Luận án Xác định cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý trên vùng đất bạc màu Bắc Giang

100g ñất). Tổng cation kiềm trao ñổi thấp (5,45 lñl/100g ñất). Dung tích hấp thu trung bình (CEC: 13,64 lñl/100g ñất). 64 - ðất vàng nhạt trên ñá cát (Fq): Diện tích: 10.495,25 ha, chiếm 6,27% DTTN. ðất vàng nhạt có ñặc ñiểm chung là: ðất thường nằm ở ñịa hình chia cắt, dốc nhiều, tầng ñất mỏng, thành phần cơ giới nhẹ. ðất có thành phần cơ giới nhẹ, rất chua (pHKCl: 3,79-3,90). Hàm lượng hữu cơ tầng mặt trung bình (1,34%). ðạm tổng số nghèo (0,095%). Lân tổng số trung bình (0,098%). Kali tổng số trung bình (1,18%). Lân dễ tiêu trung bình (7,50 mg/100g ñất). Kali dễ tiêu rất nghèo (1,10 mg/100g ñất). Tổng cation kiềm trao ñổi rất thấp (1,33 lñl/100g ñất). Dung tích hấp thu trung bình (CEC: 11,04 lñl/100g ñất). - ðất nâu vàng trên phù sa cổ (Fp): Diện tích: 4.145,28 ha, chiếm 2,48% DTTN. ðất hình thành tập trung chủ yếu ở ñộ cao tuyệt ñối 25-50 m, trên ñịa hình gò ñồi lượn sóng, ít dốc. Tầng ñất khá tơi xốp, thoát nước tốt. ðất có thành phần cơ giới nhẹ ñến trung bình, gần ñồng bằng và nguồn nước. Nhưng trong phẫu diện thường có kết von, ñá ong... ðất có thành phần cơ giới nhẹ và rất chua (pHKCl: 3,91-3,94). Hàm lượng hữu cơ tầng mặt trung bình (1,65%). ðạm tổng số trung bình (0,123%). Lân và kali tổng số ñều nghèo (tương ứng 0,049% và 0,26%). Lân dễ tiêu trung bình (8,60 mg/100g ñất). Kali dễ tiêu rất nghèo (1,80 mg/100g ñất). Tổng cation kiềm trao ñổi rất thấp (1,19 lñl/100g ñất). Dung tích hấp thu thấp (CEC: 6,97 lñl/100g ñất). - ðất ñỏ vàng biến ñổi do trồng lúa nước (Fl): Diện tích: 12.137,57 ha, chiếm 7,25% DTTN. ðất ñỏ vàng biến ñổi do trồng lúa nước có ñặc ñiểm giống như nhóm ñất ñỏ vàng, ñồng thời có những ñặc ñiểm riêng. ðất thường có hình thái phẫu diện không ñồng nhất. ðặc ñiểm ñất phụ thuộc nhiều vào nguồn gốc ñất ñược khai thác ñể canh tác. ðất có sự thay ñổi về chế ñộ nhiệt, chế ñộ không khí, chế ñộ nước, chế ñộ dinh dưỡng và hàng loạt ñặc tính sinh học so với các nhóm ñất tự nhiên khác. 65 Ở các tầng ñất sâu > 50 cm thường chưa hoặc ít bị xáo trộn, nên còn giữ ñược ñặc trưng của loại ñất ban ñầu. Tuy nhiên, ñây là loại ñất tốt ở ñịa hình dốc thoải, hầu hết có ñộ phì nhiêu khá, gần nguồn nước, rất thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp. ðất có thành phần cơ giới trung bình. ðất có phản ứng chua (pHKCl: 4,07-4,99). Hàm lượng hữu cơ tầng mặt khá (2,66%). ðạm tổng số trung bình (0,151%). Lân tổng số giàu (0,113%). Kali tổng số nghèo (0,59%). Lân dễ tiêu giàu (13,60 mg/100g ñất). Kali dễ tiêu rất nghèo (2,00 mg/100g ñất). Tổng cation kiềm trao ñổi thấp (7,49 lñl/100g ñất). Dung tích hấp thu trung bình (CEC: 10,81 lñl/100g ñất). iv) Nhóm ñất thung lũng (D) - ðất thung lũng do sản phẩm dốc tụ (D): Diện tích: 2.963,97 ha, chiếm 1,77 % DTTN. ðất hình thành ở ñịa hình thung lũng, nhưng có ñặc ñiểm rất ña dạng, phụ thuộc nhiều vào từng vùng và từng sản phẩm của mẫu chất, ñá mẹ tạo nên nó. ðất có thành phần cơ giới trung bình, phản ứng ít chua (pHKCl: 5,18- 5,94). Hàm lượng hữu cơ tầng mặt trung bình (1,85%). ðạm và lân tổng số trung bình (tương ứng 0,123% và 0,082%). Kali dễ tiêu nghèo (0,55%). Lân dễ tiêu trung bình (11,50 mg/100g ñất). Kali dễ tiêu rất nghèo (3,70 mg/100g ñất). Tổng cation kiềm trao ñổi thấp (7,16 lñl/100g ñất). Dung tích hấp thu trung bình (CEC: 12,28 lñl/100g ñất). ðất này rất thuận lợi ñể phát triển nông nghiệp: trồng lúa, rau màu và cây công nghiệp ngắn ngày. v) Nhóm ñất xói mòn trơ sỏi ñá (E) - ðất xói mòn trơ sỏi ñá (E): Diện tích: 5.883,43 ha, chiếm 3,51% DTTN. ðất xói mòn trơ sỏi ñá ở Bắc Giang hình thành và phát triển trên nhiều loại ñá mẹ khác nhau, chủ yếu thuộc nhóm ñá trầm tích (ñá phiến sét và ñá cát). 66 Bảng 3.2 Quy mô và cơ cấu các loại ñất Thứ tự Tên ñất Ký hiệu Diện tích (ha) Tỷ lệ (%) I NHÓM ðẤT PHÙ SA P 41.872,25 25,01 1 ðất phù sa ñược bồi chua Pbc 5.467,74 3,27 2 ðất phù sa không ñược bồi chua Pc 7.346,09 4,39 3 ðất phù sa glây Pg 15.612,69 9,32 4 ðất phù sa có tầng loang lổ ñỏ vàng Pf 11.913,30 7,11 5 ðất phù sa úng nước Pj 791,40 0,47 6 ðất phù sa ngòi suối Py 741,03 0,44 II NHÓM ðẤT XÁM BẠC MÀU B 41.971,18 25,06 7 ðất xám bạc màu trên phù sa cổ B 41.971,18 25,06 III NHÓM ðẤT ðỎ VÀNG F 62.471,97 37,31 8 ðất ñỏ vàng trên ñá sét Fs 35.693,86 21,32 9 ðất vàng nhạt trên ñá cát Fq 10.495,25 6,27 10 ðất nâu vàng trên phù sa cổ Fp 4.145,28 2,48 11 ðất ñỏ vàng biến ñổi do trồng lúa nước Fl 12.137,57 7,25 IV NHÓM ðẤT THUNG LŨNG D 2.963,97 1,77 12 ðất thung lũng do sản phẩm dốc tụ D 2.963,97 1,77 V NHÓM ðẤT XÓI MÒN TRƠ SỎI ðÁ E 5.883,43 3,51 13 ðất xói mòn trơ sỏi ñá E 5.883,43 3,51 Cộng diện tích ñất ñiều tra 155.162,80 92,66 Sông suối, mặt nước chưa sử dụng và nuôi trồng thủy sản 11.934,09 7,13 Núi ñá không có rừng cây 359,44 0,21 TỔNG DIỆN TÍCH TỰ NHIÊN VÙNG BẠC MÀU 167.456,33 100,00 Nguồn: Viện Quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp [78]. 67 3.52% 4.73% 10.06% 7.68% 27.05% 23.00% 6.76% 2.67% 7.82% 1.91% 3.79% 0.51% 0.48% 1 ðất phù sa ñược bồi chua Pbc 2 ðất phù sa không ñược bồi chua Pc 3 ðất phù sa glây Pg 4 ðất phù sa có tầng loang lổ ñỏ vàng Pf 5 ðất phù sa úng nước Pj 6 ðất phù sa ngòi suối Py 7 ðất xám bạc màu trên phù sa cổ B 8 ðất ñỏ vàng trên ñá sét Fs 9 ðất vàng nhạt trên ñá cát Fq 10 ðất nâu vàng trên phù sa cổ Fp 11 ðất ñỏ vàng biến ñổi do trồng lúa nước Fl 12 ðất thung lũng do sản phẩm dốc tụ D 13 ðất xói mòn trơ sỏi ñá E Hình 3.4: Các loại ñất trên vùng ñất bạc màu Bắc Giang ðất xói mòn trơ sỏi ñá là nhóm "ñất có vấn ñề" trong ñó tầng ñất mịn rất mỏng (< 20 cm). ðất bị rửa trôi, xói mòn mạnh nên tầng ñất cứng, chặt. Nhiều nơi ñất rất nghèo dinh dưỡng, nhất là các chất dễ tiêu. Nhìn chung ñất thường có phản ứng rất chua (pHKCl: 3,70). Hàm lượng hữu cơ tầng mặt nghèo (0,73%). Các chất tổng số (ñạm, lân, kali) ñều nghèo (tương ứng 0,089%, 0,058% và 0,96%). Các chất dễ tiêu (lân và kali) cũng nghèo (tương ứng 4,50 mg/100g và 2,50 mg/100g ñất). Tổng cation kiềm trao ñổi thấp (4,73 lñl/100g ñất). Dung tích hấp thu thấp (CEC: 9,27 lñl/100g ñất). 3.1.2.2 Tài ngyên rừng Theo kết quả kiểm kê ñất ñai năm 2010 và kết quả rà soát hiện trạng sử dụng ñất của các lâm trường, Ban quản lý dự án Lâm nghiệp của các huyện diện tích ñất rừng của vùng ñất bạc màu hiện có 33.123,85 ha. Trong ñó diện tích rừng phòng hộ có 276,76 ha, chiếm 0.84% tổng diện tích rừng của vùng; rừng ñặc dụng 2.352,0 ha, chiếm 7,10%; rừng sản xuất 30.495,09 ha, chiếm 92,06% tổng diện tích rừng. 68 3.1.2.3 Tài nguyên nước i) Nguồn nước mặt Nguồn nước mặt ở vùng ñất bạc màu Bắc Giang do 3 con sông lớn chảy qua ñịa bàn tỉnh và gần 70 hồ chứa nước lớn cung cấp. Dưới ñây là tình hình cụ thể về tài nguyên nước mặt của vùng. - Sông Cầu: Sông có chiều dài 290 km, ñoạn chảy qua ñịa phận Bắc Giang là 101 km. Sông Cầu có hai chi lưu lớn nằm ở hữu ngạn là sông Công và sông Cà Lồ. Lưu lượng nước sông Cầu hàng năm là 4,2 tỷ m3. Mực nước trong mùa cạn trên sông trung bình từ 0,5 – 0,8 m, có khi xuống dưới 0,4 m. Hiện tại trên sông Cầu ñã xây dựng hệ thống thuỷ nông sông Cầu phục vụ tưới cho các huyện Tân Yên, Việt Yên, Hiệp Hoà, một phần thành phố Bắc Giang và huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. - Sông Thương: Sông có chiều dài 87 km, có chi lưu chính là sông Hoá, sông Sỏi và sông Trung. Lưu lượng nước sông Thương hàng năm là 1,46 tỷ m3. Mực nước trong mùa cạn khoảng 0,5 – 0,8 m. - Sông Lục Nam: Sông có chiều dài 175 km (ñoạn chảy qua ñịa phận Bắc Giang 150 km), lưu lượng nước hàng năm 1,86 tỷ m3, mực nước trong mùa cạn khoảng 0,5 m. - Hồ chứa nước: Có khoảng 38 hồ nước với tổng diện tích gần 3.000 ha. ii) Nguồn nước ngầm Qua ñiều tra khảo sát cho thấy nguồn nước ngầm khá phong phú (ước lưu lượng ñạt 0,33 tỷ m3/năm). Nước ngầm thành ñược chứa tại tầng mặt và tầng sâu. Nước ngầm tầng mặt thường không có lớp ngăn cách với ñịa hình bề mặt. Do vậy, thành phần và mực nước biến ñổi nhiều, phụ thuộc vào trạng thái của nước mặt. 69 3.1.3 ðiều kiện kinh tế – xã hội 3.1.3.1 Tăng trưởng kinh tế Trong 10 năm qua, nền kinh tế của vùng ñã có sự chuyển biến ñáng kể, tổng giá trị sản phẩm (theo giá hiện hành từ 5.747,4 tỷ ñồng năm 2000 tăng lên 33.252,1 tỷ ñồng năm 2009 và năm 2010 ước ñạt 42.147,5 tỷ ñồng. Tốc ñộ tăng trưởng trong thời kỳ từ năm 1995 – 2005 ñạt 7,2%/năm, trong 5 năm qua (2004 – 2009), tốc ñộ tăng trưởng kinh tế ñạt tới 8,33%/năm. Cơ cấu kinh tế có sự chuyển dịch nhanh theo hướng tích cực, giảm dần tỷ trọng ngành nông – lâm nghiệp, tăng nhanh tỷ trọng ngành Công nghiệp – Xây dựng và Dịch vụ – Thương mại. Theo niên giám thống kê, tỷ trọng ngành Nông – Lâm nghiệp từ 49,8% năm 2000 giảm xuống còn 34% năm 2009, tỷ trọng ngành Dịch vụ – Thương mại tăng từ 28% năm 1995 lên 34,3% năm 2009, tỷ trọng ngành Công nghiệp – Xây dựng tăng từ 14,7% năm 2000 lên 31,6% năm 2009 và ước tính năm 2010 ñạt 33,6%. 3.1.3.2. Thực trạng cơ sở hạ tầng i) Hệ thống giao thông Có 5 tuyến Quốc lộ chạy qua ñịa bàn (QL.1 mới, QL1 cũ, QL.31, QL.37, QL.279). Mật ñộ ñường ñạt 7,27km/100km2, cao hơn vùng ðông Bắc và bình quân chung của cả nước (vùng ðông Bắc 6,27Km/100km2, cả nước 4,45km/100km2). Có 18 tuyến ñường tỉnh lộ với tổng chiều dài 390Km, có 71 tuyến ñường huyện với tổng số chiều dài là 562,36Km, trong ñó cứng hoá 163,16Km. Có 3 tuyến ñường sắt chạy qua ñịa bàn (tuyến Hà Nội - ðồng ðăng, Kép - Hạ Long, Kép - Lưu Xá) với tổng chiều dài 95,77Km (tuyến Hà Nội - ðồng ðăng 40Km, tuyến Kép - Hạ Long 32,77Km, tuyến Kép - Lưu Xá 23Km). ii) Hệ thống thuỷ lợi Có 683 công trình tưới với tổng cống suất thiết kế tưới cho 67.847 ha, thực tế tưới ñược 44.263 ha, bằng 65,2% thiết kế. 70 iii) Hệ thống ñiện Trên ñịa bàn có 2 trạm 110KV, trạm ðồi Cốc có 3 máy công suất 80MVA và trạm ðình Trám có 1 máy công suất 25MVA. 3.1.4 Dân số và lao ñộng 3.1.4.1 Dân số - Theo thống kê năm 2010 vùng ñất bạc màu có có 1.195.947 người, trong ñó dân số thành thị là 129.282 người, chiếm 10,81 %, dân số nông thôn là 1.066.665 người, chiếm 89,19% dân số của vùng. Tỷ lệ phát triển dân số tự nhiên trong những năm vừa qua ñạt khoảng 1,123 %/ năm. Bảng 3.3. Một số chỉ tiêu kinh tế – xã hội Năm 2010 Chỉ tiêu ðơn vị tính Vùng NC Toàn tỉnh I. Chỉ tiêu chung 1. Dân số Người 1.195.947 1.567.557 2. Tỷ lệ tăng dân số tự nhiên % 11,23 11,26 3. Mật ñộ dân số Người/km2 714,20 408.1 4. Giá trị sản xuất nông nghiệp Triệu ñồng 3.476.607 5.356.739 5. Lương thực có hạt (lúa + ngô) Tấn 527.578 642.753 II. Bình quân cho 1000 người dân 1. Giường bệnh Giường 1,61 2,58 2. Số cán bộ y tế BS, y sĩ 1,96 3,23 3. Số học sinh Học sinh 168,62 174,99 4. Số giáo viên Giáo viên 10,50 11,17 III. Bình quân cho một người dân 1. Lương thực bình quân ñầu người kg 441,13 425,3 2. Diện tích ñất nông nghiệp m2 966,81 235,93 3. Diện tích ñất trồng cây hàng năm m2 526,42 499,61 Nguồn: Niên giám thống kê tỉnh Bắc Giang 2010 [16] 71 3.1.4.2 Lao ñộng - Về lao ñộng, tính ñến năm 2010, số người trong ñộ tuổi lao ñộng của vùng có 736.106 người, chiếm 61,55% tổng dân số của vùng. Trong ñó lao ñộng ñang làm việc trong các ngành kinh tế là 663.805 lao ñộng. Cụ thể: Bảng 3.4. Tình hình phát triển sản xuất nông nghiệp 2000 – 2010 Hạng mục ðơn vị Năm 2000 Năm 2005 Năm 2010 1. Giá trị sản xuất (giá hiện hành) Triệu ñồng 3.549.049 7.151.477 8.274.458 Giá trị sản xuất (giá 1994) 2.415.718 3.178.381 3.476.629 2. Tốc ñộ tăng trưởng %/năm - 6,3 9,4 3. Cơ cấu giá trị sản xuất % 100 100 100 - Trồng trọt % 59,37 50,16 49,49 - Chăn nuôi % 37,11 46,72 47,11 - Dịch vụ nông nghiệp % 3,52 3,11 3,40 4. Diện tích cây lương thực có hạt Ha 104.181 98.484 100.204 - Sản lượng Tấn 504.075 505.039 527.678 Trong ñó: Diện tích lúa cả năm Ha 95.128 92.045 92.613 - Sản lượng lúa Tấn 471.834 482.945 494.825 5. Diện tích cây ăn quả Ha 18.557 20.820 17.917 Trong ñó diện tích vải 11.362 21.331 11.047 - Sản lượng 15.185 41.961 35.272 6. Diện tích ñậu tương Ha 3.649 1.347 1.106 - Sản lượng Tấn 5.280 2.116 1.743 7. Diện tích lạc Ha 9.254 9.081 9.446 - Sản lượng Tấn 16.634 19.018 21.060 8. Diện tích rau các loại Ha 16.777 17.100 17.747 - Sản lượng Tấn 217.683 251.353 281.499 9. ðàn trâu tổng số Con 47.736 39.829 39.019 10. ðàn bò tổng số Con 90.535 136.823 137.351 11. ðàn lợn tổng số Con 718.044 874.559 891.320 12. ðàn gia cầm tổng số 1000 con 7.117 8.432 8.903 Nguồn: Niên giám thống kê tỉnh Bắc Giang năm 2010 [16] 72 + Lao ñộng ñang làm việc trong ngành nông – lâm nghiệp, thuỷ sản có 517.038 người, chiếm 77,89% tổng số lao ñộng ñang làm việc. + Lao ñộng ñang làm việc trong ngành công nghiệp – xây dựng có 40.493 người, chiếm 6,10%. + Lao ñộng ñang làm việc trong ngành thương mại – dịch vụ có 106.275 người, chiếm 16,01%. Bảng 3.5. Tình hình ñói nghèo vùng ñất bạc màu Năm 2000 Năm 2010 Hạng mục Số hộ nghèo Tỷ lệ (%) Số hộ nghèo Tỷ lệ (%) Toàn tỉnh Bắc Giang 23.811 7,09 39.093 9,78 Vùng ñất Bạc màu 18.684 6,63 21.138 6,28 1. Thành phố Bắc Giang 277 1,25 87 0,34 2. Huyện Lục Nam 5.365 12,55 7.799 14,94 3. Huyện Hiệp Hoà 2.792 6,14 3.672 7,00 4. Huyện Lạng Giang 2.412 5,40 2.264 4,30 5. Huyện Tân Yên 2.345 6,23 2.434 5,50 6. Huyện Việt Yên 1.820 5,28 2.288 5,78 7. Huyện Yên Dũng 3.673 9,58 2.594 6,10 Nguồn: Niên giám thống kê tỉnh Bắc Giang năm 2010 [16] 3.1.5 ðánh giá chung về ñiều kiện tự nhiên kinh tế xã hội 3.1.5.1 Những lợi thế - Vùng ñất bạc màu Bắc Giang nằm kề liền với khu tam giác kinh tế phía Bắc, gần với các trung tâm ñô thị lớn (Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh) và cửa khẩu Lạng Sơn. ðây là một lợi thế so sánh quan trọng về thị trường tiêu thụ sản phẩm hàng hoá và ñiều kiện ñể tiếp thu các công nghệ kỹ thuật tiên tiến vào sản xuất ñể phát triển kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện ñại hoá. 73 - ðiều kiện tự nhiên tạo ra các vùng sản xuất nông nghiệp khác nhau (vùng núi, vùng ñồi, vùng ñồng bằng), trên mỗi vùng sinh thái nông nghiệp sản xuất nông nghiệp có hiệu quả cao. - Nguồn lao ñộng dồi dào với 712.500 lao ñộng, trình ñộ dân trí khá. 3.1.5.2 Những thách thức - Diện tích ñất bạc màu chiếm 27,05 % diện tích ñất tự nhiên và chiếm tới 41,5 % ñất nông nghiệp. ðây là loại ñất có ñộ phì nhiêu thấp, năng suất cây trồng thấp, nếu không ñược ñầu tư cải tạo. - Do ñiều kiện thời tiết và ñịa hình, trong sản xuất nông nghiệp thường gặp rủi ro như úng ngập trong mùa mưa, khô hạn trong vụ ñông xuân. - Năm 2010 còn khoảng 7% hộ nghèo. ðây là một trở ngại lớn trong ñầu tư phát triển sản xuất của các hộ gia ñình. - Trình ñộ kỹ thuật sản xuất hàng hoá gắn với thị trường của người dân còn ở mức thấp. - Tăng trưởng thấp, cơ cấu kinh tế lạc hậu, nguồn thu ngân sách trên ñịa bàn chưa ñáp ứng nhu cầu chi. 3.2 ðánh giá hiện trạng sử dụng ñất nông nghiệp vùng ñất bạc màu Bắc Giang 3.2.1 Hiện trạng và biến ñộng sử dụng ñất nông nghiệp 3.2.1.1 Hiện trạng sử dụng ñất nông nghiệp Diện tích ñất nông nghiệp của vùng ñất bạc màu là 115.679,24 ha, chiếm 69,08% tổng diện tích tự nhiên của vùng, chi tiết tại Bảng 3.6 Trong ñất sản xuất nông nghiệp, ñất trồng cây hàng năm có 63.009,98 ha, chiếm 85,5%, ñất trồng cây lâu năm có 14.302,14 ha, chiếm 18,5%. Diện tích ñất trồng lúa chủ yếu là ñất lúa nước, trong ñó ñất chuyên trồng lúa 74 48.024,58 ha, chiếm 81,66% ñất lúa nước. Bảng 3.6. Diện tích ñất nông nghiệp Loại ñất Kí hiệu Diện tích (ha) Cơ cấu (%) Tổng diện tích tự nhiên 167.456,33 ðất nông nghiệp NNP 115.679,24 100,00 ðất sản xuất nông nghiệp SXN 77.312,12 66,84 ðất trồng cây hàng năm CHN 63.009,98 ðất trồng lúa LUA 58.807,83 ðất trồng cây hàng năm khác HNK 4.202,15 ðất trồng cây lâu năm CLN 14.302,14 ðất lâm nghiệp LNP 33.123,85 28,63 ðất rừng sản xuất RSX 30.495,09 ðất rừng phòng hộ RPH 276,76 ðất rừng ñặc dụng RDD 2.352,00 ðất nuôi trồng thuỷ sản NTS 5.084,04 4,39 ðất nông nghiệp khác NKH 159,23 0,14 Nguồn: Sở Tài nguyên môi trường Bắc Giang [51] Hình 3.5. Diện tích ñất nông nghiệp vùng ñất bạc màu Bắc Giang 66,84% 28,63% 4,39% 0,14% ðất sản xuất nông nghiệp ðất lâm nghiệp ðất nuôi trồng thuỷ sản ðất nông nghiệp khác 75 Bảng 3.7. Hiện trạng ñất sản xuất nông nghiệp phân theo huyện ðơn vị: Ha ðất trồng cây hàng năm ðơn vị hành chính Tổng diện tích ñất sản xuất nông nghiệp Tổng số ðất trồng lúa ðất trồng cây hàng năm khác ðất trồng Cây lâu năm Toàn tỉnh: 126.982,82 78.316,92 71.258,66 7.058,26 48.665,90 Vùng ñất bạc màu 77.312,12 63.009,98 58.807,83 4.202,15 14.302,14 1.TP Bắc Giang 953,92 930,81 763,40 167,41 23,11 2. Huyện Hiệp Hoà 11.604,83 11.102,93 9.824,43 1.278,50 501,90 3.HuyệnLạng Giang 9.042,73 8.372,44 7.837,16 535,28 670,29 4. Huyện Lục Nam 11.385,88 9.003,95 8.168,64 835,31 2.381,93 5. Huyện Tân Yên 14.057,64 11.058,31 0.114,23 944,08 2.999,33 6. Huyện Việt Yên 19.071,72 11.655,67 11.485,43 170,24 7.416,05 7. Huyện Yên Dũng 11.195,40 10.885,87 10.614,54 271,33 309,53 Nguồn: Sở Tài nguyên môi trường tỉnh Bắc Giang [52] - 5.000,00 10.000,00 15.000,00 20.000,00 25.000,00 TPBG Hiệp Hoà Việt Yên Tân yên Lạng Giang Lục Nam Yên Dũng SXN CHN LUA HNK CLN Hình 3.6: Hiện trạng ñất sản xuất nông nghiệp phân theo huyện 3.2.1.2 Biến ñộng sử dụng ñất sản xuất nông nghiệp Trong giai ñoạn từ năm 2005 ñến 2010 tổng diện tích ñất nông nghiệp tăng ha 2.990,72, chủ yếu do diện tích ñất nuôi trồng thủy sản tăng 1.450,98 ha. Tuy nhiên từ năm 2000 ñến năm 2010 ñất trồng lúa giảm 2.424,19 ha. 76 Bảng 3.8. Tình hình biến ñộng ñất nông nghiệp ðơn vị: Ha So với năm 2005 So với năm 2000 Mục ñích sử dụng ñất Mã Diện tích năm 2010 Diện tích năm 2005 Tăng(+) giảm(-) Diện tích năm 2000 Tăng(+) giảm(-) ðất nông nghiệp NNP 115.679,24 112.688,52 2.990,72 112.845,41 2.833,83 ðất sản xuất nông nghiệp SXN 77.312,12 76.336,31 975,81 77.042,90 269,22 ðất trồng cây hàng năm CHN 63.009,98 63.126,12 -116,14 64.902,50 -1.892,52 ðất trồng lúa LUA 58.807,83 59.279,81 -471,98 61.232,02 -2.424,19 ðất trồng cây hàng năm khác HNK 4.202,15 3.846,32 355,83 3.670,48 531,67 ðất trồng cây lâu năm CLN 14.302,14 13.106,03 1.196,11 12.140,40 2.161,74 ðất lâm nghiệp LNP 33.123,85 32.740,43 383,42 33.161,57 -37,72 ðất rừng sản xuất RSX 30.495,09 19.523,52 10.971,57 24.833,94 5.661,15 ðất rừng phòng hộ RPH 276,76 9.872,58 -9.595,82 8.285,39 -8.008,63 ðất rừng ñặc dụng RDD 2.352,00 3.344,33 -992,33 42,24 2.309,76 ðất nuôi trồng thuỷ sản NTS 5.084,04 3.633,06 1.450,98 2.593,96 2.490,08 ðất nông nghiệp khác NKH 159,23 82,87 76,36 46,98 112,25 Nguồn: Sở Tài nguyên môi trường tỉnh Bắc Giang [52] 0 20,000 40,000 60,000 80,000 100,000 120,000 140,000 ðất nông nghiệp ðất sản xuất nông nghiệp ðất trồng cây hàng năm ðất trồng cây lâu năm ðất lâm nghiệp ðất rừng sản xuất ðất rừng phòng hộ ðất rừng ñặc dụng ðất nuôi trồng thuỷ sản ðất nông nghiệp khác Diện tích năm 2000 Diện tích năm 2005 Diện tích năm 2010 Hình 3.7. Tình hình biến ñộng ñất nông nghiệp giai ñoạn 2000 – 2010 77 Qua các số liệu biến ñộng tại bảng 3.8 cho thấy diện tích ñất sản xuất nông nghiệp trong vùng ñất bạc màu giảm mạnh, ñặc biệt là diện tích ñất trồng lúa. Nguyên nhân do chuyển mục ñích sử dụng sang ñất phi nông nghiệp, chủ yếu là ñất các khu công nghiệp. Bảng 3.9 Tình hình biến ñộng diện tích một số loại cây trồng chính So với năm 2005 So với năm 2000 STT Loại cây trồng Diện tích năm 2010 Diện tích năm 2005 Tăng(+) giảm(-) Diện tích năm 2000 Tăng(+) giảm(-) 1 Lúa cả năm 92.613,0 95.128,0 - 2.515,0 96.537,0 -3.924,0 2 Lúa xuân 45.300,0 44.875,0 425,0 45.825,0 -525,0 3 Lúa mùa 47.313,0 49.973,0 - 2.660,0 50.712,0 -3.399,0 4 Ngô 7.591,0 9.053 - 1.462,0 8.476 -885,0 5 Khoai lang 5.719,0 8.875,0 - 3.156,0 12.892,0 -7.173,0 6 Sắn 2.082,0 1.559,0 523,0 1.515,0 567,0 7 Cây CNHN 11.264,0 13.175,0 - 1.911,0 11.138,0 126,0 8 Lạc 9.446,0 9.254,0 192,0 5.878,0 3.568,0 9 ðậu tương 1.106,0 3.649,0 - 2.543,0 4.804,0 -3.698,0 10 Cây vải 12.453,80 14.557,0 -2.103,20 12.565,0 -111,20 Nguồn: Niên giám thống kê tỉnh Bắc Giang năm 2010 [16] Số liệu tại bảng 3.9 cho thấy diện tích các loại cây trồng ñều giảm. Diện tích cây khoai lang, ñậu tương, cây ngô giảm mạnh, do thị trường tiêu thụ không ñáp ứng nhu cầu cung cấp sản phẩm 3.2.2 Hiệu quả sử dụng ñất sản xuất nông nghiệp trên vùng ñất bạc màu 3.2.2.1 Hiện trạng các loại hình sử dụng ñất NN vùng ñất bạc màu Theo thống kê hiện trạng sử dụng ñất nông nghiệp và tổng hợp kết quả ñiều tra nông hộ, vùng ñất bạc màu có các loại hình sử dụng ñất chính ñược thể hiện tại bảng 3.10: 78 Bảng 3.10 Hiện trạng các loại hình sử dụng ñất STT Loại hình sử dụng ñất Ký hiệu Diện tích (ha) Cơ cấu (%) A ðất sản xuất nông nghiệp 77.312,12 100,00 ðất 2 vụ lúa - 1 vụ rau, màu LUT1 13.184,42 17,05 ðất 2 vụ lúa LUT2 34.840,16 45,06 ðất 1 lúa - 2 vụ rau, màu LUT3 10.783,25 13,95 ðất chuyên màu LUT4 4.202,15 5,44 ðất trồng cây ăn quả LUT5 14.302,14 18,50 B ðất lâm nghiệp Rừng trồng LUT6 14.694,67 - C ðất nuôi trồng thuỷ sản Nuôi cá và thủy sản nước ngọt LUT7 5.084,04 Nguồn: Sở Nông nghiệp và PTNT Bắc Giang [54] Loại hình sử dụng ñất trồng rừng sản xuất có diện tích 14.694,67 ha, chủ yếu trồng cây nguyên liệu giấy như: keo tai tượng; trám lấy gỗ và lấy quả; tre vầu; bạch ñàn.. Diện tích ñã giao cho các hộ gia ñình sử dụng ổn ñịnh lâu dài, không có biến ñộng. Loại hình sử dụng ñất nuôi cá và thủy sản nước ngọt có diện tích 5.084,04 ha, chủ yếu là diện tích của các hồ chứa nước của hệ thống thủy lợi và các ao hồ trong khu dân cư. Loại hình sử dụng ñất hoa cây cảnh có diện tích rất nhỏ không ñáng kể, phân bố lẻ tẻ tại một vài ñịa ñiểm gần Thành phố, thị trấn. Vì vậy ñề tài không ñề cập ñến các loại hình sử dụng ñất trồng rừng, nuôi cá và thủy sản nước ngọt, hoa cây cảnh. Các loại hình sử dụng ñất sản xuất nông nghiệp và các kiểu sử dụng ñất ñược thể hiện chi tiết tại Phụ lục 3.9. 79 13.184,42 ; 17,05% 34.840,16 ; 45,06% 10.783,25 ; 13,95% 4.202,15 ; 5,44% 14.302,14 ; 18,50% LUT1 LUT2 LUT3 LUT4 LUT5 Hình 3.8: Biểu ñồ diện tích các LUT sản xuất nông nghiệp Trong thời gian nghiên cứu, tiến hành ñiều tra theo các ñịa hình ñặc trưng tại các huyện trong vùng (trên cơ sở bộ câu hỏi ñiều tra phỏng vấn nông hộ) nhằm mục ñích xác ñịnh quy mô diện tích ñất sản xuất nông nghiệp, các loại hình sử dụng ñất nông nghiệp, hiện trạng ñầu tư, chi phí và thu nhập hỗn hợp của các nông hộ. Tiến hành ñiều tra tại 20 xã (mỗi huyện 3 xã, thành phố Bắc Giang 2 xã), số lượng phiếu ñiều tra 600 (mỗi xã ñiều tra 30 hộ). Quy mô diện tích bình quân các loại hình sử dụng ñất nông nghiệp của nông hộ qua các phiếu ñiều tra ñược tổng hợp qua bảng 3.11. Qua bảng cho thấy diện tích và các loại hình sử dụng ñất của nông hộ có sự khác nhau khá rõ nét theo các vùng ñịa hình. Các loại hình sử dụng ñất ñược các nông hộ lựa chọn phụ thuộc rất nhiều vào ñặc tính và tính chất ñất ñai (trong ñó cơ bản phụ thuộc vào yếu tố ñịa hình và khả năng tưới tiêu). - Ở vùng ñịa hình cao: tổng diện tích ñất nông nghiệp của nông hộ cao hơn hẳn so với vùng ñịa hình trung bình và ñịa hình thấp. Các loại hình sử dụng ñất phổ biến là trồng rừng, cây ăn quả lâu năm, cây công nghiệp ngắn 80 ngày, ñất lúa – màu và ñất chuyên màu. - Ở vùng ñịa hình trung bình: ñây là vùng ñịa hình thuận lợi nhất cho việc bố trí các loại cây trồng nhờ vào khả năng tưới tiêu chủ ñộng. Vì vậy, loại hình sử dụng ñất của vùng này ña dạng hơn. Tuy nhiên tổng diện tích ñất nông nghiệp của nông hộ lại thấp nhất so với hai vùng còn lại. Các loại hình sử dụng ñất phổ biến là ñất trồng cây ăn quả, ñất lúa – màu, ñất chuyên màu, ñất chuyên rau. - Ở vùng ñịa hình thấp: tổng diện tích nông nghiệp của nông hộ thấp hơn nông hộ ở vùng ñịa hình cao và cao hơn nông hộ ở vùng ñịa hình trung bình. Bảng 3.11: Quy mô diện tích bình quân các loại hình sử dụng ñất nông nghiệp của nông hộ ðơn vị tính: ha/1 nông hộ. TT Vùng ñịa hình Tổng DT ñất SX NN ðất trồng CAQ ðất trồng CCNNN ðất chuyên lúa ðất lúa màu ðất chuyên màu ðất chuyên rau 1 Cao 1,56 0,55 0,41 - 0,32 0,28 - 2 Trung bình 1,15 0,25 - - 0,36 0,28 0,34 3 Thấp 1,76 0,22 - 0,42 0,29 - - 3.3.2.2 Hiệu quả của các loại hình sử dụng ñất chính. a) Hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng ñất ðể ñánh giá hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng ñất vùng ñất bạc màu dựa trên các chỉ tiêu: - GTSP: Giá trị sản xuất. - TCP: Tổng chi phí vật chất; TNHH: Thu nhập hỗn hợp = TGTSP - TCP; HQðV: Hiệu quả ñồng vốn = TNHH/TCP. Từ kết quả xử lý các phiếu ñiều tra nông hộ, chỉ tiêu tổng hợp hiệu quả kinh tế sử