Tiểu luận Tổng quan về làng nghề nông thôn Việt Nam

Lêi më ®Çu Nh÷ng thËp niªn cuèi cña thÕ kû 20 vµ ®Çu thÕ kû 21, sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËtvµ trÝ tuÖ con ng­êi lµm cho nÒn s¶n xuÊt t¨ng nhanh, nh­ng m«i tr­êng ®· vµ ®ang xÊu dÇn ®i, m«i tr­êng ®Êt, n­íc, kh«ng khÝ bÞ « nhiÔm nÆng, c©n b»ng sinh th¸i bÞ ph¸ vì, b¸o hiÖu nguy c¬ suy tho¸i ®èi víi sù sèng cña mäi sinh vËt trªn toµn tr¸i ®Êt trong ®ã cã con ng­êi. §Ó kh¾c phôc hiÖn t­îng xÊu ®i cña m«i tr­êng sèng, céng ®ång thÕ giíi ®· cã nh÷ng héi nghÞ bµn vÒ vÊn ®Ò m«i tr­êng vµ chÊt th¶i c«ng nghiÖp, nh÷ng tæ chøc phi chÝnh phñ hoËt ®éng d­íi mäi h×nh thøc v¬is môc ®Ých cøu lÊy tr¸i ®Êt tr­íc nguy c¬ huû diÖt vµ b¶o vÖ m«i tr­êng toµn cÇu. HÇu hÕt c¸c n­íc ®Òu cã luËt b¶o vÖ m«i tr­êng, cã bé m¸y qu¶n lý nhµ n­íc vÒ m«i tr­êng, c¸c c¬ quan, ban ngµnh chuyªn ghiªn cøu lÜnh vùc m«i tr­êng… ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y víi c¬ chÕ më, xuÊt hÞªn kh¸ nhiÒu khu c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, lµng nghÒ. Nh÷ng c¬ së kinh tÕ nµy gãp phÇn kh«ng nhá ®­a nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc ®i lªn. ®¶ng vµ nhµ n­íc ta ®· sím quan t©m ®Õn vÊn ®Ò m«i tr­êng, kÞp thêi ®ua ra c¸c gi¶i ph¸p kh¾c phôc « nhiÔm m«i tr­êng. C«ng t¸c qu¶n lý m«i tr­êng ®· d¹t nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kÓ nh­ng chñ yÕu ë c¸c ®« thÞ, c¸c khu c«ng nghiÖp. ë n«ng th«n, m«i tr­êng ®Æc biÖt lµ m«i tr­êng lµng nghÒ ch­a ®­îc quan t©m ®óng møc. Tr­íc ®©y lµng nghÒ s¶n xuÊt víi quy m« nhá, c«ng nghÖ ®¬n gi¶n, l­îng chÊt th¶i nhá m«i tr­êng tù nhiªn cã thÓ ®ång ho¸ ®­îc. Nh­ng ngµy nay víi sù gia t¨ng cña s¶n xuÊt vµ tiªu thô kÌm theo nh÷ng c«ng nghÖ phøc t¹p ®· th¶i ra m«i tr­êng mét l­îng lín chÊt th¶i v­ît qu¸ kh¶ n¨ng ®ång ho¸ cña m«i tr­êng xung quanh, g©y « nhiÔm m«i tr­êng, ®e do¹ ®Õn m«i tr­êng vµ søc khoÎ ng­êi d©n. §¶m b¶o m«i tr­êng xanh s¹ch vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ viÖc kh«ng dÔ dµng cho c¸c lµng nghÒ n«ng th«n. do quy m« s¶n xuÊt nhá d­íi d¹ng kinh tÕ hé gia ®×nh nªn kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ¸p dông ph­¬ng ph¸p xö lý cuèi ®­êng èng. MÆt kh¸c s¶n xuÊt l¹i ®­îc tiÕn hµnh t¹i ngay chÝnh n¬i ë nªn ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn søc khoÎ ng­êi d©n. cho ®Õn nay m«i tr­êng lµng nghÒ n«ng th«n ®· vµ ®ang trë thµnh vÊn ®Ò bøc xóc, møc ®é ¶nh h­ëng ngµy cµng nghiªm träng v× sè hé lµm nghÒ phô rÊt lín, ph¹m vi réng. V× vËy vÊn ®Ò cÊp thiÕt lµ ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch ­u tiªn ®Ó c¶i thiÖn m«i tr­êng lµng nghÒ gãp phÇn ph¸t triÓn mét c¸ch bÒn v÷ng h¬n. Tæng quan vÒ lµng nghÒ n«ng th«n ViÖt Nam Trong nh÷ng n¨m cña qu¸ tr×nh ®æi míi, sù ph¸t triÓn cña c¸c lµng nghÒ còng cã nh÷ng b­íc th¨ng trÇm chung nh­ nÒn kinh tÕ quèc d©n. cã thÓ nªu mét sè nÐt næi bËt sau: Cã nhiÒu lµng nghÒ truyÒn thèng ®­îc kh«i phôc vµ h×nh thµnh lµng nghÒ míi. Ch¼ng h¹n ë Nam §Þnh vµ Hµ Nam lµ 123 lµng nghÒ, Hµ T©y lµ 73 lµng nghÒ, B¾c Ninh lµ 63 lµng nghÒ,…Sù ph¸t triÓn cña nh÷ng lµng nghÒ ®ã ®· më vµ kÐo theo nhiÒu dÞch vô kh¸c cã liªn quan. Ch¼ng h¹n s¶n phÈm phô cña ngµnh chÕ biÕn l­¬ng thùc thùc phÈm gãp phÇn ph¸t triÓn ch¨n nu«i gia ®×nh; c¸c ngµnh s¶n xuÊt ngò kim vµ t¸i chÕ kh¸c t¹o viÖc lµm cho hÖ thèng mµng l­íi thu gom nguyªn liÖu, phÕ liÖu, phÕ phÈm,… trong ®ã cã nh÷ng ngµnh nghÒ ®· cã nh÷ng ®æi míi ®Ó v­¬n lªn c¹nh tranh víi hµng ngo¹i víi møc ®é nhÊt ®Þnh nh­ lµng nghÒ gèm sø B¸t Trµng,…Cã lµng nghÒ phôc håi ®­îc nghÒ truyÒn thèng nh­ nghÒ d¸t vµng quú ë Kiªu KÞ ( Gia L©m - Hµ Néi) cã lµng nghÒ ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh­ mÆt hµng thñ c«ng mü nghÖ b»ng ®¸ ë Mai L©m ( §«ng Anh - Hµ Néi ),… L¹i cã nh÷ng lµng víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mét c¸ch tù ph¸t nh­ ë x· §«ng Héi(§«ng Anh - Hµ Néi) cã th«n lµm bÕp lß ®un than tæ ong, th«n lµm chæi tre, th«n lµm b»ng giÊy xi m¨ng ®ùng hµng kh«, th«n lµm b¸nh møt kÑo… §ång thêi còng cã nh÷ng lµng nghÒ cßn tiÕp tôc gÆp khã kh¨n trong viÖc x¸c ®Þnh ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn mÆt hµng s¶n xuÊt sao cho phï hîp víi nhu cÇu thÞ tr­êng nh­ lµng nghÒ giÊy b­ëi ( Hµ Néi), chÕ biÕn cãi, hoÆc nh­ hoÆc nh­ mÆt hµng dao kÐo cña lµng rÌn §a SÜ ( Hµ §«ng) tuy chÊt l­îng tèt nh­ng gi¸ l¹i kh«ng c¹nh tranh næi víi mÆt hµng dao kÐo Th¸i,Trung Quèc v× thua kÐm vÒ mÆt mÉu m·, h×nh d¸ng, nguyªn liÖu sö dông. Nh×n chung víi nhiÒu lo¹i h×nh s¶n phÈm: Phong phó vÒ chñng lo¹i ®a d¹ng vÒ mÉu m·, ®éc ®¸o tinh s¶o, c¸c lµng nghÒ thñ c«ng ®· mang l¹i cho nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc nãi chung vµ nÒn kinh tÕ n«ng th«n ViÖt Nam nãi riªngmét s¾c diÖn míi, t¹o nhiÒu viÖc lµm, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, t¨ng dÇn møc sèng cña ng­êi d©n, ®ång thêi cung cÊp mét l­îng hµng ho¸ khæng lå cho c¶ n­íc vµ khu vùc. Tõ nh÷ng b­íc ®æi míi trong thêi gian gÇn ®©y ®· khuyÕn khÝch c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch xem xÐt vµ nh×n nhËn ph¸t triÓn lµng nghÒ thñ c«ng nh­ lµ mét sù lùa chän ®óng ®¾n cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n. Tuy nhiªn sù thay ®æi quy tr×nh, më réng quy m« s¶n xuÊt lµm cho m«i tr­êng lµng nghÒ bÞ suy tho¸i dÇn, cã nguy c¬ bÞ huû ho¹i. ¶nh h­ëng kh«ng nhá tíi søc khoÎ cña ng­êi d©n ë ®Þa ph­¬ng. LÞch sö ph¸t triÓn lµng nghÒ n«ng th«n viÖt nam C¸c lµng nghÒ thñ c«ng ®ãng vai trß quan träng trong lÞch sö ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ viÖt nam. V­ît lªn trªn nh÷ng nhu cÇu cña n«ng nghiÖp, c¸c lµng nghÒ ®iÓn h×nh ®· s¶n xuÊt ra mÆt hµng thñ c«ng víi chÊt l­îng cao vµ cã ý nghÜa rÊt lín tíi ®êi sèng v¨n ho¸, tinh thÇn d©n sinh. Vµo ®Çu thÕ kû 20, ng­êi ta ®· liÖt kª vïng ch©u thæ s«ng Hång cã tíi 108 nghÒ thñ c«ng, sö dông gÇn nöa triÖu lao ®éng. Däc theo c¸c dßng s«ng cña tØnh Hµ T©y, B¾c Ninh, tû lÖ ng­êi n«ng d©n tham gia vµo thñ c«ng nghiÖp chiÕm 20%-30%. Mét sè chuyÓn h¼n sang thñ c«ng nghiÖp. [1] Trong giai ®o¹n 1945- 1963 nghÒ thñ c«ng kh«ng ®­îc coi träng trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn ®Êt n­íc. Nhµ n­íc chØ chó träng vµo nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp nÆng, do vËy ng­êi thî thñ c«ng ®­îc khuyÕn khÝch tham gia vµo s¶n xuÊt ë c¸c hîp t¸c x·. Vµo nh÷ng n¨m 1963- 1978 d­íi ¸p lùc cña nÒn kinh tÕ thêi chiÕn, s¶n xuÊt thñ c«ng kh«ng kh«ng v­ît qua khái nÒn kinh tÕ bao cÊp. Trong c¬ chÕ tËp chung, nhµ n­íc giao kÕ ho¹ch vµ thu mua s¶n phÈm, s¶n xuÊt tËp trung ë c¸c lµng nghÒ ®· cã biÕn ®æi. Song ch­a cã chÝnh s¸ch gi¸ c¶ hîp lý, m«i tr­êng kinh doanh ch­a phï hîp nªn ng­êi thî thñ c«ng kh«ng sèng ®­îc b»ng nghÒ cña m×nh, thî tµi hoa ngµy mét Ýt ®i. Sau nhiÒu n¨m tr× trÖ, tõ cuèi nh÷ng n¨m 70, kinh tÕ ®Êt n­íc cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ. Nhµ n­íc më réng thÞ tr­êng cho c¸c s¶n phÈm ViÖt Nam sang §«ng ¢u ®· gióp cho lµng nghÒ thñ c«ng mü nghÖ, s¶n xuÊt hµnh xuÊt khÈu cã c¬ héi ph¸t triÓn. Do thiÕu kinh nghiÖm trong qu¶n lý, tr×nh ®é tæ chøc s¶n xuÊt yÕu kÐm, l¹i thªm cÊm vËn cña Mü, trong mét thêi gian dµi nÒn kinh tÕ cña chóng ta gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Vµo cuèi nh÷ng n¨m 80 §¶ng ta chñ tr­¬ng xo¸ bá hoµn toµn hÖ thèng bao cÊp, chuyÓn sang “nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa”. Nh÷ng n¨m ®Çu ®æi míi do thiÕu nguån vèn ®Çu t­ cho c«ng nghÖ nªn sù thay ®æi cña c¸c lµng nghÒ diÔn ra chËm ch¹p, khã kh¨n. Trong 10 n­m trë l¹i ®©y, ®¶ng vµ nhµ n­íc ®· quan t©m tíi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n, th«ng qua c¶i c¸ch luËt ph¸p, ch­¬ng trnhf cho vay vèn, n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng. KÕt qu¶ lµ trong 10 n¨m ®ã tû lÖ t¨ng tr­ëng hµng n¨m cña c¸c ngµnh tiÓu thñ c«ng nghiÖp ®¹t 8% [1]. NhiÒu lµng nghÒ truyÒn thèng ®­îc kh«i phôc vµ xuÊt hiÖn thªm mét sè lµng nghÒ míi. S¶n xuÊt kinh doanh ph¸t triÓn m¹nh. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn lµng nghÒ n«ng th«n ®· thu ®­îc kÕt qu¶ to lín vµ ®ang tõng b­íc kh¼ng ®Þnh vai trß tÊt yÕu trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña lµng nghÒ n«ng th«n viÖt nam ®Æc ®iÓm vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ. C«ng nghÖ s¶n xuÊt cña lµng nghÒ n«ng th«n mang tÝnh truyÒn thèng, cã tõ l©u ®êi.C«ng cô lao ®éng chÝnh cña ng­êi thî lµ ®«i bµn tay vµ c¸c dông cô, thiÕt bÞ ®¬n gi¶n, do vËy mµ n¨ng suÊt thÊp, quy m« s¶n xuÊt thÊp, quy m« s¶n xuÊt nhá, tiªu hao nguyªn liÖu lín.Tõ sau ®¹i héi toµn quèc lÇn thø VI ®­îc ®¶ng vµ nhµ n­íc ®Çu t­ khuyÕn khÝch lµng nghÒ n«ng th«n ViÖt Nam ®· cã nh÷ng thay ®æi b­íc ®Çu vÒ c«ng nghÖ th«ng qua c¶i tiÕn theo h­íng hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ truyÒn thèng. Theo ®iÒu tra phi n«ng nghiÖp cña bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n cho thÊy37% c¸c doanh nghiÖp ë n«ng th«n ®· cã nh÷ng thay ®æi vÒ c«ng nghÖ, tõng b­íc c¬ khÝ ho¸ c¸c kh©u trong s¶n xuÊt. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y c¸c lµng nghÒ ®· ®Çu t­ m¸y mãc thiÕt bÞ vµo s¶n xuÊt nh­: lµng §a Héi, ®Çu t­ h¬n 600 m¸y mãc thiÕt bÞ c«ng nghÖ míi cho s¶n xuÊt; Phong Khª ( Yªn Phong) ®Çu t­ 40 d©y chuyÒn s¶n xuÊt giÊy hoµn chØnh c«ng suÊt tõ 150 - 750 tÊn giÊy mét n¨m.. nh­ng nh×n chung tèc ®é cßn chËm, ®Þa bµn cßn ch­a ®­îc më réng, chñng lo¹i mÉu m· ch­a phong phó ®a d¹ng. Kü thuËt c«ng nghÖ cßn l¹c hËu phÇn lín lµ thñ c«ng; còng ®· cã n¬i mua l¹i c«ng nghÖ cña n­íc ngoµi( Trung Quèc, §µi Loan) nh­ng hÇu hÕt ®· qua sö dông, do vËy n¨ng suÊt chÊt, l­îng kh«ng vµ hµm l­îng c«ng nghÖ cña s¶n phÈmkh«ng cao, søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng gi¶m. mÆt kh¸c tÝnh b¶o thñ tr× trÖ vÒ kü thuËt cßn kh¸ phæ biªn trong c¸c lµng nghÒ do thiÕu th«ng tin, thiÕu kiÕn thøc vµ nguån vèn h¹n hÑp. Thùc tÕ hiÖn nay ë c¸c lµng nghÒ cho thÊy( ë B¾c Ninh) - c¬ së cã gi¸ trÞ thiÕt bÞ d­íi 100 triÖu ®ång chiÕm 47% - c¬ së cã gi¸ trÞ thiÕt bÞ tõ 100 - 500 triÖu chiÕm 32% - c¬ së cã gi¸ trÞ thiÕt bÞ tõ 500 triÖu ®Õn 1 tû chiÕm 12% - c¬ së cã gi¸ trÞ thiÕt bÞ trªn 1 tû chiÕm 9% Nh÷ng thay ®æi vÒ c«ng nghÖ nµy lµ minh chøng quan träng cho sù ph¸t triÓn n«ng th«n, c«ng nghÖ míi t¹o ra s¶n phÈm cã chÊt l­îng tèt, s¶n l­îng cao. Tuy c«ng nghÖ s¶n xuÊt cña c¸c lµng nghÒ ë n«ng th«n vÉn cßn cã nh÷ng h¹n chÕ chñ yÕu sau: - Tr×nh ®é c«ng nghÖ ë n«ng th«n cßn thÊp, sù thay ®æi diÔn ra thÊp, sù thay ®æi diªn x ra chËm ch¹p, lao ®éng gi¶n ®¬n kh«ng ®­îc ®µo t¹o c¬ b¶n, s¶n xuÊt chñ yÕu dùa vµo kinh nghiÖm. - ®æi míi c«ng nghÖ ch­a chó ý tíi vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng vµ an toµn lao ®éng. - §æi míi c«ng nghÖ thùc hiÖn ch­a cã hÖ thèng c¬ b¶n, míi chØ dõng l¹i ë ®æi míi cã träng ®iÓm vµ tËp chung vµo mét sè kh©u chÝnh. - ch­a cã lùc l­îng nghiªn cøu, triÓn khai, t­ vÊn vÒ c«ng nghÖ cho ng­êi d©n. kÕt cÊu h¹ tÇng phôc vô cho kü thuËt ch­a cao. Nh×n chung tr×nh ®é kü thuËt, c«ng nghÖ vÉn cßn ë tr×nh ®é thÊp kÐm, chñ yÕu dùa vµo lao ®éng thñ c«ng, vµo tr×nh ®é thµnh th¹o nghÒ nghiÖp vµ tµi phèi liÖu cña ng­êi thî. ®iÒu kiÖn lao ®éng khã kh¨n nªn ng­êi thî lµm viÖc rÊt vÊt v¶, gi¸ thµnh s¶n phÈm cao, chÊt l­îng s¶n phÈm thÊp. Do vËy kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng rÊt khã kh¨n vµ h¹n chÕ. Nh÷ng h¹n chÕ trªn ®· ¶nh h­ëng rÊt nhiÒu tíi sù ph¸t triÓn chung cña lµng nghÒ vµ t¸c ®éng nghiªm trong ®Õn m«i tr­êng lµng nghÒ. ®Æc ®iÓm vÒ tr×nh ®é qu¶n lý, tæ chøc s¶n xuÊt. Hé gia ®×nh lµ mét ®¬n vÞ c¬ b¶n cña s¶n xuÊt trong c¸c lµng nghÒ n«ng th«n, víi ngu«n nh©n lùc lµ c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh vµ c¬ së h¹ tÇng s½n cã. Nh÷ng nghÒ ®¬n gi¶n Ýt c«ng ®o¹n th× mét hé s¶n xuÊt sÏ ®¶m b¶o tõ c«ng ®o¹n ®Çu cho ®Õn c«ng ®o¹n cuèi lµ cho gia s¶n phÈm. C¸c lµng nghÒ phøc t¹p, cµng cã nhiÒu c«ng ®o¹n, chi phÝ cho c«ng ®o¹n ®ã cµng lín th× cµng dÔ ®­îc chuyªn m«n ho¸. Mçi gia ®×nh chØ thùc hiÖn mét trong c¸c c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. ViÖc quy ho¹ch, ®Þnh h­íng ph¸t triÓn cho lnµg nghÒ cña c¸c tØnh cßn chËm, nhÊt lµ viÖc quy ho¹ch mÆt b»ng cho s¶n xuÊt, qu¶n lý nhµ n­íc cßn lóng tóng thiÕu chÆt chÏ. Cho ®Õn nay ë c¸c ®Þa ph­¬ng ( th«n, x·) ®Õn huyÖn thÞ - ngµnh cßn bu«ng láng vµ ch­a ®­îc ph©n cÊp, ph©n ®Þnh râ rµng nªn ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ph¸t triÓn tÊt yÕu kh¸ch quan nÒn kinh tÕ cña tØnh. Do c¸c chØ tiªu vÒ lµng nghÒ ch­a cã c¬ quan nµo qu¶n lý chÆt chÏ vµ ®Çy ®ñ, nªn ®· g©y ra sù c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh gi÷a c¸c lµng nghÒ. Tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu thô s¶n phÈm ®Òu do c¸ nh©n vµ c¸c hé trong lµng tù lo liÖu. Do ®ã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lµng nghÒ nµo t×m ®­îc thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm th× lµng ®ã tån t¹i ph¸t triÓn, cßn lµng nghÒ nµo kh«ng tiÕp cËn ®­îc thÞ tr­êng th× r¬i vµo t×nh rr¹ng khã kh¨n, thËm chÝ ®Õn nay vÉn kh«ng phôc håi næi ChÝnh h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt ®¬n lÎ ë quy m« hé gia ®×nh ®· t¹o nhiÒu khã kh¨n cho chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng trong qu¶n lý, cung øng nguyªn liÖu, bao tiªu s¶n phÈm §Æc biÖt khã kh¨n h¬n c¶ lµ viÖc qu¶n lý l­îng chÊt th¶i, th¶i vµo m«i tr­êng cña mçi hé s¶n xuÊt. HiÖn nay cã mét sè lµng nghÒ cã ®iÒu kiÖn tæ chøc l¹i s¶n xuÊt nh­ ë §ång Kþ B¾c Ninh ®· x©y dùng ®­îc khu vùc s¶n xuÊt riªng t¸ch h¼n ë víi khu d©n c­. nh­ vËy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc qu¶n lý, thu gom chÊt th¶i, xö lý tËp trung vµ gi¶m gi¸ thµnh xö lý. NÕu nh­ tÊt c¶ c¸c lµng nghÒ ®Òu lµm ®­îc nh­ vËy th× m«i tr­êng lµng nghÒ sÏ ®­îc c¶i thiÖn. ®Æc ®iÓm vÒ quy m« s¶n xuÊt Quy m« s¶n xuÊt cña lµng nghÒ ViÖt Nam hiÖn nay ®Òu nhá chØ ë møc ®é quy m« hé gia ®×nh. Tr­íc ®©y, khi s¶n xuÊt cña c¸c hé gia ®×nh hÇu hÕt lµ thñ c«ng nªn quy m« s¶n xuÊt nhá. Môc ®Ých cña s¶n xuÊt chØ lµ ®Ó tËn dông søc lao ®éng lóc n«ng nhµn vµ duy tr× nghÒ truyÒn thèng. Tõ khi kinh tÕ ph¸t theo c¬ chÕ më, hµng ho¸ cã thÞ tr­êng tiªu thô th× quy m« s¶n xuÊt t¨ng lªn ®¸ng kÓ gÊp:5-10 lÇn tr­íc kia. C«ng nghÖ truyÒn th«ng ®· tõng b­íc hiÖn ®¹i ho¸, gãp phÇn lµm t¨ng nhanh s¶n l­îng, ®em l¹i lîi cao h¬n cho ng­êi s¶n xuÊt. Tuy nhiªn ®iÒu nµy lµm t¨ng nhanh h¬n nguy c¬ « nhiÔm m«i tr­êng lµng nghÒ vèn ®· rÊt phøc t¹p. C¸c d¹ng lµng nghÒ vµ m«i tr­êng ë mét sè lµng nghÒ ®iÓn h×nh Lµng nghÒ s¶n xuÊt ®å thñ c«ng mü nghÖ Lµng nghÒ s¶n xuÊt ®å thñ c«ng mü nghÖ th­êng lµ c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng cã tõ l©u ®êi, chuyªn s¶n xuÊt ®å gç mü nghÖ cao cÊp ( bµn, ghÕ, gi­êng, tñ, ®å trang trÝ néi thÊt…) nh÷ng lo¹i h×nh s¶n phÈm nµy mang gi¸ trÞ thÈm mü cao vµ cã ý nghÜa lín ®èi víi ®êi sèng tinh thÇn. Hµng mü nghÖ chØ ®Ñp vµ tinh s¶o d­íi bµn tay cña c¸c nghÖ nh©n, nã kh«ng thÓ s¶n xuÊt ®­îc hµng lo¹t b»ng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. ®iÒu ®ã cho thÊy tÇm quan träng vµ thÕ m¹nh cña lµng nghÒ thñ c«ng mü nghÖ trong c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ nhu cÇu cña ng­êi tiªu dïng hiÖn nay. Lµng nghÒ §ång Kþ lµ mét trong nh÷ng lµng nghÒ s¶n xuÊt ®å thñ c«ng mü nghÖ thuéc x· §«ng Quang - Tõ S¬n - B¾c Ninh, nguån nguyªn liÖu chÝnh lµ gç, tiªu thô mçi n¨m lµ 15000 m3 gç quý nh­: Tr¾c, Gô, P¬mu, H­¬ng… trang thiÕt bÞ rÊt ®¬n gi¶n nh­ : c­a, bµo, khoan, ®ôc, bóa, m¸y mµi, m¸y khoan…[3] Søc s¶n xuÊt cña lµng nghÒ rÊt lín, thÞ tr­êng tiªu thô r«ng kh¾p trong vµ ngoµi n­íc, ®Æc biÖt Trung Quèc. Bªn c¹nh sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt lµ vÇn ®Ò « nhiÔm m«i tr­êng. M«i tr­êng kh«ng khÝ cña lµng nghÒ rÊt phøc t¹p. bôi tõ c¸c kh©u c­a gç, trµ, mµi cã kÝch th­íc nhá, mÞn cã kh¶ n¨ng ph©n t¸n réng, kÕt hîp víi c¸c lo¹i dung m«i h÷u c¬ ®éc h¹i tõ kh©u hoµn thiÖn vÐcni, s¬n gç ®· vµ ®ang g©y ra nh÷ng bÖnh nguy hiÓm vÒ phæi, ®­êng h« hÊp… kh«ng chØ cho nh÷ng ng­êi trùc tiÕp tham gia mµ cßn c¶ khu vùc xung quanh. Lµng nghÒ dÖt nhuém N­íc ta cã c¸c lµng nghÒ dÖt nhuém truyÒn thèng nh­:lµng nghÒ dÖt nhuém T­¬ng Giang - B¾c Ninh, Lôa Nho X¸ - Hµ Nam, t¬ t»m Väng NguyÖt - B¾c Ninh…nh÷ng lµng nghÒ nµy ®¸p øng mét phÇn kh«ng nhá nhu cÇu cña x· héi. Lµng nghÒ dÖt ®iÓn h×nh lµ T­¬ng Giang - Tõ S¬n - B¾c Ninh víi s¶n xuÊt theo nhu cÇu thÞ tr­êng. S¶n l­îng hµng ngµy cña T­¬ng Giang: V¶i th«: 3690m/ngµy Kh¨n c¸c lo¹i: 12,92 t¹/ ngµy V¶i g¹c y tÕ: 5730m/ ngµy [3] Nguyªn liÖu s¶n xuÊt lµ sîi tæng hîp polyeste, sîi pha PE/Co, sîi b«ng Coton M«i tr­êng lµng nghÒ dÖt nhuém nh×n chung ®Òu « bÞ nhiÔm nÆng. Ë lµng nghÒ T­¬ng Giang m«i tr­êng kh«ng khÝ cã nguy c¬ « nhiÔm nhÊt, c¸c chÊt th¶i chñ yÕu lµ bôi b«ng nhá to chñ yÕu trong khu vùc dÖt, h¬i ho¸ chÊt t¹i c¸c khu vùc tÈy, nhuém vµ khÝ than tõ lß ®èt lµm ¶nh h­ëng ®Õn ng­êi lao ®éng nh­: g©y ra mÖt mái, suy nh­îc c¬ thÓ, g©y bÖnh vÒ ®­êng h« hÊp… C«ng nghÖ dÖt nhuém sö dông nhiÒu ho¸ chÊt trong qu¸ tr×nh tÈy, nhuém, lµm bãng nªn n­íc th¶i cã COD, BOD, ®é kiÒm, ®é mµu cao, chøa nhiÒu chÊt h÷u c¬ ®éc h¹i… - COD = 148 - 357mg/l v­ît TCVN( 5945-1995) : 1,79- 3,6 lÇn - BOD = 92,5 - 190mg/l v­ît TCVN( 5945-1995) : 1,8-3,5 lÇn c¸c chØ tiªu kh¸c nh­ ®é kiÒm cao: PH = 6,78 - 8,5, ®é mµu lín[3] n­íc th¶i trùc tiÕp vµo nguån tiÕp nhËn lµm ¶nh h­ëng ®Õn m«i tr­êng n­íc mÆt, n­íc ngÇm vµ tíi søc khoÎ ng­êi d©n. m«i tr­êng ®Êt Ýt bÞ « nhiÔm, « nhiÔm tiÕng ån v­ît qu¸ TCCP 5,7 - 10,2 dB lµm cho ng­êi d©n dÔ bÞ bÖnh ®iÕc nghÒ nghiÖp. côm lµng nghÒ t¸i chÕ chÊt th¶i * c¸c lµng nghÒ giÊy t¸i sinh t¸i chÕ giÊy lµ mét trong nh÷ng nghÒ tiÓu thñ c«ng nghiÖp ®­îc ph¸t triÓn víi quy m« lín, tèc ®é cao ®Æc biÖt trªn ®Þa bµn tØnh B¾c Ninh. Lµng giÊy Phong Khª vµ Phó L©m lµ hai lµng nghÒ tiªu biÓu cho lo¹i h×nh s¶n xuÊt nµy.c¶ hai ®Òu cã nguån gèc tõ lµng nghÒ giÊy truyÒn thèng D­¬ng æ Phong Khª, chuyªn s¶n xuÊt giÊy dã. Nguyªn liÖu cña lµng nghÒ lµ giÊy b×a, giÊy viÕt th¶i thu gom tõ kh¾p n¬i.c«ng nghÖ t¸i chÕ giÊy t­¬ng ®èi æn ®Þnh. ThiÕt bÞ ®· ®­îc c¬ giíi ho¸, nhiÒu m¸y mãc ®· thay cho lao ®éng thñ c«ng. Quy m« s¶n xuÊt më réng ra khái ph¹m vi gia ®×nh. ViÖc t¸i sö dông nguyªn liÖu giÊy th¶i kh«ng chØ lµm gi¶m chi phÝ cho xö lý r¸c mµ cßn tiÕt kiÖm ho¸ chÊt, n¨ng l­îng, tiÕt kiÖm ®­îc ngo¹i tÖ nhËp khÈu bét ®Æc biÖt lµ gi¶m ®­îc nguyªn liÖu chÆt ph¸ rõng. Tuy nhiªn bªn c¹nh sù ph¸t triÓn s¶n xó©t, chÊt l­îng m«i tr­êng c¸c lµng nghÒ t¸i chÕ giÊy cµng trë nªn phøc t¹p. do trang thiÕt bÞ tù l¾p ®· cò kh«ng ®ång bé nªn hiÖu suÊt kh«ng cao, bét giÊy trong qu¸ xeo theo n­íc th¶i ra nhiÒu, t¹o thµnh líp dµy næi lªn trªn mÆt n­íc. C¸c lo¹i bao b× th¶i, nil«ng… ®­îc ®æ vµo c¸c ao hå, bê s«ng, g©y « nhiÔm nguån n­íc mÆt, « nhiÔm ®Êt, ¶nh h­ëng tíi c¸c ®éng vËt thuû sinh vµ g©y mÊt mü quan. N­íc th¶i tõ kh©u ng©m kiÒm, tÈy giÊycã chøa c¸c ho¸ chÊt ( nh­ xót, n­íc giaven, chÊt tÈy quang ho¹t …) kh«ng xö lý tr­íc khi ®­a vµo s«ng Ngò HuyÖn Khuª nªn ®· lµm « nhiÔm n­íc s«ng, lµm cho c¸ vµ ®éng vËt thuû sinh kh«ng ph¸t triÓn ®­îc ®ång thêi ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi søc khoÎ ng­êi d©n sèng däc hai bªn bê s«ng. Lµng nghÒ t¸i chÕ nhùa Minh Khai - Nh­ Quúnh - Mü V¨n - H­ng Yªn lµ lµng nghÒ t¸i chÕ nhùa ®iÓn h×nh víi 80% sè hé tham gia s¶n xuÊt, ®©y lµ lµng nghÒ míi ®­îc h×nh thµnh tõ n¨m 1978. Nguyªn liÖu chÝnh cña c«ng nghÖ t¸i chÕ nhùa lµ c¸c ®å nhùa háng ®­îc thu gom tõ c¸c nguån c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, sinh ho¹t ë nhiÒu n¬i ®­a vÒ lµng, ph©n lo¹i råi míi ®­a vµo s¶n xuÊt. S¶n phÈm cña lµng nghÒ rÊt phong phó vµ ®a d¹ng nh­ c¸c lo¹i tói nil«ng, chËu nhùa, ®å dïng sinh ho¹t… tõ khi cã nghÒ t¸i chÕ nhùa phÕ liÖu, cuéc sèng cña ng­êi d©n cã nhiÒu ®æi míi, c¬ së h¹ tÇng cña lµng nghÒ ®­îc n©ng cÊp. Tuy nhiªn cïng víi sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt th× chÊt l­îng m«i tr­êng còng bÞ xuèng cÊp nghiªm träng. ®Æc tr­ng « nhiÔm cña lµng nghÒ chñ yÕu lµ m«i tr­êng kh«ng khÝ: - bôi trong kh«ng khÝ 0,24 - 1,22 mg/m3 v­ît TCCP 1 - 4 lÇn, chñ yÕu lµ bôi nhùa cã ch­a c¸c hîp chÊt h÷u c¬, khãi. ®Æc biÖt t¹i c¸c sµng ph©n lo¹i h¹t nhùa hµm l­îng bôi cao ( 2.36 mg/m3 ). - nång ®é CO vµ CN- ®­îc ph¸t hiÖn ra v­ît TCCP 1- 3 lÇn ( CO: 13,35 - 25,36 mg/m3) [1] c¸c chÊt khÝ sinh ra do ®èt than lín: CO, CO2, SO2, NOx… Mïi h«i do chÊt th¶i phÕ liÖu ph©n lo¹i, h¬i h÷u c¬ trong c«ng ®o¹n bïn Ðp. C¸c nguån g©y « nhiÔm trªn lµm ¶nh h­ëng nghiªm träng ®Õn m«i tr­êng kh«ng khÝ. G©y ra c¸c bÖnh nguy hiÓm vÒ phæi, ®­êng h« hÊp, ¶nh h­ëng ®Õn hÖ thÇn kinh cña con ng­êi. N­íc th¶i lµm s¹ch phÕ liÖu cã chøa hµm l­îng chÊt « nhiÔm kh¸ cao, vµ do ch­a cã ph­¬ng ph¸p giÆt röa hîp lý nªn dïng n­íc rÊt l·ng phÝ, ®©y lµ nguån g©y « nhiÔm cho m«i tr­êng ë Minh Khai. Ngoµi ra t¸i chÕ nhùa cßn g©y « nhiÔm nhiÖt vµ tiÕng ån tõ c¸c c«ng ®o¹n: t¹o h¹t, ®ïn, Ðp vµ xay nghiÒn. M¸y mãc thiÕt bÞ ë ®©y ®Òu ®· cò, kh«ng ®ång bé. S¶n xuÊt ph¸t triÓn tù ph¸t, theo hé gia ®×nh, s¶n xuÊt theo nhu cÇu thÞ tr­êng, ý thøc m«i tr­êng cña ng­êi d©n ch­a cao ®· ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn m«i tr­êng vµ søc khoÎ ng­êi d©n. Lµng nghÒ chÕ biÕn l­¬ng thùc thùc phÈm L­¬ng thùc thùc phÈm lµ nhu cÇu tÊt yÕu hµng ngµy cña cuéc sèng. C¨n cø vµo møc ®é tiªu thô l­¬ng thùc,thùc phÈm cã thÓ nhËn biÕt ®­îc sù ph¸t triÓn cña x· héi, cña mçi vïng, mçi quèc gia. Khi møc sèng cña ng­êi d©n t¨ng lªn th× nhu cÇu vÒ l­¬ng thùc, thùc phÈm còng t¨ng. ChÊt l­îng b÷a ¨n cña ng­êi d©n ®­îc c¶i thiÖn, c¸c lo¹i thùc phÈm ¨n nhanh cã søc tiªu thô lín. Theo thèng kª cña së l­¬ng thùc Hµ Néi, hµng ngµy chØ riªng thµnh phè Hµ Néi tiªu thô kho¶ng 70 tÊn bón, 50 tÊn b¸nh c¸c lo¹i, 30 tÊn m× ¨n liÒn, miÕn, b¸nh ®a kh« vµ hµng tr¨m tÊn n«ng s¶n thùc phÈm kh¸c.[5] Trong nhiÒu n¨m qua, ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n thùc phÈm cña n­íc ta ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ng­êi tiªu dïng, v× vËy c¸c lµng nghÒ chÕ biÕn n«ng s¶n ®· ph¸t triÓn kh¸ m¹nh, ®· gãp phÇn tho¶ m·n mét phÇn cho nhu cÇu cña ng­êi d©n vµ cung cÊp nguyªn liÖu cho c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Bªn c¹nh c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng nhiÒu lµng nghÒ míi ra ®êi, quy m« s¶n xuÊt t¨ng gÊp 5 -10 lÇn. ®Õn nay chÕ biÕn n«ng s¶n ë quy m« lµng nghÒ ®· trë thµnh lo¹i h×nh s¶n xuÊt tiÓu thñ c«ng nghiÖp phæ biÕn ë c¸c vïng n«ng th«n. C¸c lµng nghÒ chÕ biÕn n«ng s¶n thùc phÈm tiªu biÓu: - Lµng nghÒ b¸nh bón th«n ®oµi Tam Giang - Yªn Phong_ B¾c Ninh chuyªn s¶n xuÊt bón kh«, b¸nh phë víi c«ng suÊt 1200 tÊn / n¨m. - Lµng nghÒ r­îu Tam §a - Yªn Phong - B¾c Ninh, r­îu Tam §a chuyªn cung cÊp cho kh¾p c¸c tØnh phÝa b¾c, víi trªn 50% sè hé tham gia nÊu r­îu, s¶n xuÊt kho¶ng 1,2 triÖu lÝt/ n¨m. tiªu thô hµng n¨m 18000 tÊn s¾n kh«. - Lµng nghÒ chuyªn s¶n xuÊt tinh bét, dong s¾n, m¹ch nha vµ miÕn n»m tËp trung träng ®iÓm t¹i 3 x· C¸t QuÕ- D­¬ng LiÔu- Minh Khai thuéc tØnh Hµ T©y. - Lµng nghÒ chuyªn s¶n xuÊt b¸nh cuèn x· Thanh Tr× - huyÖn Thanh Tr× - Hµ Néi.