Luận án Phát huy vai trò của nhân tố chủ quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở đồng bằng sông Hồng hiện nay - Đỗ Thái Huy

cho ý chí đại đoàn kết và nguyện vọng chân chính của nhân dân; nơi tập hợp trí tuệ của con người Việt Nam yêu nước, nơi thống nhất hành động giữa các tổ chức thành viên, phối hợp với chính quyền thực hiện nền dân chủ, chăm lo bảo vệ lợi ích chính đáng của các tầng lớp nhân dân; giám sát, bảo vệ, tham gia xây dựng nhà nước, quản lý xã hội. Mặt trận Tổ quốc có chức năng tham chính, tham nghị và giám sát; đoàn kết nhân dân, chăm lo đời sống, lợi ích của các thành viên, thực hiện dân chủ và đổi mới xã hội, thực thi quyền và nghĩa vụ công dân, thắt chặt mối liên hệ giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân. Với vai trò như vậy, Mặt trận Tổ quốc có thể tư vấn cho Đảng và Nhà nước những chính sách phát triển đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở địa phương; tham gia giám sát và phản biện hoạt động của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã; là cầu nối giữa cán bộ chủ chốt cấp xã với nhân dân địa phương; góp phần rèn luyện năng lực, bản lĩnh chính trị và phẩm chất đạo đức cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã. Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh là tổ chức chính trị - xã hội tập hợp tầng lớp thanh niên, là đoàn thể của các thanh niên ưu tú, đội hậu bị của Đảng. Tổ chức Đoàn được thành lập trên phạm vi cả nước, có mặt ở hầu hết các cơ quan, đơn vị, tổ chức từ trung ương đến cơ sở nhằm thu hút thế hệ 66 trẻ vào những hoạt động xã hội bổ ích, lành mạnh, qua đó giáo dục ý thức tôn trọng pháp luật cho đoàn viên thanh niên. Đoàn Thanh niên cũng có vai trò đáng kể trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã như tham gia giám sát, phản biện đối với hoạt động của đội ngũ này; là cầu nối giữa Đảng, chính quyền địa phương với nhân dân, nhất là tầng lớp thanh niên; cung cấp cho các cơ quan, tổ chức cấp xã những thanh niên ưu tú, có trình độ, có nhiệt huyết, có tinh thần xung kích, sáng tạo Nhiều thanh niên ưu tú khi tham gia vào đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã đã tạo nên những bước đột phá trong tư duy và hoạt động của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã. Hội Liên hiệp phụ nữ là tổ chức chính trị - xã hội của giới nữ, có chức năng đại diện cho quyền bình đẳng, dân chủ, lợi ích hợp pháp và chính đáng của phụ nữ, tham gia quản lý Nhà nước, tham gia xây dựng Đảng. Hội đoàn kết, vận động, tổ chức, hướng dẫn phụ nữ thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Hội Liên hiệp phụ nữ cũng góp phần quan trọng trong việc xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã như tham gia, giám sát các hoạt động của đội ngũ cán bộ này trong việc thực hiện các đường lối, chính sách phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương, nhất là chính sách đối với phụ nữ và trẻ em; cung cấp cho đội ngũ cán bộ chủ chốt địa phương những cá nhân ưu tú. Hội Nông dân là tổ chức chính trị - xã hội của giai cấp nông dân do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo và là thành viên của Mặt trận Tổ quốc. Hội nông dân Việt Nam vận động giáo dục hội viên, nông dân phát huy quyền làm chủ, tích cực học tập nâng cao trình độ, năng lực về mọi mặt; đại diện giai cấp nông dân tham gia xây dựng Đảng và Nhà nước; chăm lo bảo vệ các quyền và lợi ích của nông dân. Cùng với Hội Nông dân, Hội Cựu chiến binh Việt Nam là đoàn thể chính trị - xã hội thuộc Mặt trận Tổ quốc, là cơ sở chính trị của chính quyền 67 nhân dân, một tổ chức trong hệ thống chính trị do Đảng Cộng sản lãnh đạo, hoạt động theo đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, Hiến pháp, pháp luật của Nhà nước và Điều lệ của Hội. Mục đích của Hội là tập hợp, đoàn kết, tổ chức, động viên các thế hệ cựu chiến binh giữ gìn và phát huy bản chất, truyền thống "Bộ đội Cụ Hồ", tích cực tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ thành quả cách mạng, xây dựng và bảo vệ Đảng, chính quyền, chế độ, bảo vệ quyền lợi chính đáng và hợp pháp của cựu chiến binh, chăm lo giúp đỡ nhau về tinh thần và vật chất trong cuộc sống, gắn bó tình bạn chiến đấu. Hai tổ chức này cũng có những vai trò nhất định trong việc xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã như tham gia giám sát, phản biện hoạt động của đội ngũ cán bộ này; là cầu nối giữa chính quyền địa phương với nhân dân; góp phần tích cực trong việc hòa giải những mâu thuẫn, xung đột giữa cán bộ với nhân dân; tạo điều kiện để đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã thực hiện tốt chức trách, nhiệm vụ của mình Như vậy, có thể nhận thấy, trong hệ thống chính trị - xã hội Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội đóng vai trò vừa là trung tâm đoàn kết, tập hợp đông đảo các lực lượng quần chúng nhân dân (tính chất xã hội), đại diện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của các thành viên vừa thực hiện vai trò nền tảng chính trị của chính quyền nhân dân, tổ chức động viên nhân dân thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ chính trị của Đảng và Nhà nước. So với các tổ chức xã hội khác, vai trò này của các tổ chức chính trị - xã hội có tính trực tiếp hơn trong việc phục vụ sự nghiệp cách mạng theo đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Tùy theo tính chất, nhiệm vụ của mình; mỗi tổ chức chính trị - xã hội có những vai trò khác nhau trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở nước ta. Năng lực hoạt động của các tổ chức này cũng là một trong những nhân tố chủ quan đóng vai trò quan trọng trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt hiện nay. Với vai trò của mình, 68 các tổ chức chính trị - xã hội có thể tham gia đóng góp những ý kiến về tính đúng đắn, phù hợp của các chủ trương, chính sách dành cho đội ngũ cán bộ; đồng thời có thể phát hiện, tố giác những hoạt động sai trái, không đúng quy định pháp luật của cán bộ chủ chốt cấp xã ở địa phương. Chính sự giám sát, phản biện của các tổ chức chính trị - xã hội chính là động lực để đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã điều chỉnh hoạt động của mình cho phù hợp với chức trách, nhiệm vụ được giao. Bên cạnh các tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội, năng lực hoạt động của nhân dân cũng là một trong những nhân tố chủ quan đóng vai trò quan trọng trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhắc nhở mỗi cán bộ, đảng viên luôn "lấy dân làm gốc", luôn tôn trọng và biết phát huy vai trò làm chủ của nhân dân: Nước lấy dân làm gốc, dân lấy cuộc sống làm đầu, chế độ ta là chế độ của dân, do dân. Dân theo Đảng đứng lên đánh đuổi kẻ thù giành lấy chính quyền mà có được. Các cấp chính quyền và đoàn thể từ Trung ương đến địa phương, cơ sở là do nhân dân bầu cử ra. Do vậy, mỗi cán bộ phải vì dân, hết lòng phục vụ mang lại cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho nhân dân [42, tr.127]. Theo Người, phương thức cơ bản của dân chủ cơ sở là "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra". Do vậy, việc giám sát cơ quan Nhà nước, giám sát cán bộ là quyền của dân, quyền của những người chủ đất nước đối với những quan chức được dân trao quyền để thực hành chủ quyền của mình. Trong các chủ thể đóng vai trò quan trọng trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã, bản thân đội ngũ cán bộ này có vai trò quan trọng nhất, có ý nghĩa quyết định. Năng lực hoạt động của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã được thể hiện qua khả năng thực hiện nhiệm vụ, công việc của mình. Năng lực đó dựa trên trình độ, khả năng xử lý công việc được giao, khả năng xử lý các 69 mối quan hệ với đồng nghiệp và với nhân dân. Trình độ, năng lực nói lên khả năng làm việc, năng lực hoạt động thực tiễn của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã. Đó không chỉ là trình độ, năng lực về chuyên môn mà trong điều kiện hiện nay, nó còn bao gồm cả trình độ lý luận chính trị, tin học, ngoại ngữ, khả năng nắm bắt và xử lý thông tin trong công việc... Nếu có năng lực, trình độ tốt, phù hợp với công việc của mình, đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã có thể giải quyết công việc một cách nhanh chóng, hiệu quả. Ngược lại, nếu họ không có năng lực tốt, đó sẽ là lực cản lớn trong quá trình xử lý công việc, kìm hãm sự phát triển của bản thân cũng như của cả tổ chức. Có thể nói, năng lực hoạt động của bản chính là yếu tố nội lực đóng vai trò quyết định đến sự phát triển của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã bởi dù có chủ trương đúng đắn, chính sách phù hợp nhưng bản thân đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã không có năng lực, trình độ, khả năng xử lý công việc thì họ sẽ không thể phát huy được vai trò của mình đối với sự phát triển của hệ thống chính trị ở địa phương. 2.3.3. Vai trò của phẩm chất của các chủ thể trong việc xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã Ngoài ý thức, hoạt động thì phẩm chất của chủ thể như niềm tin, sự tích cực, tính tự giác cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã. Sự thay đổi trong nhận thức của Đảng về vai trò của đội ngũ cán bộ cấp cơ sở nói chung và cán bộ chủ chốt cấp xã nói riêng tất yếu dẫn đến những chuyển biến tích cực của chính quyền, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân địa phương trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã. Nhờ đó, mỗi cấp chính quyền đều tích cực quán triệt quan điểm của Đảng để đề ra những chính sách, chương trình hoạt động cụ thể nhằm tạo điều kiện cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã phát huy được vai trò của mình trong xây dựng chính quyền cơ sở ở nông thôn, góp phần vào việc lãnh đạo, điều hành phát triển 70 kinh tế - xã hội ở nông thôn. Không chỉ có vậy, với trình độ dân trí ngày càng cao, có nhiều điều kiện tiếp cận với các nguồn thông tin đa chiều; các tổ chức đoàn thể và nhân dân cũng ngày càng quan tâm đến hoạt động của chính quyền địa phương, trong đó có hoạt động của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã. Ở chính quyền cơ sở, nhân dân là những người được tiếp xúc và làm việc trực tiếp với cán bộ cấp xã. Hơn nữa, do có mối quan hệ gia đình, họ hàng thân tộc nên nhân dân cũng rất hiểu về cán bộ cơ sở. Do đó, nhân dân có thể là "tai mắt" trong việc kiểm tra, giám sát các hoạt động của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã. Nhiều cán bộ chủ chốt cấp xã làm việc tốt, có trách nhiệm với nhân dân, được nhân dân tin tưởng, giúp đỡ, bảo vệ nên có thêm nhiều động lực để phát huy những ưu điểm của mình. Ngược lại, nhiều cán bộ chủ chốt làm việc thiếu trách nhiệm, có những hành động lạm dụng chức quyền, tham nhũng, lãng phí cũng bị nhân dân phát hiện. Trong quá trình tiếp xúc và làm việc trực tiếp với cán bộ chủ chốt địa phương, nhân dân có thể cung cấp những bằng chứng sát thực về các hoạt động của đội ngũ cán bộ này. Có thể nói, kiếm tra, giám sát của nhân dân chính là động lực để đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã không ngừng hoàn thiện bản thân, điều chỉnh những hành vi, tác phong của mình cho phù hợp với nhiệm vụ, công việc. Ngoài ra, nhân dân cũng là những người có thể trực tiếp bày tỏ quan điểm, đề đạt nguyện vọng, yêu cầu đối với đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã nên giúp cho đội ngũ cán bộ này có thể nắm bắt một cách nhanh chóng, kịp thời, chính xác những biến động của đời sống xã hội ở địa phương. Có thể nói, các hoạt động giám sát, phản biện xã hội của nhân dân cũng góp phần quan trọng trong việc nâng cao năng lực hoạt động thực tiễn cho động ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã, tránh cho họ được bệnh quan liêu, xa dời thực tiễn. Đây là tiền đề quan trọng để các tổ chức chính trị - xã hội và quần chúng nhân dân tham gia vào việc giám sát, phản biện các hoạt động của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã, làm cho đội ngũ này 71 từng bước hoàn thiện năng lực, phẩm chất, tinh thần trách nhiệm của mình để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của sự phát triển kinh tế - xã hội ở nông thôn hiện nay. Ngoài ra; phẩm chất chính trị, đạo đức, tác phong của chính đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã cũng đóng vai trò quan trọng trong xây dựng đội ngũ này. Không phải ngẫu nhiên mà trong những năm gần đây, Đảng ta luôn nhấn mạnh đến việc xây dựng phẩm chất chính trị, đạo đức, tác phong của đội ngũ cán bộ các cấp, trong đó có cấp cơ sở bởi trước những biến đổi không ngừng của đời sống xã hội, nhất là ảnh hưởng của kinh tế trị trường, đội ngũ cán bộ, đảng viên có những biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống, phai nhạt lý tưởng... Điều đó không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng đội ngũ cán bộ, đảng viên mà còn làm suy giảm nghiêm trọng uy tín của cán bộ với Đảng, với nhân dân. Đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã là những người sống và làm việc gần dân nhất nên nếu họ có bản lĩnh chính trị vững vững, phẩm chất đạo đức, tác phong tốt; họ sẽ là cầu nối tốt đẹp giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân. Đây là tố chất quan trọng để đội ngũ cán bộ lãnh đạo chủ chốt cấp xã có thể hoàn thành được nhiệm vụ quan trọng của mình trong việc xây dựng chính quyền cơ sở. Ngoài những yếu tố trên, ý chí, niềm tin, lý tưởng, tình cảm của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã cũng có ý nghĩa đáng kể trong việc xây dựng đội ngũ mình. Người cán bộ chủ chốt cấp xã không chỉ là người có năng lực, trình độ, phẩm chất mà còn có uy tín với nhân dân, được nhân dân tin tưởng, giao phó những nhiệm vụ quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, mang đến cuộc sống ấm no và hạnh phúc cho họ. Vì vậy, nếu người cán bộ chủ chốt cấp xã có lối sống tích cực với những lý tưởng, tình cảm cao đẹp dành cho Đảng, Nhà nước, cho chế độ, cho nhân dân sẽ truyền được cảm hứng cho nhân dân. Có thể nói, họ chính là những tấm gương cho nhân dân phấn đấu noi theo. Vì vậy, uy tín của họ với nhân dân ngày càng tăng lên. 72 Đây cũng chính là cơ sở quan trọng để đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã có thể thực hiện tốt vai trò, nhiệm vụ của mình. Sở dĩ năng lực, phẩm chất, lối sống của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã đóng vai trò quan trọng vì đây là yếu tố tự thân, nội tại. Đó có thể vừa là kết quả của quá trình nhận thức, vận dụng các đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước; vừa thể hiện qua hoạt động thực tiễn trong mối quan hệ với Đảng, chính quyền và với nhân dân. Việc xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã sẽ không thực sự có hiệu quả nếu bản thân đội ngũ này không ý thức được vai trò, trách nhiệm của mình; không hoạt động một cách tích cực; không phát huy được năng lực, phẩm chất của mình trong các hoạt động thực tiễn. Như vậy, không chỉ có nhận thức đơn thuần mà thông qua các hoạt động thực tiễn như các chính sách của Nhà nước, chính quyền; sự giám sát, phản biện xã hội của các tổ chức chính trị - xã hội cũng như của nhân dân và năng lực, phẩm chất, hoạt động của chính bản thân đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã cũng là những yếu tố thuộc nhân tố chủ quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở nước ta hiện nay. Thông qua các hoạt động thực tiễn đó, các chủ thể đã bộc lộ năng lực, vai trò của mình đối với việc xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã cả về số lượng, chất lượng; cả về năng lực, trình độ, phẩm chất đạo đức, tác phong làm việc... Tiểu kết chương 2 Là một nước nông nghiệp nên hệ thống chính trị cấp xã đóng vai trò rất quan trọng đối với việc ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội ở nông thôn. Đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã chính là lực lượng nòng cốt của chính quyền cấp xã, vừa có vai trò lãnh đạo, điều hành; vừa là cấu nối giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân. Do đó, xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã là một trong những nhiệm vụ hàng đầu trong xây dựng hệ thống chính trị cơ sở ở nước ta hiện nay. 73 Có rất nhiều nhân tố đóng vai trò quan trọng trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã song nhân tố chủ quan có ý nghĩa quyết định nhất. Các chủ thể xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã được xác định là Đảng, Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, quần chúng nhân dân và bản thân đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã nên những yếu tố thuộc về các chủ thể này là ý thức, phẩm chất và hoạt động thực tiễn chính là những yếu tố thuộc nhân tố chủ quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở nước ta hiện nay. Đó là những yếu tố nội tại, thuộc về bản thân các chủ thể. Ở những mức độ khác nhau, những yếu tố này có vai trò quan trọng khác nhau. Những yếu tố đó góp phần phát triển đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã cả về số lượng, chất lượng với năng lực, phẩm chất, ý thức trách nhiệm, tác phong làm việc; làm cho đội ngũ này đang từng bước đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của việc xây dựng và hoàn thiện chính quyền cơ sở trong bối cảnh mới. 74 Chương 3 PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA NHÂN TỐ CHỦ QUAN TRONG XÂY DỰNG ĐỘI NGŨ CÁN BỘ CHỦ CHỐT CẤP XÃ Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG - THỰC TRẠNG VÀ NGUYÊN NHÂN CHỦ YẾU 3.1. NHỮNG YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC PHÁT HUY VAI TRÒ NHÂN TỐ CHỦ QUAN TRONG XÂY DỰNG ĐỘI NGŨ CÁN BỘ CHỦ CHỐT CẤP XÃ Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG 3.1.1. Ảnh hưởng của điều kiện địa lý - tự nhiên và điều kiện kinh tế - xã hội đến việc phát huy vai trò nhân tố chủ quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở đồng bằng sông Hồng Đồng bằng sông Hồng là một vùng châu thổ rộng lớn ở miền Bắc nước ta, bao gồm 10 tỉnh, thành phố như: Hà Nội, Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình, Thái Bình, Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương, Hải Phòng, Vĩnh Phúc. Đồng bằng sông Hồng nằm ở ví trí trung tâm của miền Bắc, nơi chuyển tiếp giữa vùng trung du, miền núi phía Bắc và Tây Bắc với vùng biển phía Đông vịnh Bắc Bộ xuống các tỉnh miền Trung. Đồng bằng sông Hồng còn là tâm điểm của hai con đường giao lưu quốc tế Bắc Nam và Đông Tây và là cửa ngõ thông ra biển Đông. Do đó, đây là vùng có vị trí chiến lược rất quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta. Đồng bằng sông Hồng có diện tích tự nhiên là 14.812,5km2 (chiếm 4,5% diện tích cả nước), được hình thành do phù sa của hai hệ thống sông là sông Hồng và sông Thái Bình bồi đắp. Địa hình của vùng tương đối bằng phẳng, dốc thoải theo hướng Tây Bắc - Đông Nam với mạng lưới sông ngòi dày đặc tạo điều kiện thuận lợi để phát triển hệ thống giao thông đường bộ, đường thủy và cơ sở hạ tầng của vùng [68]. Đồng bằng sông Hồng là nơi tập trung dân cư đông nhất nước ta. Tính đến năm 2013, dân số trung bình của Đồng bằng sông Hồng là 15.254,2 nghìn 75 người với mật độ 971 người/km2, cao gấp 3,58 lần mật độ dân số trung bình của cả nước (271 người/km2). Trong các tỉnh ở đồng bằng sông Hồng, Hà Nội là tỉnh có mật độ dân số cao nhất là 2.087 người/km2, thấp nhất là Ninh Bình 673 người/km2 [68, tr.63]. Dân số đông đã cung cấp cho đồng bằng sông Hồng một nguồn lao động dồi dào, tạo nhiều điều kiện thuận lợi để mở rộng sản xuất nhưng mật độ dân số đông cũng là một trong những sức ép lớn trong phát triển kinh tế - xã hội của vùng. Đồng bằng sông Hồng có hai thành phố trực thuộc Trung ương là Hà Nội và Hải Phòng, nằm trong trục tam giác của miền Bắc là Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh với một nguồn tài nguyên thiên nhiên và nguyên liệu phong phú, cơ sở hạ tầng phát triển nhất ở các tỉnh miền Bắc, tạo điều kiện thuận lợi cho việc đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn. So với các tỉnh thành trong cả nước, nông thôn ở vùng đồng bằng sông Hồng tương đối phát triển và đang từng bước được hiện đại hóa với hệ thống giao thông nông thôn đến tận thôn, xã; y tế, văn hóa phát triển, đời sống của nhân dân được nâng cao rõ rệt. Bình quân thu nhập trên đầu người ở các tỉnh đồng bằng sông Hồng là 2.351.000 đồng/người, cao hơn mức thu nhập trung bình của cả nước là 2.000.000 đồng/người [68, tr.722]. Đồng bằng sông Hồng là nơi khởi thủy của nền văn minh lúa nước với tập quán lâu đời của nhân dân là trồng cấy, chăn nuôi là chính; làm nghề thủ công vào lúc nông nhàn. Người nông dân vùng đồng bằng sông Hồng có tính cần cù, chịu khó, thích lao động và ham làm giàu, có tính tiết kiệm, luôn có ý thức vươn lên, biết lo xa Đây là vùng có truyền thống lịch sử, văn hóa lâu đời, là cội nguồn hình thành thể chế chính trị, kinh tế, xã hội của cả nước nên người dân vùng đồng bằng sông Hồng thường có truyền thống yêu nước, ý thức độc lập tự chủ cao, tinh thần cố kết cộng đồng làng xã, có đời sống tinh thần phong phú với nhiều tín ngưỡng dân gian truyền thống Tuy nhiên, với 76 nền nông nghiệp lạc hậu lại chịu sự chi phối của hệ tư tưởng phong kiến trong một thời gian dài nên người dân vùng đồng bằng sông Hồng thường có tư tưởng cục bộ, khép kín, tâm lý sản xuất nhỏ, thích sự ổn định nên đôi khi có tư tưởng thụ động, an phận. Sau hơn 30 năm đổi mới, với chủ trương đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn; các tỉnh, thành phố vùng đồng bằng sông Hồng, nhất là những vùng nông thôn đã có nhiều biến đổi đáng kể. Xu hướng đô thị hóa làm cho nhiều thị xã lên thành phố; nhiều xã lên phường, thị trấn. Trong những năm gần đây, ở các vùng nông thôn đồng bằng sông Hồng cũng diễn ra quá trình chuyên dịch cơ cấu kinh tế mạnh mẽ. Kinh tế nông nghiệp đang dần bị thu hẹp, kinh tế công nghiệp và xây dựng, dịch vụ, thương mại đang ngày càng tăng lên, xu hướng đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ Điều đó vừa tạo điều kiện cho nhân dân vùng đồng bằng sông Hồng phát triển kinh tế - xã hội, giải quyết việc làm song cũng đặt ra những vấn đề nan giải như diện tích nông nghiệp đang ngày càng bị thu hẹp, nông dân đang bị mất dần ruộng đất để canh tác. Ở các tỉnh như Bắc Ninh, Hải Dương, Hà Nam hay vùng ngoại thành Hà Nội hiện nay đang mọc lên nhiều nhà máy, khu công nghiệp cũng đang khiến những vùng này đối mặt với vấn đề ô nhiễm môi trường. Vì thế, có thể nói, tình hình phát triển kinh tế - xã hội ở đồng bằng sông Hồng trong những năm gần đây đang diễn ra khá phức tạp. Qua hơn 30 năm tiến hành sự nghiệp đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo, với việc tiếp tục thực hiện thể chế chính trị dân chủ, đẩy mạnh dân chủ hóa đời sống xã hội, thực hiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập quốc tế, công nghiệp hóa, hiện đại hóa và thực hiện những chính sách phát triển nông nghiệp, nông thôn đã làm cho kinh tế - xã hội vùng nông thôn đồng bằng sông Hồng phát triển mạnh mẽ. Có thể tóm 77 lược một số đặc điểm nổi bật của vùng nông thôn đồng bằng sông Hồng sau 30 năm đổi mới như sau: Về chính trị, quá trình đổi mới với việc thực hiện củng cố thể chế chính trị dân chủ nhân dân, mở rộng dân chủ hóa; đổi mới, hoàn thiện hệ thống chính trị và cơ chế "Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ" đã góp phần tiếp tục xây dựng và hoàn hiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở, phát huy tính tích cực chính trị của công dân, vai trò của tự quản của cộng đồng thôn làng, qua đó tác động đến quan hệ giữa cá nhân và cộng đồng, cá nhân và xã hội trên địa bàn. Trước đây, trong làng xã truyền thống, quan hệ của cá nhân và cộng đồng bó hẹp trong làng xã với sự sắp đặt giá trị theo thứ bậc nhà - làng - nước, quan hệ của cá nhân với nhà nước không mang tính trực tiếp mà thực hiện thông qua cộng đồng làng xã. Hiện nay, quan hệ cá nhân và cộng đồng ở nông thôn đồng bằng sông Hồng là quan hệ mang tính trực tiếp với Nhà nước, với thể chế chính trị dân chủ nhân dân được thể chế hoá; cá nhân được tạo điều kiện phát triển và khẳng định. Đồng bằng sông Hồng là nơi có truyền thống lịch sử; hơn nữa, nơi đây chủ yếu là địa hình đồng bằng nên các làng xã sống quần tụ với nhau lâu đời. Do đó, cộng đồng xã có sự thống nhất về chính trị, về đời sống tinh thần dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, cùng chung sức bảo vệ và xây dựng Tổ quốc Việt Nam giàu mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Đây là yếu tố gắn kết cộng đồng làng xã với nhau, với quốc gia dân tộc. Những đổi mới về chính trị cũng góp phần làm gia tăng ý thức, tinh thần trách nhiệm của Đảng, Nhà nước, nhân dân, các tổ chức chính trị - xã hội đối với việc xây dựng hệ thống chính trị cơ sở nói chung và xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã nói riêng. So với các vùng trên các nước, nhìn chung, đời sống chính trị của cư dân đồng bằng sông Hồng khá ổn định, trình độ dân trí của nhân dân ở 78 mức cao so với trung bình của cả nước nên ý thức pháp luật, ý thức công dân của cư dân sông Hồng cũng cao hơn so với nhiều địa phương trên cả nước. Đây vừa là thuận lợi cho chính quyền cấp xã trong việc triển khai các đường lối, chủ trương của Đảng song cũng chính là sức ép vì nhân dân tham gia giám sát, phản biện nhiều hơn đối với hoạt động của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở các tỉnh đồng bằng sông Hồng. Về kinh tế, ở nông thôn đồng bằng sông Hồng cũng như trên cả nước, đã diễn ra quá trình đa dạng hoá các hình thức kinh tế, các thành phần kinh tế được khuyến khích phát triển mạnh mẽ, vai trò tự chủ của kinh tế hộ gia đình được tái xác lập. Đặc biệt, việc cụ thể hóa Luật đất đai, giao đất nông nghiệp - tư liệu sản xuất quan trọng trong nông nghiệp, cho hộ gia đình, cá nhân sử dụng ổn định lâu dài vào mục đích sản xuất đã tạo ra cơ sở và động lực cho sự tự chủ của nông dân, trên cơ sở đó góp phần dân chủ hóa đời sống kinh tế - xã hội ở nông thôn. Cùng với sự hình thành các khu công nghiệp, cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động, việc làm, thu nhập, kết cấu hạ tầng nông thôn chuyển biến tích cực, kinh