Tiểu luận Hệ thống pháp luật hiện hành của Việt Nam về vấn đề lao động trẻ em

, cô thÓ ho¸ vµ lµm s©u s¾c h¬n vÒ mÆt néi dung trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ë hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc, ®Æc biÖt ®èi víi vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em. Mèi quan t©m nµy cµng thÓ hiÖn râ h¬n khi Quèc héi n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ban hµnh c¸c luËt quan träng: LuËt B¶o vÖ, Ch¨m sãc vµ Gi¸o dôc trÎ em, LuËt Phæ cËp Gi¸o dôc TiÓu häc n¨m 1991 vµ Bé luËt Lao ®éng n¨m 1994. C¸c LuËt nµy ®· gãp phÇn h¹n chÕ ®­îc t×nh tr¹ng trÎ em ph¶i lao ®éng sím vµ t¹o ra b­íc chuyÓn biÕn trong ý thøc còng nh­ trong hµnh ®éng cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc, c¸c tæ chøc x· héi còng nh­ cña c¸c ®èi t­îng. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ ViÖt Nam cßn ë møc ph¸t triÓn thÊp, tû lÖ hé ®ãi nghÌo cßn cao, nh­ng kh«ng thÓ lÊy lý do ®ãi nghÌo ®Ó chËm hµnh ®éng cho viÖc chèng l¹i sù tuyÓn dông trÎ em vµo lµm nh÷ng c«ng viÖc cã ®iÒu kiÖn nguy hiÓm vµ ®éc h¹i cho søc khoÎ cña c¸c em. Do ®ã chØ cã nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña ng­êi nghÌo trong d©n c­ míi cã kh¶ n¨ng cã nhiÒu t¸c dông ®èi víi viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em. Bµi viÕt nµy nh»m ®­a ra mét ®¸nh gi¸ toµn diÖn hÖ thèng ph¸p luËt hiÖn hµnh cña ViÖt Nam vÒ vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em còng nh­ nh÷ng khuyÕn nghÞ ®èi víi viÖc söa ®æi vµ bæ sung cÇn thiÕt ®Ó t¹o ra mét hµng rµo ph¸p luËt cã hiÖu qu¶ ®Ó b¶o vÖ c¸c quyÒn cña trÎ em. Ch­¬ng I. HÖ thèng ph¸p luËt liªn quan ®Õn vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em 1.1 Nh÷ng quan ®iÓm, chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc vÒ c«ng t¸c b¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em T¹i Héi nghÞ toµn quèc vÒ c«ng t¸c b¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em, ®ång chÝ Tæng BÝ th­ Lª Kh¶ Phiªu ®· nªu râ “mét trong nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n chi phèi toµn bé ®­êng lèi cña ®¶ng ta lµ coi träng con ng­êi võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc cña sù nghiÖp ph¸t triÓn ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, mµ trÎ em lµ líp m¨ng non, lµ nguån h¹nh phóc cña gia ®×nh, lµ t­¬ng lai cña d©n téc. C¸c em sÏ lµ líp ng­êi kÕ tôc sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc, nh­ng khi c¸c em cßn ch­a ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, cßn non nít c¶ vÒ thÓ chÊt lÉn tinh thÇn, dÔ bÞ tæn th­¬ng th× viÖc b¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em lu«n lu«n lµ mèi quan t©m ®Æc biÖt, hµng ®Çu cña ®¶ng vµ Nhµ n­íc ta”. §ång thêi ®ång chÝ Tæng BÝ th­ cßn nhÊn m¹nh r»ng “ë ph¹m vi quèc gia, ­u tiªn cho trÎ em cã nghÜa lµ c¸c vÊn ®Ò ch¨m sãc, b¶o vÖ, ph¸t triÓn trÎ em, trë thµnh mét bé phËn quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®­îc trong chiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. §¶ng vµ Nhµ n­íc ph¶i thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Çu t­ ngµy mét t¨ng, ®Ó mäi trÎ em ®Òu cã c¬ héi ®­îc h­ëng c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ, v¨n ho¸ thÓ thao.. mét c¸ch b×nh ®¼ng” Bµi ph¸t biÓu cña ®ång chÝ Lª Kh¶ Phiªu - Tæng BÝ th­ Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt nam t¹i Héi nghÞ toµn quèc vÒ c«ng t¸c b¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em, th¸ng 6 n¨m 1998. . Nh÷ng quan ®iÓm chØ ®¹o nµy ®· ®­îc thÓ hiÖn rÊt râ trong hÖ thèng ph¸p luËt vÒ b¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em trong ®ã cã vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em. 1.2 HÖ thèng ph¸p luËt vÒ b¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em §¶ng vµ Nhµ n­íc ViÖt Nam ®· kh¼ng ®Þnh ngay trong HiÕn ph¸p tõ b¶n HiÕn ph¸p ®Çu tiªn n¨m 1946 ®Õn HiÕn ph¸p 1992 c¸c quyÒn cña trÎ em. Trong HiÕn ph¸p n¨m 1992, vÊn ®Ò ch¨m sãc, gi¸o dôc vµ b¶o vÖ trÎ em ®· ®­îc ®Ò cËp næi bËt trong c¸c ®iÒu 35, 40, 59 vµ 65. N¨m 1991, ñy ban B¶o vÖ vµ Ch¨m sãc trÎ em ViÖt Nam ®­îc thµnh lËp - c¬ quan cña ChÝnh phñ chuyªn tr¸ch theo dâi, phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c Bé, ngµnh cã liªn quan ®Ó gióp Nhµ n­íc ban hµnh mét hÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ ch¨m sãc vµ b¶o vÖ trÎ em. Trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ ch¨m sãc vµ b¶o vÖ trÎ em ®· ph¶n ¸nh ®­îc c¸c quyÒn c¬ b¶n: ®­îc nu«i d­ìng, gi¸o dôc, ch¨m sãc søc khoÎ, phôc håi chøc n¨ng, h­íng nghiÖp, d¹y nghÒ, bµy tá ý kiÕn,… Thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch vµ v¨n b¶n ph¸p luËt nªu trªn ®· cã nhiÒu thµnh tùu trong viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô x· héi, ®Æc biÖt c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n nh­ gi¸o dôc vµ trî gióp x· héi, gãp phÇn h¹n chÕ ®­îc t×nh tr¹ng trÎ em ph¶i tham gia lao ®éng sím. Gi¸o dôc lµ mét trong nh÷ng quèc s¸ch vµ lÜnh vùc ­u tiªn hµng ®Çu ë ViÖt Nam. §i häc vµ biÕt ch÷ lµ nh÷ng chØ sè quan träng vÒ chÊt l­îng cuéc sèng vµ còng lµ nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh ®èi víi kh¶ n¨ng cña nh÷ng ng­êi nghÌo ®¹t tíi nh÷ng c¬ héi cã thÓ t¹o nªn thu nhËp kh¸ h¬n. V× vËy, sau mét vµi n¨m bÞ h¹n chÕ vÒ nguån ng©n s¸ch, vµo cuèi nh÷ng n¨m 80 vµ ®Çu n¨m 90 ChÝnh phñ ®· t¨ng nguån hç trî cho gi¸o dôc vµ ®­a ra c¸c chÝnh s¸ch vÒ gi¸o dôc nh»m hç trî cho c¸c ®èi t­îng yÕu thÕ, nh÷ng gia ®×nh cã hoµn c¶nh khã kh¨n. Nhµ n­íc còng cã nh÷ng chÝnh s¸ch miÔn häc phÝ cho cÊp tiÓu häc, chÝnh s¸ch miÔn, gi¶m häc phÝ vµ c¸c ®ãng gãp kh¸c cho häc sinh con em c¸c gia ®×nh nghÌo trong Ch­¬ng tr×nh Môc tiªu Quèc gia xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ c¸c ­u ®·i kh¸c cho trÎ em d©n téc thiÓu sè. Nhê vËy tû lÖ ®Õn tr­êng ë cÊp tiÓu häc vµ trung häc c¬ së ®· t¨ng vµ tû lÖ trÎ em bá häc gi¶m xuèng vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû 90. Theo b¸o c¸o cña ñy ban Quèc gia ®¸nh gi¸ gi¸o dôc cho mäi ng­êi ®Õn n¨m 2000, trong giai ®o¹n 1993 - 1998 c¸c chØ tiªu vÒ gi¸o dôc tiÓu häc ®· cã nhiÒu tÝn hiÖu kh¶ quan, vÝ dô nh­ tû lÖ trÎ em tham gia c¸c ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc ®· t¨ng tõ 91,25% lªn 96,7% vµ tû lÖ häc sinh hoµn thµnh c¸c ch­¬ng tr×nh häc t¨ng tõ 54,55% lªn 66,3%. Trong khi ®ã tû lÖ trÎ em l­u ban gi¶m tõ 6,2% xuèng 3,6% vµ tû lÖ trÎ em bá häc còng gi¶m tõ 6,6% xuèng 5,8% Dù th¶o b¸o c¸o cña ñy ban Quèc gia ®¸nh gi¸ gi¸o dôc cho mäi ng­êi ®Õn n¨m 2000 . Nh÷ng n¨m qua ViÖt Nam ®· cã chÝnh s¸ch trî gióp cho mét sè ®èi t­îng yÕu thÕ nh­ trÎ em tµn tËt, trÎ em lang thang vµ må c«i. Tõ 1990 ®Õn 1997 møc chi cho c¸c dÞch vô l­íi an sinh x· héi ®· t¨ng 9,3 lÇn vµ chiÕm 14% tæng chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. C¸c chÝnh s¸ch nµy ®· gãp phÇn c¶i thiÖn vÊn ®Ò phóc lîi x· héi cña ng­êi ViÖt Nam nãi chung vµ trÎ em nãi riªng. 1.3 HÖ thèng ph¸p luËt liªn quan ®Õn vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em ë ViÖt Nam VÊn ®Ò cÊm sö dông trÎ em tham gia lao ®éng sím ®· ®­îc ®Ò cËp tõ rÊt sím trong c¸c v¨n b¶n ph¸p qui cña Nhµ n­íc ViÖt nam S¾c lÖnh sè 29-SL ngµy 12-3-1947 do Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ký ban hµnh . Tuy nhiªn, vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em lÇn ®Çu tiªn ®­îc ®Ò cËp trong “B¸o c¸o ®Çu tiªn vÒ hai n¨m thùc hiÖn C«ng ­íc vÒ QuyÒn trÎ em” cña ChÝnh phñ göi Uû ban cña Liªn hîp quèc vÒ QuyÒn TrÎ em trong n¨m 1992. ë ViÖt Nam hÇu hÕt trÎ em cã tham gia lµm viÖc ®Ó gióp ®ì cha mÑ trong c¸c c«ng viÖc vÆt gia ®×nh hay tham gia lao ®éng ®Ó gãp thªm thu nhËp. C¸c ho¹t ®éng lao ®éng mµ trÎ em tham gia gióp c¸c em tr­ëng thµnh, cã thªm kiÕn thøc vµ kü n¨ng nghÒ nghiÖp, ph¸t triÓn trÝ lùc, thÓ lùc vµ nh©n c¸ch chuÈn bÞ cho cuéc sèng ngµy mai. Tham gia lao ®éng lµm cho c¸c em thªm lßng tin, sù tù träng vµ gióp c¸c em hoµ nhËp, g¾n bã h¬n víi céng ®ång. ChÝnh v× vËy, víi c¸ch nh×n thùc tÕ luËt ph¸p ViÖt Nam kh«ng ng¨n cÊm hoµn toµn trÎ em lµm viÖc ®Ó kiÕm sèng. Mét mÆt, luËt ph¸p khuyÕn khÝch nh÷ng ho¹t ®éng lao ®éng phï hîp víi løa tuæi, kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn viÖc häc hµnh vµ sù ph¸t triÓn thÓ lùc vµ trÝ lùc cña trÎ em, mÆt kh¸c luËt ph¸p b¶o vÖ trÎ em ®ang tham gia lao ®éng, ®ång thêi nghiªm cÊm c¸c hµnh vi lîi dông, l¹m dông trÎ em vÒ mÆt kinh tÕ. HiÖn t¹i, ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh xem xÐt vµ söa ®æi c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cã liªn quan ®Õn trÎ em, trong ®ã cã vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em sao cho phï hîp h¬n n÷a víi tinh thÇn vµ néi dung cña C«ng ­íc vÒ QuyÒn TrÎ em vµ nh÷ng C«ng ­íc Quèc tÕ cã liªn quan kh¸c nh»m b¶o vÖ c¸c quyÒn cña trÎ em, ®Ó trÎ em kh«ng bÞ bãc lét, l¹m dông vµ x©m h¹i vÒ thÓ x¸c, tinh thÇn vµ kinh tÕ. §é tuæi ®­îc phÐp nhËn vµo lµm viÖc VÊn ®Ò lao ®éng trÎ em ®· ®­îc §¶ng vµ Nhµ n­íc quan t©m tõ rÊt sím. S¾c lÖnh sè 29/SL ngµy 12 th¸ng 3 n¨m 1947 cÊm c¸c x­ëng kü nghÖ, hÇm má vµ th­¬ng ®iÕm thuª m­ín trÎ con d­íi 12 tuæi, ®ång thêi nghiªm cÊm sö dông trÎ em trai d­íi 15 tuæi vµ phô n÷ lµm viÖc d­íi hÇm má vµ trong nh÷ng x­ëng kü nghÖ cã h¹i cho søc kháe hay nguy hiÓm mµ Nhµ n­íc ®· qui ®Þnh. Tuy nh÷ng qui ®Þnh nµy cßn s¬ khai nh­ng ®· thÓ hiÖn sù quan t©m cña ph¸p luËt ViÖt nam ®èi víi vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em, gãp phÇn b¶o vÖ trÎ em vµ lµm c¬ së ®Ó hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt liªn quan ®Õn lao ®éng trÎ em sau nµy. C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt lao ®éng tr­íc khi Bé luËt Lao ®éng ®­îc ban hµnh nh­ Ph¸p lÖnh Hîp ®ång lao ®éng ngµy 30 th¸ng 8 n¨m 1990 cña Héi ®ång Nhµ n­íc ®· qui ®Þnh chØ nh÷ng ng­êi lao ®éng tõ ®ñ 15 tuæi trë lªn míi ®­îc quyÒn giao kÕt hîp ®ång lao ®éng. Ng­êi d­íi 15 tuæi còng cã thÓ giao kÕt hîp ®ång lao ®éng ®Ó lµm nh÷ng c«ng viÖc mµ ph¸p luËt cho phÐp, nh­ng ph¶i cã sù ®ång ý cña cha mÑ, hoÆc ng­êi ®¹i diÖn hîp ph¸p kh¸c. Nh­ vËy, ®é tuæi trÎ em ®­îc phÐp nhËn vµo lµm viÖc ®· t¨ng tõ 12 lªn 15 tuæi. Bé LuËt Lao ®éng cña n­íc Céng hoµ X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam ®­îc ban hµnh ngµy 23 th¸ng 6 n¨m 1994 vµ cã hiÖu lùc tõ 1 th¸ng 1 n¨m 1995 lµ mét b­íc tiÕn quan träng nh»m b¶o vÖ ng­êi lao ®éng cã quan hÖ lao ®éng trong qu¸ tr×nh lao ®éng, trong ®ã cã lao ®éng trÎ em. Bé LuËt quy ®Þnh ®é tuæi tèi thiÓu cña ng­êi lao ®éng lµ ®ñ 15 tuæi. Quy ®Þnh 15 tuæi lµ tuæi tèi thiÓu ®­îc nhËn vµo lµm viÖc xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ë ViÖt Nam lµ ë ®é tuæi ®ã trÎ em kÕt thóc phæ th«ng trung häc c¬ së mµ phÇn ®«ng sau khi tèt nghiÖp trung häc c¬ së c¸c em kh«ng ®i häc n÷a. §èi víi mét sè c«ng viÖc ®é tuæi nµy ®­îc n©ng lªn 18 nh­ qui ®Þnh ®èi víi nh÷ng ng­êi lao ®éng ®­îc phÐp lµm viÖc cho tæ chøc, c¸ nh©n n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam (®iÒu 1 NghÞ ®Þnh sè 85/1998/N§-CP); lµm viÖc t¹i c¸c nhµ hµng, kh¸ch s¹n, qu¸n bar (th«ng t­ sè 04/L§TBXH-TT); vµ mét sè c«ng viÖc vµ trong ®iÒu kiÖn lµm viÖc nÆng nhäc ®éc h¹i nguy hiÓm (th«ng t­ sè 09/LB-TT). C¸c LuËt kh¸c cña ViÖt Nam nh­ LuËt B¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em, LuËt H×nh sù, LuËt Tè tông H×nh sù vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cã liªn quan ®Òu cã nh÷ng qui ®Þnh vÒ nghÜa vô vµ quyÒn lîi cña trÎ em phï hîp víi ®é tuæi ®­îc nhËn vµo lµm viÖc qui ®Þnh trong ph¸p luËt lao ®éng. Thêi giêi lµm viÖc vµ thêi giê nghØ ng¬i Mäi trÎ em muèn lµm viÖc ph¶i cã søc kháe phï hîp víi c«ng viÖc, cã giao kÕt hîp ®ång lao ®éng, tøc lµ ph¶i cã sù tháa thuËn ®ång ý cña c¸c em. §èi víi trÎ em ch­a ®ñ 15 tuæi vµo lµm c¸c c«ng viÖc ®­îc phÐp ph¶i cã sù ®ång ý vµ theo dâi cña cha mÑ hoÆc ng­êi ®ì ®Çu. Nh»m b¶o vÖ trÎ em trong qu¸ tr×nh lao ®éng, Bé LuËt Lao ®éng ®· quy ®Þnh vÒ thêi giê lµm viÖc ®èi víi lao ®éng ch­a thµnh niªn tèi ®a kh«ng qu¸ 7 giê mét ngµy, 42 giê mét tuÇn (trong ®iÒu kiÖn tuÇn lµm viÖc 48 giê tr­íc ®©y) vµ chØ lµm thªm giê vµ lµm viÖc ban ®ªm trong mét sè vµ c«ng viÖc mµ Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi qui ®Þnh. §iÒu kiÖn lµm viÖc Ph¸p luËt lao ®éng ViÖt Nam qui ®Þnh rÊt nghiªm ngÆt vÒ ®iÒu kiÖn lao ®éng ®èi víi lao ®éng ch­a thµnh niªn. §iÒu 121 cña Bé LuËt Lao ®éng qui ®Þnh ng­êi sö dông lao ®éng chØ ®­îc sö dông ng­êi lao ®éng ch­a thµnh niªn vµo nh÷ng c«ng viÖc phï hîp víi søc kháe ®Ó b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn thÓ lùc, trÝ lùc, nh©n c¸ch vµ cã tr¸ch nhiÖm quan t©m ch¨m sãc ng­êi lao ®éng ch­a thµnh niªn vÒ c¸c mÆt lao ®éng, tiÒn l­¬ng, søc kháe, häc tËp trong qu¸ tr×nh lao ®éng. C¸c ®iÒu kiÖn lao ®éng cã h¹i vµ mét danh môc nh÷ng c«ng viÖc nÆng nhäc, nguy hiÓm hoÆc tiÕp xóc víi c¸c chÊt ®éc h¹i cÊm sö dông ng­êi lao ®éng ch­a thµnh niªn ®· ®­îc Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi vµ Bé Y tÕ ban hµnh. Nh÷ng c«ng viÖc cÊm sö dông lao ®éng ch­a thµnh niªn bao gåm 81 nhãm c«ng viÖc, nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng cã h¹i ®èi víi lao ®éng ch­a thµnh niªn bao gåm 13 nhãm. Ngay tõ rÊt sím vÊn ®Ò tr¶ c«ng b×nh ®¼ng ®· ®­îc qui ®Þnh trong ph¸p luËt lao ®éng. §iÒu 57 cña S¾c lÖnh 29/SL qui ®Þnh “c«ng nh©n ®µn bµ hay trÎ con mµ lµm viÖc nh­ mét c«ng nh©n ®µn «ng, ®Òu ®­îc lÜnh tiÒn c«ng b»ng sè tiÒn c«ng cña ®µn «ng”. §µo t¹o nghÒ ChÝnh phñ rÊt quan t©m ®Õn chÝnh s¸ch ®µo t¹o nghÒ. Nhµ n­íc quy ®Þnh miÔn thuÕ cho c¸c c¬ së d¹y nghÒ dµnh riªng cho trÎ må c«i kh«ng n¬i n­¬ng tùa, h¬n n÷a ®­îc Nhµ n­íc ®Çu t­ x©y dùng c¬ së vËt chÊt, mua s¾m thiÕt bÞ, ph­¬ng tiÖn d¹y häc, ®µo t¹o ®éi ngò thÇy c« gi¸o vµ ®­îc vay vèn víi l·i suÊt thÊp ­u ®·i. Qui ®Þnh vÒ ®é tuæi häc nghÒ cña trÎ em ®· t¨ng tõ 12 tuæi (theo ®iÒu 12 s¾c lÖnh 29/SL ngµy 12/3/1947) lªn ®ñ 13 tuæi (®iÒu 22 cña Bé LuËt Lao ®éng). Tuy nhiªn ®èi víi mét sè nghÒ vµ c«ng viÖc thuéc vÒ n¨ng khiÕu cña trÎ em, ®é tuæi nµy cã thÓ thÊp h¬n. §é tuæi häc nghÒ nµy phï hîp víi c¸c qui ®Þnh cña LuËt phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc. §©y lµ qui ®Þnh quan träng nh»m gi¶m thiÓu sè trÎ em bá häc phæ th«ng ®Ó häc nghÒ vµ trÎ em tham gia lao ®éng sím. Qui ®Þnh xö ph¹t vi ph¹m ph¸p luËt lao ®éng liªn quan ®Õn lao ®éng trÎ em Xö ph¹t vi ph¹m ph¸p luËt nh»m môc ®Ých ng¨n ngõa vµ h¹n chÕ nh÷ng hµnh vi vi ph¹m quyÒn trÎ em mµ ch­a ®Õn møc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. MÆc dÇu ®· cã nh÷ng qui ®Þnh ph¹t tiÒn (NghÞ ®Þnh 38/CP vµ NghÞ ®Þnh 49/CP) vµ thËm trÝ ph¹t tï (Bé LuËt H×nh sù) ®èi víi c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt lao ®éng vµ l¹m dông søc lao ®éng trÎ em tuú theo møc ®é nÆng nhÑ, nh­ng hiÖu qu¶ cña c¸c h×nh ph¹t kh«ng cao do møc h×nh ph¹t cßn thÊp. Thanh tra, kiÓm tra LuËt ph¸p liªn quan ®Õn lao ®éng trÎ em t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë ViÖt Nam nh­ng cßn thiÕu mét c¬ chÕ thanh tra vµ kiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p xö ph¹t kÞp thêi. Ch­a cã nh÷ng qui ®Þnh cô thÓ vÒ vÊn ®Ò thanh tra vµ kiÓm tra lao ®éng trÎ em t¹i c¸c c¬ së s¶n xuÊt - kinh doanh, do vËy ph¸p luËt ch­a thËt sù lµ mét hµng rµo ph¸p lý cã hiÖu qu¶ . Ph¹m vi vµ ®èi t­îng ¸p dông VÊn ®Ò lao ®éng trÎ em ngay tõ rÊt sím ®· ®­îc ®Ò cËp ®Õn trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cña Nhµ n­íc, nh­ng xuÊt ph¸t tõ tÝnh ®a d¹ng cña c¸c c«ng viÖc mµ trÎ em ®ang lµm, hÖ thèng ph¸p luËt hiÖn hµnh ch­a bao trïm ®­îc hÕt c¸c ®èi t­îng lµ trÎ em ®ang tham gia lao ®éng, mµ míi chØ quan t©m ®Õn khu vùc kÕt cÊu. Ch­a cã mét khung ph¸p lý vÒ ph¸p luËt lao ®éng ®èi víi ng­êi sö dông lao ®éng vµ trÎ em lao ®éng trong khu vùc phi kÕt cÊu, trÎ em tù kiÕm sèng hay lao ®éng trÎ em trong gia ®×nh cña chÝnh m×nh (®Æc biÖt ë khu vùc n«ng th«n). Nhµ n­íc vÉn ch­a cã mét biÖn ph¸p hîp lý ®Ó can thiÖp vµo c¸c ®èi t­îng nµy. C¸c qui ®Þnh kh¸c Nh»m ng¨n chÆn viÖc v« t×nh hay cè ý mµ ng­êi sö dông lao ®éng l¹m dông hoÆc bãc lét søc lao ®éng cña trÎ em, ph¸p luËt lao ®éng ViÖt Nam ®· cã nh÷ng quy ®Þnh rÊt cô thÓ vÒ tr¸ch nhiÖm cña ng­êi sö dông ®èi víi trÎ em ®­îc nhËn vµo lµm viÖc. Ng­êi sö dông lao ®éng chØ ®­îc sö dông lao ®éng ch­a thµnh niªn vµo nh÷ng c«ng viÖc phï hîp víi søc kháe ®Ó ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn thÓ lùc, trÝ lùc, nh©n c¸ch cña trÎ; ph¶i thùc hiÖn nghiªm chØnh nh÷ng quy ®Þnh vÒ chÕ ®é lao ®éng, ®ång thêi ph¶i cã sæ theo dâi riªng, ghi ®Çy ®ñ hä tªn, ngµy sinh, c«ng viÖc trÎ em ®ang lµm vµ kÕt qu¶ nh÷ng lÇn kiÓm tra søc kháe ®Þnh kú vµ ph¶i xuÊt tr×nh khi thanh tra lao ®éng yªu cÇu. Ngoµi ra, ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm quan t©m, ch¨m sãc vÒ mÆt lao ®éng, tiÒn l­¬ng, søc kháe vµ häc tËp cña trÎ em trong qu¸ tr×nh lao ®éng (®iÒu 121 cña Bé LuËt Lao ®éng). Ngoµi nh÷ng qui ®Þnh liªn quan trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh lao ®éng, ViÖt Nam cßn cã nh÷ng chÝnh s¸ch trî cÊp nu«i d­ìng cho c¸c ®èi t­îng chÝnh s¸ch x· héi nh­ trÎ må c«i, trÎ em tµn tËt, trÎ em lang thang ®­îc tËp trung nu«i d­ìng trong c¸c c¬ së b¶o trî x· héi; chÝnh s¸ch phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc. Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy ®· gãp phÇn ng¨n ngõa vµ h¹n chÕ vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em ë ViÖt Nam. Ch­¬ng II. So s¸nh hÖ thèng ph¸p luËt lao ®éng ViÖt nam víi c¸c C«ng ­íc cña ILO liªn quan ®Õn vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em VÊn ®Ò lao ®éng trÎ em ®· vµ ®ang ®­îc c¶ thÕ giíi quan t©m. §· cã nh÷ng cam kÕt mang tÝnh toµn cÇu vµ nh÷ng nç lùc nh»m ®em l¹i cho trÎ em mét t­¬ng lai tèt ®Ñp h¬n. C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt quèc tÕ ®Çu tiªn cã liªn quan ®Õn lao ®éng trÎ em vµ quyÒn trÎ em b¾t ®Çu cã tõ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 20, gåm nh÷ng c«ng ­íc tËp trung vµo viÖc b¶o vÖ trÎ em khái nh÷ng h×nh thøc bãc lét vÒ kinh tÕ vµ t×nh dôc, chñ yÕu lµ c¸c c«ng ­íc cña ILO. Trong hÖ thèng c¸c chuÈn mùc quèc tÕ vÒ lao ®éng cña ILO, b¶o vÖ trÎ em ®­îc thÓ hiÖn trªn 5 lÜnh vùc: qui ®Þnh tuæi thiÓu ®­îc phÐp nhËn vµo lµm viÖc, cÊm sö dông trÎ em lµm viÖc ban ®ªm, kiÓm tra søc khoÎ cho ng­êi trÎ tuæi, nh÷ng ®iÒu kiÖn sö dông trÎ em lµm viÖc d­íi lßng ®Êt vµ xo¸ bá ngay nh÷ng h×nh thøc lao ®éng trÎ em tåi tÖ nhÊt. Nh÷ng C«ng ­íc cã liªn quan lµ: VÒ tuæi tèi thiÓu - C«ng ­íc sè 5 vÒ tuæi tèi thiÓu (c«ng nghiÖp) n¨m 1919; - C«ng ­íc sè 7 vÒ tuæi tèi thiÓu (trªn biÓn) n¨m 1920; - C«ng ­íc sè 10 vÒ tuæi tèi thiÓu (n«ng nghiÖp) n¨m 1911; - C«ng ­íc sè 15 vÒ tuæi tèi thiÓu (d­íi hÇm tÇu vµ ®èt lß) n¨m 1921; - C«ng ­íc sè 33 vÒ tuæi tèi thiÓu (c¸c nghÒ phi c«ng nghiÖp) n¨m 1932; - C«ng ­íc sè 58 vÒ tuæi tèi thiÓu (trªn biÓn) n¨m 1936; - C«ng ­íc sè 59 vÒ tuæi tèi thiÓu (c«ng nghiÖp) n¨m 1937; - C«ng ­íc sè 60 vÒ tuæi tèi thiÓu (lµm c«ng phi c«ng nghiÖp) n¨m 1937; - C«ng ­íc sè 112 vÒ tuæi tèi thiÓu (®¸nh c¸) n¨m 1959; - C«ng ­íc sè 123 vÒ tuæi tèi thiÓu (d­íi lßng ®Êt) n¨m 1965; - C«ng ­íc sè 138 vÒ tuæi tèi thiÓu lµm c«ng n¨m 1973. VÒ lµm ®ªm - C«ng ­íc sè 6 vÒ lµm ®ªm cña ng­êi trÎ tuæi Ng­êi d­íi 24 tuæi (c«ng nghiÖp) n¨m 1919; - C«ng ­íc sè 79 vÒ lµm ®ªm cña ng­êi trÎ tuæi (c¸c nghÒ phi c«ng nghiÖp) n¨m 1946; - C«ng ­íc sè 90 vÒ lµm ®ªm cña ng­êi trÎ tuæi (c«ng nghiÖp) söa ®æi n¨m 1948. VÒ kiÓm tra søc khoÎ C¸c C«ng ­íc nµy ®­îc KhuyÕn nghÞ sè 79 bæ sung. - C«ng ­íc sè 77 vÒ kh¸m søc khoÎ cho ng­êi trÎ tuæi (c«ng nghiÖp) n¨m 1946; - C«ng ­íc sè 78 vÒ kh¸m søc khoÎ cho ng­êi trÎ tuæi (c¸c nghÒ phi c«ng nghiÖp) n¨m 1946; - C«ng ­íc sè 124 vÒ kh¸m søc khoÎ cho ng­êi trÎ tuæi (d­íi lßng®Êt) n¨m 1965. VÒ lµm d­íi lßng ®Êt - KhuyÕn nghÞ sè 125 vÒ lµm d­íi lßng ®Êt n¨m 1965. CÊm vµ xo¸ bá ngay lËp tøc nh÷ng h×nh thøc lao ®éng trÎ em tåi tÖ nhÊt - C«ng ­íc sè 182 vÒ cÊm vµ xo¸ bá ngay lËp tøc nh÷ng h×nh thøc lao ®éng trÎ em tåi tÖ nhÊt n¨m 1999; - KhuyÕn nghÞ sè 190 vÒ cÊm vµ xo¸ bá ngay lËp tøc nh÷ng h×nh thøc lao ®éng trÎ em tåi tÖ nhÊt n¨m 1999. Trong nh÷ng c«ng ­íc vµ khuyÕn nghÞ trªn, hai c«ng ­íc c¬ b¶n nhÊt vÒ lao ®éng trÎ em lµ C«ng ­íc sè 138 vÒ tuæi tèi thiÓu lµm c«ng ILO th«ng qua ngµy 26 - 6 - 1973 vµ cã hiÖu lùc tõ ngµy 19 - 6 - 1976. vµ C«ng ­íc sè 182 vÒ cÊm vµ xo¸ bá ngay lËp tøc nh÷ng h×nh thøc lao ®éng trÎ em tåi tÖ nhÊt. VÊn ®Ò tuåi tèi thiÓu lao ®éng hoÆc lµm c«ng ®­îc qui ®Þnh trong ph¸p luËt lao ®éng quèc gia cña nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi vµ trong luËt ph¸p quèc tÕ ®Æc biÖt lµ C«ng ­íc sè 138 vÒ tuæi tèi thiÓu lµm c«ng. Theo C«ng ­íc sè 138, tuæi tèi thiÓu lao ®éng hoÆc lµm c«ng ®­îc qui ®Þnh trong ph¸p luËt quèc gia kh«ng ®­îc d­íi 15 hoÆc kh«ng ®­îc thÊp h¬n ®é tuæi gi¸o dôc b¾t buéc, cã thÓ tõ 13 ®Õn 15 tuæi cho nh÷ng c«ng viÖc nhÑ nhµng nÕu kh«ng ¶nh h­ëng hay g©y t¸c h¹i ®Õn søc khoÎ, häc tËp hoÆc sù ph¸t triÓn c¸c mÆt cña trÎ em. §èi víi nh÷ng c«ng viÖc hoÆc ho¹t ®éng cã thÓ cã h¹i cho søc khoÎ, an toµn hoÆc nh©n phÈm cña trÎ em th× tuæi tèi thiÓu kh«ng thÓ d­íi 18. Ph¸p luËt Lao ®éng ViÖt Nam nh­ ®· ®Ò cËp trong ®iÓm 1.2 Ch­¬ng I nghiªm cÊm nhËn lao ®éng d­íi 15 tuæi lµm viÖc trõ mét sè nghÒ vµ c«ng viÖc do Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi qui ®Þnh. Nh÷ng nghÒ, c«ng viÖc ®­îc nhËn trÎ em ch­a ®ñ 15 tuæi vµo lµm viÖc, häc nghÒ, tËp nghÒ ph¶i cã sù ®ång ý vµ theo dâi cña cha mÑ hoÆc ng­êi ®ì ®Çu hîp ph¸p. VÒ lµm ®ªm Theo c¸c c«ng ­íc cña ILO tõ “ban ®ªm” chØ mét kho¶ng thêi gian Ýt nhÊt lµ 12 giêi liªn tôc; ®èi víi trÎ em d­íi 16 tuæi th× kho¶ng thêi gian nµy sÏ ®­îc tÝnh tõ 10 giê ®Õn ®Õn 6 giê s¸ng; trong tr­êng hîp trÎ em ®ñ 16 tuæi nh­ng ch­a ®ñ 18 tuæi th× kho¶ng thêi gian nµy sÏ do nhµ chøc tr¸ch cã thÈm quyÒn Ên ®Þnh, Ýt nhÊt 7 giê liªn tôc vµ n»m gi÷a 10 giê ®ªm vµ 7 giê s¸ng. Kh«ng sö dông trÎ em d­íi 18 tuæi lµm viÖc ban ®ªm trong mäi c¬ së c«ng nghiÖp, c«ng céng hay t­ nh©n hoÆc trong mäi bé phËn cña nh÷ng c¬ së ®ã. Ph¸p luËt lao ®éng ViÖt Nam ®· cã nh÷ng qui ®Þnh nghiªm ngÆt trong viÖc sö dông lao ®éng trÎ em lµm thªm giê vµ lµm ®ªm. Th«ng t­ sè 21/1999/TT-BL§TBXH ngµy 11 th¸ng 9 n¨m 1999 cña Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi quy ®Þnh danh môc nghÒ, c«ng viÖc vµ c¸c ®iÒu kiÖn ®­îc nhËn trÎ em ch­a ®ñ 15 tuæi vµo lµm viÖc ®· qui ®Þnh thêi giê lµm viÖc kh«ng ®­îc qu¸ 4 giê mét ngµy hoÆc 24 giê mét tuÇn; kh«ng sö dông trÎ em lµm thªm giê vµ lµm viÖc ban ®ªm. VÊn ®Ò kiÓm tra søc khoÎ ®Þnh kú ®­îc qui ®Þnh rÊt râ rµng t¹i §iÒu 102 cña Bé luËt Lao ®éng, ng­êi lao ®éng ph¶i ®­îc kh¸m søc khoÎ khi tuyÓn dông vµ kh¸m søc khÎ ®Þnh kú theo chÕ ®é qui ®Þnh. Chi phÝ kh¸m søc khoÎ cho ng­êi lao ®éng do ng­êi sö dông lao ®éng chÞu. Lµm d­íi lßng ®Êt lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ c«ng viÖc kh«ng ®­îc sö dông trÎ em theo qui ®Þnh t¹i Danh môc c«ng viÖc cÊm sö dông lao ®éng ch­a thµnh niªn ban hµnh kÌm theo Th«ng t­ sè 09 ngµy 13 th¸ng 4 n¨m 1995 cña Liªn Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi - Y tÕ. CÊm vµ xo¸ bá ngay lËp tøc nh÷ng h×nh thøc lao ®éng trÎ em tåi tÖ nhÊt lµ vÊn ®Ò ®­îc Héi nghÞ toµn thÓ ILO n¨m 1999 th«ng qua trong C«ng ­íc sè 182. Theo C«ng ­íc nµy kh¸i niÖm trÎ em ®­îc ¸p dông cho tÊt c¶ nh÷ng ng­êi d­íi 18 tuæi. Trong hÖ thèng ph¸p luËt cña ViÖt Nam cã sö dông hai thuËt ng÷ “trÎ em” vµ “ng­êi ch­a thµnh niªn”. Theo LuËt B¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em n¨m 1991 “trÎ em lµ c«ng d©n ViÖt Nam d­íi 16 tuæi”, cßn theo Bé LuËt Lao ®éng n¨m 1994, Bé LuËt D©n sù n¨m 1995 vµ Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 “ng­êi ch­a ®ñ 18 tuæi lµ ng­êi ch­a thµnh niªn”. LuËt NghÜa vô Qu©n sù n¨m 1981 qui ®Þnh “c«ng d©n nam giíi ®ñ 18 tuæi ®­îc gäi nhËp ngò”. Nh­ vËy, theo ph¸p luËt ViÖt Nam tÊt c¶ nh÷ng ng­êi d­íi 18 tuæi ®Òu ®­îc coi lµ trÎ em v× ng­êi ch­a thµnh niªn hoÆc trÎ em vÞ thµnh niªn dï ®­îc gäi d­íi thuËt ng÷ nµo vÉn lµ trÎ em. C«ng ­íc sè 182 nhÊn m¹nh nh÷ng h×nh thøc lao ®éng trÎ em tåi tÖ nhÊt cÇn xo¸ bá ngay lËp tøc gåm c¸c h×nh thøc n« lÖ hoÆc nh÷ng th«ng lÖ nh­ n« lÖ, giam cÇm thÕ nî, lao ®éng khæ sai, lao ®éng c­ìng Ðp hoÆc b¾t buéc, bao gåm viÖc tuyÓn dông trÎ em mét c¸ch c­ìng bøc hoÆc Ðp buéc trong c¸c cuéc xung ®ét cã vò trang; viÖc sö dông, mua b¸n hoÆc chµo mêi trÎ em cho môc ®Ých m·i d©m, s¶n xuÊt s¸ch b¸o hay ch­¬ng tr×nh biÓu diÔn khiªu d©m; viÖc sö dông, mua b¸n hay chµo mêi trÎ em cho c¸c hµnh ®éng bÊt hîp ph¸p, ®Æc biÖt cho viÖc s¶n xuÊt vµ bu«n lËu ma tuý nh­ ®· ®­îc ®Þnh nghÜa trong c¸c hiÖp ­íc quèc tÕ t­¬ng øng, c«ng viÖc cã kh¶ n¨ng lµm h¹i ®Õn søc khoÎ, sù an toµn hoÆc ®¹o ®øc cña trÎ em, do b¶n chÊt cña c«ng viÖc hay do ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh tiÕn hµnh c«ng viÖc. §èi víi c¸c h×nh thøc lao ®éng trÎ em tåi tÖ nªu trªn, ph¸p luËt quèc gia hiÖn hµnh cña ViÖt Nam ®· cã nh÷ng qui ®Þnh rÊt nghiªm kh¾c ®Ó ng¨n ngõa vµ phßng chèng. ViÖc bu«n b¸n, vËn chuyÓn vµ sö dông trÎ em v× môc ®Ých th­¬ng m¹i bÞ nghiªm cÊm theo LuËt B¶o vÖ, Ch¨m sãc vµ Gi¸o dôc trÎ em vµ LuËt H×nh sù. Nh÷ng ng­êi vi ph¹m cã thÓ bÞ ph¹t tï víi thêi h¹n tï phô thuéc vµo møc ®é vi ph¹m. Lao ®éng c­ìng bøc bÞ nghiªm cÊm d­íi mäi h×nh thøc theo ph¸p luËt ViÖt Nam. Nh­ vËy, nh×n chung ph¸p luËt quèc gia ViÖt Nam liªn quan ®Õn vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em phï hîp víi néi dung cña c¸c c«ng ­íc cña ILO. Tuy nhiªn, nh­ ®· ®Ò cËp ë trªn, hÖ thèng ph¸p luËt nµy ch­a bao trïm ®­îc hÕt c¸c ®èi t­îng trÎ em ®ang tham gia lao ®éng. ViÖc x¸c ®Þnh mét khung ph¸p lý ®èi víi ng­êi sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng lµ trÎ em ë c¸c khu vùc phi kÕt cÊu, kinh tÕ hé gia ®×nh vµ ®Æc biÖt ë n«ng th«n vÉn ch­a ®­îc ®Æt ra. Ch­a cã c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó can thiÖp vµo c¸c ®èi t­îng nµy. HÖ thèng ph¸p luËt lao ®éng ViÖt Nam vÉn cßn thiÕu mét c¬ chÕ kiÓm tra, thanh tra viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt. Møc ®é xö ph¹t c¸c vi ph¹m ph¸p luËt lao ®éng cßn qu¸ nhÑ do vËy luËt ph¸p ch­a thùc sù lµ mét hµng rµo ph¸p lý hiÖu qu¶. Ch­¬ng III. §Ò xuÊt söa ®æi vµ bæ sung ®èi víi HÖ thèng ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ lao ®éng trÎ em. C¸c qui ®Þnh cña hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam liªn quan ®Õn lao ®éng trÎ em t­¬ng ®èi phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn lao ®éng quèc tÕ vµ ®· ®­a ra ®­îc mét khu«n khæ ph¸p lý cho vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em nh­ tuæi tèi thiÓu ®­îc phÐp lµm viÖc, giao kÕt hîp ®ång lao ®éng, tiÒn c«ng, ®iÒu kiÖn lµm viÖc, thêi giê lµm viÖc vµ nghØ ng¬i, häc nghÒ vµ tËp nghÒ… còng nh­ c¸c qui ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm cña ng­êi sö dông lao ®éng, qui ®Þnh viÖc xö lý vi ph¹m ph¸p luËt liªn quan ®Õn lao ®éng trÎ em. Tuy nhiªn, dùa vµo thùc tiÔn cña ViÖt Nam vµ nh÷ng ®¸nh gi¸ trªn ®©y vÒ hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam liªn quan ®Õn lao ®éng trÎ em xin ®­a ra mét sè khuyÕn nghÞ nh­ sau: 1. Thèng nhÊt kh¸i niÖm “lao ®éng trÎ em” trong hÖ thèng ph¸p luËt nãi chung vµ hÖ thèng ph¸p luËt lao ®éng nãi riªng. §iÒu chØnh nh÷ng ®iÓm kh«ng nhÊt qu¸n gi÷a Bé LuËt Lao ®éng vµ LuËt B¶o vÖ, Ch¨m sãc vµ Gi¸o dôc trÎ em. 2. TiÕp tôc söa ®æi vµ bæ sung nh÷ng v¨n b¶n d­íi luËt ®Ó h­íng dÉn thùc hiÖn c¸c qui ®Þnh cña Bé LuËt Lao ®éng liªn quan ®Õn lao ®éng trÎ em trong khu vùc n«ng nghiÖp, khu vùc phi kÕt cÊu n¬i sö dông ®¹i ®a sè lao ®éng trÎ em. 3. TiÕp tôc nghiªn cøu bæ sung danh môc nghÒ/c«ng viÖc cÊm sö dông lao ®éng trÎ em theo tinh thÇn cña C«ng ­íc sè 182 cña ILO. 4. Bæ sung c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ chÕ ®é b¸o c¸o ®èi víi vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh trong viÖc thùc thi luËt ph¸p vÒ lao ®