Giáo án Ngữ văn 12 tiết 65: Những đứa con trong gia đình (tiết 1) - Nguyễn Thi

Tiết 65 Người dạy: Đinh Thị Kim Dung Trường THPT Ngô Thì Nhậm NHỮNG ĐỨA CON TRONG GIA ĐÌNH(Tiết 1) - NGUYỄN THI - Bước 1: Xác định vấn đề cần giải quyết I. Tên bài học: Những dứa con trong gia đình II. Hình thức dạy học: Dạy học trên lớp III. Chuẩn bị của thầy và trò 1/Thầy -Giáo án -Phiếu bài tập, trả lời câu hỏi +Tranh ảnh nhà văn Nguyễn Thi + Nhạc về câu hò Nam Bộ - Bảng phân công nhiệm vụ cho học sinh hoạt động trên lớp -Bảng giao nhiệm vụ học tập cho học sinh ở nhà 2/Trò -Đọc trước ngữ liệu trong SGK để trả lời câu hỏi tìm hiểu bài -Các sản phẩm thực hiện nhiệm vụ học tập ở nhà (do giáo viên giao từ tiết trước) -Đồ dùng học tập Bước 2: Xác định nội dung- chủ đề bài học - Phẩm chất tốt đẹp của những con người trong gia đình Việt, nhất là Việt và Chiến. - Nghệ thuật trần thuật đặc sắc, ngôn ngữ phong phú, góc cạnh đậm chất hiện thực và màu sắc Nam Bộ Bước 3: Mức độ cần đạt 1. Kiến thức a/ Nhận biết: HS nhận biết, nhớ được tên tác giả và hoàn cảnh ra đời của các tác phẩm. b/ Thông hiểu: HS hiểu và lí giải được hoàn cảnh sáng tác có tác động và chi phối như thế nào tới nội dung tư tưởng của tác phẩm. c/Vận dụng thấp: Khái quát được đặc điểm phong cách tác giả từ tác phẩm. d/Vận dụng cao: - Vận dụng hiểu biết về tác giả, hoàn cảnh ra đời của tác phẩm để phân tích giá trị nội dung, nghệ thuật của tác phẩm . 2. Kĩ năng a/ Biết làm: bài nghị luận về một đoạn trích văn xuôi, về 1 ý kiến bàn về văn học; b/ Thông thạo: các bước làm bài nghị luận văn học; 3.Thái độ a/ Hình thành thói quen: đọc hiểu văn bản tự sự b/ Hình thành tính cách: tự tin , sáng tạo khi tìm hiểu văn bản tự sự c/Hình thành nhân cách: -Biết nhận thức được ý nghĩa của truyện hiện đại Việt Nam trong kháng chiến chống Mĩ; -Biết trân quý những giá trị văn hóa truyền thống mà truyện hiện đại đem lại -Có ý thức tìm tòi về thể loại, từ ngữ, hình ảnh trong truyện hiện đại Việt Nam . Bước 4 : Tổ chức dạy và học & 1. KHỞI ĐỘNG ( 5 phút) GV cho HS xem Video phim. ? Hãy cho biết tên của bộ phim trên? Bộ phim được chuyển từ truyện ngắn nào? Của ai? Đã làm thân con gái ra đi thì tao chỉ có một câu: Nếu giặc còn thì tao mất, vậy à! - ? Câu nói trên của nhân vật nào? Tác phẩm nào, nhà văn? Hoạt động của GV và HS Nội dung cần đạt - B1:GV giao nhiệm vụ: đọc phần Tiểu dẫn, kết hợp với những hiểu biết của bản thân, giới thiệu những nét chính về cuộc đời Nguyễn Thi. - những sáng tác và nêu đặc điểm phong cách, đặc biệt là thế giới nhân vật của nhà văn. - giới thiệu khái quát về Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi. - B2: HS thực hiện nhiệm vụ - B3: HS báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ - B4: GV nhận xét, chuẩn hóa kiến thức - Hoạt động nhóm + N1. Tìm những nét cơ bản về tiểu sử của tác giả Nguyễn Thi. +N2. Kể tên những sáng tác chính của nhà văn. + N3. Nêu những đặc điểm cơ bản trong sáng tác của Nguyễn Thi. + N4. thuyết trình và nhận xét - HS lên thuyết trình, GV yêu cầu nhận xét, bổ sung - GV chốt và kết luận: Là nhà văn của người nông dân Nam Bộ, là cây bút văn xuôi hàng đầu * GV trình chiếu ? Hoàn cảnh sáng tác của truyện ngắn Những đứa con trong gia đình ? Bằng kiến thức lịch sử đã học, hãy nêu những hiểu biết về tình hình lịch sử nước ta gia đoạn này N HS. Năm 1965, đế quốc Mỹ đã ồ ạt đưa quân Mỹ và chư hầu vào miền nam, tiến hành cuộc chiến tranh cục bộ với qui mô lớn, đồng thời dùng không quân, hải quân tiến hành cuộc kháng chiến tranh phá hoại miền Bắc. GV. Đây là gia đoạn ác liệt nhất trong cuộc kháng chiến chống Mĩ. và nhấn mạnh qua video *Gv chiếu video ? Nêu xuất xứ tác phẩm Hoạt động nhóm: Phần này yêu cầu tất cả các nhóm tóm tắt bằng sơ đồ tư duy ở nhà. Yêu cầu nhóm 1 hoàn thành trên giấy A0 và lên trình bày - Nhóm 1 trình bày - GV yêu cầu nhận xét, bổ sung - Gv chốt và kết luận + Việt tỉnh dậy lần thứ nhất. Việt cố bò đi tìm đồng đội,tuy bị Thương khắp người... Anh lại ngất đi + Việt tỉnh lại lần thứ hai khi trời mưa Lất phất.Anh nhớ lại chuyện đi bắt ếch với chị chị Chiến,chuyện phân xử Của chú Năm,chuyện cuốn sổ + Việt tỉnh lại lần thứ ba giữa ban ngày +Tiếng chim gù gợi Việt nhớ đến cái ná thun,nhớ chuyện má đi đòi đầu Ba + Việt tỉnh lại lần thứ tư .. ? Từ việc tóm tắt trên, hãy xác định vị trí của đoạn trích học GV. Trên cơ sở những nét cơ bản đã tìm hiểu, chúng ta đi vào đọc – hiểu văn bản ? Truyện được kể lại trong tình huống nào ? Tại sao tác giả lại chọn tình huống này ? Tình huống có ý nghĩa gì *Gv trình chiếu. GV. Vậy cách trần thuật ấy là gì, chúng ta cùng tìm hiểu ? Truyện được kể theo điểm nhìn của nhân vật nào. Kể như thế nào? ? Cách trần thuật này có tác dụng như thế nào đối với kết cấu truyện và khắc họa tính cách, tâm lí nhân vật *GV trình chiếu: ? Gia đình Chiến, Việt gồm những ai, họ được nhắc đến như thế nào trong cuốn sổ gia đình. ? Nhận xét gì về gia đình Việt ? Những người thân trong gia đình đã tham gia kháng chiến như thế nào. Điều đó cho thấy truyền thống gì của gia đình Hoạt động nhóm (5 phút) - N1. Nhân vật chú Năm là ai? Là người có vai trò như thế nào với hai cháu - N2. Trong ngày hai cháu ghi tên tòng quân, trước khi hai cháu chuẩn bị lên đường tòng quân, chú đã nhắn nhủ với hai cháu điều gì. Lời nói đó có ý nghĩa như thế nào? - N3. Tìm hiểu nhân vật qua giọng hò (giọng hò của chú được miêu tả ra sao? Cảm nhận về vẻ đẹp tâm hồn, tình cảm của chú với các cháu qua giọng hò ấy) - N4. Chú Năm ghi chép những gì trong cuốn sổ gia đình? Những ghi chép ấy có ý nghĩa gì? GV yêu cầu từng nhóm thuyết trình, GV nhận xét bổ sung ? Nhận xét về hình tượng nhân vật chú Năm Tìm hiểu truyền thống của một gia đình Nam Bộ. - B1:GV giao nhiệm vụ:Tác phẩm kể chuyện một gia đình nông dân Nam Bộ, truyền thống nào đã gắn bó những con người trong gia đình với nhau? + Nhân vật chú Năm có vị trí nào trong gia đình và có vai trò gì trong truyện? + Nhân vật chú Năm được xây dựng với những nét tính cách nào? ( So sánh với nhân vật Cụ Mết trong Rừng xà nu) + Nhân vật má Việt được xây dựng với những nét tính cách nào? - B2: HS thực hiện nhiệm vụ - B3: HS báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ - B4: GV nhận xét, chuẩn hóa kiến thức - Nhân vật chú Năm trong truyện: người thân lớn tuổi duy nhất còn lại trong gia đình, từng bôn ba khắp chân trời góc biển, người cưu mang đùm bọc các cháu khi anh chị Tư Năng− cha mẹ Chiến – Việt hi sinh. − Người đề cao truyền thống gia đình để giáo dục con cháu bằng việc cần mẫn ghi cuốn sổ gia đình (một thứ gia phả đặc biệt) ghi chép tội ác của giặc và chiến công của gia đình, dòng họ theo từng ngày từng tháng, từng năm. − Người lao động chất phác nhưng giàu tình cảm và có tâm hồn nghệ sĩ thể hiện qua việc chú thích hò. Tiếng hò khàn đục, tức như tiếng gà gáy nhưng đó là tâm hồn và khát vọng, tâm tư và tình cảm của chú như hiệu lệnh, như lời thề dữ dội, nổi lên giữa ban ngày trong ánh nắng chói chang. − Câu nói của chú trong buổi thanh niên nam nữ ghi tên tòng quân: Việc lớn ta tính theo việc lớn. Việc thỏn mỏn trong nhà, tôi thu xếp khắc xong:không chỉ nói lên tính mộc mạc, bộc trực của ông già nông dân mà còn nói lên tình cảm tự nguyện, hết lòng hết sức đóng góp sức người cho cách mạng của ng−ời nông dân Nam Bộ. − So với hình tượng nhân vật cụ Mết – già làng Xô Man Tây Nguyên, cây xà nu cổ thụ, ng−ời kể chuyện đồng khởi của ng−ời Strá với nhân vật chú Năm cũng có những điểm chung: đó là tính hào hiệp, khảng khái, bộc trực, cuốn sử sống, người nối giữ truyền thống... nhưng một đằng thì đại diện cho một buôn làng, đằng kia thì cho một gia đình, dòng họ, một đằng gây ấn tượng ở câu chuyện trầm hùng, bi tráng trong đêm rừng bên bếp lửa xà nu, đằng kia là cuốn gia phả trứ danh và điệu hò khàn đục giữa ban ngày. ? Người má hiện lên ở những thời điểm nào, với những chi tiết nào. Nhận xét về nhân vật qua những chi tiết ấy ? Nhận xét về nhân vật GV thuyết giảng. - Nhân vật má Việt: Đó là điển hình cho người mẹ miền Nam, người phụ nữ Nam Bộ anh hùng, bất khuất, trung hậu, đảm đang được khắc hoạ đậm nét và độc đáo dưới ngòi bút Nguyễn Thi. − Người thiếu nữ lao động nghèo, cứng cỏi. − Người vợ thuỷ chung. − Người mẹ đảm đang việc nhà, việc nước, kiên cường, gan góc trong việc dẫn con đi đòi đầu chồng, khi bị doạ bắn, khi bươn chải lam làm nuôi con mau lớn; − Ngã xuống bất ngờ vì miểng pháo khi vừa nhặt trái ca nông lép còn nóng. -Trong đêm trước buổi tòng quân, có lẽ linh hồn mẹ đã hiện về trong những tính toán lo toan của cô con gái. ? Qua hai nhân vật ta có thể hình dung như thế nào về truyền thống gia đình Chiến, Việt. Qua đó thấy được tài năng và tấm lòng cảu nhà văn đối với con người được thể hiện như thế nào *GV trình chiếu I. Giới thiệu chung 1. Tác giả - Tiểu sử + Nguyễn Thi (1928- 1968) tên khai sinh là Nguyễn Hoàng Ca, bút danh khác là Nguyễn Ngọc Tấn, quê ở Hải Hậu - Nam Định + Sinh ra ở miền Bắc nhưng có sự gắn bó sâu nặng với mảnh đất và con người Nam Bộ - Các tác phẩm chính: Mẹ vắng nhà, Người mẹ cầm súng, Những đứa con trong gia đình - Đặc điểm sáng tác: + Nhân vật tiêu biểu của Nguyễn Thi là những người nông dân Nam Bộ + Có sở trường phân tích tâm lí, nội tâm nhân vật + Ngôn ngữ phong phú, góc cạnh, giàu giá trị tạo hình và đậm chất Nam Bộ → Là nhà văn của người nông dân Nam Bộ → Là cây bút văn xuôi hàng đầu của văn nghệ giải phóng miền Nam thời chống Mĩ 2. Tác phẩm a. Hoàn cảnh sáng tác và xuất xứ - Hoàn cảnh sáng tác: Được viết vào tháng 2 năm 1966 tại chiến trường miền Nam, trong những ngày cuộc kháng chiến chống Mĩ đang diễn ra ác liệt - Xuất xứ: In trong tập Truyện và kí (1978) b. Tóm tắt tác phẩm - Việt là một chiến sĩ giải phóng quân sinh ra trong một gia đình nông dân Nam Bộ có mối thù sâu nặng với Mĩ - Ngụy - Việt và Chiến hăng hái đi tòng quân giết giặc để trả thù cho ba má - Trong một trận chiến đấu ở rừng cao su, Việt hạ được một xe bọc thép của địch và bị thương nặng, lạc đồng đội, ngất đi, tỉnh lại nhiều lần (4 lần). Mỗi lần tỉnh lại, dòng hồi ức đưa Việt trở về với kỉ niệm thân thiết về má, chị Chiến, chú Năm... - Sau ba ngày anh Tánh và đồng đội tìm thấy Việt trong một lùm cây rậm vẫn trong tư thế sẵn sàng chiến đấu, được đưa về điều trị tại một bệnh viện giã chiến, Việt viết thư cho chị Chiến nhưng không muốn kể về chiến công của mình vì thấy chưa thấm gì so với thành tích của đơn vị và ước mong của má. c. Vị trí đoạn trích - Đoạn trích là lần tỉnh lại thứ tư của Việt khi bị lạc đồng đội ở lại một mình giữa chiến trường. II. Đọc - hiểu văn bản 1. Tình huống truyện, nghệ thuật trần thuật * Tình huống: Trong một trận đánh, Việt bị thương nặng, nằm lại chiến trường, nhiều lần ngất đi và tỉnh lại. Mỗi lần tỉnh dậy là những dòng hoài niệm, hồi ức ùa về → Hồi ức thân thương, thiêng liêng, máu thịt → Tình huống tạo nên cách trần thuật riêng cho thiên truyện * Nghệ thuật trần thuật: - Kể từ điểm nhìn của nhân vật Việt. Kể theo dòng hồi ức, tâm lí của nhân vật. - Tác dụng: + Làm cho kết cấu của truyện thêm linh hoạt, + Cá tính, phẩm chất, tâm lí nhân vật được khắc họa chân thực, cụ thể, sinh động + Tăng màu sắc trữ tình cho các tác phẩm 2. Truyền thống gia đình - Gia đình Việt: + Ông nội, ba Việt bị giặc giết hại + Má Việt chết vì bom → Chịu nhiều đau thương, mất mát, có mối thù sâu nặng với Mĩ – Ngụy + Ông nội, ba, má đều phục vụ kháng chiến + Chú Năm đã từng tham gia kháng chiến + Chị em Chiến, Việt đi tòng quân đánh Mĩ → Có truyền thống cách mạng vẻ vang a. Nhân vật chú Năm - Vị trí trong gia đình: Là người chú thay ba má Việt nuôi dạy các cháu → Là người cha, người mẹ thứ 2 của Việt và Chiến - Lời dặn dò: + Khi hai cháu ghi tên tòng quân: Xin trên cứ ghi tên cho cả hai việc lớn ta tính việc lớn, còn việc thỏn mỏn trong nhà tôi thu xếp khắc xong → Đồng tình, ủng hộ, khuyến khích các cháu làm cách mạng → Có sự hòa quyện giữa tình cảm gia đình và tình yêu đất nước + Khi hai cháu chuẩn bị lên đường: Xa nhà thì ráng học chúng, học bạn, thù cha mẹ chưa trả mà bỏ về là chú chặt đầu → Sự nghiêm khắc, Tin tưởng khi giao nhiệm vụ cho cháu → Lòng yêu nước, tinh thần cách mạng sục sôi, - Giọng hò: + Bắt đầu cất lên như một hiệu lệnhnhắn nhủ, tha thiếtngắt lại như một lời thề dữ dội → Cho thấy vẻ đẹp tâm hồn phóng khoáng, hồn hậu của con người Nam Bộ → Tình yêu thương, sự tin tưởng các cháu, lòng yêu nước, căm thù giặc sục sôi→ Câu hò là lời gửi gắm tâm tư, tình cảm, tình yêu thương, sự tin tưởng chú dành cho Việt - Cuốn sổ gia đình: + Ghi chép tội ác của bọn Mĩ – Ngụy → Tấm bia khắc ghi tội ác của kẻ thù + Ghi những chuyện của gia đình → Là tấm bảng vàng ghi dấu những chiến công của gia đình, lưu lại cho con cháu truyền thống gia đình ð Là chi tiết mang đậm chất sử thi, qua lịch sử gia đình thấy được lịch sử của một đất nước ð Chú là người lưu giữ truyền thống gia đình è Chú Năm là người kết tinh cho truyền thống gia đình, lưu giữ và phát huy truyền thống, là khúc thượng nguồn trong dòng sông truyền thống b. Nhân vật má Việt - Hiện lên qua kỉ niệm: Ví như lúc má đang bơi xuồng, má sẽ ghé lại, xoa đầu Việt, lấy xoong cơm cho Việt ăn → Sống tình cảm, yêu thương con. - Cảm nhận của Việt: Nhìn chị Chiến, Việt thấy thấp thoáng hình ảnh của má (cách nói, cách sắp xếp công việc), trong đêm chuẩn bị tòng quân: Hình như má đã về đâu đây → Luôn hiện hữu trong cuộc sống của con. - Cảm xúc khi khiêng bàn thờ má: Đưa má sangđi đánh giặc trả thùđưa má về → Đau thương chồng chất. è Là hiện thân cho truyền thống gia đình, là tấm gương để các con noi theo è Tiểu kết: - Qua nhân vật ta thấy được truyền thống gia đình: Yêu nước, chịu nhiều đau thương, mất mát, là khúc sông trước cho Chiến và Việt kế thừa - Nghệ thuật kể chuyện của Nguyễn Thi chân thực, sâu sắc. Thấy được tình cảm, sự am hiểu của nhà văn đối với con người Nam Bộ & 3.LUYỆN TẬP ( 5 phút) Hoạt động của GV – HS Kiến thức cần đạt -B1: GV giao nhiệm vụ: 1.Truyện Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi được trần thuật theo điểm nhìn của nhân vật nào ? A. Nhân vật Chiến B. Nhân vật Việt C. Chú Năm 2. Nét nghệ thuật đặc sắc nhất của truyện ngắn Những đứa con trong gia đình là gì ? A. Xây dựng được nhân vật điển hình trong hoàn cảnh điển hình. B. Ngôn ngữ trau chuốt, gợi cảm. C. Nghệ thuật trần thuật độc đáo, linh hoạt. Tình huống truyện độc đáo. D. Tình huống truyện độc đáo. 3. Nếu ví truyền thống gia đình là một dòng sông, thì chú Năm và má Việt là khúc sông nào trong dòng sông ấy? A. Khúc sông sau B. Khúc sông giữa C. Khúc sông trước Câu 1:B Câu 2:C Câu 3: C VẬN DỤNG ( 5 phút) - Em thấy gia đình có vai trò như thế nào trong cuộc sống của mỗi người. Với tư cách là người con, em cần phải làm gì để thể hiện lòng biết ơn với cha mẹ mình? Gia đình là điểm tựa, là bến đỗ bình yên - Nghe lời cha mẹ - Chịu khó học hành Dù là vua chúa hay dân cày, kẻ nào tìm thấy sự bình an trong gia đình, kẻ ấy là người sung sướng nhất” Hãy biết trân trọng tình cảm gia đình, trân trọng những gì mà chúng ta đang có GV: Chúng ta đã tìm hiểu về một gia đình Nam Bộ có truyền thống yêu nước, có ý nghĩa tiêu biểu cho hàng triệu gia đình Nam Bộ khác trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước, vậy những đứa con trong gia đình đó sẽ như thế nào, chúng ta sẽ tìm hiểu ở tiết học sau. . Hướng dẫn về nhà - Hoạt động nhóm: Tìm điểm chung và nét riêng của hai nhân vật Chiến, Việt E. Rút kinh nghiệm