Tội giao cấu với trẻ em trong luật hình sự Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THỊ BÍCH HẠNH TéI GIAO CÊU VíI TRÎ EM TRONG LUËT H×NH Sù VIÖT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THỊ BÍCH HẠNH TéI GIAO CÊU VíI TRÎ EM TRONG LUËT H×NH Sù VIÖT NAM Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. TRƢƠNG QUANG VINH HÀ NỘI - 2015 MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: MỘT SỐ VẦN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TỘI GIAO CẤU VỚI TRẺ ........ 6 1.1. Khái niệm tội giao cấu với trẻ em ........................................................ 6 1.2. Lịch sử lập pháp về tội giao cấu với trẻ em trong pháp luật hình sự Việt Nam .............................. Error! Bookmark not defined. 1.2.1. Giai đoạn trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đến trước pháp điển hóa lần thứ nhất- Bộ luật Hình sự Việt Nam năm 1985Error! Bookmark not defined. 1.2.2. Giai đoạn từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 cho đến trước khi ban hành Bộ luật tố tụng hình sự 1986Error! Bookmark not defined. 1.2.3. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật Hình sự năm 1985 cho đến trước khi ban hành Bộ luật Hình sự 1999Error! Bookmark not defined. 1.2.4. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật Hình sự 1999 đến nayError! Bookmark not defined. Chƣơng 2: QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM NĂM 1999 VỀ TỘI GIAO CẤU VỚI TRẺ EMError! Bookmark not defined. 2.1. Dấu hiệu pháp lý của tội giao cấu với trẻ emError! Bookmark not defined. 2.1.1. Khách thể của tội giao cấu với trẻ em Error! Bookmark not defined. 2.1.2. Mặt khách quan của tội giao cấu với trẻ emError! Bookmark not defined. 2.1.3. Chủ thể của tội giao cấu với trẻ em .... Error! Bookmark not defined. 2.1.4. Mặt chủ quan của tội giao cấu với trẻ emError! Bookmark not defined. 2.2. Đƣờng lối xử lý đối với ngƣời phạm tội giao cấu với trẻ emError! Bookmark not defined. 2.2.1. Đường lối xử lý đối với người phạm tội giao cấu với trẻ em theo quy định tại Khoản 1 Điều 115 .......... Error! Bookmark not defined. 2.2.2. Đường lối xử lý đối với người phạm tội giao cấu với trẻ em theo quy định tại Khoản 2 Điều 115 .......... Error! Bookmark not defined. 2.2.3. Đường lối xử lý đối với người phạm tội giao cấu với trẻ em theo quy định tại Khoản 3 Điều 115 .......... Error! Bookmark not defined. 2.3. Phân biệt tội giao cấu với trẻ em với các tội xâm phạm tình dục trẻ em khác ................................ Error! Bookmark not defined. 2.3.1. Tội hiếp dâm trẻ em ........................... Error! Bookmark not defined. 2.3.2. Tội Cưỡng dâm trẻ em ....................... Error! Bookmark not defined. 2.3.3. Tội dâm ô đối với trẻ em .................... Error! Bookmark not defined. Chƣơng 3: MỘT SỐ BẤT CẬP VỀ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN ÁP DỤNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ CŨNG NHƢ NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG ĐỐI VỚI TỘI GIAO CẤU VỚI TRẺ EMError! Bookmark not defined. 3.1. Một số bất cập về lý luận và thực tiễn áp dụng đối với tội giao cấu với trẻ em ........................... Error! Bookmark not defined. 3.1.1. Một số bất cập về lý luận ................... Error! Bookmark not defined. 3.1.2. Một số bất cập về thực tiễn áp dụng đối với tội giao cấu với trẻ emError! Bookmark not defined. 3.2. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự và nâng cao hiệu quả áp dụng đối với tội Giao cấu với trẻ em ........................................... Error! Bookmark not defined. 3.2.1. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự đối với tội giao cấu với trẻ em ....... Error! Bookmark not defined. 3.2.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật hình sự đối với tội giao cấu với trẻ em ....... Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN .................................................... Error! Bookmark not defined. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 7 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo vệ trẻ em luôn luôn là trách nhiệm hàng đầu của cả xã hội. Tư tưởng đó cũng xuyên suốt trong hệ thống pháp luật Hình sự nước ta từ trước tới nay thể hiện ở việc coi trẻ em là khách thể cần được bảo vệ đặc biệt mà nếu bị xâm phạm đến thì hình phạt dành cho chủ thể tội phạm là nghiêm khắc hơn rất nhiều so với tội phạm có khách thể là người đã thành niên. Tuy nhiên hiện nay có một thực trạng đáng lo ngại là sự gia tăng của tội phạm xâm hại tình dục trẻ em trên cả nước. Đặc biệt là trên địa bàn thành phố Hà Nội, tuy là khu vực thành thị có dân trí cao so với mặt bằng của cả nước nhưng lại là nơi mà tội phạm xâm hại tình dục đang có chiều hướng gia tăng về số lượng và nghiêm trọng về tính chất vụ việc. Trong khuôn khổ luận văn này chúng tôi sẽ đi sâu nghiên cứu tội giao cấu với trẻ em trên toàn quốc song song với việc đi sâu phân tích địa bàn thành phố Hà Nội. Tội giao cấu với trẻ em được quy định tại Điều 115 - Bộ luật Hình sự 1999, thuộc chương XII – các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người. Điểm khác biệt của tội giao cấu với trẻ em so với các tội xâm phạm tình dục khác được quy định trong cùng chương này là hành vi giao cấu được sự thuận tình từ phía bị hại. Như vậy có thể hiểu các nhà lập pháp quy định điều luật này nhằm bảo vệ người bị hại là trẻ em khi các em còn chưa phát triển đầy đủ về tâm sinh lý để quyết định về hành vi tình dục của mình. Cũng chính vì đặc trưng trên của tội danh này mà trong thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử các vụ án giao cấu với trẻ em còn nhiều vướng mắc. Nhiều vụ án giao cấu với trẻ em rất khó chứng minh trên thực tế cũng như có những vụ án trong quá trình tố tụng đã phải đình chỉ hoặc thay đổi tội danh do những biến chuyển xuất phát từ chính lời khai của các bên đương sự, do sự xung đột kết quả giám định 2 Chính vì những nguyên nhân trên, chúng tôi quyết định nghiên cứu đề tài “Tội giao cấu với trẻ em trong luật hình sự Việt Nam” bằng cách phân tích sâu những dấu hiệu pháp lý cũng như thực tiễn áp dụng khi tiến hành điều tra, truy tố, xét xử tội giao cấu với trẻ em, trên cơ sở đó tìm ra những vấn đề còn vướng mắc, bất cập cả về lý luận và thực tiễn, để từ đó đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện những quy định của Bộ luật hình sự về tội giao cấu với trẻ em và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật hình sự đối với loại tội phạm này trên thực tế. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người là nhóm tội phạm được quan tâm nghiên cứu rất nhiều vì đây là nhóm tội gây nguy hại cao cho xã hội, nó xâm hại trực tiếp đến con người là khách thể được pháp luật hình sự đặc biệt bảo vệ. Vì vậy cho tới nay đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về nhóm tội danh này như: công trình khoa học “Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm danh dự của con người” do tác giả Trần Văn Luyện biên soạn (2000, Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội); đề tài “Tìm hiểu các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người” của hai tác giả Bùi Anh Tuấn và Hồ Thị Nệ; (2010, Tìm hiểu các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm và danh dự con người, NXB Phụ nữ, Hà Nội) các bài viết đăng trên tạp chí Luật học: “Một số điểm mới trong chương các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người trong Bộ luật hình sự năm 1999” của tác giả Lê Đăng Doanh (Tạp chí Luật học số 4/2000); “ Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm danh dự của con người – so sánh Bộ luật hình sự năm 1999 và Bộ luật hình sự năm 1985” của giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Ngọc Hòa (Tạp chí Luật học số 1/2001); Luận văn thạc sỹ của tác giả Trần Thùy Chi trường Đại học Luật Hà 3 Nội năm 2011 “Tội giao cấu với trẻ em theo quy định của Bộ luật hình sự hiện hành” cũng đã nghiên cứu một cách khá toàn diện và cơ bản về tội Giao cấu với trẻ em theo quy định của Bộ luật hình sự năm 1999. 3. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Trước tình hình tăng lên nhanh chóng về số lượng và diễn biến phức tạp về tính chất của các vụ án liên quan đến nhóm tội phạm xâm hại tình dục trẻ em trong đó đặc biệt là tội Giao cấu với trẻ em trong mấy năm gần đây, chúng tôi quyết định nghiên cứu đề tài “Tội giao cấu với trẻ em trong luật hình sự Việt Nam”. Mục đích nghiên cứu mà chúng tôi mong muốn đạt được là phân tích bao quát về toàn bộ lịch sử lập pháp của tội danh này trong pháp luật Việt Nam qua đó rút ra sự kế thừa, phát triển của việc pháp điển hóa điều luật này qua các thời kỳ lịch sử; bên cạnh đó chúng tôi cũng phân tích chuyên sâu những dấu hiệu pháp lý cũng như thực tiễn áp dụng trong quá trình điều tra, truy tố và xét xử. Qua quá trình nghiên cứu chúng tôi phát hiện ra những quan điểm còn mâu thuẫn, chưa thống nhất cả trên phương diện lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật về tội danh này từ đó đề xuất những kiến nghị nhằm hoàn thiện những quy định của Bộ luật hình sự về tội giao cấu với trẻ em. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Từ thực tiễn công việc cùng với việc nghiên cứu, tham khảo các thông tin, tài liệu trên báo chí và các phương tiện truyền thông khác, tôi nhận thấy tình hình tội giao cấu với trẻ em đang diễn biến phức tạp. Tuy nhiên vẫn còn tồn tại một số vấn đề bất cập trong công tác điều tra, truy tố và xét xử đối với tội danh này. Vì vậy với những nghiên cứu và kết quả thu thập được, chúng tôi hy vọng làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn đối với tội giao cấu với trẻ em. Trên cơ sở phân tích một số vụ án điển hình, chúng tôi tìm ra những điểm bất cập và vướng mắc xuất phát từ các quy định của Bộ luật hình sự từ đó 4 đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự về tội giao cấu với trẻ em theo điều 115 Bộ luật hình sự. Đồng thời, chúng tôi cũng đưa ra một số giải pháp cho công tác phòng ngừa và xử lý tội phạm này. 3.3. Phạm vi nghiên cứu Trong khuôn khổ của luận văn, chúng tôi nghiên cứu tội giao cấu với trẻ em dưới góc độ khoa học pháp lý hình sự, trong đó đi sâu nghiên cứu các vấn đề: Khái niệm và lịch sử lập pháp của nước ta về tội giao cấu với trẻ em; các dấu hiệu pháp lý đặc trưng của tội giao cấu với trẻ em được thể hiện trong bốn yếu tố cấu thành tội phạm; đường lối xử lý đối với người phạm tội giao cấu với trẻ em theo pháp luật hiện hành. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng nghiên cứu một số vụ án giao cấu với trẻ em trên địa bàn thành phố Hà Nội nhằm minh họa cho các vấn đề được đưa ra đồng thời phân tích những vướng mắc trong quá trình tố tụng của các vụ án từ giai đoạn điều tra, truy tố đến xét xử. Từ đó, đề xuất những vấn đề cần điều chỉnh nhằm hoàn thiện hơn nữa các quy định của pháp luật Việt Nam về tội giao cấu với trẻ em. 4. Phƣơng pháp luận và các phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn được nghiên cứu dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng Mác – Lê nin, đồng thời chúng tôi cũng sử dụng những phương pháp nghiên cứu truyền thống như phân tích, so sánh, thống kê xã hội học kết hợp với tâm lý học và giải phẫu học nhằm làm rõ các vấn đề cần nghiên cứu. Người viết cũng sử dụng phương pháp so sánh, đối chiếu với các quy định về vấn đề tương tự trong pháp luật Việt Nam với pháp luật một số nước trên thế giới, từ đó phân tích, tổng hợp và đưa ra kiến nghị để hoàn thiện những quy định của Bộ luật hình sự đối với tội giao cấu với trẻ em. 5. Những điểm mới và đóng góp của luận văn - Phân tích chuyên sâu về khái niệm “trẻ em”, đưa ra các quan điểm trong và ngoài nước về khái niệm này. 5 - Phân tích chuyên sâu về khái niệm “giao cấu”, đưa ra các quan điểm trong và ngoài nước về khái niệm này và những bất cập trong luật hình sự Việt Nam liên quan đến khái niệm này. - Nêu và phân tích một số quan điểm về mặt “lỗi” trong cấu thành tội phạm tội Giao cấu với trẻ em theo Điều 115 Bộ luật hình sự. - Phân tích những bất cập còn tồn tại về lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật liên quan đến tội Giao cấu với trẻ em theo Điều 115 Bộ luật hình sự. - Kiến nghị giải pháp hoàn thiện thiện quy định của pháp luật hình sự cũng như nâng cao hiệu quả áp dụng đối với tội giao cấu với trẻ em. 6. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và mục lục, luận văn bao gồm ba chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về tội giao cấu với trẻ em. Chương 2: Quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 về tội giao cấu với trẻ em. Chương 3: Một số bất cập về lý luận, thực tiễn áp dụng và giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự cũng như nâng cao hiệu quả áp dụng đối với tội giao cấu với trẻ em. 6 Chương 1 MỘT SỐ VẦN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TỘI GIAO CẤU VỚI TRẺ 1.1. Khái niệm tội giao cấu với trẻ em Trong lịch sử lập pháp của Việt Nam cũng như trên thế giới, tội giao cấu với trẻ em là loại tội được quy định từ rất sớm. Tuy nhiên tại mỗi thời kỳ các quy định cụ thể về loại tội này là khác nhau. Trước hết cần làm rõ về khái niệm “trẻ em”. Trong pháp luật quốc tế, độ tuổi trẻ em được hiểu tương đối thống nhất là người dưới 18 tuổi. Tuy nhiên, trong các Công ước quốc tế như Tuyên bố của Hội quốc liên về quyền trẻ em năm 1924, Tuyên bố của Liên hợp quốc về quyền trẻ em năm 1959, Tuyên ngôn thế giới về quyền con người năm 1968, Công ước 138 của tổ chức Lao động quốc tế (ILO) năm 1976 về tuổi tối thiểu được làm việc, Công ước Liên hợp quốc về quyền trẻ em năm 1989 đã khẳng định việc áp dụng độ tuổi trẻ em của mỗi quốc gia có thể khác nhau, tùy thuộc tình hình thực tế của của mỗi nước có thể áp dụng về độ tuổi trẻ em trong nội luật. Ở Việt Nam, pháp luật quy định về độ tuổi trẻ em chính thức được đề cập trong một văn bản pháp quy sau khi Ủy ban thường vụ quốc hội ban hành Pháp lệnh về Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em ngày 14 tháng 11 năm 1979, trong đó quy định: “Trẻ em nói trong Pháp lệnh này gồm các em từ mới sinh đến 15 tuổi” (Điều 1). Đến năm 1991, Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em được ban hành tại Điều 1 đã nâng độ tuổi trẻ em lên đến dưới 16 tuổi: “Trẻ em quy định trong luật này là công dân Việt Nam dưới mười sáu tuổi” [19]. Độ tuổi này cũng được khẳng định lại tại Điều 1 Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em ban hành năm 2004. Như vậy trong pháp luật chuyên ngành, Việt Nam thừa nhận độ tuổi trẻ em được xã hội, pháp luật bảo vệ và chăm sóc là những công dân dưới 16 tuổi. Mặc dù quy định độ tuổi thấp hơn so với Côn 7 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ tư pháp (2008), Quốc triều hình luật – Những giá trị lịch sử và đương đại góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam, NXB Tư pháp, Hà Nội. 2. Bộ Y tế (2010), Y pháp học, NXB Giáo dục, Hà Nội. 3. Lê Cảm (2000), Các nghiên cứu chuyên khảo về phần chung Luật Hình sự, NXB Công an nhân dân, Hà Nội. 4. Lê Đăng Doanh (2000), “Một số điểm mới trong chương các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người trong Bộ luật hình sự năm 1999”, Tạp chí Luật học, (4), Hà Nội. 5. Nguyễn Ngọc Hòa (2010), Tội phạm và cấu thành tội phạm, NXB Công an nhân dân, Hà Nội. 6. Nguyễn Ngọc Hòa, Lê Thị Sơn (2006), Từ điển pháp luật hình sự, NBX Tư pháp, Hà Nội. 7. Lê Hương (2007), “Một số nét đặc trưng của lứa tuổi thanh niên”, Tạp chí Tâm lý học, Hà Nội. 8. Liên hợp quốc (1989), Công ước quốc tế về quyền trẻ em. 9. Trần Văn Luyện (biên soạn) (2000), Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 10. Vũ Nguyên (chủ biên) (2013), Chỉ dẫn áp dụng Bộ luật Hình sự, NXB Tư pháp. 11. Đinh Văn Quế (1997), “Người bị hại trong vụ án hình sự”, Tạp chí Tòa án nhân dân, (12), Hà Nội. 8 12. Đinh Văn Quế (2000), Tìm hiểu về hình phạt và quyết định hình phạt trong Luật hình sự Việt Nam, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 13. Đinh Văn Quế (2009), Bình luận khoa học về loại trừ trách nhiệm hình sự, NXB Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh. 14. Đinh Văn Quế (2011), Một số vấn đề khi áp dụng tình tiết phạm tội với trẻ em, Hà Nội. 15. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1985), Bộ luật Hình sự Việt Nam, Hà Nội. 16. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1991), Luật bảo vệ, chăm sóc, giáo dục trẻ em, Hà Nội. 17. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1994), Bộ luật Lao động Việt Nam, Hà Nội.. 18. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1999), Bộ luật Hình sự Việt Nam, Hà Nội. 19. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2004), Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em Việt Nam, Hà Nội. 20. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2006), Bộ luật Dân sự Việt Nam, Hà Nội. 21. Trường đại học Luật Hà Nội (2001), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam, Hà Nội. 22. Trường Đại học Luật Hà Nội (2010), Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam, tập 1, NXB CAND, Hà Nội. 23. Bùi Anh Tuấn, Hồ Thị Nệ (2010), Tìm hiểu các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm và danh dự con người, NXB Phụ nữ, Hà Nội. 24. Viện kiểm sát nhân dân quận Đống Đa (2012 - 2014), Hồ sơ vụ án Hình sự, Hà Nội. 9 25. Viện kiểm sát nhân dân quận Long Biên (2012 - 2013), Hồ sơ vụ án Hình sự, Hà Nội. 26. Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội (2010 - 2014), Báo cáo thống kê về các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người, Hà Nội. 27. Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Bắc Ninh (2010), Hồ sơ vụ án Hình sự, Bắc Ninh. 28. Nguyễn Như Ý (chủ biên) (2010), Đại từ điển tiếng Việt, NXB Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh.