Bài giảng Thân não, tiểu não - Hoàng Minh Tú

THÂN NÃO, TIỂU NÃO ThS. Hoàng Minh Tú MỤC TIÊU 1. Mô tả vị trí, hình thể ngoài và hình thể trong của hành não 2. Mô tả vị trí, hình thể ngoài và hình thể trong của cầu não 3. Mô tả vị trí, hình thể ngoài và hình thể trong của trung não 4. Mô tả vị trí, hình thể ngoài và hình thể trong của tiểu não. 5. Mô tả não thất tư. ĐẠI CƯƠNG Phần não sau phát triển với thành lưng bị toác rộng hình trám (để tạo thành não thất IV) được gọi là trám não. Trám não bao gồm hành não, cầu não và tiểu não vây quanh não thất IV. Mặt khác cầu não, hành não, trung não lại nằm trên một trục nên chúng được gọi chung là thân não. HÀNH NÃO Hành não nhỏ nhưng là phần rất quan trọng của hệ thần kinh vì chứa các trung tâm quan trọng như trung tâm hô hấp, trung tâm tim mạch, trung tâm chế tiết và chuyển hoá. Ở dưới, hành não liên tục với tuỷ sống, ở trên liên tục với cầu não. Mặt ngoài hành não có các khe và rãnh giống như ở tuỷ sống. Các khe rãnh này chia dọc mỗi nửa hành não thành ba phần: - Phần trước là một khối lồi nằm kề với khe giữa - trước gọi là tháp hành. - Phần bên nằm giữa rãnh bên - trước và rãnh bên - sau, nửa dưới của phần này giống như thừng bên ở tuỷ sống nhưng nửa trên phình to thành trám hành. Đoạn rãnh bên - trước nằm trước trám hành là rãnh trước trám, nơi chui ra của thần kinh hạ thiệt (dây XII). Đoạn rãnh bên - sau nằm sau trám hành là rãnh sau trám, nơi chui ra của các thần kinh thiệt hầu (dây IX), lang thang (dây X) và phụ (dây XI). - Đầu trên hành não ngăn cách với cầu não bằng rãnh hành - cầu, có các thần kinh vận nhãn ngoài (dây VI), mặt (dây VII) và tiền đình ốc tai (dây VIII) đi ra. KHE GIỮA RÃNH TRƯỚC TRÁM CẦU NÃO THÁP HÀNH TRÁM HÀNH RÃNH SAU TRÁM RÃNH BÊN TRƯỚC RÃNH BÊN SAU RÃNH HÀNH CẦU VI VII VIII IX X XI XII HÀNH NÃO Phần sau hành não nằm giữa rãnh bên - sau và rãnh giữa - sau: ở phía dưới có bó chêm và củ chêm, bó thon và củ thon; ở phía trên có cuống tiểu não dưới. CUỐNG TN TRÊN, GIỮA CUỐNG TN DƯỚI RÃNH GIỮA SAU RÃNH BÊN SAU CỦ THON BÓ THON CỦ CHÊM BÓ CHÊM CẦU NÃO • Là phần tiếp theo của hành não, ngăn cách với hành não bởi rãnh hành cầu. Phía trên, cầu não ngăn cách với cuống đại não (trung não) bởi rãnh cầu cuống. • Giữa mặt trước cầu não có rãnh nền chứa động mạch nền, ở hai bên có thần kinh sinh ba (dây V). RÃNH CẦU CUỐNG CẦU NÃO RÃNH HÀNH CẦU V1,2,3 CUỐNG NÃO RÃNH NỀN CẦU NÃO Mặt trước cầu não nằm trên mỏm nền xương chẩm, mặt sau ngăn cách với tiểu não bởi thất não IV. NỀN X. CHẨM TIỂU NÃO NÃO THẤT IV CẦU NÃO • Ðặc trưng của cầu não là các sợi chạy ngang ở mặt trước, rồi ra sau tạo thành hai cuống tiểu não giữa để nối với tiểu não. CUỐNG TN GIỮA CÁC SỢI CHẠY NGANG CỦ CHÊM TRUNG NÃO • Nối tiếp cầu não ở dưới và gian não ở trên, mặt ngoài có thần kinh vận nhãn (dây III), ròng rọc (dây IV) chui ra. Trung não chia làm hai phần: • Phần bụng là cuống đại não RÃNH CẦU CUỐNG CẦU NÃO RÃNH HÀNH CẦU V1,2,3 CUỐNG NÃO RÃNH NỀN TRUNG NÃO  Phần lưng là mái trung não, ở đây có củ não sinh tư: hai gò não trên và hai gò não dưới. Gò trên là trung tâm dưới vỏ của thị giác nối với thể gối ngoài qua cánh tay gò trên. Gò dưới là trung tâm dưới vỏ của thính giác nối với thể gối trong qua cánh tay gò dưới.  Giữa hai phần có cống não nối giữa não thất III và não thất IV. CUỐNG TN TRÊN, GIỮA CUỐNG TN DƯỚI RÃNH GIỮA SAU RÃNH BÊN SAU CỦ THON BÓ THON CỦ CHÊM BÓ CHÊM TIỂU NÃO • Tiểu não nằm trong hố sọ sau, ngăn cách với mặt dưới sau của đại não bởi lều tiểu não. Mặt dưới và sau nằm trên hố tiểu não của trai chẩm, mặt trước dính vào thân não bởi ba đôi cuống tiểu não: trên, giữa và dưới; đồng thời ngăn cách với hành não và cầu não bởi não thất IV. • KT 5 x 6 x 10 cm, nặng 140 - 150 gr, nam nặng hơn nữ. NÃO THẤT IV LỀU TIỂU NÃO CUỐNG TIỂU NÃO LƯỠI I TT TRƯỚC II CỤC X LƯỠI GÀ IX THÁP VIII CỦ VII B CHẾCH VI LÁ VII A TT SAU III ĐỈNH TRƯỚC IV ĐỈNH SAU V THÙY NHỘNG BC TIỂU NÃO KHE SAU BÊN KHE PHỤ (SAU HẠNH NHÂN) KHE NGANG KHE CHÍNH (SƠ CẤP) THÙY ĐUÔI THÙY MỎ THÙY NHUNG NHÂN TT TRUNG TÂM (H II, III) TT VUÔNG (H IV, V) TT ĐƠN (H VI) TT BÁN NGUYỆT MỎ (TRÊN) (H VII A) TT BÁN NGUYỆT ĐUÔI (DƯỚI) (H VII B) TT HAI BỤNG (HAI THÂN) (H VIII) TT HẠNH NHÂN (H IX) TT NHUNG (H X) TIỂU NÃO NHÂN NÚT NHÂN RĂNG NHÂN CẦU NHÂN MÁI VỎ TIỂU NÃO: CHẤT XÁM CHẤT TRẮNG: THỂ TỦY TIỂU NÃO Cuống tiểu não là đường dẫn truyền từ ngoài vào và từ tiểu não đi ra: Cuống tiểu não trên nối tiểu não với trung não chứa các sợi từ nhân răng và nhân xen tới nhân đỏ và đồi thị. Cuống tiểu não giữa nối tiểu não với cầu não chứa các sợi trục từ các nhân cầu đi vào tiểu não. Cuống tiểu não dưới nối tiểu não với hành não, chứa các sợi trục từ các nhân trám dưới và tuỷ sống đi vào vỏ tiểu não. NHÂN NÚT NHÂN RĂNG NHÂN CẦU CUỐNG TN TRÊN BẮT CHÉO CUỐNG TN TRÊN NÃO THẤT IV Não thất IV là một khoang hình trám chứa dịch não tủy, nằm sau hành não, cầu não và trước tiểu não; có hai thành và bốn góc: THÀNH SAU: mái não thất IV. PHẦN TRÊN: màn tuỷ trên, hình tam giác. Hai cạnh bên dính vào hai cuống tiểu não trên Góc trên gắn vào rãnh giữa hai gò não dưới và được gọi là hãm màn tuỷ trên. Cạnh dưới dính vào đầu trước của nhộng tiểu não. CUỐNG TN TRÊN MÀN TỦY TRÊN HÃM MÀN TỦY TRÊN MÀN TỦY DƯỚI CUỐNG TN GIỮA, DƯỚI ĐÁM RỐI MẠCH MẠC NÃO THẤT IV PHẦN DƯỚI: màn tuỷ dưới cũng có hình tam giác Cạnh trên dính vào cục não  Hai cạnh bên dính vào hai cuống tiểu não dưới. Giữa màn tuỷ dưới và tiểu não có tấm mạch mạc và đám rối mạch mạc não thất IV. CUỐNG TN TRÊN MÀN TỦY TRÊN HÃM MÀN TỦY TRÊN MÀN TỦY DƯỚI CUỐNG TN GIỮA, DƯỚI ĐÁM RỐI MẠCH MẠC NÃO THẤT IV Não thất IV thông với cống trung não và ống trung tâm của tuỷ sống. Trên màn tuỷ dưới có một lỗ gọi là lỗ giữa thông não thất IV với khoang dưới nhện. ỐNG TRUNG TÂM CỐNG TRUNG NÃO LỖ GIỮA NÃO THẤT IV Thành trước dưới là hố trám, do hành não và cầu não tạo nên. Ở dọc giữa nền có rãnh giữa đi từ góc dưới tới góc trên của nền, chia nền thành hai nửa hình tam giác. Rãnh giới hạn từ góc dưới chạy chếch lên trên và ra ngoài chia mỗi nửa thành hai phần: phần ngoài là diện tiền đình, phần trong gọi là lồi trong. . DIỆN TIỀN ĐÌNH LỒI TRONG NÃO THẤT IV DIỆN TIỀN ĐÌNH: chứa các nhân tiền đình nằm bên dưới. LỒI TRONG: Phần trên của lồi trong to và tròn, được gọi là gò thần kinh mặt do gối trong TK VII và nhân thần kinh VI tạo nên Phần dưới thuôn hẹp, được gọi là tam giác TK hạ thiệt vì nằm trên nhân của thần kinh này. TAM GIÁC TK HẠ THIỆT DIỆN TIỀN ĐÌNH GÒ TK MẶT NÃO THẤT IV Trên rãnh giới hạn có hai hõm: Hõm trên ứng với vùng của nhân TK V. Hõm dưới ứng với vùng có nhân TK X Ở nửa dưới của nền có vân thính giác hay vân tuỷ từ các ngách bên chạy ngang vào rãnh giữa. TAM GIÁC HẠ THIỆT VÂN TỦY HÕM TRÊN HÕM DƯỚI TAM GIÁC LANG THANG NÃO THẤT IV - Góc trên thông với cống não. - Góc dưới thông với ống trung tâm của tủy gai. - Hai góc bên là hai ngách bên của não thất có hai lỗ bên để não thất IV thông với khoang dưới nhện. ỐNG TRUNG TÂM CỐNG TRUNG NÃO LỖ BÊN