Báo cáo Đánh giá tổng hợp tiềm năng tự nhiên, kinh tế xã hội; thiết lập cơ sở khoa học và các giải pháp phát triển kinh tế - xã hội bền vững cho một số huyện đảo

ác loại cây trồng thích hợp dự định sẽ phát triển. Căn cứ trên kết quả đánh giá các yếu tố nhiệt ẩm có thể thấy các cây trồng thích hợp cho trồng trọt trên đảo là cây l−ơng thực, cây ăn quả và rau ôn đới. Đề tài dựa trên nhu cầu sinh thái của các cây này để lựa chọn và phân cấp các chỉ tiêu đánh giá. Các chỉ tiêu dùng đánh giá chủ yếu dựa trên sự phân hoá về loại đất, chất l−ợng dinh d−ỡng, tính chất hoá lý của đất,... bao gồm chỉ tiêu về độ dốc địa hình, tầng dày, loại đất, thành phần cơ giới, độ đá lẫn và khả năng cấp n−ớc, đặc điểm khí hậu, thời tiết,... *. Chỉ tiêu đánh giá cho phát triển lâm nghiệp Điều rất có giá trị là trên các đảo hiện vẫn đang tồn tại rừng tự nhiên thứ sinh, có thể tận dụng chúng để kết hợp phát triển du lịch. Do vậy khi đánh giá cho phát triển lâm nghiệp, đề tài đã nghiên cứu điều kiện sinh thái một số cây lâm nghiệp vừa có giá trị kinh tế, vừa tăng c−ờng khả năng BVMT và đặc biệt là tạo cảnh quan đẹp cho phát triển du lịch. Loại đáng chú ý nhất là thông đuôi ngựa, phi lao, dừa n−ớc, Các chỉ tiêu lựa chọn bao gồm: độ dốc địa hình, sự tồn tại các thảm rừng tự nhiên, rừng trồng và các chỉ tiêu khác nh− loại đất, tầng dày, thành phần cơ giới, khả năng phục hồi, phát triển rừng... *. Chỉ tiêu đánh giá khả năng phát triển du lịch Du lịch đ−ợc đánh giá thông qua các đặc tr−ng về tài nguyên du lịch, l−ợng khách dự kiến, loại hình du lịch dự định phát triển, cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch. Các tài nguyên du lịch bao gồm có tài nguyên tự nhiên và tài nguyên nhân văn. Trong đó chủ yếu là tài nguyên tự nhiên (bãi biển, phong cảnh, nguồn n−ớc, chế độ sóng, gió, tính mùa vụ...) là lợi thế đặc biệt để có thể tổ chức nhiều loại du lịch khác nhau (tắm biển, thể thao biển,). Các tài nguyên nhân văn của huyện đảo hiện tại mới phát triển ở mức thấp (thiếu nét truyền thống, tính cộng đồng, quan hệ gắn kết,...). Các chỉ tiêu đánh giá bao gồm: độ hấp dẫn đối với du lịch, sức chứa khách du lịch (tourism capacity), thời gian khai thác hoạt động du lịch, vị trí và khả năng tiếp cận của điểm du lịch, cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch, đánh giá sức chứa du lịch. 5.3. Một số kết quả đánh giá Từ cơ sở lý luận và thực tiễn thông qua các nguyên tắc và hệ thống các chỉ tiêu đ−ợc lựa chọn việc đánh giá tổng hợp tiềm năng tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, tiềm năng kinh tế - xã hội của huyện Cô Tô cho mục đích phát triển KT-XH của huyện cũng nh− để đảm bảo ANQP đã cho những kết quả cụ thể nh− sau: * Về ngành ng− nghiệp: với các lợi thế về vị thế và tiềm năng tài nguyên đây là một ngành có lợi thế và tiềm năng phát triển rất mạnh ở Cô Tô. Các kết quả đánh giá KC - O9 - 20: Đánh giá tổng hợp tiềm năng tự nhiên, kinh tế xã hội; thiết lập.... Viện Địa lý, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam 191 cho thấy ở ngành đánh bắt hầu hết các chỉ tiêu đánh giá nh− vị trí địa lý của các đảo, quần đảo có liên quan đến các ng− tr−ờng; Đặc điểm của ng− tr−ờng có liên quan đến đảo và quần đảo: vị thế, diện tích, số loài thuỷ hải sản có liên quan đến sản phẩm chính, mùa đánh bắt, khai thác; ảnh h−ởng của điều kiện khí hậu, hải văn, đặc điểm vật lý, hoá học của ng− tr−ờng;... và thực trạng phát triển của ngành sản xuất này (cơ sở vật chất kỹ thuật, cầu cảng, cơ sở sơ chế sản phẩm, khả năng tiêu thụ,...) trên địa bàn của huyện đều có kết quả khá cao. So sánh với một số huyện đảo khác hay các huyện đảo ven biển của tỉnh Quảng Ninh có thể thấy rằng ngành đánh bắt của Cô Tô có thế mạnh v−ợt trội và có đầy đủ cơ sở để phát triển mạnh mẽ, trở thành ngành sản xuất, kinh tế mũi nhọn của địa ph−ơng trong t−ơng lai. Đứng ở vị trí thứ 2 là ngành nuôi trồng thủy hải sản. Mặc dù đây cũng là một ngành sản xuất có truyền thống và xét về tiềm năng, sự phù hợp của nhiều yếu tố tự nhiên, tài nguyên, kinh nghiệm của ng−ời dân rất có điều kiện để phát triển. Tuy nhiên khi tiến hành phân tích, đánh giá thấy nẩy sinh một số yếu tố có ảnh h−ởng tiêu cực cho phát triển của ngành này, đặc biệt đối với việc nuôi trồng thủy hải sản các khu vực biển quanh đảo, nh− tác động của sóng biển, bão, dông, xung quanh các đảo ít vũng vịnh khuất gió cũng nh− các vấn đề môi tr−ờng có thể nảy sinh nếu nuôi trồng với quy mô lớn,... Vì vậy ngành sản xuất này có điều kiện phát triển thuận lợi trên các đảo (nuôi n−ớc ngọt) còn ở các khu vực biển nếu phát triển thì cần nghiên cứu sâu thêm, đặc biệt cần có các giải pháp, biện pháp kỹ thuật, công nghệ kèm theo. * Về ngành du lịch Ngoài những lợi thế, thế mạnh của điều kiện biển, đảo, các cảnh quan kỳ thú, truyền thống lịch sử, văn hóa, các nguồn tài nguyên phong phú, độc đảo cho phát triển các loại hình du lịch hiện đang đ−ợc −u chuộng nh− du lịch thăm quan biển, đảo, du lịch sinh thái (trên đảo Thanh Lam), du lịch tắm biển, thể thao d−ới n−ớc, nghỉ d−ỡng,... trong quá trình đánh giá và qua các kết quả đánh giá cụ thể nhằm đ−a ra các định h−ớng phát triển cũng cho thấy một số hạn chế của ngành nh−: diện tích mặt bằng trên các đảo rất hạn chế, điều kiện về cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch còn kém, phân bố khá xa đất liền với ph−ơng tiện giao thông ch−a đáp ứng tốt nhất. Và đặc biệt tính mùa vụ, ảnh h−ởng của điều kiện khí hậu, thời tiết cực đoan nh− bão, dông, gió mùa là những hạn chế rất lớn cho phát triển. Vì vậy ở các kết quả đánh giá, kiến nghị đề tài đề xuất h−ớng phát triển chủ yếu là liên kết các tuyến điểm du lịch trên các đảo của huyện với các trung tâm, các điểm du lịch đã có truyền thống và đã phát triển mạnh ở dải ven biển nh− Hạ Long, Bái Tử Long,... và nhất là cần có các định h−ớng quy hoạch phát triển và đầu t− theo từng giai đoạn. * Về ngành dịch vụ biển Cô Tô có vị trí rất thuận lợi để phát triển th−ơng mại và dịch vụ, đặc biệt là các hoạt động dịch vụ biển. Với các lợi thế về tiềm năng và vị trí địa lý nh− phân bố gần KC - O9 - 20: Đánh giá tổng hợp tiềm năng tự nhiên, kinh tế xã hội; thiết lập.... Viện Địa lý, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam 192 các tuyến, đ−ờng giao thông biển, gần các điểm, trung tâm hoạt động kinh tế, xã hội trên biển, có nhu cầu cao của thị tr−ờng của hoạt động dịch vụ cũng nh− các điều kiện đáp ứng của huyện cho h−ớng phát triển này gồm cơ sở hạ tầng, các điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội khác, mối quan hệ khăn khít với đất liền và các huyện đảo khác, có các nguồn tài nguyên biển, đảo khá phong phú, đa dạng, đặc biệt sự phát triển của ngành kinh tế này có thể đem lại hiệu quả kinh tế rất cao nên đã đ−ợc đánh giá là có tiềm năng phát triển mạnh nhất trong giai đoạn tới trên địa bàn huyện. Tuy nhiên để đáp ứng đ−ợc nhu cầu phát triển đó thì ngoài việc xây dựng các định h−ớng, các quy hoạch cụ thể cần đ−ợc đầu t− hơn nữa về cơ sở hạ tầng, về cơ sở kỹ thuật công nghệ cũng nh− những vấn đề liên quan đến cơ chế, chính sách phát triển chúng. * Về ngành nông - lâm nghiệp Do những hạn chế rất cơ bản của huyện Cô Tô cũng nh− nhiều huyện đảo ven bờ khác đó là diện tích phân bố của các đảo nhìn chung khá nhỏ, đất đai không màu mỡ, chất l−ợng dinh d−ỡng kém nên các kết quả đánh giá cho phát triển ngành nông nghiệp là không cao. T−ơng tự nh− vậy là các kết quả đánh giá cho phát triển ngành lâm nghiệp của huyện. Tuy vậy do tính chất quan trọng của 2 ngành sản xuất này ở khía cạnh đảm bảo an toàn l−ơng thực (tự cung, tự cấp), phục vụ cho ngành dịch vụ có thể phát triển mạnh và nhất là vấn đề phát triển lớp phủ rừng để giữ cân bằng sinh thái, tạo nguồn sinh thủy cho các đảo thì các ngành kinh tế này cũng cần đ−ợc quan tâm và tạo điều kiện để phát triển trên các đảo với kiến nghị có các giải pháp khoa học - công nghệ và các kế hoạch, quy hoạch cụ thể trong giai đoạn tới. KC - O9 - 20: Đánh giá tổng hợp tiềm năng tự nhiên, kinh tế xã hội; thiết lập.... Viện Địa lý, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam 193 Ch−ơng 7 - Định h−ớng và giải pháp phát triển Kinh Tế - X∙ Hội, đảm bảo an ninh quốc phòng cho huyện đảo Cô Tô 7.1. Định h−ớng phát triển các lĩnh vực kinh tế và cơ sở hạ tầng Từ các kết quả đánh giá tổng hợp tiềm năng tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, tiềm năng kinh tế, xã hội và nhân văn huyện đảo đ−ợc trình bày trên đây, trong đó đã nhấn mạnh, đánh giá một cách tổng quan bằng ph−ơng pháp tiếp cận địa lý tổng hợp về những thế mạnh của điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế - xã hội, tiềm năng tài nguyên thiên nhiên, cũng nh− phân tích về những yếu tố hạn chế, những khó khăn của huyện đảo (sức chứa, hạn chế về nguồn và khả năng cấp n−ớc, vị trí phân bố xa bờ,...), và đặc biệt qua tham khảo, thảo luận về các định h−ớng chiến l−ợc, các kế hoạch phát triển đã đ−ợc địa ph−ơng đề xuất xây dựng cũng nh− qua những ý kiến của các chuyên gia, các nhà khoa học trong thực hiện các công trình nghiên cứu triển khai trên địa bàn từ tr−ớc đến nay có thể đ−a ra những định h−ớng phát triển cụ thể cho các ngành sản xuất, kinh tế của đảo Cô Tô theo thứ tự −u tiên là: Ng− nghiệp --> Dịch vụ --> Du lịch --> Nông nghiệp --> Lâm nghiệp --> Công nghiệp. Có thể thấy rằng, dựa vào thế mạnh tiềm năng và những điều kiện cụ thể của đảo đã có thể xác định và đề xuất một cơ cấu phát triển cho địa ph−ơng trong t−ơng lai. Cũng có thể nói thêm rằng, cơ cấu kinh tế này là rất thích hợp cho giai đoạn tr−ớc mắt. Trong t−ơng lai, khi nền kinh tế đã đạt đ−ợc những kết quả nhất định, cần có sự thay đổi cho phù hợp với điều kiện mới. Tuy nhiên để những định h−ớng này đ−ợc thực thi một cách hiệu quả và nhất là nó có thể đi đ−ợc vào thực tế cuộc sống với mục tiêu phát triển bền vững, lâu dài cũng còn phải tiếp tục bổ sung nghiên cứu, đánh giá chi tiết thêm những yếu tố khách quan (ví dụ nh− những đặc thù của điều kiện tự nhiên) và chủ quan (ví dụ nh− con ng−ời và chính ng−ời dân trên đảo) và xây dựng các kế hoạch phát triển cho từng giai đoạn, theo từng b−ớc cụ thể cũng nh− cần có sự phối hợp chặt chẽ, nhịp nhàng với các địa ph−ơng, với những chiến l−ợc phát triển kinh tế biển đảo chung của đất n−ớc. Từ các cơ sở mang tính khoa học và thực tiễn của huyện Cô Tô đã có thể sơ bộ đ−a ra những định h−ớng phát triển một số ngành sản xuất, kinh tế nh− sau: 1.1. Định h−ớng cho đánh bắt và nuôi trồng thủy, hải sản Từ các kết quả đánh giá tổng hợp tiềm năng tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, điều kiện kinh tế, xã hội của huyện kết hợp với kết quả nghiên cứu tình hình thực tế của địa ph−ơng cũng nh− những tính toán về hiệu quả kinh tế đạt đ−ợc, những đóng góp cho tổng thu nhập của huyện,... trong giai đoạn tới ngành ng− nghiệp đ−ợc xếp ở vị trí thứ nhất trong cơ cấu phát triển. Với những lợi thế về tiềm năng và tài nguyên trong phạm KC - O9 - 20: Đánh giá tổng hợp tiềm năng tự nhiên, kinh tế xã hội; thiết lập.... Viện Địa lý, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam 194 vi huyện sẽ bao gồm cả ngành đánh bắt và ngành nuôi trồng thủy hải sản. Định h−ớng cho phát triển từng ngành cụ thể nh− sau: *. Đánh bắt hải sản Do ở vị trí tiền tiêu của Tổ quốc nên hoạt động của ngành phải có đ−ợc sự gắn kết chặt chẽ với bảo vệ an ninh chính trị, bảo vệ chủ quyền Đất n−ớc. Để đảm bảo tính bền vững cho phát triển kinh tế cũng nh− duy trì đ−ợc tính cân bằng của các HTS biển, đánh bắt hải sản phải gắn liền với bảo vệ tài nguyên và môi tr−ờng. Trong điều kiện của huyện, có thể chia đánh bắt thành 3 tuyến theo phân chia chung của cả n−ớc, gồm: + Tuyến liền bờ: khai thác rất gần bờ, các tàu thuyền có công suất nhỏ, từ 20 - 45 CV vừa thực hiện khai thác vừa bảo vệ nguồn lợi. Tổng số tàu thuyền đến năm 2010 là 50 chiếc với tổng công suất là 1200CV. + Tuyến gần bờ: sử dụng tàu thuyền có công suất lớn hơn, tập trung vào khai thác các loại cá đáy, hạn chế khai thác cá nổi. Tổng số tàu thuyền đánh bắt đến năm 2010 là 138 chiếc với tổng công suất là 11.205 CV. + Tuyến xa bờ: với rất nhiều lợi thế về tiềm năng tài nguyên, tiềm năng về cơ sở hạ tầng, kinh nghiệm sản xuất và nhất là hiệu quả kinh tế, khai thác hải sản xa bờ đ−ợc coi là chiến l−ợc trọng tâm trong phát triển thuỷ sản quốc gia nói chung và các huyện đảo nói riêng. Trong định h−ớng chiến l−ợc phát triển trong 5, 10 năm tới cần đầu t− ph−ơng tiện, công cụ đánh bắt có công suất lớn có thể đánh bắt xa bờ trong thời gian dài và có thể cạnh tranh với tàu đánh bắt n−ớc ngoài. Số l−ợng tàu đánh bắt đến năm 2010 trên toàn huyện là 21 chiếc với công suất từ 141 - 301 CV, tập trung khai thác cá nổi di c−, cá nổi đại d−ơng, cá đáy ở độ sâu 30 - 100m và các đối t−ợng có giá trị xuất khẩu. Trong giai đoạn tới, do lực l−ợng khai thác còn hạn chế về cả ph−ơng tiện và trình độ nên cần tiến hành khai thác trên cả 3 tuyến, tập trung đầu t− công nghệ và kỹ thuật cho đánh bắt xa bờ. Việc chế biến hải sản chỉ dừng lại ở quy mô nhỏ, sơ chế hải sản. Mục tiêu phấn đấu của huyện đến năm 2010 là 6050 tấn: khai thác tuyến gần bờ: 3.820 tấn và vùng xa bờ là 2.230 tấn, kim ngạch xuất khẩu khoảng 640.000 USD. Bảng 7.1: Định h−ớng khai thác hải sản huyện Cô Tô đến năm 2010 và 2020 Tàu thuyền Liền bờ Gần bờ Xa bờ Năm Sản l−ợng (tấn/ năm) Số lao động (ng−ời) Số tàu (chiếc) Σ Công suất (CV) ≤ 20 CV 21- 45 CV Số tàu (chiếc) Σ Công suất (CV) 46 – 75 CV 76- 140 CV Số tàu (chiếc) Σ Công suất (CV) 141- 200 CV 201- 400 CV 2010 6010 1.121 50 1200 20 30 138 11.205 55 83 21 5210 7 14 2020 7110 1320 50 1200 20 40 160 12.910 55 105 30 7233 12 18 Nguồn: Quy hoạch tổng thể ngành thuỷ sản, UBND huyện Cô Tô [83] KC - O9 - 20: Đánh giá tổng hợp tiềm năng tự nhiên, kinh tế xã hội; thiết lập.... Viện Địa lý, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam 195 Trong những giai đoạn tiếp theo, cần tập trung đánh bắt xa bờ và tiến ra Thái Bình D−ơng. Các ph−ơng tiện đánh bắt cần đ−ợc hiện đại hoá và công nghiệp hoá để có thể đánh bắt dài ngày và đủ sức cạnh tranh với các tàu thuyền n−ớc ngoài. Phấn đấu đến năm 2020, tổng sản l−ợng khai thác hải sản lên 7.110 tấn, kim ngạch xuất khẩu đạt 857.000 USD, tăng 34%. *. Nuôi trồng thuỷ sản: là thế mạnh chung của hầu hết các huyện đảo ven bờ Việt Nam. Cần tận dụng tối đa các tài nguyên để phát triển ngành này, trên cả ba lĩnh vực là nuôi trồng thuỷ sản trên các diện tích n−ớc ngọt và n−ớc lợ và nuôi hải sản trên vùng biển. - Đối với nuôi trồng thuỷ sản n−ớc ngọt: phải đ−ợc thực hiện theo quy trình và công nghệ nhất định, đảm bảo nguồn n−ớc dùng cho t−ới tiêu. Tính đến năm 2010, diện tích nuôi trồng thuỷ hải sản n−ớc ngọt sẽ tăng thêm khoảng15 ha. Trong đó diện tích nuôi trồng của thị trấn Cô Tô: 12,22ha, xã Đồng Tiến: 18,31ha, xã Thanh Lân: 58ha. - Đối với nuôi trồng thuỷ hải sản n−ớc mặn và lợ trên các bãi triều, chủ yếu là nuôi tôm sú. Tổng diện tích dự kiến là 62 ha. Trong đó nuôi quảng canh cải tiến là 35 ha, nuôi bán thâm canh 24 ha, nuôi thâm canh thí nghiệm 18,5 ha. Tổng diện tích nuôi trồng tại thị trấn Cô Tô là 67,5 ha, tại xã Đồng Tiến là 63 ha, xã Thanh Lân là 33 ha