Chuyên đề Dự đoán thống kê về sản lượng cao su của Việt Nam giai đoạn 2005 - 2007

. II_Mét sè ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ dù ®o¸n thèng kª 1.Mét sè ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch 1.1.Ph­¬ng ph¸p ph©n tæ: Ph©n tæ th«ng kª lµ c¨n cø vµo mét hay mét sè tiªu thøc n¸o ®ã ®Ó tiÕn hµnh ph©n chia c¸c ®¬n vÞ cña hiÖn t­îng nghiªn cøu thµnh c¸c tæ vµ c¸c kiÓu tæ cã tÝnh chÊt kh¸c nhau.Ph©n tæ thèng kª thùc chÊt lµ nghiªn cøu c¸i chung vµ c¸i riªng mét c¸ch kÕt hîp.C¸c ®Æc tr­ng sè l­îng cña tæ gióp ta thÊy ®­îc ®Æc tr­ng cña c¸c tæng thÓ,nhËn thøc ®­îc b¶n chÊt vµ quy luËt cña hiÖn t­îng.Tæng thÓ nghien cøu ®­îc chia thµnh c¸c tæ cã quy m«,®Æc ®iÓm kh¸c nha,mÆt l­îng vµ quan hÖ sè l­îng cña c¸c tæ ph¶n ¸nh møc ®é kÕt cÊu cña hiÖn t­îng vµ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c tiªu thøc. *Cã c¸c lo¹i ph©n tæ sau: +Ph©n tæ theo tiªu thøc thuéc tÝnh lµ viÖc ph©n chia c¸c tæ c¨n cø vµo sù kh¸c nhau vÒ lo¹i h×nh,tr­êng hîp cã sè lo¹i h×nh t­¬ng ®èi Ýt cã thÓ coi mçi lo¹i h×nh lµ mét tæ.Tr­êng hîp cã nhiÒu lo¹i h×nh ph¶i ghÐp mét sè lo¹i h×nh nhá vµo mét tæ theo nguyªn t¾c:c¸c lo¹i h×nh nhá ®­îc ghÐp víi nhau phaØ gièng nhau hoÆc gÇn gièng nhau vÒ tÝnh chÊt nµo ®ã hoÆc c«ng dông kinh tÕ x· héi. +Ph©n tæ theo tiªu thøc sè l­îng:Trong c¸ch ph©n tæ nµy,viÖc x¸c ®Þnh c¸c tæ kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt c¨n cø vµo l­îng biÕn kh¸c nhau cña tiªu thøc,tuú vµo l­îng biÕn cña tiªu thøc thay ®æi nhiÒu hay Ýt mµ ph©n tæ ®­îc gi¶i quyÕt k¸hc nhau.Ngoµi ra cßn chó ý ®Õn ®¬n vÞ tæng thÓ ®Ó x¸c nhËn sè tæ thÝch hîp. Tr­êng hîp l­îng biÕn cña tiªu thøc biÕn thiªn lín,cÇn chó ý tíi mèi quan hÖ gi÷a l­îng vµ chÊt trong ph©n tæ,xem l­îng biÕn tÝch luü ®Õn mét møc ®é nµo th× chÊt cña l­îng biÕn míi thay ®æi vµ lµm n¶y sinh mét sè kh¸c,tõ ®ã ph©n tæ cho thÝch hîp.Nh­ vËy mçi tæ sÏ bao gåm mét ph¹m vi l­îng biÕn víi hai giíi h¹n râ rÖt,giíi h¹n d­íi lµ biÕn l­îng nhá nhÊt cña tæ,nÕu v­ît qua giíi h¹n nµy th× chÊt thay ®æi vµ chuyÓn sang tæ kh¸c.TØ sè chªnh lÖch gi÷a giíi h¹n trªn vµ giíi h¹n d­íi cña mçi tæ gäi lµ kho¶ng c¸ch tæ,ph©n tæ trªn ®­îc gäi lµ ph©n tæ cã kho¶ng c¸ch tæ. Khi ph©n tæ cã thÓ dùa vµo mét tiªu thøc hoÆc nhiÒu tiªu thøc,tr­êng hîp ph©n tæ ®Ó biÎu hiÖn mèi liªn hÖ gi÷a c¸c tiªu thøc gäi lµ ph©n tæ liªn hÖ,c¸c tiªu thøc trong ph©n tæ liªn hÖ ®­îc thµnh hai lo¹i:Tiªu thøc nguyªn nh©n(tiªu thøc g©y ¶nh h­ëng,sù biÕn ®éng cña nã dÉn ®Õn sù biÕn ®éng cña tiªu thøc kh¸c).Cã thÓ ph©n tæ ®Ó nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a hai tiªu thøc(mét nguyªn nh©n mét kÕt qu¶)hay ph©n tæ ®Ó nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a nhiÒu tiªu thøc(nhiÒu tiªu thøc nguyªn nh©n,mét tiªu thøc kÕt qu¶) 1.2.Ph­¬ng ph¸p håi quy vµ t­¬ng quan: Håi quy t­¬ng quan lµ ph­¬ng ph¸p to¸n häc ®­îc vËn dông trong thèng kª ®Ó biÓu hiÖn vµ ph©n tÝch mèi liªn hÖ t­¬ng quan gi÷a c¸c hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi. Liªn hÖ t­¬ng quan lµ mèi liªn hÖ kh«ng hoµn toµn chÆt chÏ gi÷a c¸c hiÖn t­îng nghiªn cøu tøc lµ khi hiÖn t­îng nµy thay ®æi th× cã thÓ lµm cho hiÖn t­îng kh¸c cã liªn quan còng thay ®æi theo nh­ng kh«ng cã ¶nh h­ëng hoµn toµn quyÕt ®Þnh.Phwong ph¸p t­¬ng quan ®­îc vËn dông ®Ó nghiªn cøu mèi liªn hÖ kh«ng hoµn toµn chÆt chÏ gi÷a c¸c hiÖn t­îng hoÆc c¸c tiªu thøc,c¸c tiªu thøc ®­îc chän bao giê còng cã mét tiªu thøc kÕt qu¶,sè cßn l¹i lµ tiªu thøc nguyªn nh©n.Trong thèng kª ph­¬ng ph¸p t­¬nng quan nghiªn cøu mèi liªn hÖ t­¬ng quan tuyÕn tÝnh(mèi liªn hÖ t­¬ng quan gi÷a c¸c tiªu thøc biÓu hiÖn ®ùoc b»ng ®­êng th¼ng) vµ phi tuyÕn tÝnh(mèi liªn hÖ t­¬ng quan gi÷a c¸c tiªu thøc biÓu hiÖn thµnh c¸c ®­êng cong cã h×nh d¹ng kh¸c nhau)th«ng qua c¸c d¹ng ph­¬ng tr×nh håi quy kh¸c nhau. *NhiÖm vô cña ph­¬ng ph¸p nµy: X¸c ®Þnh tÝnh chÊt vµ h×nh thøc cña mèi liªn hÖ gi÷a c¸c tiªu thøc nghiªn cøu cã thÓ ®­îc biÓu hiÖn d­íi d¹ng moo h×nh nµo,tuyÕn tÝnh hay phi tuyÕn tÝnh,nghÞch hay thuËn,sau ®ã lËp ph­¬ng tr×nh håi qui ®Ó thÓ hiÖn mèi liªn hÖ vµ tÝnh c¸c tham sè cu¶ ph­¬ng tr×nh,gi¶i thÝch c¸c tham sè.ViÖc chän ph­¬ng tr×nh håi quy ®Ó biÓu hiÖn ph¶i dùa trªn c¬ së ph©n tÝch-lÝ luËn thùc tÕ,b¶n chÊt mèi liªn hÖ gi÷a c¸c hiÖn t­îng nghiªn cøu kÕt hîp víi c¸c ph­¬ng ph¸p thèng kª kh¸c nhau nh­ ph­¬ng ph¸p ®å thÞ,ph­¬ng ph¸p ph©n tæ,sè b×nh qu©n hoÆc dùa vµo nghiªn cøu cã tõ tr­íc vÒ hiÖn nay,nÕu tiªu thøc cã mèi liªn hÖ t­¬ng quan tuyÕn tÝnh ph­¬ng tr×nh håi qui cã d¹ng Trong ®ã: :trÞ sè ®iÒu chØnh tiªu thøc y(tiªu thøc kÕt qu¶)theo quan hÖ phô thuéc víi tiªu thøc x. x lµ trÞ sè cña tiªu thøc nguyªn nh©n a lµ tham sè tù do kh«ng phô thuéc vµo x,nãi lªn ¶nh h­ëng cña nh©n tè kh¸c ®èi víi y. b lµ hÖ sè håi qui,nãi lªn møc ®é ¶nh h­ëng cña x ®èi víi y. NÕu mèi liªn hÖ gi÷a c¸c tiªu thøc lµ t­¬ng quan phi tuyÕn tÝnh,ph­¬ng tr×nh håi qui cã thÓ cã d¹ng ph­¬ng tr×nh parabol bËc hai,ph­¬ngt r×nh parabol,hay ph­¬ng tr×nh hµm mò…tuú theo tÝnh chÊt cña mèi liªn hÖ. Ph­¬ng tr×nh parabol bËc hai cã d¹ng Dïng trong tr­êng hîp khi tiªu thøc nguyªn nh©n t¨ng(hoÆc gi¶m)víi l­îng ®Òu nhau th× tiªu thøc kÕt qu¶ biÕn ®éng víi l­îng kh«ng ®Òu nhau (nhanh hoÆc chËm h¬n) Ph­¬ng tr×nh hypebol cã d¹ng Dïng trong tr­êng hîp c¸c trÞ sè cña tiªu thøc nguyªn nh©n t¨ng th× tiªu thøc kÕt qu¶ gi¶m kh«ng ®Òu,lóc ®Çu gi¶m nhanh sau gi¶m chËm dÇn. Ph­¬ng tr×nh hµm mò VËn dông nh­ trÞ sè cña tiªu thøc kÕt qu¶ thay ®æi theo cÊp sè nh©n,nghÜa lµ tèc ®é ph¸t triÓn gÇn gièng nhau. TÝnh theo chØ tiªu nh­ hÖ sè t­¬ng quan,tØ sè t­¬ng quan nh»m ®¸nh gi¸ tr×nh ®é chÆt chÏ cña mèi liªn hÖ: *HÖ sè t­¬ng quan dïng trong tr­êng hîp cã mèi liªn hÖ t­¬ng quan tuyÕn tÝnh gi÷a hai tiªu thøc vµ cã c«ng thøc: BiÕn ®æi c«ng thøc trªn ta cã c«ng thøc sau: Víi HÖ sè t­¬ng quan cã tÝnh chÊt sau: -Cã trÞ sè -1 khi r mang dÊu (+) ta cã t­¬ng quan thuËn,khi r mang dÊu (-)ta cã t­¬ng quan nghÞch. -Khi r= gi÷a x vµ y cã liªn hÖ hµm sè. -Khi r=0 gi÷a x vµ y kh«ng cã liªn hÖ tuyÕn tÝnh. -TrÞ sè cña r cµng gÇn mèi liªn hÖ gi÷a x vµ y cµng chÆt chÏ. *Tû sè t­¬ng quan:Dïng ®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é chÆt chÏ cña mèi liªn hÖ t­¬ng quan phi tuyÕn tÝnh chØ tiªu nµy chØ tÝnh to¸n trªn c¬ së so s¸nh c¸c lo¹i ph­¬ng sai ph¶n ¸nh ®é biÕn thiªn cña y. = Trong ®ã: lµ ph­¬ng sai chung ph¶n ¸nh ®é biÕn thiªn cña y do ¶nh h­ëng cña tÊt c¶ c¸c nguyªn nh©n. lµ ph­¬ng sai ph¶n ¸nh sù biÕn thiªn cña tiªu thøc do ¶nh h­ëng cña c¸c tiªu thøc nguyªn nh©n kh¸c trõ tiªu thøc x. lµ ph­¬ng sai ph¶n ¸nh ®é biÕn thiªn cña y do ¶nh h­ëng cña riªng tiªu thøc nguyªn nh©n x. TÝnh chÊt cña :cã trÞ sè trong ph¹m vi 0. -Khi =1 gi÷a hai tiªu thøc cã mèi liªn hÖ hµm sè. -Khi =0 gi÷a hai tiªu thøc kh«ng cã mèi liªn hÖ nµo c¶. còng ®ùoc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é chÆt chÏ cña mèi liªn hÖ t­¬ng quan tuyÕn tÝnh gi÷a hai tiªu thøc.Tr­êng hîp ®¸nh gi¸ mèi liªn hÖ t­¬ng quan tuyÕn tÝnh gi÷a nhiÒu tiªu thøc ng­êi ta dïng hÖ sè t­¬ng quan béi.TÝnh hÖ sè co gi·n ®Ó gi¶i thÝch ý nghÜa cña mèi liªn hÖ.Tr­êng hîp liªn hÖ tuyÕn tÝnh gi÷a hai tiªu thøc,hÖ sè co gi·n tÝnh theo c«ng thøc E= Trong ®ã: E lµ hÖ sè co gi·n b lµ hÖ sè håi qui Tr­êng hîp phi tuyÕn tÝnh : gi¶ sö d¹ng parabol,hÖ sè co gi·n tÝnh theo c«ng thøc : E=(b+cx) TØ sè t­¬ng quan cã h¹n chÕ lµ kh«ng nªu ®­îc ph­¬ng h­íng cña mèi liªn hÖ. 1.3.Ph­¬ng h­íng d·y sè thêi gian: D·y sè thêi gian lµ c¸c d·y trÞ sè cña chØ tiªu thèng kª ®­îc s¾p xÕp theo thø tù thêi gian. Mçi d·y sè thêi gian gåm hai phÇn:Thêi gian vµ chØ tiªu hiÖn t­îng nghiªn cøu.C¶ hai thµnh phÇn nµy biÕn ®æi ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian. Cã hai lo¹i d·y sè thêi gian: +D·y sè thêi k× biÓu hiÖn quy m« (khèi l­îng)cña hiÖn t­îng trong tõng kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. +D·y sè thêi ®iÓm biÓu hiÖn quy m« (khèi l­îng) cña hiÖn t­îng t¹i nh÷ng thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh. +D·y sè thêi gian cho phÐp thèng kª nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian,v¹ch râ tÝnh xu h­íng vµ tÝnh qui luËt cña sù ph¸t triÓn trªn c¬ së ®ã dù ®o¸n møc ®é cña hiÖn t­îng trong t­ong lai. Khi x©y dùng d·y sè thêi gian ph¶i ®¶m b¶o tÝnh chÊt cã thÓ so s¸nh ®­îc gi÷a c¸c møc ®é trong d·y sè.Cô thÓ lµ thèng nhÊt vÒ néi dung vµ ph­¬ng ph¸p tÝnh cña chØ tiªu,ph¹m vi cña tæng thÓ nghiªn cøu,kho¶ng thêi gian trong d·y sè. §Ó ph©n tÝch râ thêi gian,thèng kª th­êng sö dông c¸c chØ tiªu sau: +Sè b×nh qu©n theo thêi gian:Ph¶n ¸nh møc ®é ®­îc hiÓu cña c¸c møc ®é tuyÖt ®èi trong mét d·y sè thêi gian. §èi víi d·y sè thêi k× møc ®é b×nh qu©n theo thêi gian ®­îc tÝnh theo c«ng thøc: Trong ®ã:y(i=1,2…n)cã møc ®é cña d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau. §èi víi d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau th× møc ®é binh qu©n theo thêi gian tÝnh theo: Trong ®ã y(i=1,2…n) cã c¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau møc ®é thêi gian b×nh qu©n tÝnh nh­ sau: = Trong ®ã:(lµ ®é dµi thêi gian cã møc ®é y. L­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi: Ph¶n ¸nh sù thay ®æi vÒ trÞ sè tuyÖt ®èi cña chØ tiªu cña hai thêi gian nghiªn cøu.NÕu møc ®é cña hiÖn t­îng t¨ng th× trÞ sè cña chØ tiªu mang dÊu(-). L­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi liªn hoµn (hay tõng tõ)lµ chªnh lÖch gi÷a møc ®é k× nghiªn cøu (y) vµ møc ®é cña thêi k× ®øng liÒn tr­íc ®ã () nh»m ph¶n ¸nh møc t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi gi÷a hai thêi gian liÒn nhau c«ng thøc tÝnh: L­îng t¨ng(hoÆc gi¶m)tuyÖt ®èi ®Þnh gèc(hay tÝnh dån)lµ chªnh lÖch gi÷a møc ®é k× nghiªn cøu()vµ møc ®é mét k× ®­îc chän lµm gèc cè ®Þnh,th­êng lµ møc ®é ®Çu tiªn()nh»m ph¶n ¸nh møc t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi trong nh÷ng kho¶ng thêi gian dµi. C«ng thøc tÝnh: L­îng t¨ng(hoÆc gi¶m)tuyÖt ®èi b×nh qu©n lµ sè b×nh qu©n cña c¸c l­îng t¨ng(hoÆc gi¶m)tuþªt ®èi liªn hoµn. C«ng thøc tÝnh: Tèc ®é ph¸t triÓn: Ph¶n ¸nh xu h­íng ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng qua thêi gian.Cã c¸c lo¹i tèc ®é ph¸t triÎn sau: Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn: Lµ tØ sè gi÷a møc ®é k× nghiªn cøu () víi møc ®é ®· ®øng liÒn tr­íc ®ã () chØ tiªu nµy ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng gi÷a hai thêi gian liÒn nhau. C«ng thøc tÝnh Tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc:Lµ tØ sè gi÷a møc ®é k× nghiªn cøu()víi møc ®é ®Çu tiªn()chØ tiªu nµy ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng trong c¸c kho¶ng thêi gian dµi. C«ng thøc tÝnh: Tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n ph¶n ¸nh tèc ®é ph¸t triÓn ®¹i diÖn cho tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn.TÝnh theo c«ng thøc: Tèc ®é t¨ng(hoÆc gi¶m)ph¶n ¸nh møc ®é cña hiÖn t­îng nghiªn cøu gi÷a hai thêi gian ®· t¨ng(+)hoÆc gi¶m(-) bao nhiªu lÇn(hoÆc bao nhiªu phÇn tr¨m). Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) liªn hoµn (hay tõng thêi k×) lµ tØ sè so s¸nh gi÷a l­îng t¨ng (hoÆc l­îng gi¶m) liªn hoµn víi møc ®é k× gèc liªn hoµn: Hay (nÕu tÝnh b»ng % th× ) Tèc ®é t¨ng(hoÆc gi¶m)®Þnh gèc lµ tØ sè so s¸nh gi÷a l­îng t¨ng(hoÆc gi¶m)®Þnh gèc víi møc ®é k× gèc cè ®Þnh. Hay (nÕu tÝnh b¨ng phÇn tr¨m th× ) Tèc ®é t¨ng(hoÆc gi¶m)b×nh qu©n lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi nãi lªn nhÞp ®iÖu t¨ng(hoÆc gi¶m)®¹i diÖn trong thêi k× nhÊt ®Þnh C«ng thøc tÝnh NÕu tÝnh b»ng phÇn tr¨m th× Gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng(hoÆc gi¶m):Ph¶n ¸nh cø 1% t¨ng(hoÆc gi¶m)cña tèc ®é t¨ng(hoÆc gi¶m) liªn hoµn th× øng víi mét trÞ sè tuyÖt ®èi lµ bao nhiªu. C«ng thøc tÝnh Do cã sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n tè.Ngoµi c¸c yÕu tè chñ yÕu,c¬ b¶n,quyÕt ®Þnh xu h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n cña hiÖn t­îng,cßn cã nh÷ng nh©n tè ngÉu nhiªn g©y ra nh÷ng sai lÖch khái xu h­íng.V× vËy ®Ó ph©n tÝch,thèng kª ®­îc chÝnh x¸c cÇn sö dông c¸c ph­íng ph¸p thÝch hîp nh»m lo¹i bá t¸c ®éng nh÷ng nh©n tè ngÉu nhiªn,nªu râ ®­îc xu h­íng vµ tÝnh qui luËt cña ph¸t triÓn.Trong ph©n tÝch theo d·y sè thêi gian,thèng kª th­êng sö dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p sau ®Ó biÓu hiÖn xu h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n cña hiÖn t­îng: +Ph­¬ng ph¸p më réng kho¶ng c¸ch thêi gian:®ùoc sö dông khi mét d·y sè cã kho¶ng c¸ch thêi gian t­¬ng ®èi ng¾n vµ cã nhiÒu møc ®é mµ ch­a ph¶n ¸nh ®­îc xu h­íng ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng.Cã thÓ më réng kho¶ng c¸ch thêi gian tõ ngµy sang tuÇn,tõ th¸ng sang quý..b»ng c¸ch céng gi¶n ®¬n c¸c møc ®é cu¶ d·y thêi gian cò thµnh mét møc ®é míi t­¬ng øng víi thêi gian ®­îc më réng. +Ph­¬ng ph¸p sè b×nh qu©n tr­ît:ph­¬ng ph¸p nµy dùa trªn mét viÖc tÝnh to¸n mét d·y thêi gian gåm c¸c sè b×nh qu©n tr­ît(sè b×nh qu©n di ®éng) nh»m san b»ng ¶nh h­ëng cu¶ c¸c nh©n tè ngÉu nhiªn ,thÓ hiÖn râ xu h­íng ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng. Sè b×nh qu©n tr­ît lµ sè b×nh qu©n céng cña mét nhãm nhÊt ®Þnh c¸c møc ®é cña d·y sè,®ù¬c tÝnh b»ng c¸ch lÇn l­ît lo¹i trõ dÇn c¸c møc ®é ®Çu,®ång thêi thªm vµo c¸c møc ®é tiÕp the,sao cho sè l­îng c¸c møc ®é tham gia tÝnh sè b×nh qu©n kh«ng thay ®æi. VÊn ®Ò quan träng tÝnh sè b×nh qu©n trù¬t lµ viÖc x¸c ®Þnh nhãm bao nhiªu møc ®é ®Ó tÝnh to¸n.§iÒu nµy tuú thuéc vµo tÝnh chÊt biÕn ®éng cña hiÖn t­îng vµ sè lù¬ng møc ®é cña d·y sè nhiÒu hay Ýt.Sè b×nh qu©n trù¬t cµng ®ù¬c tÝnh tõ nhiÒu møc ®é th× cµng cã t¸c dông san b»ng ¶nh h­áng cña c¸c nh©n tè ngÉu nhiªn nh­ng mÆt kh¸c l¹i lµm gi¶m c¸c møc ®é cña d·y sè b×nh qu©n tr­ît,do ®ã lµm gi¶m kh¶ n¨ng nãi râ xu h­íng ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng trong suèt thêi gian nghiªn cøu. +Ph­¬ng ph¸p håi qui:cã t¸c dông ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian th«ng qua mét ph­¬ng tr×nh håi qui.Ph­¬ng tr×nh nµy x©y dùng trªn c¬ së d·y sè thêi gian,víi biÕn lµ thêi gian(+)vµ cã d¹ng tæng qu¸t nh­ sau: Trong ®ã lµ møc ®é lÝ thuyÕt. lµ c¸c tham sè Dùa vµo tÝnh chÊt cña c¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian mµ lùa chän d¹ng ph­¬ng tr×nh håi qui cho thÝch hîp.D¹ng ph­¬ng tr×nh ®­êng th¼ng th­êng ®­îc sö dông khi c¸c l­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi liªn hoµn xÊp xØ b»ng nhau,d¹ng ph­¬ng tr×nh hµm mò th­êng ®­îc sö dông khi c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn xÊp xØ b»ng nhau… +Ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn biÕn ®éng thêi vô:mét sè hiÖn t­îng kinh tÕ-x· héi th­êng cã sù biÕn ®éng lÆp ®i lÆp l¹i trong tõng kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh,®ã lµ sù biÕn ®éng thêi vô nguyªn nh©n g©y ra biÕn ®éng thêi vô lµ do ¶nh h­ëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tËp qu¸n sinh ho¹t cña d©n c­.BiÕn ®éng th­êng g©y ra t×nh tr¹ng khi th× qu¸ khÈn tr­¬ng,lóc th× thu hÑp ho¹t ®éng cña mét sè nghµnh ®ång thêi cßn ¶nh h­ëng ®Õn c¸c nghµnh cã liªn quan.V× vËy nghiªn cøu biÕn ®éng thêi vô sÏ gióp chóng ta chñ ®éng trong c«ng t¸c qu¶n lÝ x· héi,h¹n chÕ nh÷ng ¶nh h­ëng cña biÕn ®éng thêi vô ®èi víi biÕn ®éng s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t x· héi. §Ó biÓu hiÖn biÕn ®éng thêi vô,ph­¬ng tr×nh th­êng ®ù¬c sö dông trong thèng kª lµ tÝnh chØ sè thêi vô. C«ng thøc tÝnh Trong ®ã lµ chØ sè thêi vô cña thêi gian i. lµ sè b×nh qu©n cña c¸c møc ®é cña c¸c thêi gian cïng tªn lµ sè b×nh qu©n chung cña tÊt c¶ c¸c møc ®é trong d·y sè §èi víi d·y sè thêi gian mµ møc ®é cïng th­ßi k× tõ n¨m tr­íc qua n¨m sau lu«n t¨ng,®Ó tÝnh chØ sè biÕn ®éng thêi vô tr­íc hÕt ph¶i chän hµm håi qui thÝch hîp ®Ó tÝnh ra c¸c møc ®é lÝ thuyÕt dïng lµm c¨n cø ®Ó so s¸nh vµ tÝnh chØ sè thêi vô. 2.Mét sè ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n thèng kª: 2.1.Dù ®o¸n dùa vµo d·y sè thêi gian: Lµ ph­¬ng ph¸p tæng qu¸t cña dù ®o¸n thèng kª ng¾n h¹n.Theo kinh nghiÖm cña lÝ thuyÕt dù ®o¸n,®Ó kÕt qu¶ dù b¸o ®­îc chÝnh x¸c th× tÇm xa dù b¸o kh«ng qu¸ 1/3 ®é dµi thêi gian tiÒn dù b¸o. -Dù ®o¸n dùa vµo l­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi b×nh qu©n,®­îc ¸p dông khi hiÖn t­îng t¨ng gi¶m liªn hoµn cña hiÖn t­îng qua thêi gian xÊp xØ b»ng nhau. M« h×nh dù ®o¸n Trong ®ã : Møc ®é cuèi cïng cña d·y sè thêi gian : Lµ møc ®é ®Çu tiªn cña d·y sè thêi gian h : Lµ tÇm xa cña dù b¸o. -Dù ®o¸n dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n:ph­¬ng ph¸p nµy ¸p dông khi sù ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng t­¬ng ®èi æn ®Þnh,c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn xÊp xØ nhau. M« h×nh dù ®o¸n Trong ®ã: Dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n còng cã thÓ dù ®o¸n cho thêi gian i cña n¨m j. i=1,2…m j=1,2….n trong ®ã møc ®é dù ®o¸n cho thêi gian i cña n¨m j. (trong ®ã ) -Ngo¹i suy hµm xu thÕ:ph­¬ng ph¸p nµy dùa vµo hµm sè håi qui theo thêi gian ®Ó dù ®o¸n. Tõ ph­¬ng tr×nh håi qui theo thêi gian: Ta cã m« h×nh dù ®o¸n: h=1,2…. lµ møc ®é dù ®o¸n ë thêi gian t+h. Ph­¬ng ph¸p san b»ng mò kh¸c víi c¸c ph­¬ng ph¸p tr­íc,ph­¬ng ph¸p nµy cã x¸c ®Þnh ¶nh h­ëng cña thêi gian ®Õn tÇm quan träng cña møc ®é d·y sè.Møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian cµng gÇn hiÖn t¹i th× cµng cã ý nghÜa.M« h×nh dù ®o¸n:gi¶ sö ë thêi gian t cã møc ®é thùc tÕ vµ møc ®é dù ®o¸n lµ ,®Ó dù ®o¸n møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian tiÕp(thêi gian t+1) ta cã: §Æt 1-= ta cã: (*) mµ Thay vµo (*) ta cã: TiÕp tôc thay c¸c møc ®é dù ®o¸n vµo c¸c c«ng thøc ta cã m« h×nh tæng qu¸t: trong ®ã lµ c¸c tham sè b»ng mò víi+=1; ,. Dùa vµo kinh nghiÖm nghiªn cøu vµ th­êng chän trong lho¶ng tõ 0,1 ®Õn 0,4.Gi¸ trÞ ban ®Çu th­êng ®ùoc lÊy b»ng gi¸ trÞ ®Çu tiªn hoÆc c¸c tham sè b»ng xu thÕ… 2.2.Ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n dùa vµo b¶ng Ballot(B.B): XuÊt ph¸t tõ d·y sè thêi gian bao gåm ba phÇn: +Xu h­íng(): Xu h­íng th­êng ®­îc hiÓu lµ chiÒu h­íng tiÕn triÓn chung cña hiÖn t­îng,mét sù tiÕn triÓn kÐo dµi theo thêi gian,xu h­íng cßn cã thÓ ph©n chia thµnh xu thÕ vµ biÕn ®éng chu k×,x¸c ®Þnh chu k× cã liªn quan ®Õn ph©n tÝch ®iÒu hoµ. +BiÕn ®éng thêi vô (): §ã lµ biÕn ®éng cã tÝnh lÆp ®i lÆp l¹i trong tõng thêi gian nhÊt ®Þnh cña n¨m,nguyªn nh©n g©y ra biÕn ®éng thêi vô do ¶nh h­ëng cña khÝ hËu,thêi tiÕt,tËp qu¸n sinh ho¹t. +BiÕn ®éng ngÉu nhiªn(): BiÕn ®éng nµy lµ do t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè ngÉu nhiªn ë nh÷ng thêi gian kh¸c nhau vµ nãi chung khã cã thÓ dù ®o¸n trø¬c. Ba thµnh phÇn trªn cã thÓ ®­îc kÕt hîp theo mét trong hai tr­êng hîp sau: M« h×nh céng M« h×nh nh©n Trong viÖc ph©n tÝch ng­ßi ta th­ßng quan t©m ®Õn hai thµnh phÇn ngÉu nhiªn v× viÖc m« h×nh ho¸ gÆp nhiÒu khã kh¨n khã cã thÓ t¸ch riªng ®­îc.Do vËy trong khi tÝnh to¸n,ng­êi ta th­êng cè g¾ng lµm triÖt tiªu thµnh phÇn nµy.§Ó ®¬n gi¶n trong viÖc dù ®o¸n ng­êi ta ®Ò cËp ®Õn viÖc ph©n tÝch theo m« h×nh d­íi d¹ng ®¬n gi¶n sau: Gi¶ sö xu h­íng lµ d¹ng tuyÕn tÝnh BiÕn ®éng thêi vô Do ®ã trong khi ph©n tÝch th­êng lµm triÖt tiªu. Khi ®ã ta cã .§Ó x¸c ®Þnh a,b, ,ta dùa vµo b¶ng: Th¸ng(quÝ) N¨m 1 … j … m B×nh qu©n TÝch i. 1 i T n T Tæng T … T … T T= = Tæng S Trong ®ã: j=cã liªn quan ®Õn th¸ng quÝ. i= cã liªn quan ®Õn n¨m. T= Tõ b¶ng trªn x¸c ®Þnh ®­îc: víi j=1,2….m Khi ®ã ta x¸c ®Þnh ®­îc hµm nh­ vËy ®Ó dù ®o¸n ta chØ cÇn x¸c ®Þnh ®­îc t,trong ®ã t th­êng lµ th¸ng quý cña n¨m dù b¸o vµ x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc t=m(i-1)+j víi j=1,2…m; i=1,2….n. 2.3.Dù ®o¸n dùa vµo ph­¬ng ph¸p chuyªn gia: Thùc chÊt lµ ph­¬ng ph¸p dù b¸o tõ c¸c th«ng sè do chuyªn gia ®­a l¹i.Tøc lµ dùa trªn ý kiÕn cu¶ c¸c chuyªn gia hoÆc tËp thÓ chuyªn gia trªn c¬ së th«ng t­ vèn cã cña hä,kinh nghiÖm cña hä,tõ ®ã tæng hîp,xö lÝ vµ dù ®o¸n.Ph­¬ng ph¸p chuyªn gia cã ­u thÕ h¬n h¼n khi dù b¸o nh÷ng hiÖn t­îng hay qu¸ tr×nh cã tÇm bao qu¸t réng,cÊu tróc néi dung phøc t¹p,nhiÒu chØ tiªu nhiÒu nh©n tè chi phèi lµm xu h­íng vËn ®éng còng nh­ h×nh thøc biÓu hiÖn ®a d¹ng khã x¸c ®Þnh l­îng b»ng con ®­êng tiÕp cËn trùc tiÕp ®Ó ®o ®¹c,tÝnh to¸n th«ng qua c¸c ph­¬ng ph¸p ­íc l­îng vµ c«ng cô x¸c ®Þnh. CHƯƠNG II VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DỰ ĐOÁN THỐNG KÊ TRONG VIỆC NGHIÊN CỨU SẢN LƯỢNG CAO SU VIỆT NAM I. Đặc điểm chung của ngành cao su Việt Nam Cây cao su xuất hiện ở Việt Nam từ năm 1877, tuy nhiên phải đến năm 1897 Việt Nam mới có đồn điền cao su đầu tiên với 400 cây. Lịch sử cây cao su ở Việt Nam trải qua bước phát triển theo các giai đoạn khác nhau. -Từ 1897 – 1920 đây là giai đoạn thử nghiệm trồng cây cao su ở ngoại ô Sài Gòn - Thủ Dầu Một – Biên Hoà và diện tích đạt 7000 ha và sản lượng 3000 tấn. -Từ 1921 – 1945 đây là giai đoạn cao su phát triển mạnh sau khi các nhà tư bản trồng cao su. Rút kinh nghiệm bản thân học được kinh nghiệm của Anh ở Malayxia, Hà Lan ở Indonexia về kỹ thuật cạo mủ và chế biến làm cho diện tích đạt 138000 ha và sản lượng đạt 77400 tấn. -Từ 1945 – 1954 do cuộc chiến tranh, tư sản Pháp chuyển trọng tâm kinh doanh cao su sang Campuchia và Châu Phi. -Từ 1954 – 1975 Việt Nam bị chia cắt làm hai miền với hai chế độ khác nhau. Ở miền Bắc, chính phủ ta đã quan tâm phát triển loại cây công nghiệp quan trọng này mặc dù điều kiện khí hậu không thích hợp nhưng cũng đạt được 5000 ha. Ở miền Nam từ 19545 – 1963 các đồn điền cao su của Pháp ở miền Nam được mở rộng diện tích nên diện tích cao su tăng khá nhanh, chỉ từ 1956 – 1963 tăng them 46000 ha. Thời kỳ này Việt Nam bắt đầu xuất khẩu cao su dưới dạng nguyên liệu. Từ 1964 – 1975 diện tích cao su ngày càng thu hẹp, sản lượng giảm gần 75% do các đồn điền cao su bị bỏ hoang, bị bắn phá, rải chất độc hoá học. -Từ 1975 – 1985 Đảng và chính phủ có chủ trương khai hoang trồng mới phát triển mạnh cây công nghiệp có giá trị này, tốc độ bình quân khoảng 2000ha/năm. Nhờ nắm vững điều kiện đất đai, khí hậu, kỹ thuật và thời vụ thích hợp cho từng vùng nên đến năm 1985 tổng diện tích trồng cao su đạt được 180000ha. -Từ 1985 – 1990 phát triển cao su chủ yếu dựa vào vốn hợp tác với Liên Xô, Cộng hoà liên bang Đức, Bungari, Balan nên trồng được khoảng 100000ha. Bên cạnh đó ta còn kết hợp với viện RRIM (Malayxia) để áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, các giống mới có năng suất cao từ 1,2–1,5tấn/ha/năm. Hiện nay cả nước có khoảng 422000ha cao su, sản lượng cao su khai thác năm 2004 đạt 448,6 nghìn tấn. Hiện là nước sản xuất cao su đứng thứ 6 trên thế giới với sản lượng sản xuất chiếm 3.47% trong tổng sản lượng cao su thế giới sau Thái Lan(34%) , Indonexia (23%), Ấn Độ (9%), Trung Quốc(6%) trong năm 2004. Trong thời kỳ trước năm 1990 cao su Việt Nam phục vụ trong nước không được nhiều do sản xuất chưa phát triển, đa phần sản phẩm xuất sang các nước XHCN Đông Âu và Liên Xô, nhưng năm 1990 sau khi Liên Xô và các nước Đông Âu sụp đổ thì Việt Nam mất đi một khối lượng xuất khẩu lớn, đầu ra của cao su Việt Nam gần như bế tắc và tất cả đều dồn sang giao dịch mậu biên với Trung Quốc. Tuy nhiên do quá phụ thuộc vào thị trường này dẫn đến tình trạng các doanh nghiệp Việt Nam tự chèn ép nhau dẫn đến bị phía Trung Quốc ép giá làm cho giá cao su rất rẻ dẫn tới việc người trồng cây cao su không yên tâm vào loại cây trồng này nên đã chặt cây cao su để chuyển đổi cơ cấu cây trồng. Sau thời kỳ khủng hoảng đó, các doanh nghiệp Việt Nam đã rút ra được kinh nghiệm và cũng năng động hơn trong việc tiếp cận các thị trường mới và cho đến nay Việt Nam đã xuất khẩu cao su sang 84 nước trên thế giới và vẫn còn đang tiếp tục tiếp cận đến những thị trường mới. Ngành trồng và chế biến cao su đang đứng trước những vận hội mới nhưng cũng nhiều thách thức và đòi hỏi những người quản lý phải có được cái nhìn xa để có thể đưa cao su Việt Nam ra được thị trường thế giới. II. Dự đoán sản lượng cao su của Việt Nam. Như đã nói ở trên, để ngành cao su có thể phát triển đòi hỏi người quản lý phải nắm bắt được chính xác sản lượng cao su trong các năm tiếp theo để có kế hoạch sử dụng và tiêu thụ (Xuất khẩu) hợp lý. Chính vì vậy việc sử dụng phương pháp dự đoán thống kê cho việc dự đoán sản lượng cao su trong các năm tiếp theo từ 2005 đến 2007 là một việc làm vô cùng cần thiết. Ta có số liệu về sản lượng cao su Việt Nam từ năm 1997 đến 2004 như sau: Bảng 1: sản lượng cao su giai đoạn 1997 – 2004 Năm Sản lượng (Nghìn tấn) 1997 138.1 1998 194.5 1999 194.7 2000 195.0 2001 248.4 2002 273.4 2003 308.1 2004 448.6 Nguồn:Niên giám thống kê 2004 Với số liệu nêu trên, kết hợp với những lý luận đã trình bày ở chương I, phần này tập trung phân tích và dự đoán cho sản lượng cao su năm 2005 đến 2007. Bảng 2 Sản lượng cao su Việt Nam giai đoạn 1997 – 2004 Năm Sản lượng (nghìn tấn) Lượng tăng tuyệt đối liên hoàn Tốc độ phát triển liên hoàn 1997 138.1 - - 1998 194.5 56.4 140.84 1999 194.7 0.2 100.10 2000 195.0 0.3 100.15 2001 248.4 53.4 127.38 2002 273.4 25.0 110.06 2003 308.1 34.7 112.69 2004 448.6 140.5 145.60 Các chỉ tiêu bình quân giai đoạn 1997 – 2004 : +Sản lượng bình quân: Áp dụng đối với dãy số thời điểm có khoảng cách thời gian bằng nhau: = Từ bảng 1 ta có = = 244 nghìn tấn/năm +Lượng tăng tuyệt đối bình quân = = = Từ bảng 1 ta có = = 44.36 nghìn tấn/năm +Tốc độ phát triển bình quân = = = Từ bảng 1 ta có = = = 1.183 Qua số liệu tính toán ta có thể thấy thời kỳ từ 1997 đến 2004 sản lượng cao su liên tục tăng lên trong các năm. Sản lượng trung bình trong thời kỳ này là 244 nghìn tấn/năm, trung bình mỗi năm tăng 44.36 nghìn tấn, với tốc độ phát triển trung bình 118.3%. Qua các số liệu này ta thấy trong thời gian vừa qua sản lượng của cao su Việt Nam vẫn tăng đều không có tăng đột biến nhưng ổn định cho phép chúng ta hy vọng vào sự phát triển trong những năm tới với nền móng ổn định và vững chắc mà cao su Việt Nam có được trong thời gian qua. **Dự đoán sản lượng cao su Việt Nam năm 2005 – 2007 Ta có y2005 = y2004 + 1* = 448.6 + 1*44.36 = 492.96 nghìn tấn y2006 = y2004 + 2* = 448.6 + 2*44.36 = 537.32 nghìn tấn y2007 = y2004 + 3* = 448.6 + 3*44.36 = 581.68 nghìn tấn Bảng 3:Sản lượng cao su Việt Nam giai đoạn 1997 – 2007 Năm Sản lượng (Nghìn tấn) 1997 138.1 1998 194.5 1999 194.7 2000 195.0 2001 248.4 2002 273.4 2003 308.1 2004 448.6 2005 492.96 2006 537.32 2007 581.68 **Dự đoán lượng cao su dựa vào tốc độ phát triển bình quân. Ta có y2005 = y2004 * t1 = 448.6 * 1.183 = 530.69 nghìn tấn y2006 = y2004 * t2 = 448.6 * 1