Bài giảng Dịch tễ học cơ bản - Suy diễn nguyên nhân

Nguyễn Đỗ Nguyên Bộ Môn Dịch Tễ Khoa Y Tế Công Cộng Đại Học Y Dược TP. HCM SUY DIỄN NGUYÊN NHÂN Dịch Tễ Học Cơ Bản _ Đại Học 1 Xác định ý nghĩa cuả nguyên nhân gây bệnh trên quan điểm dịch tễ học. Hiểu khái niệm của nguyên nhân cần, nguyên nhân đủ, và nguyên nhân thành phần Liệt kê và áp dụng 5 tiêu chí để phán đoán một sự kết hợp trong một nghiên cứu y học là nhân quả. Suy Diễn Nguy ê n Nh â n Mục Ti ê u B à i Giảng 2 ột mục tiêu hàng đầu của dịch tễ học là lượng giá được rằngmột sự kết hợp giữa phơi nhiễm và bệnhlà có tính nhân quả. M Suy Diễn Nguy ê n Nh â n Kh á i Niệm Nguy ê n Nh â n 3 T á c nh â n T ú c chủ M ô i trường Suy Diễn Nguy ê n Nh â n Kh á i Niệm Nguy ê n Nh â n – Tam Gi á c Dịch Tễ 4 Suy Diễn Nguy ê n Nh â n Kh á i Niệm Nguy ê n Nh â n – Đ ò n C â n Dịch Tễ T á c nh â n T ú c chủ M ô itrường 5 Bệnh Lao Nguyên nhân ? M. tuberculosis Nhiễm M. tuberculosis Hậu quả ? Bệnh Lao ? Suy Diễn Nguy ê n Nh â n Kh á i Niệm Nguy ê n Nh â n Nguyên nhân cuả Bệnh Lao là gì? 6 Một sự kiện, một điều kiện, hoặc một  đặc tính giữ một vai trò thiết yếu trong  việc tạo ra sự xuất hiện cuả bệnh  (Rothman) Suy Diễn Nguy ê n Nh â n Kh á i Niệm Nguy ê n Nh â n 7 Tất cả trường hợp bệnh phải tiếp xúc với nó Không có  Không bệnh Có Vi rút sởi Không chắc có bệnh Suy Diễn Nguy ê n Nh â n Nguy ê n Nh â n Cần  8 Tất cả trường hợp tiếp xúc  với nó phải có bệnh Có Vi rút dại Có bệnh Suy Diễn Nguy ê n Nh â n Nguy ê n Nh â n Đủ  9 Sự đ ô ng đ ú c (xa hậu quả) Di truyền Chủng ngừa Suy dinh dưỡng Yếu tố nguy cơ cuả bệnh lao T ú c chủ cảm thụ (gần hậu quả) Cơ chế cuả bệnh lao Phơi nhiễm với Vi Tr ù ng Lao và phản ứng Xâm lấn mô Nhiễm tr ù ng BỆNH LAO Suy Diễn Nguy ê n Nh â n Nguy ê n Nh â n Cần v à Đủ của Bệnh Lao 10 Xác định vi trùng lao Sử dụng kháng sinh 400 1838 Tỉ lệ chết / 100.000 d â n 200 300 100 0 1860 1880 1900 1920 1940 1960 1980 Suy Diễn Nguy ê n Nh â n Ứng Dụng của Kh á i Niệm Nguy ê n Nh â n Tử vong của bệnh lao 11 Sự đ ô ng đ ú c T ú c chủ cảm thụ (gần hậu quả) (xa hậu quả) Di truyền Chủng ngừa Suy dinh dưỡng Yếu tố nguy cơ cuả bệnh lao Cơ chế cuả bệnh lao Phơi nhiễm với Vi Tr ù ng Lao và phản ứng Xâm lấn mô Nhiễm tr ù ng BỆNH LAO Suy Diễn Nguy ê n Nh â n Ứng Dụng của Kh á i Niệm Nguy ê n Nh â n 12 Kh ô ng cần x á c định mọi nguy ê n nh â n  th à nh phần Ức chế bất kỳ một nguy ê n nh â n th à nh phần Bỏ h ú t thuốc l á  Giảm ung thư phổi Suy Diễn Nguy ê n Nh â n Ứng Dụng của Kh á i Niệm Nguy ê n Nh â n Trong ph ò ng bệnh 13 Mầm bệnh phải hiện diện trong mỗi ca bệnh Mầm bệnh phải được phân lập và nuôi cấy  trong môi trường Mầm bệnh phải gây ra bệnh đặc thù khi  chủng vào một động vật cảm nhiễm Mầm bệnh rồi sẽ được phân lập và xác định  từ động vật đó Suy Diễn Nguy ê n Nh â n Định Đề Koch 14 Bằng chứng trực tiếp nhất, mạnh nhất Nghiên cứu thực nghiệm khó làm Bằng chứng thực nghiệm ít có Suy Diễn Nguy ê n Nh â n Bằng Chứng Thực Nghiệm 15 Sức mạnh cuả sự kết hợp Suy Diễn Nguy ê n Nh â n 9 Ti ê u Ch í của Hill Hút thuốc lá tăng nguy cơ ung thư phổi OR = 4 OR = 1,2 OR = 300 Hút thuốc lá tăng nguy cơ ung thư thận Nhiễm HBV tăng nguy cơ ung thư gan 16 Mối liên hệ thời gian Suy Diễn Nguy ê n Nh â n 9 Ti ê u Ch í của Hill Tỉ lệ nghiện ma túy / học vấn cấp 1-2 = 25% Tỉ lệ nghiện ma túy / học vấn ≥ 3 = 5% Nghiên cứu cắt ngang Học vấn thấp nghiện ma túy nhiều hơn Nghiện ma túy bỏ học sớm hơn 17 Khuynh độ liều – đáp ứng Uống rượu tăng nguy cơ sinh con nhẹ cân Không uống – Uống ít Suy Diễn Nguy ê n Nh â n 9 Ti ê u Ch í của Hill OR = 1,2 Uống vừa OR = 1,5 Uống nhiều OR = 2 18 Khuynh độ liều – đáp ứng Vận động thể lực giảm nguy cơ bệnh mạch vành Không – Ít vận động Suy Diễn Nguy ê n Nh â n 9 Ti ê u Ch í của Hill OR = 2 Vận động vừa OR = 0,62 Vận động nhiều OR = 0,30 19 Suy Diễn Nguy ê n Nh â n 9 Ti ê u Ch í của Hill Tính hằng định Hút thuốc lá tăng nguy cơ bệnh mạch vành Những nghiên cứu bệnh-chứng OR = 2,8 - 6 Những nghiên cứu đoàn hệ RR = 3 – 5,5 20 Suy Diễn Nguy ê n Nh â n 9 Ti ê u Ch í của Hill Hợp lý về mặt sinh học Sự chặt chẽ của bằng chứng Uống rượu vừa phải Tăng HDL Giảm nguy cơ bệnh mạch vành 21 Suy Diễn Nguy ê n Nh â n 9 Ti ê u Ch í của Hill Tính đặc hiệu Bằng chứng thực nghiệm Vi trùng uốn ván  Bệnh uốn ván Ức chế β giảm nguy cơ nhồi máu cơ tim Mạnh nhưng không nhiều 22 Suy Diễn Nguy ê n Nh â n 9 Ti ê u Ch í của Hill Loại suy Kathmandu là thủ đô của A. Pháp B. Đức C. Mexico D. Nepal 23 Suy Diễn Nguy ê n Nh â n 9 Ti ê u Ch í của Hill Loại suy (Analogy) Thalidomide gây dị tật bẩm sinh Thalidomide là thuốc an thần, tác dụng  trên thần kinh trung ương Paroxetine là thuốc chống trầm cảm, tác  dụng trên thần kinh trung ương Paroxetine có thể gây dị tật bẩm sinh 24 Sức mạnh cuả sự kết hợp Mối liên hệ thời gian Khuynh độ liều – đáp ứng Tính hằng định Hợp lý về mặt sinh học Suy Diễn Nguy ê n Nh â n Những Ti ê u Ch í của Hill 25