Tóm tắt Luận án Bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên toà xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam

ia tố tụng trong mọi hoạt động và hành vi tố tụng theo luật định được tranh tụng trên cơ sở bình đẳng bằng lý lẽ dựa trên những chứng cứ, quy định pháp luật nhằm thực hiện chức năng buộc tội hoặc chức năng bào chữa, là cơ sở để TA giữ vai trò trung tâm, độc lập với chức năng tài phán ra phán quyết áp dụng pháp luật có hiệu lực thi hành, kết thúc quá trình giải quyết vụ án hình sự cụ thể. 2.1.1.2. Nội dung của nguyên tắc tranh tụng Nguyên tắc tranh tụng trong TTHS sự gồm hai nội dung: phân định rõ chức năng buộc tội, gỡ tội và tài phán tương ứng thuộc về bên buộc tội, bên bào chữa và Tòa án, trong đó chức năng tài phán không thể bao gồm cả việc buộc tội hay bào chữa; bảo đảm sự bình đẳng giữa bên buộc tội và bên bào chữa trong địa vị tố tụng cũng như trong việc sử dụng các phương tiện mà pháp luật cho phép để thực hiện chức năng của mình trong TTHS. 8 Những nội dung và đặc điểm của tranh tụng chỉ được thể hiện khi xuất hiện chức năng tài phán của phía trọng tài trong phiên tòa xét xử. 2.1.1.3. Khái niệm phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Trong TTHS, giai đoạn xét xử được coi là trọng tâm, và trong các cấp xét xử thì cấp sơ thẩm được xem là có vai trò quan trọng nhất bởi đây là giai đoạn mà toàn bộ vụ án và mọi vấn đề liên quan đến vụ án được xem xét lần đầu và quyết định. Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một giai đoạn của quá trình tố tụng, trong đó TA có thẩm quyền, sau khi nghiên cứu hồ sơ vụ án, lần đầu tiên đưa vụ án hình sự ra xét xử bằng phiên tòa nhằm xác định có hay không có tội phạm xảy ra, một người có phải là người phạm tội để từ đó đưa ra phán quyết bằng bản án, quyết định. Xét xử sơ thẩm là giai đoạn bắt buộc đối với quá trình giải quyết bất kỳ vụ án hình sự nào. Như vậy, xét xử sơ thẩm là việc TA xét xử lần đầu đối với toàn bộ vụ án, quyết định bị cáo có tội hay không có tội và áp dụng hình phạt, mức bồi thương thiệt hại (nếu có). 2.1.1.4. Khái niệm tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Mặc dù trong thực tiễn và khoa học pháp lý có nhiều quan điểm khác nhau về tranh tụng, song tranh tụng được thống nhất xem là một hoạt động trong quá trình TTHS. Tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là quá trình các bên tham gia tố tụng đưa ra quan điểm, chứng cứ của mình và tranh luận để làm sáng tỏ sự thật của vụ án trên cơ sở những chứng cứ không thể bác bỏ để hội đồng xét xử (HĐXX) phán quyết. 2.1.1.5. Khái niệm bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên toà xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Bảo đảm nguyên tắc tranh tụng nhằm bảo vệ quyền hạn và trách nhiệm của các chủ thể tham gia tố tụng; bảo đảm cho các bên có thể chủ động dùng các phương tiện pháp luật cho phép để thu thập và xuất trình chứng cứ chứng minh cho quan điểm của mình; chủ động xác định các vấn đề cần tìm hiểu, cần phải làm rõ để thuyết phục TA. Bảo đảm nguyên tắc tranh tụng mở ra cơ hội cho các bên tham gia tố tụng. Bên buộc tội, bên bào chữa đều có quyền chủ động xác định các vấn đề cần chứng minh, trên cơ sở đó có thể tự tiến hành điều tra, thu thập chứng cứ cần thiết, triệu tập nhân chứng để phản bác lại quan điểm của phía đối phương và khẳng định lý lẽ của mình trước tòa. Như vậy, bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là tạo các điều kiện cần và đủ nhằm bảo đảm hiện thực hóa nguyên tắc tranh tụng một cách nghiêm túc, triệt để tại phiên tòa xét 9 xử sơ thẩm vụ án hình sự; tạo điều kiện cho các bên tham gia tố tụng đưa ra quan điểm, chứng cứ và tranh luận để làm sáng tỏ sự thật của vụ án trên cơ sở những chứng cứ không thể bác bỏ, nhằm mục đích xác định sự thật khách quan của vụ án, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người có hành vi phạm tội, người bị hại và những người tham gia tố tụng khác, bảo vệ pháp chế, pháp luật, giám sát hoạt động tư pháp, bảo vệ công lý, tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật. 2.1.2. Đặc điểm bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Mô hình TTHS ở nước ta về cơ bản là mô hình TTHS thẩm vấn. Tuy nhiên, trong quá trình phát triển của nó, đã tiếp thu một số hạt nhân của mô hình TTHS tranh tụng, phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, cụ thể như sau: Một là, TTHS Việt Nam không coi vụ án hình sự là tranh chấp, xung đột giữa các bên, mà xem đó là hoạt động đã xâm hại đến trật tự công cộng, lợi ích chung của toàn xã hội và Nhà nước phải có trách nhiệm giải quyết ; tất cả các cơ quan và những người tham gia tố tụng đều có quyền và nghĩa vụ xác định sự thật vụ án. Hai là, TTHS Việt Nam xác định tìm kiếm sự thật vụ án bằng phương pháp điều tra, thẩm vấn kết hợp với phương pháp tranh tụng. Ba là, việc phân chia các chủ thể tố tụng dựa trên tiêu chí chức năng cơ bản của TTHS: chức năng buộc tội, chức năng bào chữa và chức năng xét xử; trên cơ sở đó hình thành các bên trong quan hệ tố tụng: bên buộc tội, bên bào chữa và bên trung lập. Bốn là, trong TTHS luôn tồn tại ba chức năng cơ bản, đó là buộc tội, bào chữa và xét xử. Vai trò, thẩm quyền của các chủ thể được phân định theo chức năng tố tụng là điều kiện quan trọng bảo đảm mục tiêu và hiệu quả của TTHS. Năm là, trong TTHS Việt Nam luôn tồn tại hồ sơ vụ án hình sự, và hồ sơ vụ án chỉ là căn cứ để buộc tội của bên buộc tội. 2.2. NỘI DUNG, VAI TRÒ, Ý NGHĨA BẢO ĐẢM NGUYÊN TẮC TRANH TỤNG TRONG PHIÊN TÒA XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ 2.2.1. Nội dung bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự 2.2.1.1. Bảo đảm về mặt pháp lý Bảo đảm về pháp lý từ Hiến pháp: Khoản 5, Điều 103 Hiến pháp 1992 sửa đổi, bổ sung năm 2013 đã quy định: “Nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được bảo đảm”. 10 Bảo đảm về pháp lý từ pháp luật TTHS: Pháp luật TTHS quy định rõ những nguyên tắc cơ bản của quá trình tố tụng; vai trò, vị trí, chức năng của các cơ quan tiến hành tố tụng (CQTHTT) và những người tham gia tố tụng tạo cơ sở pháp lý cho bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong TTHS. 2.2.1.2. Bảo đảm về cơ chế xét xử Bảo đảm cơ chế xét xử là bảo đảm hữu hiệu cho Tòa án THTT độc lập với các yếu tố bên ngoài để đưa ra phán quyết của mình một cách độc lập căn cứ vào các quy định cảu pháp luật và các chứng cứ đã được xem xét tại tòa; nhằm loại trừ tất cả các trường hợp gây tác động ảnh hưởng tới quá trình áp dụng pháp luật để giải quyết các vụ án hình sự. 2.2.1.3. Bảo đảm sự bình đẳng giữa bên buộc tội và bên bào chữa trong tranh tụng Trong TTHS, các chủ thể thuộc các bên khi tham gia tố tụng có trách nhiệm pháp lý và hành vi tương đương nhau. Địa vị ngang bằng giữa các bên được quy định chặt chẽ trong các quy phạm pháp luật TTHS; các bên được tham gia vào quá trình giải quyết vụ án ngay khi họ muốn và có được những phương tiện mà pháp luật cho phép như sự bảo đảm về khả năng trong việc thực hiện quyền của mình. Có sự bảo đảm đó mới có được sự bảo đảm duy trì công lý, bảo đảm các quyền cơ bản của từng chủ thể trong quá trình tham gia TTHS. Việc quy định chính xác và đầy đủ quyền và nghĩa vụ tố tụng của từng chủ thể của các bên cùng các điều kiện bảo đảm cho chúng được thực hiện là một trong những cơ chế bảo đảm nguyên tắc tranh tụng được tồn tại và thực hiện. Bảo đảm mọi người đều có quyền và nghĩa vụ như nhau khi tham gia tố tụng với cùng một tư cách, có nghĩa là sự bảo đảm cho tất cả những người tham gia tố tụng đều có quyền tham gia tố tụng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình trong vụ án hình sự và đều phải gánh vác những nghĩa vụ như nhau, không có sự phân biệt vai trò, vị trí, địa vị pháp lý. 2.2.1.4. Bảo đảm quyền bào chữa của bên gỡ tội Trong TTHS, quyền bào chữa (QBC) là toàn bộ các hành vi tố tụng của người bị buộc tội nhằm đưa ra các chứng cứ để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình được thực hiện trên cơ sở phù hợp với các quy định của pháp luật tố tụng. QBC của bị cáo cần được bảo đảm và tạo điều kiện để được thực hiện thông qua những quy định về quyền năng cụ thể cho người bị buộc tội trong Luật TTHS. Bảo đảm QBC của bên gỡ tội là một nội dung không thể thiếu trong bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong TTHS mà cụ thể là trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. 2.2.1.5. Bảo đảm hoạt động của tất cả những người tham gia tố tụng Mọi hoạt động của các chủ thể tham gia tố tụng đều nhằm xác định sự thật khách quan trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Chính vì vậy, cần thiết phải 11 tạo điều kiện đầy đủ về pháp lý như sự phân định rõ ràng thẩm quyền, trách nhiệm, nghĩa vụ của các chủ thể và những thủ tục tố tụng bình đẳng cũng như những bảo đảm về cơ sở vật chất để họ thực hiện các hoạt động theo đúng chức năng của mình theo quy định của pháp luật TTHS. Tạo điều kiện cho tất cả các chủ thể tham gia tố tụng đưa ra các luận điểm, chứng cứ, lý lẽ để chứng mình cho quan điểm của mình một cách công bằng trong tất cả các giai đoạn của quá trình tố tụng, đặc biệt là giai đoạn xét xử tại TA. Bên cạnh đó, cần bảo đảm để các chủ thể tham gia TTHS nhận thức rõ tính khách quan, tính chi phối của tranh tụng trong TTHS bởi đó chính là phương pháp tối ưu để tìm ra công lý. 2.2.1.6. Bảo đảm về các hoạt động hỗ trợ tư pháp Trong xu thế phát triển chung của xã hội, nhu cầu hỗ trợ pháp lý của người dân nói chung và nhu cầu được hỗ trợ pháp lý trong TTHS nói riêng của người dân ngày càng tăng lên. Để thực hiện nội dung bảo đảm các hoạt động hỗ trợ tư pháp, trước hết, cần tạo điều kiện cho việc tăng cường mạng lưới trợ giúp pháp lý, tư vấn pháp luật miễn phí cho người nghèo và nhóm đối tượng chính sách; mở rộng phạm vi bào chữa để đảm bảo các phiên tòa có sự tham gia của NBC ngày càng nhiều; mở rộng phạm vi các đối tượng được trợ giúp pháp lý miễn phí. Mặt khác, để bảo đảm tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm người yếu thế trong xã hội, Nhà nước cũng nên có những chính sách cụ thể và khả thi hơn trong việc xã hội hóa hoạt động trợ giúp pháp lý miễn phí cho họ; quy định rõ trách nhiệm của các Luật sư, văn phòng luật sư trong việc tham gia trợ giúp pháp lý cho người nghèo và nhóm đối tượng chính sách; tạo môi trường và cung cấp phương tiện làm việc hiệu quả ngày càng cao cho đội ngũ cộng tác viên tham gia trợ giúp pháp lý; đầu tư nghiên cứu cho phép các tổ chức chính trị xã hội thành lập các trung tâm trợ giúp pháp lý miễn phí cho người nghèo, đối tượng chính sách; đồng thời đầu tư phát triển ứng dụng phương tiện kỹ thuật cao và tạo điều kiện phát triển nguồn nhân lực hỗ trợ tư pháp theo hướng chuyên trách, chuyên nghiệp và tăng cường vai trò điều tiết của Nhà nước trong việc cung cấp dịch vụ pháp lý. 2.2.2. Vai trò, ý nghĩa của việc bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự 2.2.2.1. Vai trò của việc bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Vai trò của bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong TTHS được xem xét thông qua ba quy tắc cơ bản định hình cho mọi thủ tục trong hệ thống tranh tụng. Đó là: 12 - Quy tắc thủ tục bao gồm một loạt các quy định giúp các bên chuẩn bị chứng cứ trước khi bước vào xét xử và là thủ tục tư pháp hành chính để Tóa án xem xét các chứng cứ đã đủ cho việc mở phiên tòa xét xử sơ thẩm chính thức hay chưa nhằm tránh những thủ tục điều tra có thể không cần thiết tại tòa. - Quy tắc về chứng cứ nhằm bảo đảm sự thống nhất của các yếu tố trong hệ thống tranh tụng; ngăn chặn việc sử dụng những chứng cứ không đáng tin cậy gây tác động tiêu cực tới phán quyết của Tòa án trên cơ sở thông tin sai lệch. - Quy tắc điều chỉnh về đạo đức ứng xử của Luật sư, Thẩm phán, Bồi thẩm đoàn và những người có nghĩa vụ liên quan nhằm kiểm soát đội ngũ Luật sư của các bên và đội ngũ Thẩm phán, Điều tra viên trong khi áp dụng nguyên tắc tranh tụng. Như vậy, có thể khẳng định vai trò của bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong TTHS bao gồm: Một là, bảo đảm quyền con người, quyền công dân một cách tối đa. Hai là, bảo đảm cho hoạt động xét xử của Tòa án công khai, minh bạch, đúng người, đúng tội. Ba là, bảo đảm sự bình đẳng và tính hiệu quả trong hoạt động tranh tụng. 2.2.2.2. Ý nghĩa của việc bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự a. Ý nghĩa chính trị của việc bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Thứ nhất, bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự chứng tỏ quyền dân chủ của công dân và cơ chế tự do dân chủ ngày càng phát triển và mở rộng ở nước ta. Thứ hai, bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Thứ ba, bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là bảo đảm nguyên tắc của hoạt động tư pháp Nhà nước pháp quyền XHCN. b. Ý nghĩa xã hội của việc bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Bảo đảm tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự còn mang ý nghĩa xã hội sâu sắc, nó thể hiện chính sách nhân văn của Nhà nước ta trong cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung và trong quá trình giải quyết vụ án hình sự nói riêng. Cụ thể như sau: 13 Thứ nhất, nó biểu hiện tính nhân văn XHCN. Thứ hai, bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là biểu hiện của việc thực hiện dân chủ trong BLTTHS. Thứ ba, bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự của bị cáo góp phần tích cực vào việc bảo vệ pháp chế XHCN; giúp TA ra một bản án đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, tránh được việc chỉ thiên về buộc tội và xem xét một chiều, nâng cao uy tín của CQTHTT, củng cố lòng tin của nhân dân vào hệ thống tư pháp hình sự của Nhà nước ta. Thứ tư, bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự góp phần vào việc giáo dục và nâng cao ý thức pháp luật của bị cáo; những người tiến hành và tham gia tố tụng nói riêng cũng như quần chúng nhân dân nói chung. c. Ý nghĩa pháp lý của việc bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự không chỉ đơn thuần mang ý nghĩa chính trị, xã hội mà nó còn mang ý nghĩa pháp lý. Điều này được thể hiện ở những vấn đề sau: Thứ nhất, bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là thực hiện nguyên tắc cơ bản của BLTTHS, Nghị quyết số 08 và số 49, Hiến pháp 1992, sửa đổi bổ sung năm 2013. Thứ hai, bảo đảm tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự góp phần xác định sự thật khách quan của vụ án, bảo đảm trong quá trình tố tụng này sẽ không được lọt người phạm tội, không làm oan người vô tội, bảo đảm điều tra, truy tố, xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Thứ ba, bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là thức hiện chức năng cơ bản của BLTTHS. 2.3. CẢI CÁCH TƯ PHÁP VÀ YÊU CẦU, ĐIỀU KIỆN BẢO ĐẢM NGUYÊN TẮC TRANH TỤNG TRONG PHIÊN TÒA XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ 2.3.1. Cải cách tư pháp và yêu cầu bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự 2.3.1.1. Quan điểm, chủ trương cải cách tư pháp của Đảng Xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN là một trong những mục tiêu quan trọng của Đảng và Nhà nước ta, điều này đã được Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2013) khẳng định rõ tại Điều 2: “Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân”. Nhà nước pháp quyền XHCN 14 Việt Nam cần đáp ứng những yêu cầu chung của một nhà nước pháp quyền như: Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật và theo pháp luật; nội dung của pháp luật phải mang tính nhân văn sâu sắc, pháp luật phải vì con người, vì sự tiến bộ của xã hội, phản ánh và phù hợp với các quy luật phát triển khách quan của tự nhiên, xã hội và con người. Trong nhà nước pháp quyền, pháp luật giữ vị trí ngự trị trong tất cả các hoạt động của Nhà nước; quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân; sự tôn trọng và bảo vệ các quyền và tự do của con người được xem là giá trị cao quý nhất; tổ chức bộ máy nhà nước theo nguyên tắc phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Cải cách tư pháp trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN phải bảo đảm giữ vững và phát huy bản chất dân chủ, vì còn người và bảo vệ quyền con người của các cơ quan thực hiện quyền tư pháp. Trong yêu cầu cải cách tư pháp đối với hoạt động TTHS, bảo đảm nguyên tắc tranh tụng được xem là một trong những yêu cầu cải cách có tính đột phá. Việc bảo đảm nguyên tắc tranh tụng cần bám sát các quan điểm, chủ trương cải cách tư pháp trong các Nghị quyết của Đảng. 2.3.1.2. Yêu cầu bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự phải đáp ứng được các yêu cầu sau đây: Một là: Bảo đảm nguyên tắc tranh tụng đòi hỏi các quy định pháp luật phải xác định rõ ràng địa vị pháp lý của các bên tham gia tố tụng. Hai là: Bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong TTHS đòi hỏi hoàn thiện các quy định về thủ tục TTHS bảo đảm cho các bên tham gia tranh tụng quyền bình đẳng, các bên có quyền xét hỏi, tranh luận một cách khách quan, công bằng và bình đẳng. Ba là: Bảo đảm nguyên tắc tranh tụng đặt ra yêu cầu tiếp tục xây dựng và hoàn thiện các cơ quan tiến hành tố tụng, các cơ quan bổ trợ tư pháp với chức năng phù hợp với nguyên tắc tranh tụng. Bốn là: Bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong TTHS đặt ra nhiệm vụ phải tiếp tục nâng cao trình độ, nhận thức của người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng, bảo đảm cho họ có đủ năng lực chuyên môn thực hiện tốt việc tranh tụng tại phiên toà. Năm là: Bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong TTHS đòi hỏi phải có những bảo đảm vật chất cho quá trình tranh tụng. 15 2.3.2. Các điều kiện bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự 2.3.2.1. Bảo đảm về mặt pháp lý Thứ nhất, phải có các quy định pháp luật thể hiện một cách đầy đủ, nhất quán, rõ ràng trong phân định quyền và trách nhiệm, nghĩa vụ của các chủ thể tham gia tố tụng phù hợp với vị trí, vai trò theo yêu cầu tranh tụng. Thứ hai, các quy định thủ tục tố tụng bình đẳng, đặc biệt là tại phiên tòa, tạo điều kiện cho các bên tham gia tố tụng được xét hỏi, tranh luận một cách khách quan, công bằng và mở rộng phạm vi các vụ án có sự tham gia bắt buộc của luật sư. Thứ ba, quy định về khiếu nại, kháng cáo bản án, quyết định của các bên có hiệu lực như nhau. 2.3.2.2. Bảo đảm về mặt tổ chức Phân định rõ ràng chức năng của cơ quan điều tra (CQĐT), KSV (công tố) và TA, tạo điều kiện phát triển các tổ chức bổ trợ với chức năng hợp lý phù hợp với cơ chế tranh tụng. 2.3.2.3. Bảo đảm cơ sở vật chất, kinh phí cho quá trình tranh tụng Phòng xử án phải có cấu trúc phù hợp với mô hình tranh tụng với đầy đủ các thiết bị âm thanh, ánh sáng, hệ thống thông tin liên lạc, và cách bố trí, sắp xếp vị trí của các bên tại phiên tòa phù hợp bảo đảm không khí tố tụng bình đẳng, khách quan; tạo điều kiện cho các bên dễ dàng tiếp xúc trong quá trình tố tụng; cùng với hệ thống âm thanh, hình ảnh sao cho thuận tiện cho việc theo dõi phiên tòa. 2.3.2.4. Trình độ, năng lực, phẩm chất và trách nhiệm của Thẩm phán và những người tiến hành tố tụng Trình độ, năng lực, phẩm chất và trách nhiệm của Thẩm phán (TP) và những người tiến hành tố tụng là yếu tố bảo đảm cho cán cân đối tụng, bảo đảm giải quyết, xét xử các vụ án được giao theo thẩm quyền đúng đắn và khách quan. 2.3.2.5. Trình độ, năng lực, phẩm chất và trách nhiệm của luật sư và những người tham gia tố tụng khác Đội ngũ Luật sư đủ về số lượng và trình độ là điều kiện hết sức quan trọng bởi vì trong mô hình tố tụng tranh tụng, Luật sư có vai trò rất lớn, một mặt tham gia vào việc thu thập chứng cứ, góp phần tìm sự thật khách quan của vụ án, một mặt giúp bảo đảm các quyền cơ bản của bị can, bị cáo trong suốt quá trình tố tụng vụ án. Bên cạnh năng lực cần thiết, Luật sư còn phải có tư cách đạo đức tốt và tư cách đạo đức đó phải được bảo đảm duy trì bởi một chế định về đạo đức nghề nghiệp Luật sư hợp lý và có tính khả thi cao. Đây 16 cũng chính là yếu tố hết sức quan trọng bởi lẽ trong mô hình tố tụng tranh tụng, sự tác động của Luật sư tới kết quả của vụ án là rất lớn. 2.4. BẢO ĐẢM NGUYÊN TẮC TRANH TỤNG TRONG PHIÊN TÒA XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ Ở MỘT SỐ NƯỚC VÀ NHỮNG GỢI MỞ CHO VIỆT NAM Sự khảo sát vấn đề bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại Hoa Kỳ, Cộng hòa Pháp và Liên bang Nga cho thấy, trên thế giới hiện nay có hai xu hướng ngược nhau trong quan niệm về vai trò của TA. Có thể thấy rằng luật TTHS trên thế giới hiện nay khá đa dạng và có sự khác biệt rõ rệt, tuy nhiên, cùng với xu hướng hợp tác và hội nhập quốc tế sâu rộng thì các mô hình tố tụng dường như có xu hướng xích lại gần nhau, tiếp thu các giá trị tích cực của nhau; tạo ra các mô hình tố tụng linh hoạt, hiện đại; bảo đảm ngày càng tốt hơn các quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan trong TTHS; và việc phân biệt các mô hình tố tụng chỉ mang tính tương đối. Từ việc tìm hiểu vấn đề bảo đảm nguyên tắc tranh tụng của một số nước trên thế giới, có thể rút ra cho Việt Nam những bài học có giá trị tham khảo như: phát triển đội ngũ Luật sư, Công tố viên KSV và Điều tra viên (ĐTV) có năng lực; đồng thời xây dựng khung pháp lý rõ ràng, cụ thể và minh bạch trong điều chỉnh các vấn đề, các bước liên quan đến quá trình TTHS. Chương 3 THỰC TRẠNG BẢO ĐẢM NGUYÊN TẮC TRANH TỤNG TRONG PHIÊN TÒA XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ THEO YÊU CẦU CẢI CÁCH TƯ PHÁP Ở VIỆT NAM 3.1. KHÁI QUÁT QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM LIÊN QUAN ĐẾN BẢO ĐẢM NGUYÊN TẮC TRANH TỤNG TRONG PHIÊN TÒA XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ 3.1.1. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự trước khi ban hành Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 Từ khảo sát quá trình hình thành và phát triển về nguyên tắc tranh tụng và bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự; đánh giá những thành tựu, ưu điểm và tồn tại, hạn chế của pháp luật về bảo đảm nguyên tắc tranh tụng nhìn từ góc độ xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, có thể khẳng định rằng: Chủ tịch Hồ Chí Minh và Nhà nước đã rất quan tâm đến việc xây dựng hệ thống văn bản pháp luật trong đó có lĩnh vực TTHS. Sự ra đời của Hiến pháp 1946 và các sắc lệnh, pháp 17 lệnh sau này với những chế định, quy định trực tiếp cơ chế bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo và nhiệm vụ của CQĐT, VKS, TA trong quá trình TTHS, thể hiện rõ sự tiến bộ rõ nét của pháp luật TTHS Việt Nam. Đó cũng là yếu tố góp phần mở rộng cơ chế dân chủ trong TTHS cũng như bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị cáo. 3.1.2. Quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 liên quan đến bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự 3.1.2.1. Những ưu điểm, kết quả đạt được Bên cạnh việc kế thừa các quy định tiến bộ tại BLTTHS năm 1988, BLTTHS năm 2003 đã hoàn thiện dần các quy định bảo đảm tranh tụng trong TTHS. Thứ nhất, phân định cụ thể hơn về chức năng, nhiệm vụ của CQTHTT, khẳng định chức năng công tố của VKS, nhiệm vụ cụ thể của từng người THTT, quy định mới về nhiệm vụ quyền hạn trách nhiệm của Chánh án, Phó chánh án, Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân và Thư ký tòa án. Thứ hai, bổ sung đầy đủ hơn các quyền và nghĩa vụ của người tham gia tố tụng. Bên cạnh đó, BLTTHS năm 2003 cũng đã quy định bổ sung nghĩa vụ có mặt theo giấy triệu tập của CQĐT, VKS, TA đối với những người tham gia tố tụng. Thứ ba, BLTTHS năm 2003 đã quy định mở rộng quyền bào chữa của bị can, bị cáo về thời điểm NBC được tham gia tố tụng cũng như mở rộng quyền năng của NBC. Thứ tư, thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa được sửa đổi theo hướng cụ thể, chặt chẽ và đầy đủ hơn theo hướng nâng cao trách nhiệm của KSV thực hiện quyền công; mở rộng quyền của những người tham gia tố tụng bảo đảm việc tranh luận dân chủ, bình đẳng. Thứ năm, BLTTHS đã có những quy định mới nhằm bảo đảm tranh tụng bằng chính nghĩa vụ của CQTHTT và NBC. 3.1.2.2. Những điểm bất cập của pháp luật hiện hành về bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong tố tụng hình sự Bên cạnh những kết quả đã đạt được, pháp luật TTHS hiện hành vẫn còn bộc lộ nhiều bất cập, chưa tạo điều kiện bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong TTHS, gây ảnh hưởng không nhỏ tới phán quyết của TA. Một là, các nguyên tắc đặc trưng của thủ tục xét xử sơ thẩm còn những hạn chế. Hai là, sự có mặt của các bên tại phiên tòa còn bộc lộ một số tồn tại, làm giảm hiệu quả tranh tụng tại phiên tòa. 18 Ba là, quy đ