ CÁC GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐÚNG ĐỐI VỚI NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH LÀO CAIError! Bookmark not defined. 3.1. Các yêu cầu quyết định hình phạt đúng đối với ngƣời chƣa thành niên phạm tội trên địa bàn tỉnh Lào CaiError! Bookmark not defined. 3.1.1. Yêu cầu cải cách tư pháp và pháp chế xã hội chủ nghĩaError! Bookmark not defined. 3.1.2. Yêu cầu bảo vệ quyền con người, quyền trẻ emError! Bookmark not defined. 3.1.3. Yêu cầu phòng ngừa người chưa thành niên phạm tội trên địa bàn tỉnh Lào Cai ................................. Error! Bookmark not defined. 3.1.4. Yêu cầu của tình hình thực tế tỉnh Lào CaiError! Bookmark not defined. 3.2. Các giải pháp bảo đảm việc quyết định hình phạt đúng đối với ngƣời chƣa thành niên phạm tộiError! Bookmark not defined. 3.2.1. Kiến nghi ̣ hoàn thiêṇ quy điṇh pháp luâṭ hình sư ̣hiêṇ hànhError! Bookmark not defined. 3.2.2. Kiến nghi ̣ hoàn thiêṇ quy điṇh pháp luâṭ hình sư ̣về quyết điṇh hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tộiError! Bookmark not defined. 3.2.3. Sớm triển khai , thành lập toà án chuyên trách đối với người chưa thành niên phaṃ tôị.................... Error! Bookmark not defined. 3.2.4. Môṭ số giải pháp khác ......................... Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN .................................................... Error! Bookmark not defined. DANH MUC̣ TÀI LIÊỤ THAM KHẢO ....................................................... 2 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BLHS: Bộ luật hình sự DANH MỤC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Bảng 2.1. Tổng hợp số người chưa thành niên phạm tội trên địa bàn tỉnh Lào Cai (giai đoạn 2010 – 2014) Error! Bookmark not defined. Bảng 2.2. Các tội danh do người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn tỉnh Lào Cai từ năm 2010 đến năm 2014 Error! Bookmark not defined. Bảng 2.3. Tổng số người chưa thành niên bị xét xử theo tội danh trong 05 năm (2010-2014) Error! Bookmark not defined. Bảng 2.4. Bảng kết quả xét xử Error! Bookmark not defined. DANH MỤC BIỂU ĐỒ Số hiệu biểu đồ Tên biểu đồ Trang Biểu đồ 2.1. Tổng số người chưa thành niên phạm tội tại Lào Cai giai đoạn 2010 – 2014 Error! Bookmark not defined. Biểu đồ 2.2. Cơ cấu tình hình tội phạm do người chưa thành niên thực hiện căn cứ vào tội phạm cụ thể trong giai đoạn (2010-2014) Error! Bookmark not defined. Biểu đồ 2.3. Tổng hợp kết quả xét xử trong giai đoạn từ 2010- 2014 Error! Bookmark not defined. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Công tác bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em ở nước ta được coi là sự nghiệp lớn của đất nước, dân tộc. Sự nghiệp ấy được đúc kết bởi tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục “Vì lợi ích mười năm phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm phải trồng người” [2, tr. 1]. Một trong những quan điểm, xuyên suốt đường lối và các chính sách của Đảng và Nhà nước Việt Nam là coi con người vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển đất nước, trong đó trẻ em được ví như măng non, là nguồn hạnh phúc của gia đình, là tương lai của dân tộc, là chủ nhân tương lai kế tục sự nghiệp phát triển của đất nước. Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX khẳng định: Chính sách chăm sóc, bảo vệ trẻ em tập trung vào thực hiện quyền trẻ em, tạo điều kiện cho trẻ em được sống trong môi trường an toàn và lành mạnh, phát triển hài hoà về thể chất, trí tuệ, tinh thần và đạo đức. Tuy nhiên, vấn đề người chưa thành niên phạm tội hiện nay vẫn đang thu hút sự quan tâm của xã hội và các cơ quan bảo vệ pháp luật [3, tr. 12]. Trong những năm qua và nhất là thời điểm hiện nay, tình trạng người chưa thành niên phạm tội ở Việt Nam nói chung và trên địa bàn tỉnh Lào Cai nói riêng diễn biến rất phức tạp. Việc giải quyết vấn đề người chưa thành niên phạm tội là việc làm cần thiết để giữ nghiêm ổn định chính trị và trật tự an toàn xã hội, nhưng cũng là một vấn đề phức tạp và tế nhị. Trước hết, do xuất phát từ đặc điểm tâm lý đang phát triển, nhân cách chưa được định hình, nhận thức chưa được đầy đủ nên một số em đã có hành vi phạm tội một cách không tự giác. Mặt khác, khi phạm tội các em là những người phạm tội, nhưng đồng thời cũng là những nạn nhân của sự thiếu giáo dục, chăm sóc của gia đình, nhà trường và xã hội; hành động của các em ít nhiều bị chi phối bởi hoàn 2 DANH MUC̣ TÀI LIÊỤ THAM KHẢO I. Tài liệu tiếng Việt 1. Hà Anh (2006), Chế tài Hình sư ̣đối với trường hơp̣ trẻ em là người chưa thành niên phạm tội, Nxb Tư pháp, Hà Nội. 2. Báo nhân dân (1958), “Bài nói của bác Hồ tại lớp học chính trị của giáo viên Cấp II, III toàn miền bắc ngày 13/9/1958”, Báo nhân dân, (1645), ngày 14/9/1958. 3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện đại hội toàn quốc lần thứ 9, Hà Nội. 4. Lê Văn Đệ (2004), Định tội danh và quyết định hình phạt, tr.161, NXB Công an nhân dân, Hà Nội. 5. Vũ Tuấn Đức và Hà Hồng Sơn (2013), “Một số vấn đề về tổng hợp hình phạt của nhiều bản án theo quy định tại Điều 51 Bộ luật hình sự”, Tạp chí Tòa án, (6), tr. 15. 6. Nguyêñ Minh Hải (2009), “Về nguyên tắc quyết điṇh hình phaṭ trong trường hơp̣ chuẩn bi ̣ pha ̣m tôị, phạm tội chưa đạt và đối với người chưa thành niên phạm tội”, Tạp chí Toà án nhân dân, (16). 7. Nguyễn Ngọc Hòa – Lê Thị Sơn (2006), Từ điển pháp luâṭ Hình sư,̣ Nxb Tư pháp, Hà Nội. 8. Vũ Việt Hùng (2012), “Hoàn thiện quy định về người chưa thành niên phạm tội, người bị hại và người làm chứng là trẻ em trong Bộ luật tố tụng hình sự”, Tạp chí kiểm sát, (06), tr. 39 9. Lê Vũ Huy (2012), Bảo đảm quyền con người của người chưa thành niên phaṃ tôị bằng các quy điṇh về hình phạ t trong Luâṭ Hình sư ̣Viêṭ Nam, Luâṇ văn thac̣ si ̃Luật học, Tp. Hồ Chí Minh. 10. Nguyễn Thu Huyền (2010), “Những vấn đề cần xác định khi chuẩn bị xét xử vụ án hình sự mà bị cáo là người chưa thành niên”, Tạp chí Tòa án, (17). 3 11. Liên hiệp quốc (1959), Tuyên bố về quyền trẻ em, tr. 1. 12. Liên hiệp quốc (1989), Công ước về quyền trẻ em , đươc̣ Đaị hôị đồng Liên Hơp̣ Quốc thông qua ngày 20/11/1989. 13. Dương Tuyết Miên (2007), Điṇh tôị danh và quyết điṇh hình phaṭ , NXB Lao đôṇg – Xã hội. 14. Dương Tuyết Mi ên (2009), “Quyết điṇh hình phaṭ đối với người chưa thành niên phạm tội”, Tạp chí Luật học, (04). 15. Đoàn Tấn Minh (2009), “Cần sửa đổi, bổ sung môṭ số quy điṇh về người chưa thành niên phaṃ tôị trong luâṭ Hình sư ̣năm 1999”, Viêṇ Kiểm sát nhân dân tỉnh Tiền Giang, Tạp chí Kiểm Sát, (20). 16. Đặng Thanh Nga (2008), “Môṭ số đăc̣ điểm tâm lí của người chưa thành niên phaṃ tôị”, Tạp chí luật học, (1), tr. 12. 17. Lê Thi ̣ Nga (2007), “Hoàn thiện thủ tục tố tụng hì nh sư ̣đối với NCTN phạm tội”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, 24(102), tr. 44 - 45, 60. 18. Nguyễn Khắc Quang (2011), “Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm nhiều tội” Tạp chí Tòa án, (24), tr. 31. 19. Nguyễn Khắc Quang (2012), “Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt”, Tạp chí Tòa án, (8), tr. 1. 20. Nguyêñ Khắc Quang (2012), “Quyết điṇh hình phaṭ trong trường hơp̣ người chưa thành niên chuẩn bi ̣ phaṃ tôị , phạm tội chưa đạt” , Tạp chí Nhà nước và pháp luật, 4 (288), tr. 52-56. 21. Nguyễn Khắc Quang (2012), “Quyết định hình phạt tù có thời hạn đối với người chưa thành niên phạm tội”, Tạp chí Tòa án, (7), tr. 9. 22. Quốc hội (2006), Bộ luật dân sự năm 2005, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 23. Quốc hội (2006), Bộ luật hình sự năm 1999, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 24. Quốc hội (2009), Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003, tr. 2, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 4 25. Quách Hữu Thái (2010), “Những vướng mắc trong thực tiễn xét xử người chưa thành niên phạm tội”, Tạp chí Tòa án, (6). 26. Vũ Thị Thuý (2010), “Bàn về áp dụng hình phạt trục xuất đối với người chưa thành niên phaṃ tôị trong Luâṭ Hình sư ̣Viêṭ Nam” , Tạp chí Toà án nhân dân, (21), tr. 7. 27. Nguyễn Mạnh Tiến (2010), “Bàn về quyết định hình phạt cải tạo không giam giữ đối với người chưa thành niên phạm tội”, Tạp chí Tòa án, (2), tr. 24. 28. Nguyêñ Hữu Thế Trac̣h (2011), “Cơ sở lý luâṇ và thưc̣ tiêñ của viêc̣ thiết lâp̣ toà án NCTN”, Tạp chí Khoa học pháp lý, (3), tr. 20-26. 29. Trường Đại học Luâṭ Hà Nôị (2005), Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam , Tâp̣ 1, NXB Công an nhân dân, Hà Nội. 30. Trường Đại học Luật Hà Nội (2007), Giáo trình tội phạm học, tr.98, NXB Công an nhân dân. 31. Trường Đại học Luật TP HCM (2013), Giáo trình tội phạm học, tr.135, NXB Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam. 32. Trường Đại học Luật TPHCM (2013), Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam – Phần chung, tr.238, NXB Hồng Đức. 33. Nguyễn Đức Tuất (2010),“Quyết định hình phạt thế nào khi người chưa thành niên chuẩn bị phạm tội hoặc phạm tội chưa đạt”, Tạp chí Tòa án, (1), tr.28. 34. Viêṇ nghiên cứu khoa hoc̣ pháp lý – Bô ̣Tư pháp và Tổ chức cứu trơ ̣trẻ em của Thuy ̣Điển (2000), Tăng cường năng lưc̣ hê ̣thống tư pháp người chưa thành niên, Hà Nội. 35. Trịnh Tiến Việt (2014), “Cần hoàn thiện chương X Bộ luật hình sự Việt Nam – Những vấn đề quy định đối với người chưa thành niên phạm tội”, Tạp chí Tòa án, (7). 36. Quách Thành Vinh (2011), “Mấy vấn đề cần áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội bị xử phạt tù”, Tạp chí Tòa án, (6). 5 37. Vụ pháp luật Hình sự – Hành chính , Bô ̣Tư pháp (2005), Quyền trẻ em trong pháp luâṭ Viêṭ Nam, Nxb Tư pháp. 38. Nguyễn Thanh Vũ (2014), “Những kiến nghị hoàn thiện về trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội đáp ứng yêu cầu sửa đổi toàn diện Bộ luật hình sự Việt Nam”, Tạp chí Tòa án, (16), tr. 1. II. Tài liệu trang Web 39. Tình hình tội phạm N CTN, thưc̣ traṇg , nguyên nhân và các giải pháp. 40. www.nclp.org.vn; Cần sửa đổi, bổ sung quy điṇh về quyết điṇh hình phaṭ trong trường hơp̣ người chưa thành niên phaṃ nhiều tôị . Toà án nhân dân tối cao.