Luận văn Chế độ pháp lý về vốn của công ty cổ phần theo pháp luật Việt Nam

LỜI CAM ĐOAN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THANH HẢI CHẾ ĐỘ PHÁP LÝ VỀ VỐN CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH : LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ : 60.38.50 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC : TS. NGÔ HUY CƢƠNG HÀ NỘI - NĂM 2007 Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân, chƣa từng công bố trong một công trình khoa học nào của ngƣời khác. Các tài liệu tham khảo đƣợc trích dẫn một cách hợp pháp. Ngƣời viết Nguyễn Thanh Hải LỜI CẢM ƠN Trƣớc tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Tiến sĩ Luật học Ngô Huy Cƣơng, Giảng viên Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, ngƣời đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi hoàn thành Luận văn này. Tôi cũng xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc tới các thầy, cô giảng viên Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội và các thầy, cô cộng tác viên giảng dạy tại Khoa, những ngƣời đã tận tình dìu dắt và truyền đạt lại những kiến thức khoa học pháp lý bổ ích cho tôi trong suốt khoá học. Xin cảm ơn gia đình, ngƣời thân và các bạn đồng môn, đồng nghiệp đã luôn ở bên cạnh động viên và cổ vũ tôi trong quá trình thực hiện Luận văn này ! Nguyễn Thanh Hải MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa 1 Lời cam đoan 2 Lời cảm ơn 3 Mục lục 4 Danh mục các chữ viết tắt 6 MỞ ĐẦU 7 CHƢƠNG 1 : KHÁI QUÁT CHẾ ĐỘ PHÁP LÝ VỀ VỐN CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN 12 1.1 Khái niệm công ty cổ phần 12 1.1.1. Các thuộc tính cơ bản của công ty cổ phần 12 1.1.2. Đặc điểm pháp lý của công ty cổ phần 14 1.1.3. Phân biệt công ty cổ phần với các loại hình công ty khác 20 1.2 Khái niệm chế độ pháp lý về vốn của công ty cổ phần 23 1.2.1 Định nghĩa 23 1.2.2 Vốn của công ty cổ phần 24 1.2.2.1. Vốn là gì 1.2.2.2. 24 1.2.2.2. Một số khái niệm pháp lý về vốn của công ty cổ phần 27 1.2.3 Góp vốn 1.2.3 39 1.2.3.1. Chủ thể góp vốn 41 1.2.3.2. Hình thức góp vốn 41 1.2.3.3. Định giá tài sản góp vốn 44 1.2.3.4. Thủ tục góp vốn 45 1.2.4. Chuyển nhƣợng vốn 46 1.2.5. Huy động vốn 46 1.2.5.1. Cổ phiếu 47 1.2.5.2. Trái phiếu 49 1.2.5.3. Lợi nhuận tái đầu tƣ 53 1.2.6. Tăng, giảm vốn 54 1.2.7. Quản lý vốn 54 1.2.8. Cấu trúc vốn 55 CHƢƠNG 2 : THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ VỐN CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN 58 2.1 Vốn điều lệ 59 2.2 Vốn pháp định 62 2.3 Cổ phần 65 2.3.1. Cổ phần phổ thông 65 2.3.2. Cổ phần ƣu đãi 67 2.3.2.1 Cổ phần ƣu đãi biểu quyết và quyền của cổ đông ƣu đãi biểu quyết 67 2.3.2.2 Cổ phần ƣu đãi cổ tức và quyền của cổ đông ƣu đãi cổ tức 68 2.3.2.3 Cổ phần ƣu đãi hoàn lại và quyền của cổ đông ƣu đãi hoàn lại 70 2.4 Góp vốn 71 2.4.1 Chủ thể góp vốn 71 2.4.2 Hình thức góp vốn 75 2.4.3 Định giá tài sản góp vốn 78 2.4.4 Thủ tục chuyển quyền sở hữu 80 2.4.4.1 Thủ tục chuyển nhƣợng giá trị quyền sử dụng đất 80 2.4.4.2 Góp vốn bằng giá trị quyến sở hữu công nghiệp 82 2.4.4.3 Góp vốn bằng các tài sản đặc biệt khác 83 2.4.5 Thời hạn, trách nhiệm 83 2.5 Chuyển nhƣợng vốn 85 2.6 Huy động vốn 87 2.6.1 Chào bán cổ phần 90 2.6.2 Phát hành trái phiếu 91 2.7 Tăng , giảm vốn điều lệ 92 CHƢƠNG 3 : ĐỊNH HƢỚNG HOÀN THIỆN CHẾ ĐỘ PHÁP LÝ VỀ VỐN CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN 96 3.1 Nhu cầu hoàn thiện chế độ pháp lý về vốn của công ty cổ phần 96 3.2 Định hƣớng hoàn thiện chế độ pháp lý về vốn của công ty cổ phần 98 3.2.1 Về vốn điều lệ của công ty cổ phần 98 3.2.2 Về tài sản góp vốn vào công ty cổ phần 99 3.2.3 Chủ thể góp vốn thành lập công ty cổ phần 101 3.2.4 Cổ phần đƣợc quyền chào bán 104 3.2.5 Tỉ lệ cổ phần ƣu đãi và cổ phần phổ thông 106 3.2.6 Nghĩa vụ của cổ đông phổ thông 108 KẾT LUẬN 110 TÀI LIỆU THAM KHẢO 112 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT CTCP Công ty cổ phần CT TNHH Công ty trách nhiệm hữu hạn CTHD Công ty hợp danh CP Cổ phần CPPT Cổ phần phổ thông CPƯĐ Cổ phần ƣu đãi LDN Luật doanh nghiệp TNHH Trách nhiệm hữu hạn VĐL Vốn điều lệ VPĐ Vốn pháp định VTD Vốn tín dụng MỞ ĐẦU I. Tính cấp thiết của đề tài Công ty cổ phần là một hình thức tổ chức kinh doanh đã và đang trở thành phổ biến trên thế giới. Với khả năng huy động vốn rộng rãi , công ty cổ phần đang là mô hình công ty đƣợc ƣa chuộng trên thế giới. Hầu hết các công ty lớn trên thế giới đều đƣợc tổ chức theo mô hình công ty cổ phần, có những công ty cổ phần có số lƣợng cổ đông lớn và rộng khắp trên toàn thế giới. Ở nƣớc ta mô hình công ty cổ phần đang đƣợc coi là một hƣớng quan trọng trong chủ trƣơng đổi mới cơ chế quản lý kinh tế của Đảng và Nhà nƣớc ta, văn kiện đại hội Đảng lần thứ 10 nêu rõ: Đối với kinh tế tƣ bản tƣ nhân đƣợc khuyến khích phát triển rộng rãi trong những ngành, nghề sản xuất, kinh doanh mà pháp luật không cấm. Tạo môi trƣờng kinh doanh thuận lợi để kinh tế tƣ bản tƣ nhân phát triển trên những hƣớng ƣu tiên của nhà nƣớc trong đó đặc biệt nhấn mạnh đến mô hình công ty cổ phần nhƣ chuyển thành doanh nghiệp cổ phần, bán cổ phần cho ngƣời lao động v.v.. Gắn với quan điểm chỉ đạo đó các văn bản luật quy định về công ty cổ phần liên tiếp đƣợc ban hành thay thế nhau : luật công ty năm 1990, luật doanh nghiệp năm 1999 thay thế luật công ty 90 và mới đây nhất là luật doanh nghiệp 2005 ( dƣới đây gọi là luật doanh nghiệp) thay thế luật doanh nghiệp 1999 đã khẳng định địa vị pháp lý cũng nhƣ tầm quan trọng của loại hình công ty cổ phần đối với sự phát triển kinh tế của đất nƣớc . Việc các văn bản luật về doanh nghiệp đƣợc liên tiếp ban hành trong thời gian ngắn cho thấy sự quan tâm, mong muốn của Nhà nƣớc ta đối với việc tạo môi trƣờng pháp lý thông thoáng tạo điều kiện cho thành phần kinh tế tƣ nhân phát triển góp phần đắc lực vào công cuộc xây dựng, phát triển đất nƣớc Mặc dù là mô hình đƣợc ƣa chuộng trên thế giới và cùng với sự phát triển của xã hội loài ngƣời mô hình ngày càng đƣợc hoàn thiện nhƣng khi du nhập vào Việt Nam do những đặc trƣng riêng về điều kiện hoàn cảnh kinh tế xã hội cũng nhƣ lịch sử lập pháp nên hệ thống pháp luật Việt Nam chƣa thực sự đồng bộ với các quy định của luật doanh nghiệp và ngay trong chính bản thân luật doanh nghiệp cũng chƣa thực sự hợp lý khi điều chỉnh chung công ty cổ phần với các loại hình công ty khác. Chế độ pháp lý về vốn của công ty cổ phần với tính chất là một nội dung quan trọng trong pháp luật doanh nghiệp cũng tất yếu không thể tránh khỏi những bất cập đó. Ngay trong thời điểm hiện nay khi Luật doanh nghiệp 2005 mới đƣợc ban hành thay thế luật doanh nghiệp 1999 nhƣng do điều kiện, hoàn cảnh phải rút ngắn về mặt thời gian để đáp ứng yêu cầu đất nƣớc gia nhập WTO nên không tránh khỏi những điểm còn chƣa đƣợc nghiên cứu kỹ lƣỡng về mặt khoa học pháp lý cũng nhƣ thực tế. Nghiên cứu luật doanh nghiệp chúng ta cũng nhận thấy là chế độ pháp lý về vốn của công ty cổ phần quy định trong luật doanh nghiệp 2005 không có nhiều điểm mới hoàn thiện hơn so với luật doanh nghiệp 1999. Lựa chọn đề tài: Chế độ pháp lý về vốn của công ty cổ phần theo pháp luật Việt Nam Tôi muốn tập trung tìm hiểu về thực trạng pháp luật về vốn của công ty cổ phần , những điểm mới trong luật doanh nghiệp 2005 so với luật doanh nghiệp 1999 , luật công ty 1990, từ đó đƣa ra những đề xuất, định hƣớng nhằm hoàn thiện hơn các quy định của pháp luật về vấn đề vốn của công ty cổ phần. II. Tổng quan tình hình nghiên cứu Luật doanh nghiệp 99 đã chứng tỏ là một đạo luật rất thành công trong nền lập pháp của nƣớc ta, đã có rất nhiều đề tài nghiên cứu về luật doanh nghiệp trong đó có các vấn đề liên quan đến chế độ pháp lý về vốn của công ty cổ phần nhƣ: 1. Tƣ cách pháp lý của các chủ thể tham gia hoạt động trong công ty đối vốn ở nƣớc ta- thạc sỹ Lê Thị Châu, tạp chí luật học số 10/2000. 2. Xác lập , thực hiện và chấm dứt quyền sở hữu tài sản của công ty đối vốn ở nƣớc ta - Lê Thị Châu(2001), Luận án tiến sỹ Luật học , Trƣờng Đại học Luật Hà Nội. 3. Cấu trúc vốn của công ty- PGS, PTS Lê Hồng Hạnh, tạp chí luật học số 03/1996. 4. Vấn đề tổ chức và quản lý công ty cổ phần theo luật doanh nghiệp- Nguyễn Đông Ba tạp chí luật học số 02/2000. 5. Một số vấn đề pháp lý của công ty cổ phần theo luật doanh nghiệp- Lê Thị Hải Ngọc, luận văn thạc sỹ khoa học luật kinh tế 2002 6. Luật doanh nghiệp - Vốn và quản lý trong công ty cổ phần - Nxb trẻ, 2003 - luật sƣ Nguyễn Ngọc Bích. 7. Công ty cổ phần ở các nƣớc phát triển. Quá trình thành lập, tổ chức quản lý - Nxb Khoa học xã hội, 1991 - Nguyễn Thiết Sơn 8. Tổ chức và quản lý trong công ty cổ phần - Nhà in trung tâm Thông tin KHXHKTQS , 1991 - Tạ Đình Xuyên. Tuy nhiên do thời điểm nghiên cứu của đề tài đặt trong hoàn cảnh Luật doanh nghiệp 2005 mới đƣợc ban hành thay thế luật doanh nghiệp 1999 nên cũng có những nét mới so với các đề tài đã đƣợc nghiên cứu trƣớc đó, đó là nghiên cứu những điểm mới , những điểm hoàn thiện hơn của Luật doanh nghiệp 2005 trong chế độ pháp lý về vốn của công ty cổ phần và trên cơ sở đó đề xuất những định hƣớng hoàn thiện chế độ pháp lý về vốn của công ty cổ phần. III. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn Làm rõ những vấn đề pháp lý về vốn của công ty cổ phần theo quy định của pháp luật Việt Nam , chú trọng nghiên cứu các quy định của luật doanh nghiệp . Đánh giá thực trạng các quy định pháp luật hiện hành về vấn đề vốn của công ty cổ phần. Bình luận những điểm mới trong luật doanh nghiệp 2005 về vấn đề vốn của công ty cổ phần. Đề xuất kiến nghị những định hƣớng hoàn thiện chế độ pháp lý về vốn của công ty cổ phần . IV. Phạm vi nghiên cứu của luận văn - Nghiên cứu các quy định về vốn trong luật công ty 90; luật doanh nghiệp 99, Luật doanh nghiệp 2005 và các văn bản pháp luật khác có liên quan - Nghiên cứu những điểm mới về vốn trong luật doanh nghiệp 2005 - Luận văn chỉ giới hạn nghiên cứu những vấn đề cơ bản trong chế độ pháp lý về vốn của công ty cổ phần quy định cụ thể trong hệ thống pháp luật doanh nghiệp của nƣớc ta hiện nay , luận văn không đi sâu nghiên cứu khía cạnh tài chính về vốn của công ty cổ phần cũng nhƣ các vấn đề về cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nƣớc , về thị trƣờng chứng khoán. V. Ý nghĩa thực tiễn Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho những cơ quan và ngƣời làm công tác hoàn chỉnh chính sách phát triển kinh tế, xây dựng pháp luật, những ngƣời làm công tác nghiên cứu công tác khoa học pháp lý, học tập và giảng dạy chuyên ngành hoặc không chuyên ngành luật. TÀI LIỆU THAM KHẢO I . Tài liệu tiếng Việt: 1. Trƣờng đại học quốc gia Hà Nội (2002) Giáo trình luật tài chính Việt Nam, NXB chính trị quốc gia , Hà Nội. 2. Trƣờng đại học quốc gia Hà Nội (1996) Giáo trình luật kinh tế , NXB chính trị quốc gia , Hà Nội. 3. Trƣờng đại học quốc gia Hà Nội (2001), Giáo trình luật kinh tế Việt Nam, Khoa Luật , NXB chính trị Quốc Gia , Hà Nội. 4. Trƣờng Đại học Luật Hà Nội (2000), Giáo trình luật kinh tế , NXB Công an nhân dân. 5. Nguyễn Hồng Anh, Phần vốn góp trong công ty có tư cách pháp nhân , Tạp chí nghiên cứu lập pháp ngày 3/1/2006 [] 6. Nguyễn Đông Ba (2000), "Vấn đề tổ chức và quản lý công ty cổ phần theo luật doanh nghiệp", tạp chí luật học số 02/2001, tr.5-7. 7. Nguyễn Ngọc Bích (2003), Luật doanh nghiệp - Vốn và quản lý trong công ty cổ phần, NXB Trẻ, Hà Nội. 8. Lê Thị Châu (2000), "Tư cách pháp lý của các chủ thể tham gia hoạt động trong công ty đối vốn ở nước ta", tạp chí luật học số 10/2000, tr.8-9. 9. Lê Thị Châu(2001) , xác lập , thực hiện và chấm dứt quyền sở hữu tài sản của công ty đối vốn ở nước ta , Luận án tiến sỹ Luật học, Trƣờng Đại học Luật Hà Nội. 10. Ngô Huy Cƣơng , Một số nội dung pháp lý của hợp đồng thành lập công ty , Journals of Economic-Law số 4 - 2006 [] 11. Ngô Huy Cƣơng (2003) , Công ty -Từ bản chất pháp lý tới các loại hình, Tạp chí khoa học kinh tế-luật T.XIX, No1, 2003 , Trƣờng Đại học Quốc Gia Hà Nội, Hà Nội. 12. Ngô Huy Cƣơng (2003) , Cơ sở triết học của hợp đồng thành lập công ty , Tạp chí khoa học kinh tế-luật T.XIX, No4, 2003 , Trƣờng Đại học Quốc Gia Hà Nội, Hà Nội. 13. Bùi Ngọc Cƣờng (2001), Xây dựng và hoàn thiện pháp luật kinh tế nhằm bảo đảm quyền tự do kinh doanh ở nước ta, Luận án tiến sỹ Luật học, Trƣờng Đại học Luật Hà Nội. 14. Hoàng Văn Dụ (2003), Những nguyên nhân gây cản trở luật doanh nghiệp , Báo điện tử thanh niên ngày 14/12/2003 [] 15. Nguyễn Ngọc Điện (2001) , Bình luận các hợp đồng thông dụng trong luật dân sự Việt Nam, NXB Trẻ , Hà Nội. 16. Lê Hồng Hạnh ( 1996) , Cấu trúc vốn của công ty , Tạp chí luật học số 02/2000, tr 3-4,7. 17. Bùi Nguyên Hoàn (1997) , Thị trường chứng khoán và công ty cổ phần , NXB Chính trị quốc gia , Hà Nội. 18. Phạm Duy Nghĩa ( 2004) , Chuyên khảo luật kinh tế , NXB Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội 19. Lê Thị Hải Ngọc (2002) , Một số vấn đề pháp lý của công ty cổ phần theo luật doanh nghiệp , luận văn thạc sỹ luật học , Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 20. Nguyễn Nhƣ Phát (1999) , Dự thảo luật doanh nghiệp - Một số vấn đề phƣơng pháp luận , Tạp chí Nhà nƣớc và pháp luật số 5/1999 , tr 7-9. 21. Nguyễn Trân (2003) , Luật doanh nghiệp có "quá thoáng", Bài phỏng vấn Ông Trần Du Lịch , báo điện tử thanh niên ngày 25/11/2003 [] 22. Nguyễn Thiết Sơn (1991) , Công ty cổ phần ở các nước phát triển. Quá trình thành lập, tổ chức quản lý , Nxb Khoa học xã hội , Hà Nội. 23. Nguyễn Trọng (2006) , Định giá tài sản vô hình của doanh nghiệp , Báo điện tử - Thời báo kinh tế Việt Nam ngày 06/06/2006 [] 24. Lê Tài Triển, Nguyễn Vạng Thọ, Nguyễn Tuân (1973), Luật thương mại Việt Nam dẫn giải, Quyển II, Kim Lai ấn quán, Sài Gòn. 25. Tạ Đình Xuyên (1991) , Tổ chức và quản lý trong công ty cổ phần, Trung tâm Thông tin KHKTQS, Hà nội. 26. Vneconomy (2004) , Cải tiến thủ tục, phương thức trả cổ tức để khuyến khích doanh nghiệp, Báo điện tử thanh niên thứ 5, 06/05/2004 []. 27. Báo cáo khái quát kết quả bốn năm thực thi luật doanh nghiệp của Bộ trƣởng Bộ KH-ĐT (2003) 28. Tờ trình về Dự án luật doanh nghiệp, ngày 23/4/1999 của Chinh phủ lên Quốc hội. II Các văn bản pháp luật Việt Nam: 29. Luật công ty 1990 30. Luật doanh nghiệp 1999 , 2005 31. Luật dân sự 1996 , 2005 32. Luật đất đai 2003 33. Luật đầu tƣ 2005 34. Luật Thƣơng mại 2005 35. Luật sở hữu trí tuệ 2005 III Các văn bản pháp luật nước ngoài 36. Luật công ty cổ phần của Đức 37. Bộ luật Dân sự Nhật Bản. 38. Bộ luật Dân sự nƣớc Cộng hòa Pháp, NXB Chính trị Quốc gia, 1998. 39. Bộ luật dân sự Quebéc- Canada.