Luận văn Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất

Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC Xà HỘI & NHÂN VĂN PHÙNG VĂN THÀNH KHẢO CỨU VĂN BẢN HƢƠNG ƢỚC HUYỆN THẠCH THẤT LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH HÁN NÔM Hà Nội, 2009 Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 2 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC Xà HỘI & NHÂN VĂN PHÙNG VĂN THÀNH KHẢO CỨU VĂN BẢN HƢƠNG ƢỚC HUYỆN THẠCH THẤT LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH HÁN NÔM Mà SỐ: 60.22.40 NGƢỜI HƢỚNG DÂN: TS. PHẠM VĂN THẮM Hà Nội, 2009 Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 3 Më §Çu 1. Lý do chọn đề tài Hương ước là một loại hình văn bản. Loại hình văn bản này còn có các tên gọi khác như: Hương lệ, hương biểu, khoán ước, khoán bạ, khoán lệ, hội ước, điều ước, dân ước, lệ bạ, tục lệ, điều khoản, dân lệ v.v chúng đều chứa đựng những nội dung liên quan tới quy tắc ứng xử của một cộng đồng dân cư ở làng quê. Hương ước là một văn bản pháp lý của mỗi làng, trong đó có các điều ước liên quan đến đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội trong một làng. Hương ước là tấm gương phản chiếu bộ mặt xã hội cũng như đời sống văn hoá của một làng. Hương ước được hình thành trong lịch sử và được điều chỉnh bổ sung khi cần thiết. Đó là một hệ thống luật tục tồn tại song song với luật pháp Nhà nước mà không đối lập với luật pháp Nhà nước. Từ lâu đã có nhiều công trình nghiên cứu về Hương ước và đã được công bố như: Về một số hương ước làng Việt ở Đồng bằng Bắc Bộ - luận án phó tiến sĩ khoa học lịch sử của Bùi Xuân Đính, Hương ước mới – một phương tiện góp phần quản lý xã hội ở nông thôn Việt Nam hiện nay – Luận án tiến sĩ luật học của Nguyễn Huy Tính .v.v. Tuy nhiên nghiên cứu loại hình văn bản của một vùng, một địa phương thì ít có công trình nào đề cập tới. Từ suy nghĩ trên chúng tôi nhận thấy Thạch Thất là một huyện nằm trong vùng văn hoá Xứ Đoài, một vùng văn hoá cổ chứa đựng nhiều những tinh hoa văn hoá cổ truyền chưa được tìm hiểu nghiên cứu nhiều trong đó có mảng văn bản hương ước. Chính vì vậy chúng tôi chọn Văn bản hương ước huyện Thạch Thất làm đối tượng nghiên cứu của đề tài. Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 4 2. Lịch sử vấn đề Nói về hương ước, từ trước đến nay có nhiều nhà nghiên cứu về lĩnh vực này. Các công trình đã được công bố: - Về thư mục có: Thư mục sách tục lệ của Viện Nghiên cứu Hán Nôm in trong Di sản Hán Nôm thư mục đề yếu (phần bổ di), Nxb KHXH năm 1993. Thư mục hương ước Việt Nam của Viện Thông tin Khoa học xã hội Nxb KHXH năm 1994. - Về các công trình nghiên cứu có: H-¬ng -íc lµng x· B¾c Bé víi LuËt lµng Kanto NhËt B¶n (thÕ kû XVII – XIX) cña Vò Duy MÒn – ViÖn sö häc, n¨m 2001 VÒ h-¬ng -íc lÖ lµng cña LuËt gia Lª §øc TriÕt- Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia n¨m 1998. LuËt tôc vµ ph¸t triÓn n«ng th«n hiÖn nay ë ViÖt Nam (Trung t©m Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n Quèc gia - ViÖn Nghiªn cøu V¨n ho¸ d©n gian), H-¬ng -íc vµ qu¶n lý lµng x· cña Bïi Xu©n §Ýnh Nxb KHXH n¨m 1998; H-¬ng -íc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay (cña tËp thÓ c¸c t¸c gi¶ do §µo TrÝ óc chñ biªn); Về một số hương ước làng Việt ở Đồng bằng Bắc Bộ (luận án phã tiến sĩ khoa học Lịch sử cña Bïi Xu©n §Ýnh); H-¬ng -íc míi – mét ph-¬ng tiÖn gãp phÇn qu¶n lý x· héi ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay (LuËn ¸n TiÕn sÜ LuËt häc cña t¸c gi¶ NguyÔn Huy TÝnh). Kh¶o s¸t v¨n b¶n h-¬ng -íc H¸n N«m Th¨ng Long Hµ Néi (LuËn v¨n Th¹c sÜ H¸n N«m cña NguyÔn ThÞ Hoµng YÕn). - C¸c c«ng tr×nh biªn dÞch h-¬ng -íc cña c¸c tØnh nh-: H-¬ng -íc Qu¶ng Ng·i do Vò Ngäc Kh¸nh vµ Lª Hång Kh¸nh – Së V¨n hãa Th«ng tin tØnh Qu¶ng Ng·i, n¨m 1996; H-¬ng -íc Hµ TÜnh do Vâ Quang Träng vµ Ph¹m Quúnh Ph-¬ng – Së V¨n hãa Th«ng tin Hµ TÜnh, n¨m 1996. H-¬ng -íc NghÖ An cña Ninh ViÕt Giao, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia n¨m 1998. H-¬ng -íc Thanh Ho¸ (do Ph¹m Thuú Vinh, NguyÔn Kim Anh dÞch); H-ng Yªn tØnh canh phßng thÓ lÖ (do §ç ThÞ H¶o dÞch), H-¬ng -íc Th¸i B×nh cña NguyÔn Thanh, Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 5 Nxb V¨n hãa d©n téc n¨m 2000. Năm 1993, Bảo tàng tổng hợp Sở văn hoá tỉnh Hà Tây đã xuất bản cuốn Hương ước cổ Hà Tây do Nguyễn Tá Nhí và Đặng Văn Tu giới thiệu. Năm 2000 Viện Nghiên cứu Văn hoá có giới thiệu cuốn Các văn bản hương ước Hà Tây cổ truyền - một di sản văn hoá có giá trị của Kiều Thu Hoạch. Như vậy chưa có công trình nào nghiên cứu về văn bản hương ước của một vùng, một địa phương trong đó có huyện Thạch Thất. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của để tài này là chủ yếu nghiên cứu và tìm hiểu các bản hương ước ở huyện Thạch Thất ®-îc viÕt b»ng ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m . Theo thống kê của chúng tôi hương ước ở huyện Thạch Thất hiện nay có khoảng 37 văn bản với khoảng trên 800 trang chữ Hán được lưu giữ tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm. Ngoài ra, còn có khoảng 34 bản được lưu giữ tại Thư viện Khoa học xã hội và nhiều bản hương ước còn được lưu giữ tại các làng quê vùng Thạch Thất. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài này chúng tôi sử dụng các phương pháp: - Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu v¨n b¶n häc. - Ph-¬ng ph¸p thèng kª, ®Þnh l-îng - Ph-¬ng ph¸p liªn ngµnh Ngoµi ra chóng t«i cßn ®iÒu tra, kh¶o s¸t, ®iÒn d· thùc ®Þa, s-u tÇm, ghi chÐp t- liÖu kÕt hîp víi ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp ®Ó rót ra nh÷ng kÕt luËn cÇn thiÕt. 5. Đóng góp của luận văn Với việc tìm hiểu Hương ước huyện Thạch Thất chúng tôi muốn ®ãng gãp mét phÇn t- liÖu phong phó, gãp phÇn nghiªn cøu nÒn v¨n ho¸ truyÒn thèng cña mét vïng, gióp ta nh×n nhËn râ h¬n vÒ kh«ng gian v¨n ho¸, mét sè Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 6 h×nh thøc sinh ho¹t v¨n ho¸ céng ®ång ®· tån t¹i l©u dµi ë mét vùng thuộc ®ång b»ng B¾c Bé. H¬n thÕ, chóng t«i còng ®-a ra nh÷ng ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ v¨n ho¸, lý gi¶i mét sè yÕu tè v¨n ho¸, ®ãng gãp ý kiÕn vÒ viÖc đưa ra những quy ước làng văn hoá trªn c¬ së t«n träng truyÒn thèng vµ phï hîp víi ®êi sèng hiÖn ®¹i. 6. Bố cục luận văn Ngoài phần đầu, phụ lục tham khảo, néi dung luËn v¨n ®-îc chia lµm 3 ch-¬ng . Chƣơng 1: Vài nét về lịch sử địa lý – cơ sở hình thành hƣơng ƣớc huyện Thạch Thất Chƣơng 2: Tình hình văn bản hƣơng ƣớc huyện Thạch Thất Chƣơng 3: Giá trị văn bản h-¬ng -íc huyÖn Th¹ch ThÊt Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 7 Ch-¬ng 1 Vµi nÐt vÒ lÞch sö ®Þa lý c¬ së h×nh thµnh h-¬ng -íc huyÖn th¹ch thÊt 1. Huyện Thạch Thất qua các thời kỳ lịch sử Thạch Thất là một huyện nằm ở phía Tây Hà Nội nên có lịch sử hình thành và phát triển dân cư từ rất sớm. Trải qua hàng ngàn năm, tên gọi và địa giới hành chính đã có sự biến đổi nhiều lần. Cách đây hàng nghìn năm, trên địa phận phía Tây huyện là khu vực gò đồi, núi thấp có các cộng đồng bộ lạc người Việt Cổ sinh sống. Thời Hùng Vương, địa bàn phía Tây của huyện thuộc bộ lạc Hùng Vương. “Bộ lạc Hùng Vương là bộ lạc lớn, bao trùm cả một phần các tỉnh Yên Bái, Vĩnh Phú, Tuyên Quang, Phúc Thọ, Sơn Tây (Hà Tây các huyện Bất Bạt, Tùng Thiện, Thạch Thất, Quốc Oai) là di duệ của những người Lạc Việt.”.[1 Tr 29] Đến thời Hán, địa phận ngoài sông Tích là những vùng sình lầy, trên những gò đất cao đã hình thành nên những cộng đồng dân cư sinh sống và thuộc huyện Câu Lậu1, quận Giao Chỉ. Theo Đại Việt địa dư toàn biên mục thành trì có viết: “Thành Câu Lậu, Tây Nam phủ Giao Châu. Đời Hán đặt là huyện Câu Lậu, thuộc quận Giao Chỉ. Cát Hồng xin làm quan huyện lệnh Câu Lậu tức chỗ này. Đời Tống, Tề vẫn theo như thế. Đến đời Tuỳ thì bỏ huyện ấy – bây giờ huyện Thạch Thất là đất thành Câu Lậu.”. Về huyện lị và địa giới huyện Câu Lậu: “Núi Phật Tích (chùa Thày) ở huyện Thạch Thất, phía Tây Nam phủ Giao Châu, dưới núi có ao, cảnh vật 1 Các sách khẳng định huyện Thạch Thất cổ xưa có tên huyện là Câu Lậu gồm: Đại Việt địa dư chí toàn biên, Đại Nam nhất thống chí, Lịch triều hiến chương loại chí, Dư địa chí v.v. Huyện Câu Lậu bắt nguồn từ ngọn núi Câu Lậu (Nay gọi là núi Tây Phương), theo cách phát âm của người Mường Việt cổ TLâu hay CLâu(tức là con trâu). Đại Nam nhất thống chí viết: Núi Tây Phương nằm cách huyện lị 5 dặm về phía Nam, có tên gọi là Câu Lậu, huyện lị Thạch Thất đóng ở chân núi.. Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 8 tươi đẹp, là nơi thắng cảnh của một phương, lại có núi Câu Lậu cũng ở huyện Thạch Thất. Tương truyền huyện Câu Lậu đời Hán đóng ở chân núi ấy.(núi này có chùa Tây Phương cổ mà đẹp lắm.)”2.“Huyện Yên Sơn (nay là Quốc Oai) là đất Câu Lậu đời xưa.”3 Như vậy địa giới huyện Câu Lậu từ đời Hán đến đời Tuỳ bao gồm địa phận các xã ngoài sông Tích của huyện Thạch Thất ngày nay và một phần của huyện Quốc Oai. Sách Đất nước Việt Nam qua các đời của Đào Duy Anh, Nxb Thuận Hóa năm 1996 có ghi: Ngô cắt đất Mê Linh (của nhà Hán) mà đặt quận Tân Hưng (Tấn đổi thành Tân Xương), cắt huyện Phong Khê, Chu Diên mà đặt quận Vũ Bình, như thế quận Vũ Bình phải gồm các miền đất Hà Đông, Hà Nam và giữa sông Hồng và sông Đáy. Quận ấy bao gồm cả huyện Phong Khê, đời Hán thì nó bao gồm cả miền Nam Vĩnh Phú, ở tả ngạn sông Hồng và các miền Thạch Thất của Hà Tây, Kỳ Sơn, Lương Sơn (Hoà Bình). Như vậy đến đời Ngô, quận Giao Chỉ được chia làm 3 quận: quận Tân Hưng (6 huyện), quận Giao Chỉ (14 huyện) trong đó có huyện Câu Lậu, quận Vũ Bình (7 huyện) trong đó có huyện Phong Khê, 2 huyện này thuộc vào miền đất của Thạch Thất ngày nay. Đến khi nhà Tuỳ thống nhất Trung Quốc đã cải cách và chia lại quận huyện, bỏ quận đặt châu, nhiều châu huyện nhỏ thành châu huyện lớn, về sau lại bỏ châu đặt thành quận. Nhà Tuỳ gộp tất cả các huyện, quận Giao Chỉ lại thành hai huyện Giao Chỉ và Long Biên lệ vào phủ Giao Châu. Huyện Câu Lậu thuộc vào huyện Giao Chỉ và từ đây tên huyện Câu Lậu không thấy xuất hiện nữa.Thế kỷ thứ X, một phần nhỏ đất phía Nam huyện Thạch Thất thuộc 2 Đại Việt địa dư toàn biên - tr 92. 3 Đại Việt địa dư toàn biên . Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 9 quyền quản lý của sứ quân Đỗ Cảnh Thạc4, còn phấn lớn đất ở phía Tây, Bắc của huyện thuộc lãnh địa của sứ quân Ngô Nhật Khánh5 (Ngô Lãm Công). Đời Tống địa phận huyện thuộc phủ Đại Thông (bao gồm các miền Sơn Tây, Hoà Bình). Đến thời Lý, địa phận Thạch Thất thuộc vào lộ Quốc Oai, phủ Đại Thông. Thời Trần năm Quang Thái thư 10 (1397) sửa lộ thành trấn, lộ Quốc Oai thành trấn Quảng Oai. Đến nhà Hồ với cuộc cải cách của Hồ Quý Ly, nhiều tên trấn, huyện thay đổi v.v trong đó có sự xuất hiện tên huyện Thạch Thất6 từ đây. Sách Đại Việt địa dư toàn biên chép: “Phủ Giao Châu tức là Đông Đô của An Nam. Năm Vĩnh Lạc thứ 2 đổi đặt làm phủ Giao Châu, thống trị 5 châu là Từ Liêm, Phúc An, Uy Man, Lợi Nhân, Tam Đới và 13 huyện là Đông Quan, Từ Liêm. Thạch Thất, Phù Lưu, Thanh Đàm v.v”7, châu Từ Liêm lĩnh 2 huyện Đan Sơn và Thạch Thất. Ngay cái tên huyện Thạch Thất8 cũng đã có nhiều cách hiểu, cách hiểu khác nhau. Dưới thời thuộc Minh, năm Vĩnh Lạc 6 (1408) Thạch Thất vẫn thuộc châu Từ Liêm, lệ vào lộ Đông Đô9. Đời Lê, năm 1428 vua Thái Tổ chia nước ta làm 5 đạo, Thạch Thất thuộc vào Tây Đạo10. Năm Quang Thuận thứ 10 (1469) chia nước làm 12 thừa tuyên, Thạch Thất thuộc phủ Quốc Oai, thừa 5 Sứ quân Đỗ Cảnh Thạc đóng quân tại thành Quèn thôn Cổ Hiền, xã Tuyết Nghĩa (Quốc Oai) và một phần đất của xã Đồng Trúc (Thạch Thất); hiện nay đình làng Đặng vẫn thờ tướng quân Đỗ Cảnh Thạc. 5 Theo Phạm Xuân Độ (Địa chí Sơn Tây) địa phương này (Sơn Tây) được đặt dưới quyền của Ngô Nhật Khánh (Ngô Lãm Công) sứ quân này đóng tại Đường Lâm, Sơn Tây. 6 Theo §¹i Nam nhÊt thèng chÝ tªn huyÖn Th¹ch ThÊt ®· cã tõ ®êi TrÇn trë vÒ tr-íc. 7 Sách Đại Việt địa dư toàn biên trang 86, năm Vĩnh Lạc 2 (1404). 8 Tương truyền trên địa phận huyện, nhân dân xây nhà bằng đá ong (vật liệu sẵn có ở địa phương) nên khi vua đi thị sát đã đặt tên huyện là Thạch Thất (nhà bằng đá). Một nghĩa khác: Đời Hán Cao Tổ thấy rõ giá trị quý giá của sách nên mới lệnh: “Lan đài tàng kinh chi sở viết Thạch Thất.”(Lan đài chứa sách gọi là Thạch Thất) và “Thư tàng chi kim quỹ Thạch Thất”(Sách chứa trong hòm vàng trong ngôi nhà đá). Trong Đại Việt địa dư toàn biên: Châu Từ Liêm lĩnh 2 huyện Đan Sơn, Thạch Bảo. Như vậy có thể trong thời gian ngắn tên huyện là Thạch Bảo (đá quý) 9 Lộ Đông Đô gồm: Phủ Đông Đô, huyện Đông Quan, châu Quốc Oai, Thịnh Phúc, Tam Đới ,Từ Liêm. 10 T©y Đạo gồm: Quốc Oai thượng, Quốc Oai trung, Quốc Oai hạ. Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 10 tuyên Sơn Tây. Năm Hồng Đức 21(1490) thừa tuyên Sơn Tây đổi thành xứ Sơn Tây rồi lại trấn Sơn Tây. Năm Minh Mệnh thứ 12 (1831) huyện Thạch Thất và Đan Phượng tách ra làm phân phủ thống hạt, đến năm Tự Đức thứ 5 (1852) bỏ phân phủ thống hạt Thạch Thất lệ vào phủ Quốc Oai. Từ năm 1892 đến năm 1908 Thạch Thất thuộc phủ Quốc Oai. Thêi NguyÔn niªn hiÖu Gia Long kho¶ng gi÷a (1810 - 1819) Th¹ch ThÊt11 cã 7 tæng, 43 x·, th«n, ph-êng. Tæng T-êng Phiªu, 8 x·: 1. X· T-êng Phiªu 2. X· S¬n Vi 3.X· Cung ThËn 4. X· Tuy Léc 5. X· Minh Tranh 6. X· TriÒu §«ng 7. X· S¬n §«ng 8. X· Tr¹ch L«i Tæng L¹c TriÒn 6 x·, th«n: 1. X· L¹c TriÒn 2. Th«n Th- Trai 3. Th«n Kú óc 4. Th«n NhÞ x· Hoµ TriÒn 5. X· Thanh PhÇn 6. X· B¸ch Léc 7. Th«n Trõng x· B¸ch Léc Tæng §¹i §ång 7 x·, th«n, ph-êng: 1. X· §¹i §ång 2. X· Hång C©u 3. X· V©n L«i 4. Th«n NhÞ x· L¹i Th-îng 5. . X· Yªn Lç 6. X· CÈm Bµo 7. Ph-êng Hµ X¸ Tæng Kim Quan 7 x·, th«n: 1. X· Kim Quan 2. X· Yªn Mü 3. Th«n Tø x· Chi Quan 11 Theo C¸c trÊn, tæng, x· danh bÞ l·m. ViÖn Nghiªn cøu H¸n N«m ký hiÖu Vv 759. Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 11 4. Th«n B¸ch Kim x· Lai H¹ 5 X· Thuý Lai 6. Th«n Néi x· Lai H¹ 7. Th«n Ngo¹i x· Lai H¹ Tæng H-¬ng Ng¶i 3 x·: 1. X· H-¬ng Ng¶i 2. X· Canh NËu 3. X· DÞ NËu Tæng NguyÔn X¸ 6 x·, th«n: 1. Th«n NguyÔn x· NguyÔn X¸ 2. Th«n Th¹ch x· NguyÔn X¸ 3. Th«n TriÒn x· NguyÔn X¸ 4. X· §Æng X¸ 5. X· H÷u B»ng 6. Th«n VÜnh Léc x· Phïng X¸ 7. X· Phó æ 8. Th«n Phïng x· Phïng X¸ Tæng CÇn KiÖm 4 x·: 1. X· CÇn KiÖm 2. X· H¹ L«i 3. X· B»ng Trï 4. X· Tróc §éng Thêi NguyÔn niªn hiÖu §ång Kh¸nh (1886 - 1888), Th¹ch ThÊt lµ huyÖn thèng h¹t cña phñ Quèc Oai, huyÖn cã 7 tæng gåm 46 x·, th«n, ph-êng: Tæng T-êng Phiªu, 8 x·: 1. X· T-êng Phiªu 2. X· S¬n Vi 3.X· Cung ThËn 4. X· Tuy Léc 5. X· Minh Tranh 6. X· TriÒu §«ng 7. X· S¬n §«ng 8. X· Tr¹ch L«i Tæng L¹c TrÞ12 7 x·, th«n: 12 Tæng vµ x· L¹c TrÞ tõ Minh MÖnh vÒ tr-íc gäi lµ L¹c TriÒn樂廛 N¨m ThiÖu TrÞ 3 (1843) kiªng huý ch÷ TriÒn cËn ©m tªn huý vua ThiÖu TrÞ nªn ®æi tªn L¹c TrÞ樂治 Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 12 1. Th«n æ x· B¸ch Léc 2. Th«n Trõng Lôc x· B¸ch Léc 3. Th«n Kú óc x· L¹c TrÞ 4. X· Thanh PhÇn 5. Th«n Th- Trai x· L¹c TrÞ 6. Th«n KiÒu Trung x· Gia Hoµ 7. Th«n Hoµ §«ng x· Gia Hoµ Tæng §¹i §ång 8 x·, th«n, ph-êng: 1. X· §¹i §ång 2. X· Thanh C©u13 3. X· V©n L«i 4. Th«n H¹nh §µn x· L¹i Th-îng 5. Th«n Hoµng X¸ x· L¹i Th-îng 6. X· CÈm Bµo 7. X· Yªn Lç 8. Ph-êng Hµ X¸ Tæng Kim Quan14 7 x·, th«n: 1. Th«n B¸ch Kim x· L¹i H¹ 2. Th«n Néi x· L¹i H¹ 3. Th«n Ngo¹i x· L¹i H¹ 4. X· Thuý Lai 5. X· Kim Quan 6. X· Chi Quan 7. X· Yªn Mü Tæng H-¬ng Ng¶i 3 x·: 1. X· H-¬ng Ng¶i 2. X· Canh NËu 3. X· DÞ NËu Tæng Th¹ch X¸15 8 x·, th«n: 13 Thanh C©u tõ Thiªu TrÞ trë vÒ tr-íc gäi lµ Hång C©u. §Çu niªn hiÖu Tù §øc (1848) ®æi tªn Thanh C©u do kiªng ch÷ Hång trïng víi tiÓu tù vua Tù §øc. 14 Kim Quan, Chi Quan: Tr-íc lµ Kim Lan vµ Chi Lan, ®Çu ®êi Gia Long kiªng huý ch÷ Lan (mÑ c¶ cña vua) 15 Tæng vµ x· Th¹ch X¸ ®Çu thêi Tù §øc trë vÒ tr-íc gäi lµ NguyÔn X¸, ®Õn Tù §øc 14 (1861) kiªng ch÷ hä vua ®æi thµnh Th¹ch X¸. Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 13 TµI LIÖU tham kh¶o A. S¸ch tiÕng ViÖt 1. Đào Duy Anh (1996), Đất nước Việt Nam qua các đời, Nxb Thuận Hoá. 2. Toan ¸nh (1992) , NÕp cò – Con ng-êi ViÖt Nam, Nxb Tp HCM 3. Toan ¸nh (1992) , NÕp cò – Lµng xãm ViÖt Nam, Nxb Tp HCM 4. Toan ¸nh (1969) , NÕp cò héi hÌ ®×nh ®¸m, lµng xãm ViÖt Nam, Sµi Gßn, Nam chi tïng th-. 5. Toan ¸nh, TÝn ng-ìng ViÖt Nam, Nxb V¨n nghÖ tp HCM 6. Phan KÕ BÝnh (1990), ViÖt Nam phong tôc, Nxb TP HCM. 7. Phan Huy Chó (1992), LÞch triÒu hiÕn ch-¬ng lo¹i chÝ, Nxb Khoa häc X· héi. 8. Bïi Xu©n §Ýnh (1996), VÒ mét sè h-¬ng -íc lµng ViÖt ë §ång b»ng B¾c Bé, LuËn ¸n PTSKH LÞch sö. 9. Bïi Xu©n §Ýnh (1998), H-¬ng -íc vµ qu¶n lý lµng x·. Nxb Khoa häc X· héi. 10. Ninh ViÕt Giao (1998), H-¬ng -íc NghÖ An, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia. 11. Ninh ViÕt Giao (2000), LuËt tôc vµ ph¸t triÓn n«ng th«n hiÖn nay ë ViÖt Nam, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. 12. §inh Gia Kh¸nh (1995), V¨n ho¸ d©n gian ViÖt Nam víi sù ph¸t triÓn cña x· héi ViÖt Nam, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. 13. Vò Ngäc Kh¸nh, Lª Hång Kh¸nh s-u tÇm biªn so¹n, T¹ HiÒn Minh giíi thiÖu (1996), H-¬ng -íc Qu¶ng Ng·i, Së V¨n ho¸ Th«ng tin tØnh Qu¶ng Ng·i. 14. Vò Ngäc Kh¸nh (2001), Lµng v¨n ho¸ cæ truyÒn ViÖt Nam, Nxb Thanh niªn. Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 14 15. Vò Duy MÒn - Hoµng Minh Lîi (2001), H-¬ng -íc lµng x· B¾c Bé víi luËt lµng KanT« NhËt B¶n (ThÕ kû XVII – XIX) , ViÖn sö häc. 16. TrÇn NghÜa (2002), Di s¶n H¸n N«m th- môc ®Ò yÕu phÇn Bæ di, Nxb Khoa häc x· héi. 17. TrÇn NghÜa (1993), Di s¶n H¸n N«m th- môc ®Ò yÕu/Nxb KHXH, 18. NguyÔn T¸ NhÝ (1993), H-¬ng -íc cæ Hµ T©y. B¶o tµng tæng hîp – Së V¨n ho¸ Th«ng tin ThÓ thao Hµ T©y. 19. NguyÔn Thanh, (2000), H-¬ng -íc Th¸i B×nh, Nxb V¨n ho¸ d©n téc. 20. Bïi ThiÕt (1993), Tõ ®iÓn héi lÔ ViÖt Nam. 21. §inh Kh¾c Thu©n (2006), Tôc lÖ cæ truyÒn lµng x· ViÖt Nam/ Nxb Khoa häc x· héi. 22. Vâ Quang Träng, Ph¹m Quúnh Ph-¬ng s-u tÇm, Vò Ngäc Kh¸nh giíi thiÖu (1996), H-¬ng -íc Hµ TÜnh, Së V¨n ho¸ th«ng tin Hµ TÜnh xuÊt b¶n. 23. TrÇn Tõ (1984), C¬ cÊu tæ chøc cña lµng ViÖt cæ truyÒn ë ®ång b»ng B¾c Bé, Nxb Khoa häc x· héi. 24. NguyÔn ThÞ Hoµng YÕn (2006) Kh¶o s¸t v¨n b¶n h-¬ng -íc H¸n N«m Th¨ng Long Hµ Néi. LuËn v¨n Th¹c sÜ H¸n N«m. 25. Insun Yu (1994), LuËt vµ x· héi ViÖt Nam thÕ kû XVII – XVIII, b¶n dÞch, Nxb Khoa häc X· héi. 26. Bé V¨n ho¸ th«ng tin (1997), Mét sè gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng víi ®êi sèng v¨n ho¸ ë c¬ së n«ng th«n hiÖn nay. 27. Së V¨n ho¸ th«ng tin Hµ B¾c (1993), X©y dùng quy -íc lµng v¨n ho¸ ë Hµ B¾c. 28. NhiÒu t¸c gi¶ (1991), Quèc triÒu h×nh luËt (b¶n dÞch), Nxb Ph¸p lý. 29. ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc Ph¸p lÝ (1996), Chuyªn ®Ò h-¬ng -íc. B. Tµi liÖu H¸n N«m Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 15 a. An Nam phong tôc s¸ch 安 南 風 俗 冊 , ký hiÖu A.153 b. ChÊn chØnh h-¬ng phong 振 整 鄉 峰 ký hiÖu VHv.978 c. Hång §øc thiÖn chÝnh 洪 德善 政 ký hiÖu A.330 d. Lª triÒu h×nh luËt 黎 朝 刑 律 , ký hiÖu A.430 e. Lª triÒu luËt lÖ 黎 朝 律 例 , ký hiÖu VHv.1325 f. §¹i Nam nhÊt thèng chÝ 大 南 一 統 志 ký hiÖu VHv.2684 g. §ång Kh¸nh d- ®Þa chÝ 同 慶 與 地 志 ký hiÖu VHv.2456/XI h. C¸c tæng trÊn x· danh bÞ l·m 各 鎮 總 社 名 備 覽 ký hiÖu A.570/1-2 Danh mục hương ước (Sách của thư viện Khoa học xã hội): 1. Hương ước: xã Bách Kim, tổng Kim Quan, huyện Thạch Thất. Ký hiệu Hư 2763. 2. Hương ước: xã Bách Lộc , huyện Thạch Thất. Ký hiệu Hư 2762. 3. H-¬ng -íc: x· B»ng Trï, tæng CÇn KiÖm, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2764 4. H-¬ng -íc: x· B×nh X¸, tæng Th¹ch X¸, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2765 5. H-¬ng -íc: x· Canh NËu, tæng H-¬ng Ng¶i, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2766 6. H-¬ng -íc: x· CÈm Bµo, tæng §¹i §ång, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2767 7. H-¬ng -íc: x· CÇn KiÖm, tæng CÇn KiÖm, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2768 8. H-¬ng -íc: x· Chµng Th«n, tæng CÇn KiÖm, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2769 Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 16 9. H-¬ng -íc: x· Chi Quan, tæng Kim Quan, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2770 10. H-¬ng -íc: x· DÞ NËu , tæng H-¬ng Ng¶i, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2771 11. H-¬ng -íc: x· §ång Lôc, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2772 12. H-¬ng -íc: x· Gia Hoµ , tæng L¹c TrÞ, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2773 13. H-¬ng -íc: x· H¹ Håi, tæng CÇn KiÖm, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2774 14. H-¬ng -íc: x· H÷u B»ng, tæng Th¹ch X¸, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2776 15. H-¬ng -íc: x· Kim Quan, tæng Kim Quan, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2777 16. H-¬ng -íc: x· Kú óc, tæng L¹c TrÞ, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2778 17. H-¬ng -íc: x· L¹i Kh¸nh, tæng §¹i §ång, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2779 18. H-¬ng -íc: x· L¹i Th-îng, tæng §¹i §ång, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2780 19. H-¬ng -íc: x· Môc Uyªn, tæng CÇn KiÖm, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2783 20. H-¬ng -íc: x· Ngo¹i Th«n, tæng Kim Quan, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2781 21. H-¬ng -íc: x· Ninh Léc, tæng Th¹ch X¸, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2794. 22. H-¬ng -íc: x· Néi Th«n, tæng Kim Quan, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2782 Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 17 23. H-¬ng -íc: x· æ Th«n, tæng L¹c TrÞ, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2784 24. H-¬ng -íc: x· Phó æ, tæng Th¹ch X¸, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2785 25. H-¬ng -íc: x· Phïng Th«n, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2785 26. H-¬ng -íc: x· Th¹ch Th«n, tæng Th¹ch X¸, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2787 27. H-¬ng -íc: x· Thanh C©u, tæng §¹i §ång, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2788 28. H-¬ng -íc: x· Thanh PhÇn, tæng L¹c TrÞ, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2789 29. H-¬ng -íc: x· Thuý Lai, tæng Kim Quan, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2790 30. H-¬ng -íc: x· Tróc §éng, tæng CÇn KiÖm, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2792 31. H-¬ng -íc: x· V©n L«i, tæng §¹i §ång, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2793 32. H-¬ng -íc: x· Yªn Lç, tæng §¹i §ång, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2795 33. H-¬ng -íc: x· Yªn Mü, tæng Kim Quan, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2796 34. H-¬ng -íc: x· Yªn Th«n, tæng Th¹ch X¸, huyÖn Th¹ch ThÊt. Ký hiÖu H- 2797 Th- môc T¹o lÖ (ViÖn Nghiªn cøu H¸n N«m) 1. S¬n T©y tØnh, Th¹ch ThÊt huyÖn, CÇn KiÖm tæng c¸c x· tôc lÖ. Ký hiÖu AF a6/14. 2. S¬n T©y tØnh, Th¹ch ThÊt huyÖn, §¹i §ång tæng c¸c x· tôc lÖ. Ký hiÖu AF a6/15. Phùng Văn Thành Khảo cứu văn bản hương ước huyện Thạch Thất Luận văn Thạc sĩ – Chuyên ngành Hán Nôm 18 3. S¬n T©y tØnh, Th¹ch ThÊt huyÖn, H-¬ng Ng¶i tæng c¸c x· tôc lÖ. Ký hiÖu AF a6/16. 4. S¬n T©y tØnh, Th¹ch ThÊt huyÖn, Kim Quan tæng c¸c x· tôc lÖ. Ký hiÖu AF a6/17. 5. S¬n T©y tØnh, Th¹ch ThÊt huyÖn, L¹c TrÞ tæng c¸c x· tôc lÖ. Ký hiÖu AF a6/18 6. S¬n T©y tØnh, Th¹ch ThÊt huyÖn, Th¹ch X¸ tæng c¸c x· tôc lÖ. Ký hiÖu AF a6/19 7. S¬n T©y tØnh, Th¹ch ThÊt huyÖn, Th¹ch X¸ tæng c¸c x· tôc lÖ. Ký hiÖu AF a6/20 Th- môc Cæ chØ – x· chÝ: 1. S¬n T©y tØnh, Th¹ch ThÊt huyÖn, H-¬ng Ng¶i tæng 24 x· - x· chÝ . Ký hiÖu AJ 3/7 2. S¬n T©y tØnh, Th¹ch ThÊt huyÖn, CÇn KiÖm tæng 20 x· - x· chÝ . Ký hiÖu AJ 3/8 T¹p chÝ 1. §inh Kh¾c Thu©n, §Æc ®iÓm v¨n b¶n vµ néi dung tôc lÖ lµng x· cæ truyÒn, T¹p chÝ H¸n N«m sè 3 -2005 2. Ph¹m Thuú Vinh, Quang Ch©u h-¬ng -íc ®iÒu môc, T¹p chÝ H¸n N«m sè 3 –2005 3. Shimao Minoru, Sö liÖu cã liªn quan ®Õn viÖc t¸i biªn h-¬ng -íc ë B¾c Bé ViÖt Nam thêi Lª, T¹p chÝ H¸n N«m sè 2 – 2002 4. TrÇn Thanh T©m, Mét sè tµi liÖu b»ng ch÷ viÕt võa míi t×m ®-îc vÒ mÊy cuéc khëi nghÜa ë miÒn nói NghÖ TÜnh, T¹p chÝ Nghiªn cøu LÞch sö sè 50, th¸ng 5 n¨m 1963 5. Bïi Xu©n §Ýnh - §inh Kh¾c Thu©n, “H­¬ng ­íc lµng ven ®«”, T¹p chÝ H¸n N«m, 1/1991, tr 11 - 15.