Tóm tắt Luận văn Điểm truy cập thông tin tại các thư viện Đại học trên địa bàn Hà Nội - Trần Đức Hòa

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ---------------------------------- TRẦN ĐỨC HÒA ĐIỂM TRUY CẬP THÔNG TIN TẠI CÁC THƯ VIỆN ĐẠI HỌC TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN - THƯ VIỆN Hà Nội - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN TRẦN ĐỨC HÒA ĐIỂM TRUY CẬP THÔNG TIN TẠI CÁC THƯ VIỆN ĐẠI HỌC TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN – THƯ VIỆN Chuyên ngành: Khoa học Thư viện Mã số: 603220 Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Viết Nghĩa XÁC NHẬN HỌC VIÊN ĐÃ CHỈNH SỬA THEO GÓP Ý CỦA HỘI ĐỒNG Giáo viên hướng dẫn TS. Nguyễn Viết Nghĩa Chủ tịch Hội đồng chấm Luận văn PGS.TS. Trần Thị Minh Nguyệt XÁC NHẬN CỦA HỘI ĐỒNG BẢO VỆ LUẬN VĂN Luận văn đã được tác giả bổ sung, chỉnh sửa theo Quyết nghị của Hội đồng chấm luận văn thạc sỹ chuyên ngành Khoa học Thư viện gồm những nội dung sau: - Phân tích kỹ hơn các yếu tố ảnh hưởng ở chương 2 - Phân tích sâu hơn các giải pháp - Hoàn chỉnh các lỗi hình thức CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG PGS.TS. Trần Thị Minh Nguyệt LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào trước đó. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về sản phẩm của mình. Tác giả Trần Đức Hòa LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đề tài luận văn “Điểm truy cập tại các thư viện đại học trên địa bàn Hà Nội” tác giả đã nhận được sự giúp đỡ và hướng dẫn của nhiều tập thể và cá nhân. Trước hết, tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban Lãnh đạo Nhà trường cùng các Quý thầy cô giảng dạy chuyên ngành Thông tin – Thư viện tại trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn đã tận tình giảng dạy, truyển đạt kiến thức và tạo điều kiện cho tác giả trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu đề tài. Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến giáo viên hướng dẫn, TS. Nguyễn Viết Nghĩa, người đã tận tình hướng dẫn và động viên giúp đỡ trong quá trình tác giả thực hiện và hoàn thành Luận văn. Xin trân trọng cảm ơn các đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả có thể hoàn thành tốt Luận văn. Tác giả xin cảm ơn gia đình, bạn bè, người thân đã luôn bên cạnh động viên, khích lệ tác giả trong suốt quá trình học tập cũng như nghiên cứu Luận văn. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả Trần Đức Hòa 1 MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ..........................................................................4 MỞ ĐẦU ...........................................................................................................5 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI .........................................................................5 2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ...............................................................................6 3. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU .........................................................7 4. GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU ............................................................................8 5. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ..........................................................8 6. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .........................................................................8 7. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ ỨNG DỤNG CỦA ĐỀ TÀI ...........................................9 8. DỰ KIẾN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ....................................................................9 9. CẤU TRÚC LUẬN VĂN: ............................................................................... 10 CHƢƠNG 1: VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ĐIỂM TRUY CẬP THÔNG TIN TẠI CÁC THƢ VIỆN ĐẠI HỌC TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI .................. 11 1.1. KHÁI NIỆM CƠ BẢN ................................................................................ 11 1.1.1. Khái niệm điểm truy cập ................................................................ 11 1.1.2. Điểm truy cập thông tin trong hoạt động thư viện ........................ 11 1.2. VAI TRÒ CỦA ĐIỂM TRUY CẬP THÔNG TIN TRONG HOẠT ĐỘNG THƢ VIỆN .. 13 1.2.1. Đối với việc tổ chức thông tin ........................................................ 13 1.2.2. Đối với việc tra cứu tìm tin ............................................................ 14 1.3. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN CHẤT LƢỢNG CÁC ĐIỂM TRUY CẬP THÔNG TIN .................................................................................................... 15 1.3.1. Chính sách của thư viện ................................................................. 15 1.3.2. Công cụ tạo dựng điểm truy cập và các chuẩn nghiệp vụ ............. 16 1.3.3. Trình độ chuyên gia ....................................................................... 17 1.3.4. Quy trình tổ chức tạo lập và sử dụng điểm truy cập ..................... 18 1.3.5. Hạ tầng công nghệ thông tin.......................................................... 19 1.3.6. Trình độ người sử dụng điểm truy cập thông tin ........................... 20 2 1.4. CÁC TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ CHẤT LƢỢNG ĐIỂM TRUY CẬP THÔNG TIN ........ 21 1.4.1. Tính chính xác ................................................................................ 21 1.4.2. Tính đầy đủ .................................................................................... 22 1.4.3. Tính tiện lợi .................................................................................... 23 1.4.4. Tính phù hợp .................................................................................. 25 1.4.5. Tính hiện đại .................................................................................. 26 1.5. KHÁI QUÁT VỀ CÁC THƢ VIỆN ĐẠI HỌC TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI .............. 27 1.5.1. Khái quát về nguồn lực thông tin của các thư viện đại học .......... 27 1.5.2. Đặc điểm người dùng tin ............................................................... 28 1.5.3. Đặc điểm nhu cầu tin ..................................................................... 29 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG ĐIỂM TRUY CẬP THÔNG TIN TẠI CÁC THƢ VIỆN ĐẠI HỌC TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI ........................... 34 2.1. CÁC ĐIỂM TRUY CẬP THÔNG TIN CỦA CÁC THƢ VIỆN ĐẠI HỌC TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI ........................................................................................... 34 2.1.1. Tên tác giả ...................................................................................... 34 2.1.2. Nhan đề .......................................................................................... 36 2.1.3. Các yếu tố xuất bản ....................................................................... 37 2.1.4. Ký hiệu phân loại ........................................................................... 38 2.1.5. Từ khóa .......................................................................................... 39 2.1.6. Chủ đề ............................................................................................ 40 2.2. CÁC CÔNG CỤ HỖ TRỢ TRONG VIỆC TẠO DỰNG CÁC ĐIỂM TRUY CẬP THÔNG TIN .................................................................................................... 41 2.2.1. Bảng phân loại tài liệu ................................................................... 41 2.2.2. Bộ từ khóa ...................................................................................... 42 2.2.3. Bảng đề mục chủ đề ....................................................................... 44 2.2.4. Quy tắc biên mục ........................................................................... 45 3 2.3. ĐÁNH GIÁ CHẤT LƢỢNG TỔ CHỨC CÁC ĐIỂM TRUY CẬP THÔNG TIN TẠI CÁC THƢ VIỆN ĐẠI HỌC TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI ............................................. 46 2.3.1. Chính xác ....................................................................................... 46 2.3.2. Đầy đủ ............................................................................................ 49 2.3.3. Tiện lợi ........................................................................................... 51 2.3.4. Phù hợp .......................................................................................... 53 2.3.5. Hiện đại .......................................................................................... 55 2.4. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG TỔ CHỨC ĐIỂM TRUY CẬP THÔNG TIN TẠI CÁC THƢ VIỆN ĐẠI HỌC TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI: ............................................ 56 2.4.1. Ưu điểm .......................................................................................... 56 2.4.2. Hạn chế .......................................................................................... 57 2.4.3. Nguyên nhân .................................................................................. 58 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG & HIỆU QUẢ TỔ CHỨC ĐIỂM TRUY CẬP TẠI CÁC THƢ VIỆN ĐẠI HỌC TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI ............................................................................ 59 3.1. CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG ĐIỂM TRUY CẬP ....................... 59 3.1.1. Kiểm soát tính nhất quán cho hệ thống điểm truy cập ..................... 59 3.1.2. Nâng cao trình độ cán bộ xử lý tài liệu - tạo dựng điểm truy cập ... 60 3.2. CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG CÁC ĐIỂM TRUY CẬP ...... 60 3.2.1. Mở rộng các điểm truy cập hiện đại .............................................. 60 3.2.2. Đào tạo người dùng tin .................................................................. 63 KẾT LUẬN .................................................................................................... 66 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................... 67 PHỤ LỤC 1: DANH MỤC CÂU HỎI DÀNH CHO NGƢỜI DÙNG TIN ........ 71 PHỤ LỤC 2: DANH MỤC CÁC THƢ VIỆN ĐẠI HỌC ĐƢỢC KHẢO SÁT TRỰC TUYẾN ........................................................................................................ 74 4 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Thuật ngữ viết tắt Thuật ngữ đầy đủ Ý nghĩa 1. AACR Anglo-America Cataloging Rule Quy tắc biên mục Anh - Mỹ 2. DDC Dewey Decimal Classification Khung phân loại thập tiến Dewey 3. FRBR Functional requirements for bibliographic records Các yêu cầu chức năng cho biểu ghi thƣ mục 4. IFLA International federation of library associations and institutions Hiệp hội thƣ viện thế giới 5. LCSH Library Congress Subject Heading Bảng đề mục chủ đề của Thƣ viện quốc hội Mỹ 6. MARC Machine Readable Cataloging Khổ mẫu biên mục đọc máy 7. OPAC Online Public Access Cataloge Mục lục công cộng truy cập trực tuyến 5 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Điểm truy cập là phƣơng tiện để ngƣời dùng tin tiếp cận với biểu ghi thƣ mục của tài liệu, nhờ đó tìm kiếm đƣợc tài liệu, thỏa mãn nhu cầu tin. Việc tổ chức các điểm truy cập (bao gồm cả hình thức và nội dung) ngày nay gắn liền với phần mềm quản trị và đặc biệt là hệ thống các công cụ trực tuyến mà cơ quan thông tin - thƣ viện sử dụng nhƣ website, OPAC hay mạng xã hội Facebook. Đảng và Nhà nƣớc đã xác định phát triển giáo dục, trong đó có giáo dục đại học là quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dƣỡng nhân tài đồng thời tạo điều kiện cho các cơ sở giáo dục tổ chức nghiên cứu, ứng dụng, phổ biến khoa học, công nghệ; kết hợp đào tạo với nghiên cứu khoa học. Khả năng tiếp cận nguồn tài nguyên thông tin khoa học đóng một vai trò không nhỏ trong việc thực hiện nhiệm vụ này. Nói cách khác, cần có những hệ thống điểm truy cập đƣợc tổ chức tốt phục vụ cho những đối tƣợng ngƣời dùng có nhu cầu tin đa dạng và phức tạp trong môi trƣờng đại học. Google và các máy tìm tin trực tuyến cùng với những tiện ích không thể phủ nhận của chúng khiến ngƣời dùng tin có xu hƣớng lãng quên các tài nguyên thƣ viện và các bộ máy tra cứu đi kèm. Tình trạng này thƣờng đƣợc lí giải dựa trên sự hạn chế của vốn tài liệu thƣ viện hay văn hóa đọc của giới trẻ. Tuy nhiên, cần có một nghiên cứu nhìn nhận lại chính xác khả năng của các thƣ viện trong việc mang các điểm truy cập mà mình tạo ra tới cho ngƣời dùng tin - điều mà các đối trọng kể trên hiện đang làm rất tốt. Nghiên cứu phƣơng thức tổ chức điểm truy cập tại các thƣ viện đại học chính là giải quyết những vấn đề còn tồn tại giữa tính đa dạng, phức tạp của nhu cầu tin với năng lực của hệ thống điểm truy cập. 67 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO STT Tài liệu tiếng Việt Trích dẫn 1. Vũ Thúy Bình (1994), Lý thuyết sử dụng ngôn ngữ từ khóa tiếng Việt trong quá trình tin học hóa hoạt động của các cơ quan thông tin thư viện, Trƣờng Đại học Văn hóa Hà Nội. [1] 2. Chan L.M. (2014), Kỹ năng biên mục & phân loại, Thế giới, Hanoi. [14] 3. (2010). Chuẩn nghiệp vụ thƣ viện - thông tin. 74. [26] 4. Danh bạ websites các trƣờng Đại học và Học viện. < DAI-HOC-KHU-VUC-PHIA- BAC_C236_D6260.htm#.Vq0XjpBM7Ll>, accessed: 10/18/2016. [13] 5. Nguyễn Văn Hành (2006). Vấn đề lập tiêu đề mô tả cho tên tác giả cá nhân ngƣời Việt Nam. Tạp chí Thư viện Việt Nam, 4. [23] 6. Trần Đức Hòa (2011). Điểm truy cập từ góc nhìn khái quát hóa. Hội thảo Sự nghiệp Thông tin - Thư viện Việt Nam: Đổi mới và hội nhập quốc tế, Hanoi, Đại học Quốc gia Hà Nội. [20] 7. Hung W.-H. and ChanLin L.-J. (2015). Development of Mobile Web for the Library. Procedia - Soc Behav Sci, 197(February), 259-264. [10] 8. Nghiêm Xuân Huy (2010). Kiến thức thông tin - nhìn từ góc độ phát triển ngành thƣ viện Việt Nam. < thuc-thong-tin-nhin-tu-goc-do-phat-trien-nganh-thu-vien-viet- nam/1320>, accessed: 10/19/2015. [29] 9. Cao Minh Kiềm (2010). Giới thiệu nguyên tắc biên mục mới. . [16] 68 STT Tài liệu tiếng Việt Trích dẫn 10. Vũ Thị Hồng Luyến (2008), Khảo sát việc định từ khóa tại trung tâm thông tin tư liệu- thư viện học viện Báo chí và tuyên truyền, Trƣờng Đại học Văn hóa Hà Nội. [3] 11. Vũ Dƣơng Thúy Ngà (1994), Nghiên cứu về phương pháp định chủ đề tài liệu và triển vọng áp dụng ngôn ngữ tìm tin theo chủ đề ở Việt Nam, Trƣờng Đại học Văn hóa Hà Nội. [2] 12. Vũ Dƣơng Thúy Ngà (2008). Để hƣớng tới sự chuẩn hoá trong công tác định từ khoá và định chủ đề tài liệu ở Việt Nam. Tạp chí Thư viện Việt Nam, 3. [25] 13. Vũ Dƣơng Thúy Ngà (2010). Khảo cứu và đánh giá về các bộ từ khóa và từ điển từ khóa đƣợc sử dụng trong định từ khóa tài liệu ở Việt Nam hiện nay. Tạp chí Thư viện Việt Nam, 1. [27] 14. (2009), Phân loại tài liệu và tổ chức bộ máy tìm tin theo ký hiệu phân loại tại Trung tâm Thông tin - Thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội, Trƣờng Đại học Văn hóa Hà Nội. [4] 15. Trần Thị Qúy (2014), Cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng Bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng Thư viện đại học Việt Nam, . [22] 16. Taylor A.G. (2014), Tổ chức thông tin, Thế giới, Hanoi. [18] 17. Nguyễn Văn Thiên (2008), Nghiên cứu thực trạng áp dụng khung phân loại thư viện Quốc hội Hoa Kỳ tại thư viện trường đại học Bách Khoa Hà Nội, Trƣờng Đại học Văn hóa Hà Nội. [5] 18. Thƣ viện Quốc gia Việt Nam ra mắt Bộ Từ khóa 2012. < nam-ra-mat-bo-tu-khoa-2012.html>, accessed: 10/18/2015. [28] 69 STT Tài liệu tiếng Việt Trích dẫn 19. Bùi Thanh Thủy (2005), Đánh giá việc sử dụng ngôn ngữ từ khóa tại thư viện trường đại học sư phạm Hà Nội I, Trƣờng Đại học Văn hóa Hà Nội. [6] 20. Nguyễn Thị Thanh Vân (2000), Khảo sát việc sử dụng ngôn ngữ từ khóa tại thư viện Quốc gia Việt Nam, Trƣờng Đại học Văn hóa Hà Nội. [7] 21. Lê Văn Viết (2014). Về ngôn ngữ tìm tin tiền kết hợp và hậu kết hợp. . [24] STT Tài liệu tiếng Anh Trích dẫn 1. Becher M. (2015). Factors Impacting Library Visibility on Academic Institution Home Pages. J Acad Librariansh. [8] 2. Behnert C. and Lewandowski D. (2015). Ranking Search Results in Library Information Systems — Considering Ranking Approaches Adapted From Web Search Engines. J Acad Librariansh. [11] 3. Bowen J. and Rochkind J. (2007). “Access point” as Identifiers. . [15] 4. ChanLin L.-J. and Su Y.-R. (2015). Assessing Information Needs and Interaction Needs for Library Facebook. Procedia - Soc Behav Sci, 191, 319-322. [12] 5. Chen Y.-H. and Chengalur-Smith I. (2015). Factors influencing students‟ use of a library Web portal: Applying course- integrated information literacy instruction as an intervention. Internet High Educ, 26, 42-55. [9] 70 STT Tài liệu tiếng Anh Trích dẫn 6. Hung W.-H. and ChanLin L.-J. (2015). Development of Mobile Web for the Library. Procedia - Soc Behav Sci, 197(February), 259-264. [10] 7. (2009). Statement of International Cataloguing Principles. Library (Lond), 90(February 2008), 1-15. [17] 8. Svenonius E. (2000), The Intellectual Foundation of Information Organization, . [19]