Tiểu luận Những đặc điểm cơ bản của kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam

TBCN chỉ được đặt ra khi mặt trỏi của cơ chế thị trường đó làm gay gắt cỏc vấn đề xó hội, tạo ra nguy cơ bựng nổ xó hội, đe doạ sự tồn tại của CNTB. Trong kinh tế thị trường định hướng XHCN, nhà nước chủ động giải quyết ngay từ đầu mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và cụng bằng xó hội. Vấn đề cụng bằng xó hội khụng chỉ là phương tiện phỏt triển nền kinh tế hàng hoỏ mà cũn là mục tiờu của chế độ xó hội mới. Về phõn phối thu nhập, sự thành cụng của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN khụng chỉ dừng lại ở mức độ tăng trưởng kinh tế mà cũn phải khụng ngừng nõng cao đời sống nhõn dõn, đảm bảo tốt cỏc vấn đề xó hội và cụng bằng bỡnh đẳng trong xó hội. Tỡnh hỡnh đú đặt ra cho kinh tế thị trường định hướng XHCN phải kết hợp hài hoà ba vấn đề sau : Một là, kết hợp vấn đề lợi nhuận và vấn đề xó hội, đảm bảo cho cỏc chủ thể kinh tế cú được lợi nhuận cao, tạo điều kiện kinh tế chớnh trị - xó hội bỡnh thường cho sự phỏt triển kinh tế. Hai là, kết hợp chặt chẽ nguyờn tắc phõn phối của chủ nghĩa xó hội và nguyờn tắc kinh tế hàng hoỏ: phõn phối theo lao động, theo vốn, theo tài năng … trong đú nguyờn tắc phõn phối theo lao động là chớnh. Ba là, điều tiết phõn phối thu nhập : nhà nước cần cú chớnh sỏch giảm khoảng cỏch chờnh lệch giữa lớp giàu và lớp nghốo. Mặt khỏc, cú biện phỏp bảo vệ thu nhập chớnh đỏng của toàn xó hội. Một xu hướng đỏng lưu ý là tuy nhà nước TBCN đó cú ý thức tự điều chỉnh, dung hoà lợi ớch của cỏc giai cấp, tầng lớp xó hội khỏc nhau để giảm bớt mõu thuẫn, ổn định chớnh trị, ổn định xó hội, vỡ mục tiờu phỏt triển kinh tế. Song, do nhiều nguyờn nhõn khỏc nhau, nhất là do sự chi phối điểu tiết của cỏc qui luật kinh tế của CNTB, của lợi ớch giai cấp nờn sự điều tiết của vẫn cũn nhiều bất cập. Sự can thiệp của nhà nước nhằm bảo đảm mục tiờu phỏt triển và cụng bằng chỉ cú thể thực hiện được với một nhà nước của dõn, do dõn, vỡ dõn. Đú là nhà nuớc XHCN. 2. Cơ sở khỏch quan phỏt triển kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam. 2.1. Cơ sở : Cỏc Mỏc đó nờu ra hai điều kiện để hỡnh thành sản xuất hàng hoỏ – giai đoạn sơ khai của kinh tế thị trường là cú sự sở hữu khỏc nhau về tư liệu sản xuất và sự phõn cụng lao động xó hội. Sau này, cụ thể hoỏ hơn và thớch nghi trong điều kiện thị trường cạnh tranh quyết liệt, chỳng ta đờ cập rừ hơn cỏc điều kiện hoạt động của thị trường là quyền chiếm hữu tài sản khỏc nhau và lợi ớch của người sản xuất kinh doanh khỏc nhau, tạo động lực cạnh tranh trờn thị trường. Cơ sở khỏch quan được thể hiờn ở nhũng điểm sau : Phõn cụng lao động xó hội với tớnh cỏch là cơ sở chung của sản xuất hành hoỏ được phỏt triển cả về chiều rộng và chiều sõu, phỏt triển trong từng khu vực, từng địa phương. Sự phỏt triển của phõn cụng lao động được thể hiện ở tớnh phong phỳ, đa dạng về chất lượng ngày càng cao của sản phẩm đưa ra trao đổi trờn thị trường. Trong nền kinh tế nước ta tồn tại nhiều hỡnh thức sở hữu : sỏ hữu toàn dõn, sở hữu tập thể, sở hữu tư nhõn, sở hữu hỗn hợp. Do đú, tồn tại nhiều chủ thể kinh tế độc lập, lợi ớch riờng, nờn quan hệ kinh tế giữa họ chỉ cú thể thực được hiện bằng quan hệ hàng hoỏ - tiền tệ. Thành phần kinh tế Nhà nước và kinh tế tập thể, tuy cựng dựa trờn chế độ cụng hữu về tư liệu sản xuất nhưng vẫn cú sự khỏc biệt nhất định, cú quyền tự chủ trong sản xuất kinh doanh, cú lợi ớch riờng. Mặt khỏc, cỏc đơn vị kinh tế cũn khỏc nhau về trỡnh độ kĩ thuật – cụng nghệ, về trỡnh độ tổ chứcquản lớ, nờn chi phớ sản xuất và hiệu quả sản phẩm cũng khỏc nhau. Quan hệ hàng hoỏ - tiền tệ cũn cần thiết trong kinh tế đối ngoại, đặc biệt trong điều kiện phõn cụng lao động quốc tế đang phỏt triển ngày càng sõu sắc. Vỡ mỗi nước là một quốc gia riờng biệt, là người chủ sở hữu đối với cỏc hàng hoỏ đưa ra trao đổi trờn thị trường thế giới. Sự trao đổi ở đõy phải teo nguyờn tắc ngang giỏ. 2.2. Vai trũ, tỏc dụng của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Đồng thời, với những điều kiện khỏch quan vốn cú của nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa, phỏt triển kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa cũn mang lại nhưng tỏc dụng to lớn đối với sự phỏt triển kinh tế Việt Nam. Nền kinh tế nước ta từ khi bước vào thời kỡ quỏ độ lờn CNXH cũn mang nặng tớnh tự tỳc tự cấp. Vỡ vậy, sản xuất hàng hoỏ phỏt triển sẽ phỏ dần kinh tế tự nhiờn và chuyển thành kinh tế hàng hoỏ, thỳc đẩy sự xó hội hoỏ sản xuất.Biểu hiờn : Kinh tế hàng hoỏ tạo ra động lực thỳc đẩy lực lượng sản suất phỏt triển. Do cạnh tranh giữa những người sản xuất hàng hoỏ, buộc mỗi chủ thể sản xuất phải cải tiến kĩ thuật để giảm chi phớ sản xuất tới mức tối thiểu, nhờ đú cú thể cạnh tranh và đứng vững trong cạnh tranh. Quỏ trỡnh đú thỳc đẩy lực lượng sản xuất phỏt triển, nõng cao năng suất lao động xó hội. Kinh tế hàng hoỏ kớch thớch tớnh năng động, sỏng tạo của chủ thể kinh tế, kớch thớch việc nõng cao chất lượng, cải tiến mẫu mó cũng như tăng khối lượng hàng hoỏ và dịch vụ. Phõn cụng lao động xó hội là điều kiện ra đời và tồn tại của sản xuất hàng hoỏ. Đến lượt nú, sự phỏt triển kinh tế hàng húa sẽ thỳc đẩy sự phõn cụng lao động xó hội và chuyờn mụn hoỏ sản xuất. Vỡ thế, phỏt huy được tiềm năng, lơi thế của từng vựng cũng như lợi thế của đất nước cú tỏc dụng mở rộng quan hệ kinh tế với nước ngoài. Sự phỏt triển kinh tế hàng hoỏ sẽ thỳc đẩy quỏ trỡnh tớch tụ, tập trung sản xuất. Do đú tạo điều kiện ra đời của sản xuất lớn cú tớnh xó hội hoỏ cao, đồng thời chọn lọc được những người sản xuất kinh doanh giỏi, hỡnh thành đội ngũ cỏn bộ quản lớ cú trỡnh độ, lao động lành nghề, đỏp ứng yờu cầu của đất nước. Ngày nay, khụng ai phủ nhận vị trớ, vai trũ đặc biệt quan trọng của kinh tế thị trường trong quỏ trỡnh phỏt triển nền sản xuất xó hội, phỏt triển lực lượng sản xuất xó hội. Khụng ai phủ nhận sự khỏch quan của chỳng trong nhiều chế độ khỏc nhau. Khụng cũn ai cho rằng kinh tế thị trường là sản phẩm riờng của CNTB. Trong văn kiện đại hội Đảng toàn quốc lần VIII, Đảng ta đó khẳng định: “Sản xuất hàng hoỏ khụng đối lập với CNXH mà là thành tựu phỏt triển của nền văn minh nhõn loại, tồn tại khỏch quan, cần thiết cho cụng cuộc xõy dựng CNXH và cả khi CNXH đó được xõy dựng”. Như vậy, phỏt triển kinh tế thị trường là tất yếu kinh tế đối với nước ta. Một nhiệm vụ kinh tế cấp bỏch để chuyển nền kinh tế lạc hậu của nước ta thành nền kinh tế hiện đại, hội nhập vào sự phõn cụng lao động quốc tế. Đú là con đường đỳng đắn để phỏt triển lực lượng sản xuất, khai thỏc cú hiệu quả tiềm năng của đất nước vào sự nghiệp cụng nghiệp hoỏ, hiện đại hoỏ. Nước ta đang thực hiện chuyển đổi nền kinh tế, chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hoỏ tập trung sang nền kinh tế thị trường. Mụ hỡnh kinh tế của Việt Nam được xỏc định là nền kinh tế hàng hoỏ nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trường, cú sự quản lớ của nhà nước, theo định hướng XHCN. Thực tiễn những năm đổi mới đó chứng minh rằng, việc chuyển sang nền kinh tế hàng hoỏ nhiều thành phần là hoàn toàn đỳng đắn. Nhờ phỏt triển kinh tế hàng hoỏ nhiều thành phần, chỳng ta đó khai thỏc được tiềm năng trong nước và thu hỳt được vốn, kĩ thuật, cụng nghệ nước ngoài, giải phúng được năng lực sản xuất, gúp phần quyết định vào việc đảm bảo tăng trưởng kinh tế với nhịp độ tương đối cao trong thời gian qua. II- NHỮNG ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN CỦA KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XHCN Ở VIỆT NAM. Đặc tớnh chung thống nhất của kinh tế thị trường. Thị trường cú những đặc trưng chủ yếu sau : Thứ nhất, cỏc chủ thể kinh tế cú tớnh độc lập, cú quyền tự chủ trong sản xuất kinh doanh, nhưng cú sự cạnh tranh gay gắt giữa cỏc chủ thể kinh tế tham gia thị trường nhằm giành giật những điều kiện kinh doanh thuận lợi. Trong đú, tất yếu sẽ cú người được và người thua. Tuy nhiờn, cần phõn biệt cạnh tranh lành mạnh và cạnh tranh khụng lành mạnh. Thứ hai, giỏ cả do thị trường quyết định. Giỏ cả là phạm trự kinh tế trung tõm, là cụng cụ quan trọng thụng qua cung cầu để kớch thớch và điều tiết hoạt động kinh tế của cỏc chủ thể kinh tế tham gia thị trường. Sự biến động của cung cầu kộo theo sự biến động của giỏ cả thị trường và ngược lại, giỏ cả thị trường cũng điều tiết cung cầu. Hệ thống thị trường được phỏt triển đầy đủ và cú tỏc dụng làm cơ sở cho việc phõn phối cỏc nguồn lực kinh tế vào trong cỏc ngành, cỏc lĩnh vực của nền kinh tế. Thứ ba, nền kinh tế vận động theo những qui luật vốn cú của kinh tế thị trường như qui luật giỏ trị, qui luật cung cầu, qui luật cạnh tranh…Sự tỏc động của cỏc qui luật đú hỡnh thành cơ chế tự điều tiết của nền kinh tế. Thứ tư, đối với nền kinh tế thị trường hiện đại thỡ cũn cú sự điều tiết vĩ mụ của nhà nước thụng qua phỏp luật kinh tế, kế hoạch hoỏ, cỏc chớnh sỏch kinh tế. Tớnh hiệu quả của nền kinh tế thị trường đũi hỏi phải cú một thị trường hoàn chỉnh – thị trường xó hội thống nhất, là một thị trường đồng bộ giữa cỏc loại thị trường ( thị trường lực lượng sản xuất, tư liệu tiờu dựng, vốn, kĩ thuật, sức lao động… ) và cú luật phỏp thương mại chi phối. Cú ba hỡnh thỏi thị trường : Một là, thị trường cạnh tranh hoàn hảo là thị trường cú nhiều người bỏn và nhiều người mua, sản phẩm đồng nhất, gia nhập hoặc rời bỏ thị trường rất dễ dàng và doanh nghiệp là người chấp nhận giỏ; Hai là, thị trường độc quyền là thị trường chỉ cú một người bỏn, sản phẩm là độc nhất, gia nhập hay rời bỏ thị trường là khú khăn; Ba là, thị trường cạnh tranh khụng hoàn hảo là thị trường độc quyền hai người hay độc quyền nhúm, cạnh tranh cú tớnh độc quyền. Trong nền kinh tế hàng hoỏ, kinh tế thị trường vận động theo cơ chế thị trường cú sự quản lớ của nhà nước, căn cứ vào thị trường, cỏc doanh nghiệp sẽ quyết định sản xuất cỏi gỡ, sản xuất như thế nào, sản xuất cho ai với số lượng là bao nhiờu. 2. Tớnh đặc thự của nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa Việt Nam. Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam là nền kinh tế thị trường XHCN nhưng chưa hoàn toàn là nền kinh tế thị trường XHCN. Bởi vỡ, chỳng ta cũn đang trong thời kỡ quỏ độ đi lờn chủ nghĩa xó hội, cũn cú sự đan xen và đấu tranh giữa cỏi cũ và cỏi mới, vừa cú, vừa chưa đầy đủ yếu tố XHCN. Nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa ở Việt Nam, một mặt vừa cú những tớnh chất chung của nền kinh tế thị trường. Mặt khỏc, do dựa trờn cơ sở và được dẫn dắt, chi phối bởi nguyờn tắc và bản chất của CNXH, cho nờn, kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa ở nước ta cú những đăc trưng bản chất dưới đõy : 2.1. Về mục tiờu phỏt triển kinh tế thị trường: Trong nhiều đặc tớnh cú thể làm tiờu thức để phõn biệt nền kinh tế thị trường nước ta với nền kinh tế thị trường khỏc, phải núi đến mục đớch chớnh trị, mục tiờu kinh tế xó hội mà nhà nước và nhõn dõn ta đó lựa chọn làm định hướng chi phối sự võn động phỏt triển nền kinh tế. Mục tiờu hàng đầu của phỏt triển kinh tế thị trường ở nước ta là giải phúng sức sản xuất, động viờn mọi nguồn lực trong nước và ngoài nước để thực hiện cụng nghiệp hoỏ, hiện đại hoỏ, xõy dựng cơ sở vật chất của CNXH, nõng cao hiệu quả kinh tế xó hội, cải thiện từng bước đời sống nhõn dõn. Nước ta thực hiện tư tưởng Hồ Chớ Minh và đường lối đổi mới của Đảng, lấy sản xuất gắn liền với cải thiện đời sống nhõn dõn, tăng trưởng kinh tế đi đụi với tiến bộ và cụng bằng xó hội, khuyến khớch làm giàu hợp phỏp, gắn liền với xoỏ đúi giảm nghốo. 2.2. Nền kinh tế thị trường gồm nhiều thành phần, trong đú kinh tế nhà nước giữ vai trũ chủ đạo. Việc xỏc lập vai trũ chủ đạo của kinh tế nhà nước là vấn đề cú tớnh nguyờn tắc và là sự khỏc biệt cú tớnh bản chất giữa kinh tế thị trường định hướng XHCN với kinh tế thị trường TBCN. Tớnh định hướng XHCN của nền kinh tế thị trường nước ta đó quyết định kinh tế nhà nước phải giữ vai trũ chủ đạo trong cơ cấu kinh tế nhiều thành phần. Bởi lẽ mỗi một chế độ xó hội đều cú một cơ sở kinh tế tương ứng của nú. Kinh tế nhà nước cựng với kinh tế tập thể tạo nền tảng cho chế độ xó hội mới – XHCN ở nước ta. Mỗi thành phần kinh tế trong thời kỡ quỏ độ lờn CNXH cú bản chất kinh tế - xó hội riờng, chịu sự tỏc động của cỏc qui luật kinh tế riờng, nờn bờn cạnh sự thống nhất cũn cú những khỏc biệt và mõu thuẫn khiến cho nền kinh tế thị trường nước ta cú khả năng phỏt triển theo những hướng khỏc nhau. Chỳng ta xỏc định, ngoài việc củng cố và phỏt triển cỏc thành phần kinh tế dựa trờn chế độ cụng hữu, chỳng ta cũn phải khuyến khớch cỏc thành phần kinh tế dựa trờn chế độ tư hữu phỏt triển để hỡnh thành nền kinh tế thị trường rộng lớn. Cỏc đơn vị kinh tế thuộc mọi thành phần đều bỡnh đẳng với nhau trước phỏp luật, vừa hợp tỏc vừa cạnh tranh nhau để phỏt triển. Tuy nhiờn, vỡ dựa trờn chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất nờn chỳng khụng trỏnh khỏi tớnh tự phỏt chạy theo lợi nhuận đơn thuần, nảy sinh những hiện tượng tiờu cực làm tổn hại đến lợi ớch chung của xó hội. Vỡ vậy, kinh tế nhà nước phải được xõy dựng và phỏt triển cú hiệu quả để thực hiện tốt vai trũ của mỡnh. 2.3. Trong nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa, thực hiện nhiều hỡnh thỳc phõn phối theo thu nhập, trụng đú lấy phõn phối theo lao động là chủ yếu. Mỗi chế độ xó hội cú chế độ phõn phối tương ứng với nú. Chế độ phõn phối do quan hệ sản suất thống trị, trước hết là quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất. Phự hợp với trỡnh độ phỏt triển của lực lượng sản xuất trong thời kỡ quỏ độ lờn CNXH, cú nhiều cế độ sở hữu cựng tồn tại. Mỗi chế độ sở hữu cú nguyờn tắc phõn phối tương ứngvới nú, vỡ thế trong thời kỡ quỏ độ tồn tại cơ cấu đa dạng về hỡnh thức phõn phối theo thu nhập Trong cơ chế thị trường ở nước ta, tồn tại cỏc hỡnh thức phõn phối theo thu nhập sau : phõn phối theo lao động, theo nguồn vốn, theo giỏ trị sức lao động, phõn phối thụng qua cỏc quĩ phỳc lợi xó hội. Sự khỏc biệt cơ bản giữa kinh tế thị trường định hướng XHCN với kinh tế thị trường TBCN là ở chỗ xỏc lập chế độ cụng hữu và thực hiện phõn phối theo lao động. Đõy là đặc trưng bản chất của kinh tế thị trường định hướng XHCN, nú là hỡnh thức thực hiện về mặt kinh tế của chế độ cụng hữu. Vỡ thế phõn phối theo lao động được xỏc định là hỡnh thức phõn phối chủ yếu trong thời kỡ quỏ độ lờn CNXH. Nước ta xõy dựng và phỏt triển kinh tế thị trường định hướng XHCN. Phỏt triển kinh tế thị trường là phương tiện để đạt được mục tiờu cơ bản xõy dựng XHCN, thực hiện dõn giàu, nước mạnh, xó hội cụng bằng, dõn chủ, văn minh. Vỡ vậy mỗi bước tăng trưởng kinh tế ở nước ta phải gắn liền với cải thiện đời sống nhõn dõn, với tiến bộ và cụng bằng xó hội. 2.4. Cơ chế vận hành nền kinh tế là cơ chế thị trường cú sự quản lớ của nhà nước XHCN. Cơ chế thị trường cú nhiều mặt tớch cực nhưng cũng cú khụng ớt những mặt khuyết tật. Trong điều kiện ngày nay, hầu như tất cả cỏc nền kinh tế của cỏc nước trờn thế giới đều cú sự quản lớ của nhà nước để nhằm hạn chế những mặt khuyết tật đú. Tức là cơ chế vận hành nền kinh tế của tất cả cỏc nước đều là cơ chế thị trường cú sự quản lớ của nhà nước. Nhưng điều khỏc biệt trong cơ chế vận hành nền kinh tế của ta là ở chỗ Nhà nước quản lớ nền kinh tế khụng phải là nhà nước tư sản, mà là nhà nước XHCN. Sự quản lớ của Nhà nước XHCN nhằm đưa nền kinh tế đi theo đỳng hướng XHCN, vỡ vậy phải tăng cường vai trũ quản lớ của nhà nước thụng qua cỏc cụng cụ quản lớ vĩ mụ. Nhà nước quản lớ nền kinh tế thị trường định hướng XHCN theo nguyờn tắc kết hợp kế hoạch với thị trường. Đõy là hai phương tiện khỏc nhau để điều tiết nền kinh tế. Kế hoạch là sự điều chỉnh cú ý thức của chủ thể quản lớ đối với nền kinh tế, cũn cơ chế thị trường là sự tự điều tiết của bản thõn nền kinh tế. Kế hoạch và thị trường cần được kết hợp với nhau trong cơ chế vận hành nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, được thực hiện ở cả tầm vi mụ lẫn vĩ mụ. Thị trường là căn cứ để xõy dựng và kiểm tra cỏc kế hoạch phỏt triển kinh tế. Những mục tiờu và biện phỏp mà kế hoạch nờu ra muốn được thực hiện cú hiệu quả phải xuất phỏt từ yờu cầu của thị trường. Mặt khỏc, muốn cho thị trường hoạt động phự hợp với định hướng XHCN thỡ nú phải được hướng dẫn và điều tiết bởi kế hoạch. 2.5. Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN cũng là nền kinh tế mở, hội nhập. Đặc điểm này phản ỏnh sự khỏc biệt giữa nền kinh tế thị trường định hướng XHCN mà chỳng ta đang xõy dựng với nền kinh tế đúng khộp kớn trước đổi mới, đồng thời phản ỏnh xu hướng hội nhập của nền kinh tế nước ta trong điều kiện toàn cầu hoỏ nền kinh tế. Do sự tỏc động của cuộc cỏch mạng khoa học - cụng nghệ, Vỡ vậy, mở cửa kinh tế, hội nhập vào kinh tế khu vực và thế giới là tất yếu đối với nước ta nhằm thu hỳt vốn, khoa học cụng nghệ hiện đại, kinh nghiệm tiờn tiến của cỏc nước để khai thỏc tiềm năng và thế mạnh của nước ta, thực hiện phỏt huy nội lực, tranh thủ ngoại lực để xõy dựng và phỏt triển kinh tế thị trường hiện đại theo kiểu rỳt ngắn. Thực hiện mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại theo hướng đa phương hoỏ cỏc hỡnh thỳc đối ngoại, gắn thị trường trong nước với thị trường trong nước và thế giới, nhưng vẫn giữ được độc lập chủ quyền và bảo vệ được lợi ớch quốc gia, dõn tộc trong quan hệ kinh tế đối ngoại. Trong thời gian tới, vẫn tiếp tục mở rộng đa phương hoỏ, đa dạng hoỏ quan hệ kinh tế đối ngoại. Phải đẩy mạnh xuất khẩu, coi xuất khẩu là hướng ưu tiờn và là trọng điểm của kinh tế đối ngoại, chủ động và tớch cực thõm nhập thị trường thế giới, mở rộng thị phần trờn cỏc thị trường quen thuộc, tranh thủ cơ hội để mở ra thị trường mới, cải thiện mụi trường đầu tư và bằng nhiều hỡnh thức thu hỳt vồn đầu tư của nước ngoài. II - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XHCN Ở VIỆT NAM. 1. Thực trạng nền kinh tế Việt Nam. 1.1. Trỡnh độ phỏt triển kinh tế thị trường nước ta cũn ở giai đoạn sơ khai. Nền kinh tế nước ta đang trong quỏ trỡnh chuyển từ nền kinh tế kộm phỏt triển mang nặng tớnh tự cấp tự tỳc sang nền kinh tế hàng hoỏ nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường. Đõy thể hiện thực trạng nền kinh tế yếu kộm của nước ta khi chuyển sang kinh tế thị trường. Điều đú được biểu hiện : Cơ sở vật chất, kĩ thuật cũn ở trỡnh độ thấp bờn cạnh một số lĩnh vực, một số cơ sở kinh tế đó được trang bị kĩ thuật và cụng nghệ hiện đại thỡ vẫn cũn nhiều ngành kinh tế mỏy múc cũ kĩ, cụng nghệ lạc hậu, lao động thủ cụng vẫn chiếm tỉ trọng lớn trong tổng số lao động xó hội. Do đú, năng suất, chất lượng, hiệu quả sản xuất của nước ta cũn thấp so với khu vực và thế giới. Kết cấu hạ tầng đường giao thụng, bến cảng, hệ thống thụng tin liờn lạc… vẫn cũn lạc hậu, chưa phỏt triển dẫn đến sự giao lưu giữa cỏc vựng , cỏc dịa phương bị chia cắt, tỏch biệt nhau nờn khụng thể khai thỏc hết được tiềm năng, thế mạnh của cỏc vựng, cỏc địa phương. Do cơ sở vật chất kĩ thuật cũn ở trỡnh độ thấp làm cho phõn cụng lao động kộm phỏt triển, chuyển dịch cơ cấu chậm. Nụng nghiệp vẫn chiếm phần lớn lực lượng lao động, khoảng 70%, nhưng chỉ sản xuất khoảng 26% GDP, cỏc ngành cụng nghệ cao chiếm tỉ trọng thấp. Kả năng cạnh tranh của cỏc doanh nghiệp cũn yếu ở thị trường trong nước cũng như thị trường nước ngoài. Do cơ sở vật chất, kĩ thuật và cụng nghệ lạc hậu, năng suất lao động thấp. Do đú, khối lượng hàng hoỏ nhỏ bộ, chủng loại hàng hoỏ chưa nhiều, chất lượng hàng hoỏ chưa cao, giỏ cả cao, vỡ thế khả năng cạnh tranh yếu. 1.2. Thị trường dõn tộc thống nhất đang trong quỏ trỡnh hỡnh thành chưa đồng bộ. Giao thụng vận tải kộm phỏt triển nờn chưa lụi cuốn được tất cả cỏc vựng trong nước vào một mạng lưới lưu thụng thống nhất. Thị trường hàng hoỏ - dịch vụ đó hỡnh thành nhưng cũn hạn hẹp và cũn nhiều hiện tượng tiờu cực : hàng giả, hàng nhập lậu, hàng nhỏi nhón hiệu… Thị trường hàng hoỏ sức lao động mới hỡnh thành. Nột nổi bật của thị trường này là sức cung về lao động cú tay nghề nhỏ hơn sức cầu, trong khi đú cung về lao động giản đơn lại vượt quỏ cầu, nhiều người cú sức lao động khụng tỡm được việc làm. Thị trường tiền tệ, thị trường vốn cú nhiều tiến bộ nhưng vẫn cũn nhiều trắc trở, thủ tục rườm rà, nhiều vướng mắc. Thị trường chứng khoỏn ra đời nhưng cú ớt doanh nghiệp đủ điều kiện tham gia. 1.3. Nhiều thành phần kinh tế tham gia thị trường. Do vậy, chớnh vỡ điều đú, nền kinh tế nước ta cú nhiều loại hỡnh sản xuất hàng hoỏ cựng tồn tại, đan xen nhau, trong đú sản xuất hàn hoỏ nhỏ phõn tỏn cũn phổ biến. 1.4. Sự hỡnh thành thị trường trong nước gắn với mở rộng kinh tế đối ngoại, hội nhập vào thị trường khu vực và thế giới, trong hoàn cảnh trỡnh độ phỏt triển khoa học kĩ thuật của nước ta thấp xa so với hầu hết cỏc nước khỏc. Toàn cầu hoỏ và khu vực hoỏ về kinh tế đang đặt ra cho cỏc nước núi chung cũng như nước ta núi riờng những thỏch thức hết sức gay gắt. Nhưng đú là xu thế tất yếu khỏch quan. Vỡ vậy, chỳng ta cần chủ động hội nhập, chuẩn bị tốt để tham gia vào khu vực hoỏ, toàn cầu hoỏ, thực hiện đa phương hoỏ, đa dạng hoỏ kinh tế đối ngoại, tận dụng ngoại lực để phỏt huy nội lực, nhằm thỳc đẩy cụng nghiệp hoỏ - hiện đại hoỏ nền kinh tế quốc dõn định hướng đi lờn CNXH. 1.5. Quản lớ nhà nước về kinh tế -xó hội cũn yếu. Hệ thống phỏp luật, cơ chế chớnh sỏch chưa đồng bộ và nhất quỏn, thực hiện chưa nghiờm. 2. Cỏc giải phỏp để phỏt triển kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta. Để phỏt triển kinh tế thị trường định hướng XHCN cần thực hiện đồng bộ nhiều giải phỏp. Một số giải phỏp chủ yếu sau : 2.1. Thực hiện nhất quỏn chớnh sỏch kinh tế nhiều thành phần. Khi nước ta chuyển sang nền kinh tế hàng hoỏ nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường, cần phải đổi mới cơ cấu sở hữu cũ ( sở hữu toàn dõn và sở hữu tập thể ) bằng cỏch đa dạng hoỏ cỏc hỡnh thức sở hữu. Trờn cơ sở này, thực hiện nhất quỏn, lõu dài chớnh sỏch phỏt triển kinh tế hàng hoỏ nhiều thành phần. Lấy việc phỏt triển sức sản xuất, nõng cao hiệu quả kinh tế xó hội, cải thiện đời sống nhõn dõn làm mục tiờu quan trọng để khuyến khớch phỏt triển cỏc thành phần kinh tế. Trong những năm tới, cần phỏt huy vai trũ chủ đạo của kinh tế nhà nước, sắp xếp lại khu vực doanh nghiệp nhà nước, thực hiện tốt chủ trương cổ phần hoỏ và đa dạng hoỏ sơ hữu đối với những doanh nghiệp mà nhà nước khụng cần nắm 100% vốn. Đẩy mạnh việc đổi mới khoa học kĩ thuật và cụng nghệ. Phỏt triển kinh tế tập thể dưới nhiều hỡnh thức đa dạng, trong đú kinh tế hợp tỏc làm lũng cốt. Khuyến khớch kinh tế cỏ thể, tiểu chủ phỏt triển cả ở thành thị và nụng thụn. Khuyến khớch kinh tế tư bản tư nhõn phỏt triển trong những ngành nghề sản xuất mà luật phỏp khụng cấm. Phỏt triển kinh tế tư bản nhà nước dưới cỏc hỡnh thức liờn doanh, liờn kết giữa kinh tế tư nhõn trong và ngoài nước. 2.2. Đẩy mạnh cụng nghiệp hoỏ - hiện đai hoỏ, ứng dụng nhanh tiến bộ khoa học kĩ thuật, trờn cơ sở đú đẩy mạnh phõn cụng lao động xó hội. Sự phỏt triển của phõn cụng lao động xó hội do sự phỏt triển của lực lượng sản xuất quyết định, cho nờn muốn mở rộng phõn cụng lao động xó hội cần đẩy mạnh cụnh nghiệp hoỏ - hiện đại hoỏ đất nước để xõy dựng cơ sở vật chất kĩ thuật của nền sản xuất lớn, hiện đại. Cựng với việc trang bị kĩ thuật và cụng nghệ hiện đại cho cỏc ngành, cỏc lĩnh vực của nền kinh tế trong quỏ trỡnh cụng nghiệp hoỏ - hiện đại hoỏ, tiến hành phõn cụng lao động và phõn bổ dõn cư trong cả nước, hỡnh thành cơ cấu hợp lớ cho phộp khai thỏc tốt nhất cỏc nguồn lực đất nước, tạo nờn sự tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững của toàn bộ nền kinh tế. 2.3. Hỡnh thành và phỏt triển đồng bộ cỏc loại thị trường. Hỡnh thành đồng bộ cỏc loại thị trường là một yờu cầu khỏch quan của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Tư duy và chớnh sỏch về hỡnh thành và phỏt triển đồng bộ cỏc loại thị trường được khởi nguồn từ Đại hội lần thứ VI của Đảng với tư tưởng giải phúng sức sản xuất hàng hoỏ và lưu thụng hàng hoỏ bằng việc thực hiện ba chương trỡnh mục tiờu về lương thực thực phẩm, hàng tiờu dựng và hàng xuất khẩu. Tư duy này tiếp tục được làm rừ ở Đại hội Đảng lần VII, VIII. Đến đại hội lần IX của Đảng vạch rừ ràng và dứt khoỏt hơn chủ trương xõy dựng đồng bộ cỏc loại thị trường theo định hướng XHCN. Sự cần thiết phải hỡnh thành đồng bộ cỏc loại thị trường được biểu hiện: Thực tiễn ở cỏc nước chuyển đổi và ở nước ta thời gian qua cho thấy dự muốn hay khụng, một khi đó lựa chọn con đường phỏt triển kinh tế thị trường định hướng XHCN, cú nghĩa là đó chấp nhận sự hiện hữu của thị trường với đầy đủ cỏc loại thị trường. Chỳng ta cần xõy dựng đầy đủ cỏc loại thị trường để nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam vận hành cú hiệu quả. Trong nền kinh tế thị trường, hầu hết cỏc nguồn lực kinh tế đều thụng qua thị trường mà được phõn bổ vào cỏc ngành, cỏc lĩnh vực của nền kinht tế một cỏch tối ưu. Vỡ vậy, để xõy dựng và phỏt triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, chỳng ta phải hỡnh thành và phỏt triển đồng bộ cỏc loại thị trường. Phỏt triển thị trường hàng hoỏ - dịch vụ thụng qua việc đẩy mạnh sản xuất, thỳc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, hỡnh thành thị trường sức lao động cú tổ chức để tạo điều kiện cho sự di chuyển sức lao động theo yờu cầu phỏt triển kinh tế và sử dụng cú hiệu quả nguồn nhõn lực. Xõy dựng thị trường vốn, từng bước hỡnh thành và phỏt triển thị trường chứng khoỏn để huy động cỏc nguồn vốn vào phỏt triển sản xuất. Quản lý chặt chẽ đất đai và thị trường nhà ở. Xõy dựng, phỏt triển thị trường thụng tin, thị trường khoa học cụng nghệ. Hoàn thiện cỏc loại thị trường đi đụi với khuụn khổ phỏp lý và thể chế, tăng cường sự