Tóm tắt Luận văn Pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất qua thực tiễn áp dụng tại địa bàn quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội

vi không gian và thời gian, luận văn nghiên cứu các quy định về BT, HT về đất và tài sản, hỗ trợ và TĐC cho HGĐ, cá nhân khi NNTHĐ qua thực tiễn áp dụng tại địa bàn quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội từ khi LĐĐ năm 2003 có hiệu lực đến nay (2010). 5. Phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành luận văn, tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau: - Phương pháp duy vật biện chứng và phương pháp duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin nhằm nghiên cứu vấn đề trong trạng thái vận động biến đổi không ngừng và trong mối quan hệ tổng thể tác động qua lại giữa hiện tượng nghiên cứu với các hiện tượng khác, đồng thời các hiện tượng nghiên cứu luôn được xem xét trong quá trình từ hình thành đến phát triển qua các giai đoạn lịch sử khác nhau. Bên cạnh đó, tôi cũng dựa trên tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước trong điều kiện xây dựng kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN) để làm sáng tỏ nội dung nghiên cứu của luận văn. Cùng với những phương pháp trên, tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau đây: - Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp: Thông tin thứ cấp được thu thập chủ yếu là các quy định của cơ quan nhà nước ở Trung ương, của UBND thành phố Hà Nội, UBND quận Tây Hồ và các cơ quan liên ngành về BT, HT và TĐC khi NNTHĐ. Nguồn thông tin này được thu thập chủ yếu qua Công báo, các trang web của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Đồng thời, tôi cũng thông qua các quyết định, báo cáo, ý kiến chỉ đạo của UBND thành phố Hà Nội, các cơ quan liên ngành, Ban chỉ đạo giải phóng mặt bằng (GPMB) thành phố, UBND quận Tây Hồ và thông qua các công trình, bài viết, tạp chí, internetđể lấy thông tin, số liệu liên quan đến pháp luật và thực trạng áp dụng pháp luật về bồi thường khi NNTHĐ tại địa bàn quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội từ khi Luật Đất đai năm 2003 có hiệu lực đến nay. - Phương pháp tổng hợp, phân tích: Phương pháp này được được sử dụng để tổng hợp và phân tích các quy định của pháp luật về bồi thường khi NNTHĐ, cũng như các thông tin về thực tiễn áp dụng. Phương pháp này còn được sử dụng để có được các nhận xét, đánh giá trình bày trong luận văn. - Phương pháp thống kê: Phương pháp này được sử dụng nhằm xử lý các tài liệu, các số liệu mà tôi thu thập trong quá trình khảo sát thực tiễn áp dụng pháp luật về bồi thường khi NNTHĐ. Qua đó, tôi có được các số liệu, thông tin tin cậy trình bày trong luận văn. - Phương pháp điều tra xã hội học: Phương pháp này chủ yếu được thực hiện bằng cách phỏng vấn trực tiếp một số cán bộ lãnh đạo UBND quận Tây Hồ, các cán bộ tham gia trực tiếp lập phương án BT, HT và TĐC của Tổ chức phát triển quỹ đất thuộc Ban chỉ đạo GPMB thành phố Hà Nội và Ban BT, HT và TĐC quận Tây Hồ, một số chuyên gia trong lĩnh vực pháp luật về bồi thường khi NNTHĐ, người bị THĐ, nhà đầu tư Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng các phương pháp: diễn dịch, quy nạp, so sánh, logic...để nghiên cứu và làm sáng tỏ nội dung của luận văn. 6. Những đóng góp mới về khoa học và thực tiễn của luận văn Các kết quả nghiên cứu của luận văn có thể là nguồn tài liệu tham khảo cần thiết và đáng tin cậy đối với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong hoạt động ban hành, sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật đất đai liên quan tới lĩnh vực bồi thường khi NNTHĐ. Đồng thời, luận văn còn có giá trị tham khảo hữu ích trong công tác giảng dạy và học tập môn học LĐĐ tại các cơ sở đào tạo cũng như trong hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật đất đai nói chung và pháp luật về bồi thường khi NNTHĐ nói riêng. Bên cạnh đó, các giải pháp mà học viên đưa ra có thể được các cơ quan, tổ chức và cá nhân có thẩm quyền tham khảo và ứng dụng vào thực tiễn công tác bồi thường, GPMB, hỗ trợ và TĐC. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. Chương 2: Thực tiễn áp dụng pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất tại địa bàn quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội. Chương 3: Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất nhìn từ góc độ thực tiễn. Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BỒI THƯỜNG KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT 1.1. Các vấn đề cần xác định, giải quyết trong việc xây dựng các văn bản pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất 1.1.1. Các thiệt hại cần xem xét, xác định khi Nhà nước thu hồi đất để bồi thường, hỗ trợ Thứ nhất, thiệt hại về công sức đầu tư, mất quyền khai thác và hưởng các lợi ích từ đất đai; Thứ hai, thiệt hại về tài sản là thành quả lao động và kết quả đầu tư vào đất; Thứ ba, thiệt hại về chi phí đầu tư vào đất đến thời điểm NNTHĐ vẫn chưa thu hồi được; Thứ tư, thiệt hại do ngừng việc, ngừng sản xuất kinh doanh; Thứ năm, các thiệt hại vô hình mà người bị THĐ phải gánh chịu. 1.1.2. Giải quyết hài hòa về lợi ích giữa Nhà nước, người bị thu hồi đất và người được hưởng lợi từ việc thu hồi đất của Nhà nước Về phía Nhà nước: tiến hành THĐ là nhằm phân phối lại quỹ đất cho phù hợp với mục tiêu quốc phòng, an ninh và phát triển kinh tế- xã hội, thực hiện vai trò điều tiết các lợi ích kinh tế của các chủ thể liên quan đến việc THĐ, chủ yếu thông qua các chính sách tài chính về đất đai. Về phía người được hưởng lợi từ việc THĐ (nhà đẩu tư (NĐT), các tổ chức, cá nhân khác): NĐT có lợi ích liên quan đến chi phí lập dự án đầu tư, chi phí liên quan đến BT, HT và TĐC cho người bị THĐ, các khoản đóng góp cho Nhà nước và xã hội. Nhà nước cần xác lập cơ chế và có các chế tài ràng buộc trách nhiệm của NĐT để tránh hiện tượng vì lợi ích của mình, NĐT làm phương hại đến lợi ích hợp pháp của người bị THĐ. Với người SDĐ gần khu vực có đất bị thu hồi, Nhà nước cần có cơ chế điều tiết một phần giá trị tăng thêm từ đất mà không phải do người SDĐ đầu tư mang lại, nhằm tăng nguồn thu ngân sách Nhà nước và hạn chế tối đa sự bất bình đẳng giữa các chủ thể SDĐ với nhau. Về phía người bị THĐ: cần nhận thức đầy đủ về lợi ích chung mang lại cho cộng đồng từ việc THĐ của Nhà nước và phải có trách nhiệm bàn giao mặt bằng đúng thời hạn. 1.2. Khái niệm bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất 1.2.1. Về cách hiểu thuật ngữ “bồi thường”, cụm từ “bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất” Khoản 6, Điều 4, LĐĐ năm 2003 đưa ra cách giải thích: “Bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất bị thu hồi cho người bị thu hồi đất”. Có thể thấy, thuật ngữ “bồi thường” từ LĐĐ năm 2003 đến nay, thể hiện hàm ý là quan hệ BT ngang giá và sòng phẳng. 1.2.2. Đặc điểm và tính chất của việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất 1.2.2.1. Đặc điểm của việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất Về đối tượng được bồi thường, là những chủ thể SDĐ: HGĐ, cá nhân, tổ chức trong nước, tổ chức nước ngoài, cộng đồng dân cư, cơ sở tôn giáo, người Việt Nam định cư ở nước ngoài về đầu tư tại Việt Nam, khi thỏa mãn các điều kiện theo quy định của pháp luật. Về phạm vi bồi thường, chỉ khi NNTHĐ để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và phát triển kinh tế, người SDĐ mới được BT. Bên cạnh đó, tùy từng trường hợp Nhà nước sẽ thực hiện các chính sách HT và thực hiện TĐC cho người bị THĐ. Về giá đất bồi thường, Nhà nước chủ động trong việc xác định giá đất BT dựa trên các căn cứ khoa học và tôn trọng giá đất trên thị trường trong điều kiện bình thường của thửa đất. Các phương pháp tiến hành, kết hợp phương pháp hành chính và phương pháp thỏa thuận. Ngoài ra, cần sử dụng tổng hợp nhiều phương pháp như: phương pháp tuyên truyền, giáo dục, thuyết phục và phương pháp kinh tế 1.2.2.2. Tính chất của việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất Tính phức tạp, đất đai thực sự đóng vai trò rất quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội. Đất nông nghiệp, tập trung chủ yếu ở khu vực nông thôn và là tư liệu sản xuất không thể thiếu được trong sản xuất nông nghiệp. Đối với đất ở, nhất là tại khu vực đô thị, được xem là quyền tài sản có giá trị lớn, đặc biệt là đối với các chủ thể sản xuất - kinh doanh. Tính đa dạng, khi NNTHĐ để giao cho các dự án đầu tư có nhu cầu SDĐ được diễn ra trên các khu vực hành chính với điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và trình độ dân trí khác nhau và mục đích SDĐ sau BT cũng rất khác nhau. 1.2.3. Ý nghĩa của việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất Thứ nhất, đảm bảo chia sẻ lợi ích và bù đắp những thiệt hại cho các chủ thể SDĐ, đồng thời nhanh chóng ổn định đời sống, sản xuất, tạo việc làm và thu nhập ổn định cho người bị THĐ. Thứ hai, nâng cao nhận thức về tầm quan trọng, ý nghĩa nhân văn cũng như tính chất phức tạp của việc BT khi NNTHĐ của các nhà quản lý, của chính quyền địa phương. Bên cạnh đó, thông qua thực tiễn thi hành việc BT khi NNTHĐ “đội ngũ cán bộ làm công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư có năng lực và có nhiều kinh nghiệm ngày càng đông đảo; sự chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn của công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư giữa các bộ, ban, ngành có các dự án đầu tư ngày càng được mở rộng và có hiệu quả”. Thứ ba, tìm ra lời giải hợp lý cho bài toán “lợi ích ba bên” là Nhà nước- Người bị THĐ - Người nhận lại quyền SDĐ đã thu hồi trong quá trình thực hiện việc BT khi NNTHĐ. Thứ tư, BT khi NNTHĐ đã góp phần chuyển đổi cơ cấu nền kinh tế, chuyển đổi nghề nghiệp cho người bị THĐ, nhất là đối với người nông dân. 1.3. Quan niệm về hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất 1.3.1. Hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất Khoản 7, Điều 4, LĐĐ năm 2003 quan niệm: “Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước giúp đỡ người bị thu hồi đất thông qua đào tạo nghề mới, bố trí việc làm mới, cấp kinh phí để di dời đến địa điểm mới”. 1.3.2. Tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất Khoản 3, Điều 42, LĐĐ năm 2003 chỉ nêu: “Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương lập và thực hiện các dự án tái định cư trước khi thu hồi đất để bồi thường bằng nhà ở, đất ở cho người bị thu hồi đất ở phải di chuyển chỗ ở. Khu tái định cư được quy hoạch chung cho nhiều dự án trên cùng một địa bàn và phải có điều kiện phát triển bằng hoặc tốt hơn nơi cũ. Trường hợp không có khu tái định cư thì người bị thu hồi đất được bồi thường bằng tiền và được ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở thuộc sở hữu của Nhà nước đối với khu vực đô thị; BT bằng đất ở đối với khu vực nông thôn, trường hợp giá trị quyền sử dụng đất ở bị thu hồi lớn hơn đất ở được bồi thường thì người bị thu hồi đất được bồi thường bằng tiền đối với phần chênh lệch đó”. Quan niệm TĐC được hiểu: trách nhiệm của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc lập và thực hiện các dự án mới về nhà ở, đất ở với điều kiện phát triển bằng hoặc tốt hơn nơi cũ cho người bị THĐ ở phải di chuyển chỗ ở, giúp người bị THĐ nhanh chóng ổn định đời sống và sản xuất. 1.3.2. Phân biệt giữa hỗ trợ, tái định cư với bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất Về nguyên tắc, BT khi NNTHĐ thực hiện theo nguyên tắc BT toàn bộ giá trị quyền SDĐ đối với diện tích đất bị thu hồi khi thỏa mãn điều kiện được BT, BT toàn bộ thiệt hại về tài sản gắn liền với đất cho người SDĐ, BT thiệt hại về chi phí đầu tư vào đất, BT thiệt hại do ngừng việc hoặc bị ngưng trệ quá trình sản xuất và BT các thiệt hại vô hình xảy ra khi NNTHĐ. Còn HT và TĐC, Nhà nước lại căn cứ vào: mức độ khó khăn về đời sống và sản xuất, vấn đề đào tạo và chuyển đổi nghề nghiệp, về điều kiện nhân khẩu, tình hình không còn chỗ ởđể Nhà nước xem xét HT và bố trí, thực hiện TĐC cho người bị THĐ. Về nội dung, khi NNTHĐ sẽ BT giá trị quyền SDĐ đối với diện tích đất bị thu hồi, các tài sản gắn liền với đất, các chi phí đầu tư vào đất, các thiệt hại do ngừng việc hoặc bị ngưng trệ quá trình sản xuất và các thiệt hại vô hình xảy ra khi NNTHĐ, các thiệt hại này phát sinh trực tiếp từ việc THĐ của Nhà nước gây ra. Ngược lại, đối tượng của HT và TĐC lại là việc Nhà nước giải quyết các hệ quả tiếp theo nảy sinh sau BT. Về vị trí, vai trò, BT khi NNTHĐ đóng vai trò trung tâm và có tính chất quyết định trực tiếp đến quyền lợi của người bị THĐ, Nhà nước có nghĩa vụ BT ngang giá và sát với giá thị trường cho người SDĐ những thiệt hại hữu hình và vô hình phát sinh trực tiếp từ hoạt động THĐ. Với HT lại khác, đây một giải pháp nằm trong BT, nó đóng vai trò bù đắp vào khoảng trống mà các quy định về BT còn thiếu, chưa hoàn thiện và không vươn tới được chức năng của BT. Còn TĐC là việc Nhà nước BT về đất, các tài sản gắn liền với đất và các chi phí di chuyển, ổn định cuộc sống của những người bị THĐ phải di chuyển chỗ ở, do đó TĐC giữ vai trò là yếu tố trợ giúp các quy định về BT được áp dụng triệt để và có tính khả thi cao. Chương 2 THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƯỜNG KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TẠI ĐỊA BÀN QUẬN TÂY HỒ, THÀNH PHỐ HÀ NỘI 2.1. Cơ sở pháp lý thực hiện việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất tại địa bàn quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội từ khi có Luật Đất đai năm 2003 đến nay 2.1.1. Nguyên tắc thực hiện bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại địa bàn quận Tây Hồ 2.1.1.1. Nguyên tắc thực hiện bồi thường, hỗ trợ về đất 2.1.1.2. Nguyên tắc thực hiện bồi thường, hỗ trợ về tài sản 2.1.1.3. Nguyên tắc thực hiện bố trí tái định cư 2.1.2. Phạm vi và đối tượng được bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội từ khi có Luật Đất đai năm 2003 đến nay 2.1.2.1. Phạm vi được bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Tây Hồ Căn cứ vào Khoản 1, Điều 38; Điều 39 và Điều 40, LĐĐ năm 2003; Điều 36, Nghị định (NĐ) số 181/2004/NĐ-CP (trừ Điểm đ, Khoản 1 và Điểm b Khoản 2); Điều 1, NĐ số 197/2004/NĐ-CP; Điểm đ và e, Khoản 3, Điều 2, NĐ số 17/2006/NĐ-CP; Điều 34 và Điều 35, NĐ số 84/2007/NĐ-CP thì việc BT, HT và TĐC trong phạm vi cả nước nói chung và trên địa bàn quận Tây Hồ nói riêng chỉ áp dụng trong trường hợp NNTHĐ để sử dụng vì mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, phát triển kinh tế. 2.1.2.2. Đối tượng được bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội Căn cứ Điều 2, LĐĐ năm 2003; Điều 2, NĐ số 197/2004/NĐ-CP; Điều 2, NĐ số 84/2007/NĐ-CP; Điều 2, NĐ số 69/2009/NĐ-CP và Điều 2, Quyết định (QĐ) số 108/2009/QĐ-UBND thì đối tượng được BT, HT và TĐC khi NNTHĐ trên địa bàn quận Tây Hồ, bao gồm: Một là, tổ chức, cộng đồng dân cư, cơ sở tôn giáo, HGĐ, cá nhân trong nước, người Việt Nam định cư ở nước ngoài, tổ chức, cá nhân nước ngoài đang SDĐ bị NNTHĐ (gọi chung là người bị THĐ); Hai là, người bị THĐ bị thiệt hại tài sản gắn liền với đất bị thu hồi, được BT đất, tài sản, được HT và bố trí TĐC khi đất đang sử dụng và tài sản gắn liền với đất thuộc phạm vi thu hồi như đã trình bày tại Mục 2.2.2.1 nêu trên. 2.2. Thực tiễn áp dụng các quy định bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại địa bàn quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội từ khi có Luật Đất đai năm 2003 đến nay 2.2.1. Thực tiễn áp dụng các quy định bồi thường, hỗ trợ về đất và những vấn đề đặt ra Thông qua việc nghiên cứu thực tiễn áp dụng các quy định về điều kiện được BT, HT về đất; thực tiễn xác định căn cứ pháp lý để áp dụng BT, HT về đất; thực tiễn áp dụng các quy định về trình tự, thủ tục THĐ, BT, HT, TĐC và giá đất tính BT, HT khi NNTHĐ qua các vụ việc cụ thể, tôi rút ra một số nhận xét sau đây: - Về ưu điểm: việc thực hiện BT, HT về đất tại địa bàn quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội từ khi LĐĐ năm 2003 có hiệu lực đến nay, về cơ bản là đúng đắn và thống nhất theo LĐĐ năm 2003, các Nghị định hướng dẫn thi hành và các văn bản hướng dẫn cụ thể của UBND thành phố Hà Nội. Nhờ đó, việc thực hiện BT, HT về đất đạt được những kết quả tích cực như: thời gian BT, HT được rút ngắn, dự án nhanh chóng được triển khai, các quyền và lợi ích của người bị THĐ, lợi ích hợp pháp của NĐT cũng như lợi ích của Nhà nước ngày càng được quan tâm, bảo vệ và đảm bảo thực hiện, giảm bớt được tình trạng khiếu nại kéo dài, khiếu nại tập thể từ phía người bị THĐ, góp phần không nhỏ trong việc ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội, phát triển kinh tế và góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý của Nhà nước về đất đai. Thêm vào đó, thông qua môi trường thực tiễn, các quy định của pháp luật về BT khi NNTHĐ ngày càng được quy định rõ ràng, chi tiết hơn, góp phần đảm bảo tính thống nhất, tính đồng bộ giữa các văn bản quy phạm pháp luật của Trung ương với chính quyền địa phương. - Về khó khăn, vướng mắc: Thứ nhất, thực tiễn xác định đối tượng và điều kiện được BT, HT về đất trong thời gian qua gặp không ít khó khăn, vướng mắc, thậm chí có trường hợp đã xác định sai đối tượng hoặc sai điều kiện được BT, HT. Thứ hai, hiện nay, giá đất do UBND thành phố Hà Nội quy định, công bố và áp dụng vào ngày 1 tháng 1 hàng năm được áp dụng để làm căn cứ BT, HT về đất, nhưng giá đất vẫn còn nhiều bất cập, chưa phản ánh được lợi ích của các bên trong quá trình SDĐ. Thứ ba, từ ngày 01/07/2004 đến nay, liên quan đến lĩnh vực BT khi NNTHĐ, đã có tới cả trăm văn bản quy phạm pháp luật khác nhau điều chỉnh, từ các cơ quan nhà nước ở Trung ương đến các văn bản quy phạm pháp luật của UBND thành phố Hà Nội, đó là chưa kể một số văn bản mang tính chất đặc thù khi triển khai các dự án cụ thể. Mặt khác, có một số quy định tại các văn bản quy phạm pháp luật của các cơ quan nhà nước ở Trung ương lại cứng nhắc, không tạo cơ chế linh hoạt cho địa phương, không phù hợp với hoàn cảnh thực tế của địa phương, thậm chí không thực hiện được. Thứ tư, việc lập và thực hiện QH, KHSDĐ tại địa bàn quận Tây Hồ từ khi có LĐĐ năm 2003 đến nay, nhìn chung vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của công tác quản lý nhà nước về đất đai nói chung và công tác BT, GPMB khi NNTHĐ nói riêng. Thứ năm, liên quan đến trình tự thủ tục THĐ, BT, HT và TĐC nói chung và BT, HT về đất nói riêng vẫn còn tồn tại tình trạng thiếu công khai, minh bạch và ở mức độ nào đó là sự áp đặt, tùy tiện của các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền thu hồi, BT, HT và TĐC. Trong luận văn, học viên đã chỉ ra nguyên nhân của những bất cập, thiếu sót và vi phạm pháp luật trong việc áp dụng các quy định BT, HT về đất tại địa bàn quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội. 2.2.2. Thực tiễn áp dụng các quy định bồi thường, hỗ trợ về tài sản và những vấn đề đặt ra Từ việc nghiên cứu thực tiễn áp dụng các quy định BT nhà ở, nhà và các công trình gắn liền với đất; thực tiễn áp dụng các quy định về BT, HT di chuyển mồ mả; thực tiễn áp dụng các quy định BT, HT đối với cây trồng, qua các tình huống cụ thể, học viên xin nêu ra một số nhận xét sau đây: - Về ưu điểm: về cơ bản việc thực hiện các quy định BT, HT về tài sản khi NNTHĐ tại địa bàn quận Tây Hồ, Hà Nội là đúng đắn, đồng bộ và thống nhất theo tinh thần của LĐĐ năm 2003, các văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn thi hành của các cơ quan nhà nước ở Trung ương và của thành phố Hà Nội. Mặt khác các quy định BT, HT về tài sản hiện hành so với các quy định trước đây ngày càng được quy định rõ ràng, chi tiết và hoàn thiện hơn. Qua đó, góp phần bảo vệ ngày càng tốt hơn các quyền và lợi ích hợp pháp của người bị THĐ và đảm bảo các lợi ích của Nhà nước, của xã hội và của NĐT trong quá trình thực hiện việc BT khi NNTHĐ. - Về khó khăn, vướng mắc: Thứ nhất, đơn giá nhà ở, nhà tạm, vật kiến trúc do UBND thành phố Hà Nội quy định làm căn cứ BT, HT thường thấp hơn rất nhiều so với số tiền thực tế mà người bị THĐ bỏ ra để xây dựng nhà ở, nhà tạm, vật kiến trúc mới có diện tích, mục đích, chất lượng và tiêu chuẩn kỹ thuật tương tự, nhất là trong điều kiện nền kinh tế bị lạm phát, chưa kể trường hợp nhà, công trình xây dựng khác lại không được BT theo đơn giá xây dựng mới của nhà, công trình có tiêu chuẩn kỹ thuật tương đương với nhà, công trình bị thiệt hại. Thứ hai, Khoản 3, Điều 18, NĐ số 197/2004/NĐ-CP quy định trường hợp nhà, công trình khác gắn liền với đất được xây dựng sau khi QH, KHSDĐ công bố mà không được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép xây dựng thì không được bồi thường. Tuy nhiên, việc lập và công bố QH, KHSDĐ cũng như việc công bố công khai QH xây dựng đô thị còn nặng tính hình thức, thậm chí có nơi còn xem việc công bố QH là “đặc quyền” thuộc về cơ quan có thẩm quyền lập QH, KHSDĐ và QH xây dựng đô thị. Không chỉ vậy, việc cắm mốc giới quy hoạch (cắm mốc chỉ giới đường đỏ, chỉ giới xây dựng, ranh giới khu vực cấm xây dựng ngoài thực địatheo hồ sơ cắm mốc đã được phê duyệt) trên thực địa chưa được tiến hành hoặc chưa kịp thời sau khi QH, KHSDĐ và QH xây dựng đô thị được xét duyệt. Thứ ba, việc BT di chuyển mồ mả trong thực tế cũng gặp nhiều bất cập do hiện nay dân số tại các đô thị tăng nhanh, trong khi quỹ đất dành cho việc mở rộng các khu nghĩa địa tập trung phục vụ cho việc tập kết mồ mả đối với các dự án đầu tư mà có sự di chuyển mồ mả trên địa bàn thành phố Hà Nội nói chung và quận Tây Hồ nói riêng ngày càng bị co hẹp hoặc một số dự án có số lượng mồ mả di chuyển lớn còn chưa chủ động để chuẩn bị trước về quỹ đất. Để cởi được nút thắt trong BT, GPMB, LĐĐ năm 2003 và các văn bản hướng dẫn thi cho phép người bị THĐ tự lo liệu chỗ chôn cất thì Nhà nước sẽ BT, HT bằng tiền, nhưng lại chưa có quy định cụ thể, rõ ràng về cơ chế giám sát quá trình thực hiện việc chôn cất, cũng như chưa xử lý nghiêm các vi phạm cam kết việc tự lo liệu di chuyển mồ mả của người bị THĐ. Thứ tư, mức BT đối với cây trồng hàng năm tính bằng giá trị sản lượng của vụ thu hoạch đó, giá trị sản lượng của vụ thu hoạch được tính theo năng suất của vụ cao nhất trong 3 năm trước liền kề của cây trồng chính tại địa phương và giá trung bình tại thời điểm thu hồi (Khoản 1, Điều 24, NĐ số 197/2004/NĐ-CP). Thế nhưng, LĐĐ năm 2003 và các văn bản hướng dẫn thi hành lại không nêu cụ thể cấp nào có thẩm quyền xác định cây trồng chính của địa phương, nếu thẩm quyền này thuộc về UBND cấp huyện thì tại địa bàn quận Tây Hồ cũng rất khó xác định trong những loại cây trồng như lúa, rau xanh, các loài hoaloại cây nào là cây trồng chính. Vì vậy, đây là một quy định không hợp lý và rất khó áp dụng, nhất là đối với những địa phương thuộc khu vực đô thị như quận Tây Hồ. Bên cạnh đó, đơn giá BT, HT về cây trồng, hoa màu hiện nay nhìn chung còn thấp và chưa sát với giá bán cây trồng trên thị trường, nhất là các cây trồng có giá trị kinh tế cao như: đào, cây cau vua, cau lùn, vạn tuế, bách... Ngoài ra, việc quy định trường hợp cây trồng chưa thu hoạch nhưng có thể di chuyển được đến địa điểm khác thì được BT chi phí di chuyển và thiệt hại thực tế do phải di chuyển, phải trồng lại (Khoản 3, Điều 24, NĐ số 197/2004/NĐ-CP), cũng là quy định không khả thi vì LĐĐ năm 2003 không quy định cụ thể mức BT tối đa trong trường hợp này, quận Tây Hồ hiện đang áp dụng QĐ số 108/2009/QĐ-UBND, theo đó UBND Quận căn cứ vào thực tế để quyết định mức HT thiệt hại và chi phí di chuyển nhưng mức HT tối đa không quá 30% mức BT (Khoản 2, Điều 36). 2.2.3. Thực tiễn áp dụng các chính sách hỗ trợ và những vấn đề đặt ra Nghiên cứu các vụ việc cụ thể về chính sách hỗ trợ, tôi nhận thấy những ưu điểm, hạn chế, vướng mắc trong việc thực hiện chính sách hỗ trợ khi NNTHĐ như sau: - Về ưu điểm: về cơ bản UBND quận Tây Hồ đã triển khai thực hiện các quy định về chính sách hỗ trợ là đúng đắn và thống nhất theo đúng tinh thần của LĐĐ năm 2003 và các văn bản hướng dẫn thi hành của các cơ quan nhà nước ở Trung ương và của UBND thành phố Hà Nội. Bên cạnh đó ta cũng thấy rằng, các chính sách hỗ trợ hiện nay, nhất là khi NĐ số 69/2009/NĐ-CP ra đời so với trước khi có LĐĐ năm 2003 đã mềm dẻo, linh hoạt, cởi mở hơn. Trên cơ sở đó, các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền và NĐT thực hiện BT, GPMB được thuận lợi hơn, đồng thời các quyền và lợi ích của người bị THĐ được đảm bảo tốt nhất. - Về hạn chế, vướng mắc: Thứ nhất, quy định chính sách HT thuê nhà tạm cư khi áp dụng vào thực tiễn là rất khó khăn vì mức tiền HT rất thấp, trong khi giá thuê nhà trọ thực tế cao hơn rất nhiều, nhất là đối với khu vực nội thành, nội thị. Không những thế, giữa QĐ số 18/2008/QĐ-UBND và QĐ số 108/2009/QĐ- UBND chỉ cách nhau một thời gian rất ngắn, nhưng mức HT chênh lệch rất lớn, từ mức HT tối đa 1800.000 đồng/hộ/tháng (QĐ số 18/2008/QĐ- UBND) lên mức 3.000.000 đồng/hộ/tháng (QĐ số 108/2009/QĐ-UBND). Do đó, nhiều trường hợp thuộc đối tượng áp dụng của QĐ số 18/2008/QĐ- UBND nhưng chưa nhận tiền HT đã làm đơn khiếu nại đòi tăng tiền, thậm chí một số HGĐ, cá nhân cố tình không bàn giao đất và nhà nhằm tạo sức ép với chính quyền và NĐT. Thứ hai, theo quy định hiện hành, việc áp dụng chính sách HT ổn định đời sống căn cứ vào đối tượng