Luận văn Yếu tố giới trong lời chê và hồi đáp chê (trên cứ liệu giao tiếp của sinh viên tại TP.HCM)

nội dung các phát ngôn chê Sinh viên thường chê bai nhau với nhiều nội dung khác nhau. Chúng tôi xếp nội dung các phát ngôn chê đã khảo sát được vào các nhóm như: chê về tính tình/nết na, chê về ngoại hình, chê về sự đảm đang, chê về trí tuệ, và chê những mặt khác. Bảng 2.4. Bảng thống kê số lượng các phát ngôn chê của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM xét theo nội dung chê Nội dung chê Giới tính Chê tính tình/ nết na Chê ngoại hình Chê cách nói năng Chê sự đảm đang Chê về trí tuệ Chê những mặt khác Tổng PNC của nam 40 36.37% 17 15.46% 14 12.72% 6 5.46 % 14 12.72% 19 17.27% 110 100% PNC của nữ 61 43.57% 26 18.57% 13 9.29% 4 2.86% 11 7.85 % 25 17.86% 140 100% 40 36.37 15.46 12.72 5.46 12.72 17.27 43.57 18.57 9.29 2.86 7.85 17.86 0.% 5.% 10.% 15.% 20.% 25.% 30.% 35.% 40.% 45.% 50.% chê tính tình chê ngoại hình chê ăn nói chê đảm đang chê trí tuệ chê mặt khác phát ngôn chê của nam phát ngôn chê của nữ Biểu đồ 2.4. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ các phát ngôn chê của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM xét theo nội dung chê Bảng 2.5. Bảng thống kê chi tiết số lượng các phát ngôn chê của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM xét theo nội dung chê Giới tính Nội dung chê Nam chê nam Nam chê nữ Nữ chê nam Nữ chê nữ Chê tính tình/ nết na 23 33.33% 17 41.46% 27 47.37% 34 40.96% Chê ngoại hình 13 18.84% 4 9.76% 7 12.28% 19 22.89% Chê cách nói năng 5 7.25% 9 21.95% 9 15.79% 4 4.82% Chê sự đảm đang 2 2.9% 4 9.76% 1 1.76% 3 3.62 % Chê về trí tuệ 11 15.94% 3 7.31% 3 5.26% 8 9.64% Chê những mặt khác 15 21.74% 4 9.76% 10 17.54% 15 18.07% 69 100% 41 100% 57 100% 83 100% 41 Biểu đồ 2.5. Biểu đồ thể hiện chi tiết tỷ lệ các phát ngôn chê của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM xét theo nội dung chê Bảng 2.4 và biểu đồ 2.4 cho thấy, 36.37% số lượng phát ngôn chê của sinh viên nam là chê về tính cách; 15.46% chê về ngoại hình; 12.72% chê cách ăn nói; 12.72% chê về trí tuệ; 5.46% chê về đảm đang nội trợ và 17.27% chê các yếu tố khác. Con số này ở sinh viên nữ lần lượt là 43.57%, 18.57%, 9.28%, 7.85%, 2.76% và 17.86%. Như vậy, khi chê, cả sinh viên nam và nữ đều chú trọng đến vấn đề tính tính/nết na, sau đó mới đến các yếu tố khác như ngoại hình, cách ăn nói, trí tuệ và các yếu tố khác. Ngoài ra, theo bảng 2.5, số lượng phát ngôn chê về ngoại hình của sinh viên nữ (18.57%) nhiều hơn số lượng phát ngôn chê về ngoại hình của sinh viên nam (15.46%) chứng tỏ nữ giới chú trọng tới ngoại hình hơn. Đặc biệt, 42 sinh viên nữ dành 22.89% trong tổng số phát ngôn chê về sinh viên nữ khác để chê các vấn đề thuộc ngoại hình. Trong khi đó, khi chê sinh viên nữ, sinh viên nam chỉ dành 9.76% trong tổng số phát ngôn chê ấy để nói về ngoại hình. Điều này cho thấy sinh viên nam thường khá “e dè” khi nói đến ngoại hình của một cô gái, nhất là chê bai. Ngược lại, sinh viên nữ lại khá thoải mái trong việc khen chê ngoại hình của nhau. Việc này là rất phù hợp với tâm lý thích làm đẹp của phụ nữ. Ví dụ: (19) Mắt mày đẹp nhưng miệng không đẹp. Mai mốt trang điểm nhớ nhấn mắt, đừng tô môi quá đậm. (20) Dạo này da Thanh nhìn có vẻ xấu quá. (21) Áo này ông mặc mấy tháng rồi? Ngược lại, sinh viên nam hay để ý đến chuyện ăn nói. Bằng chứng là tỷ lệ phát ngôn chê về cách ăn nói của sinh viên nam (12.72%) nhiều hơn sinh viên nữ (9.28%). Đặc biệt là nam sinh viên thường hay chê cách ăn nói của nữ sinh viên hơn chê các bạn cùng giới. Trong tổng số 57 phát ngôn chê dành cho sinh viên nữ, họ dành ra 21.95% để chê cách ăn nói của sinh viên nữ, trong khi đó con số này là 7.25% để chê cách ăn nói của sinh viên nam cùng giới. Điều đó cho thấy, sinh viên nam rất chú trọng đến lời ăn tiếng nói của người khác giới, họ không thích các cô gái ăn nói quá bạo dạn, mất lịch sự hay thô lỗ. Ngược lại, nếu đó là một chàng trai thì họ lại khá “thoáng”. Có lẽ đối với sinh viên nam nói riêng và mọi người nói chung, phụ nữ là phải nói năng nhỏ nhẹ lịch sự, nếu không thì là bất bình thường và phải lên tiếng chê trách. Còn nếu một người đàn ông ăn nói có thô lỗ chút thì cũng là đương nhiên, không có gì phải phàn nàn hoặc có thể bỏ qua. Mặt khác, nếu một chàng trai ăn nói quá nhỏ nhẹ từ tốn hoặc dài dòng lôi thôi thì cũng sẽ bị coi là khác thường và bị lên án. 43 Ví dụ: (22) Con gái con đứa gì mà cái miệng như cái loa. (23) Khiếp, có 2 đứa con gái mà như cái chợ! (24) Đàn ông đàng ang gì mà dai như giẻ rách. Nói lẹ đi cha. (25) Mày nói mà sợ tao nghe hả? Nói lớn lên coi! Xét về mặt trí tuệ, sinh viên nam thường dành quan tâm đến vấn đề này hơn sinh viên nữ. Cụ thể là họ dành ra 12.72% trong tổng số các phát ngôn chê của mình để nói về những khiếm khuyết trí tuệ, thông minh. Trong khi đó, sinh viên nữ ít khi nhắc tới đề tài này, chỉ có 7.85% trong tổng số các phát ngôn chê của sinh viên nữ là nói đến chuyện trí tuệ. Ngoài ra, sinh viên nam có xu hướng chê trí tuệ của những người cùng giới nhiều hơn là chê trí tuệ của những người khác giới. Trong 69 phát ngôn chê sinh viên nam khác, phát ngôn chê về trí tuệ chiếm 15.94% trong khi con số này dành cho nữ là 7.31%. (ối với sinh viên nam, trí tuệ, sự thông minh là một vấn đề khá quan trọng. Đối với người cùng giới, họ yêu cầu cao về mặt trí tuệ, sự hiểu biết nhưng lại có yêu cầu không cao đối với người khác giới. Có lẽ trí tuệ, sự hiểu biết cũng quan trọng với sinh viên nam như ngoại hình quan trọng với sinh viên nữ. Bởi vì có câu: “Trai tham sắc, gái tham tài”. Trí tuệ với nam giới và sắc đẹp với nữ giới là những vũ khí quan trọng để thu hút người khác phái. Ví dụ: (26) Đã không có tài thì khiêm tốn chút cho người ta thương. Đằng này (27) Ngu thì cho chết. Tui đã bảo phải đọc quyển ấy cơ mà. (28) Nói quài mà không hiểu. Chưa thấy ai khó đào tạo như thằng này! Chiếm tỷ lệ không nhiều nhưng không thể không nhắc đến là phát ngôn chê về sự đảm đang, khéo léo trong việc nhà, nội trợ. Ở khía cạnh này, sinh viên nam lại lần nữa có số lượng phát ngôn chê nhiều hơn sinh viên nữ. Trong 44 110 phát ngôn chê của sinh viên nam, có 5.46% là dành cho phương diện khéo léo, đảm đang trong khi tỷ lệ này ở sinh viên nữ là 2.86%. Thêm vào đó, đối tượng bị sinh viên nam chê không khéo léo đảm đang thường xuyên là sinh viên nữ. Họ không mấy khi chê bạn cùng giới là vụng về, là hậu đậu nhưng lại có yêu cầu rất cao với người khác giới. Có lẽ cũng như việc ăn nói, đối với sinh viên nam nói riêng và xã hội nói chung, đảm đang khéo léo là phạm trù dành cho phụ nữ. Phụ nữ làm chuyện này không tốt thì sẽ bị chê, còn nếu đàn ông mà có không biết thì cũng là đương nhiên, không sao cả. Điểm đặc biệt trong thống kê mặt này chính là sinh viên nữ ít khi chê nhau không đảm đang, tháo vát mà lại hay chê sinh viên nam vụng về, hậu đậu. Có lẽ trong khía cạnh này, vì giỏi hơn nên sinh viên nữ thường hay lấy mình ra làm “thước đo”, làm “mốc” và nhận thấy rằng nam giới chưa đạt “chuẩn”, cần bị chê trách. Ví dụ: (29) Mai mà nấu chắc không ai dám ăn quá. (30) Con gái mà không biết đi chợ thì thôi rồi. (31) Bữa nay bán được bó rau này cho Tuấn thì bà bán rau về nhà làm gà ăn mừng. Chiếm tỷ lệ lớn nhất chính là các phát ngôn chê về mặt tính tình/nết na. Tuy nhiên, về phương diện này, mối quan tâm của sinh viên nam và sinh viên nữ thường khác nhau. Sinh viên nam thường chê các vấn đề liên quan đến việc sinh viên nữ dữ dằn, cộc cằn, không nết na, thùy mị... Ví dụ: (32) Xấu chết bà mà còn kênh kiệu! (33) Bộ tính ăn sập nhà hả trời! (34) Phòng con gái gì mà lộn xộn thấy ớn! (35) Bà nhìn lại mình coi, thời hiện đại thì con gái không phải nết na à? 45 Còn sinh viên nữ lại có xu hướng chê sinh viên nam trong việc không đáng tin cậy, không quả quyết, chậm chạp, nhút nhát, keo kiệt, không nghiêm túc, không ga lăng, gia trưởng... Ví dụ: (36) Kẹo vừa vừa thôi cha. (37) Con trai gì mà tính toán chi li với con gái thấy sợ! (38) Thời nào rồi mà Nam còn có tư tưởng phong kiến ấy? (39) Đàn ông gì mà việc nhỏ thế cũng không quyết được. 2.3. Yếu tố giới thể hiện ở biểu thức các phát ngôn chê của sinh viên tại Tp.HCM hiện nay 2.3.1. Phát ngôn chê trực tiếp và phát ngôn chê gián tiếp Cũng như một số hành vi ngôn ngữ khác, chê thường có một kiểu cấu trúc nhất định. Phát ngôn của hành vi chê thường có lõi là một biểu thức ngữ vi và xung quanh lõi ấy là một hoặc một số thành phần mở rộng có tác dụng đi kèm với biểu thức ngữ vi nhằm củng cố hiệu lực ở lời cho phát ngôn. Biểu thức ngữ vi chê là những công thức nói năng mà khi nói nó ra là ta nhằm thực hiện một hành động ở lời chê. Căn cứ vào cách thức biểu thị nội dung chê, có thể chia ra thành biểu thức chê trực tiếp và biểu thức chê gián tiếp. Có thể nhận ra các phát ngôn chê nhờ các kiểu kết cấu đặc trưng (cấu trúc các từ ngữ), các từ ngữ đặc thù (mỗi hành vi ngôn ngữ thường có những từ ngữ làm dấu hiệu riêng), và các động từ ngữ vi. Chúng được gọi là các dấu hiệu ngữ dụng đánh dấu lực ở lời. Sau đây, chúng tôi sẽ đi trình bày một số dạng biểu thức chê thường gặp: 2.3.1.1. Phát ngôn chê trực tiếp Phát ngôn chê trực tiếp có thể chia ra thành 2 dạng là: phát ngôn chê tường minh (có sử dụng động từ ngữ vi chê) và phát ngôn chê không tường 46 minh (không sử dụng động từ ngữ vi chê, có thể gọi ngắn gọn là phát ngôn chê nguyên cấp). - Phát ngôn chê tường minh Công thức khái quát của một phát ngôn chê tường minh ở dạng đầy đủ là: SP1 + ĐTNVC + SP2 + NDMĐC trong đó SP1 là người nói – người thực hiện hành vi chê ở ngôi thứ nhất; ĐTNVC là động từ ngữ vi biểu thị hành vi chê; SP2 là người tiếp nhận, đối tượng chê và chứng kiến hành vi chê; còn NDMĐC là nội dung mệnh đề nêu nội dung chê. SP1 trong phát ngôn chê tường minh là chủ thể của hành vi chê, là người nêu ra mệnh đề chê để chê SP2. SP1 trong phát ngôn chê tường minh luôn ở ngôi thứ nhất, SP1 có thể là số ít hoặc số nhiều như: tao, tôi, tớ, mình, ta hoặc chúng tôi, chúng tao, chúng tớ... Động từ ngữ vi chê nằm trong số những động từ biểu thị hành vi chê, thuộc nhóm các động từ nói năng trong tiếng Việt. Chúng là những động từ biểu thị hành vi chê và có thể sử dụng với chức năng ngữ vi. Nghĩa là người nói đồng thời thực hiện ngay hành vi ở lời chê mà động từ biểu thị. Các động từ nói năng biểu thị hành vi chê trong tiếng Việt có khá nhiều nhưng trong số đó chỉ có một số động từ có thể sử dụng với chức năng ngữ vi, đó là các động từ: phê bình, phê phán, lên án, khiển trách, cảnh cáo, nhắc nhở, chê Tùy thuộc vào ngữ cảnh giao tiếp, tùy theo mức độ, tính chất của nội dung vấn đề chê mà SP1 sử dụng động từ nào trong số các động từ ngữ vi biểu thị hành vi chê. Trong phát ngôn chê tường minh, người tiếp nhận chê cũng chính là đối tượng của hành vi chê và luôn ở ngôi thứ hai. Nếu thay vị trí của SP2 bằng một ngôi thứ ba nào đó thì động từ ngữ vi chê sẽ bị mất hiệu lực ngữ vi và 47 phát ngôn chê tường minh sẽ chuyển thành một biểu thức ngữ vi ở lời miêu tả hoặc thông báo, trần thuật. SP2 trong phát ngôn chê tường minh có thể là một cá nhân, số ít và cũng có thể là số nhiều. Trong phát ngôn chê tường minh, SP2 rất ít khi vắng mặt (trừ trường hợp SP2 đã xuất hiện ở trước đó trong tham thoại chê). Xét về mặt thể diện, khi hành vi chê được thực hiện bằng phát ngôn chê tường minh thì thể diện của SP2 thường bị tổn hại nặng nề, nhất là trường hợp ngữ cảnh chê mang tính quy thức. Tuy nhiên, SP2 cũng có những lợi ích nhất định khi bị chê, đó là: SP2 sẽ nhận ra được những điểm yếu hoặc chưa tốt của mình để không tái diễn, giúp SP2 trưởng thành hơn trong công việc, trong cuộc sống. Có điều lợi ích tiềm ẩn này không phải bao giờ cũng được SP2 nhận ra một cách dễ dàng, hơn nữa, trong trường hợp SP1 đưa ra hành vi chê không kèm với điều kiện chân thành là mong muốn SP2 sẽ làm tốt hơn mà với mục đích hạ thấp uy tín, giảm giá trị của SP2, làm cho SP2 không còn có cơ hội sửa chữa khuyết điểm thì mặt tổn hại thể diện sẽ lấn át lợi ích vốn tiềm ẩn kia. Nội dung mệnh đề của hành vi chê trong phát ngôn chê tường minh là phần chứa những thông tin về những hành động, việc làm, thái độ của SP2 mà theo quan điểm của SP1 thì những hành động, việc làm, thái độ đó không đúng, không tốt, không phù hợp hoặc chưa thỏa đáng. Nội dung mệnh đề trong phát ngôn chê tường minh xuất hiện sau SP2. Khác với một số phát ngôn chê tường minh của một số hành vi ở lời khác như cam kết, xin phép, cảm thán... (người tiếp nhận hành vi chê có thể không trùng với chủ thể), trong phát ngôn chê tường minh, SP2 là người tiếp nhận, là đối tượng của hành vi mà động từ ngữ vi biểu thị, đồng thời là chủ thể của hành động, trạng thái nêu ra trong nội dung mệnh đề chê. Ví dụ: (40) Tôi không tin ông nữa đâu, ông toàn thất hứa thôi. 48 (41) Tao thấy mày kén quá, con Tuyết cũng được mà. (42) Tao không ngờ mày ác thế đấy. - Phát ngôn chê nguyên cấp Phát ngôn chê nguyên cấp là những phát ngôn chê không chứa động từ ngữ vi chê mà vẫn có khả năng thực hiện hiệu lực ở lời chê. Có thể khái quát công thức chung của phát ngôn chê nguyên cấp là: X + V trong đó, X là đối tượng bị chê – chủ ngữ của nội dung mệnh đề chê do SP1 nói ra; V là cụm từ biểu thị nội dung chê: đó là những đặc điểm, tính chất, hành động, việc làm, thái độ của một người/vật/việc nào đó mà theo SP1 là chưa tốt, chưa đạt chuẩn hoặc không phù hợp. X của phát ngôn chê nguyên cấp biểu hiện đối tượng chê. Đối tượng chê có thể là người, là vật hoặc là việc thuộc ngôi thứ nhất, thứ hai hoặc thứ ba nào đó. X trong mỗi trường hợp có thể khác nhau. V trong công thức của phát ngôn chê nguyên cấp bao giờ cũng biểu hiện ý nghĩa đánh giá tiêu cực (đánh giá xấu) về sự vật đã nêu ở X. Ví dụ: (43) Trai trẻ gì mà mà nói năng cứ như ông già. (44) Mày ăn nói cứ như thằng điên. Đặc biệt, trong các phát ngôn chê nguyên cấp mà chúng tôi khảo sát được, đối với hành vi chê người khác giới, sinh viên nam và nữ thường có xu hướng nêu cả giới tính của người bị chê ra trong biểu thức ngữ vi chê. Đối với đối tượng bị chê là nam giới, mở đầu biểu thức chê sẽ là "Đàn ông đàng ang". Ngược lại, nếu đối tượng bị chê là nữ giới, mở đầu biểu thức chê lại là "Con gái con đứa". Kiểu chê này được dùng nhiều nhất là khi nội dung phát ngôn chê là về tính tình/nết na của đối tượng bị chê. Khi đó, người thực hiện hành vi phát ngôn chê SP1 cảm thấy những thuộc tính bị chê của SP2 là 49 không phù hợp, khác biệt với những chuẩn mực mà xã hội quan niệm hoặc đặt ra cho giới tính của SP2. Ví dụ: (45) Đàn ông đàng ang gì mà dai như giẻ rách. Nói lẹ đi cha. (46) Con gái con đứa gì mà ăn nói thấy ghê. 2.3.1.2. Phát ngôn chê gián tiếp: Có thể khái quát các phát ngôn chê gián tiếp trong số 250 phát ngôn chê mà chúng tôi thu thập được thành một số dạng thức như sau: - Chê gián tiếp bằng cách nói tránh Chê gián tiếp bằng nói tránh nghĩa là không nói thẳng, trực tiếp nội dung chê bằng những tính từ đánh giá với ý nghĩa xấu. Ví dụ: (47) Bà là con gái mà còn có tư tưởng ấy bảo sao con trai không trọng nam khinh nữ. - Chê gián tiếp bằng cách nói mỉa Nói mỉa là một phương thức tu từ học "chuyển tên gọi từ một biểu vật này sang một biểu vật khác, dựa vào sự đối lập giữa cách đánh giá tốt, được diễn đạt một cách hiển minh với cách đánh giá ngụ ý xấu theo nghĩa hàm ẩn đối với biểu vật’’ [32, 80]. Chê gián tiếp bằng nói mỉa nghĩa là trong lời đánh giá xấu về một người, vật, việc nào đó có ý nghĩa trực tiếp, ý nghĩa bề mặt không phù hợp với bản chất của biểu vật, còn nghĩa hàm ẩn thì lại nói lên thực chất của vấn đề. Ví dụ: (48) Mày tưởng mày khôn lắm đấy hử? - Chê gián tiếp bằng cách đặt câu hỏi Về hình thức, những phát ngôn này là những biểu thức ở lời hỏi, nhưng 50 xét về nội dung phát ngôn thì chúng không còn hiệu lực ở lời hỏi. Người nói không chờ đợi ở người nghe một câu trả lời vào nội dung lời hỏi mà chỉ bày tỏ thái độ, ý kiến của mình và chờ đợi thái độ, phản ứng của người nghe trước ý kiến đó. Ví dụ: (49) Sinh viên gì mà ăn mặc như xe ôm thế hả ông kia? - Chê gián tiếp dưới dạng khuyên Sử dụng hành vi chê dưới dạng biểu thức khuyên có thể áp dụng cho mọi đối tượng ở những vị thế khác nhau. Chê bằng lời khuyên có tác dụng làm cho người bị chê cảm thấy người chê tỏ ra quan tâm đến mình và muốn những điều tốt đẹp cho mình. Ví dụ: (50) Thà mày ở vậy luôn đi chứ ai lại đi dính tới thằng đó. - Chê gián tiếp dưới dạng chửi, mắng Trong biểu thức chê gián tiếp dạng chửi, mắng, X thường là những sai phạm gây cho SP1 tổn thất lớn hoặc làm SP1 rất tức giận, bất bình. Đối tượng chê có thể là SP2 hoặc ngôi thứ ba nào đó mà SP1 không có cảm tình hoặc quan hệ ngang giữa hai người đang ở tình trạng rất xấu. Ví dụ: (51) Mẹ kiếp, bạn bè khốn nạn thế đấy! 2.3.2. Yếu tố giới thể hiện qua các phát ngôn chê trực tiếp và phát ngôn chê gián tiếp Bảng 2.6. Bảng thống kê số lượng phát ngôn chê trực tiếp – gián tiếp của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM Phát ngôn chê trực tiếp Phát ngôn chê gián tiếp Tổng 131 52.4% 119 47.6% 250 100% 51 52.4% 47.6% 30.% 35.% 40.% 45.% 50.% 55.% PNC trực tiếp PNC gián tiếp Biểu đồ 2.6. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ phát ngôn chê trực tiếp – gián tiếp của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM Bảng 2.7. Bảng thống kê chi tiết số lượng phát ngôn chê trực tiếp – gián tiếp của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM Phát ngôn chê của nam Phát ngôn chê của nữ PNC trực tiếp PNC gián tiếp PNC trực tiếp PNC gián tiếp Nam chê nam Nam chê nữ Nam chê nam Nam chê nữ Nữ chê nam Nữ chê nữ Nữ chê nam Nữ chê nữ 39 35.45% 22 20% 23 20.91% 26 23.64% 23 16.43% 47 35.56% 34 24.29% 36 25.71% Tổng Tổng Tổng Tổng 61/110 55.45% 49/110 44.55% 70/140 50% 70/140 50% 52 55.45% 50% 44.55% 50% 0.% 10.% 20.% 30.% 40.% 50.% 60.% PNC của nam PNC của nữ PNC trực tiếp PNC gián tiếp Biểu đồ 2.7. Biểu đồ thể hiện chi tiết tỷ lệ phát ngôn chê trực tiếp – gián tiếp của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM Biểu đồ 2.8. Biểu đồ thể hiện chi tiết tỷ lệ phát ngôn chê trực tiếp – gián tiếp của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM 53 Theo kết quả thống kê ở bảng 2.6, phát ngôn chê trực tiếp xuất hiện với tần số 131/250, chiếm tỷ lệ 52.4%, phát ngôn chê gián tiếp xuất hiện với tần số 119/250, chiếm tỷ lệ 47.6%. Như vậy, có thể thấy được phát ngôn chê trực tiếp nhiều hơn phát ngôn chê gián tiếp. Điều này cho thấy sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM có xu hướng bộc lộ thẳng thắn những gì không thích, chưa hài lòng đối với người, vật, việc... Mặt khác, căn cứ vào biểu đồ 2.7, số lượng phát ngôn chê trực tiếp của sinh viên nam là 61/110 phát ngôn, chiếm 55.45% trên tổng số phát ngôn chê của sinh viên nam. Còn ở sinh viên nữ, số lượng phát ngôn chê trực tiếp và gián tiếp là tương đương nhau, chiếm 50% trên tổng số lượng phát ngôn chê của sinh viên nữ. Điều này cho thấy thấy được sinh viên nam thường phát ngôn chê trực tiếp nhiều hơn sinh viên nữ. Đó có thể là do nam giới thường bộc trực, thẳng thắn hơn, còn nữ giới thì ít nhiều cũng có vẻ vòng vo, do dự. Phân tích kỹ hơn dựa vào biểu đồ 2.8, chúng tôi còn nhận thấy được khi chê người cùng giới, cả sinh viên nam và nữ đều có xu hướng chê trực tiếp, còn khi chê người khác giới, xu hướng chê gián tiếp lại phát triển hơn. Cụ thể là sinh viên nam sử dụng phát ngôn chê trực tiếp nhiều nhất để khi chê sinh viên nam (35.45%), và dùng nó ít nhất để chê sinh viên nữ (20%). Tương tự, sinh viên nữ cũng thường chê sinh viên nữ trực tiếp (35.56%) và rất ít khi trực tiếp chê sinh viên nam (16.43%). Ngoài ra, trong các phát ngôn chê gián tiếp, sinh viên nữ thường có xu hướng chê bằng cách nói tránh hoặc là chê dưới hình thức khuyên răn còn sinh viên nam lại hay chọn cách nói mỉa mai hoặc chê bằng cách đặt câu hỏi. Ta có thể lí giải điều này bằng lí luận phép lịch sự và quan hệ liên cá nhân. Quan hệ giữa nữ – nữ là gần gũi, khăng khít nhất. Điều đó tạo nên tâm lý thoải mái, cởi mở hơn nên nữ giới thường chọn cách trực tiếp để chê lẫn nhau. Quan hệ nữ – nam thường là quan hệ xa cách nhất. Và khi chê một 54 người không có quan hệ thân thiết, không quá gần gũi với mình thì phải cần dùng tới phép lịch sự. Do đó, hình thức chê gián tiếp là thích hợp nhất. Về phần sinh viên nam thường sử dụng phát ngôn chê trực tiếp hơn sinh viên nữ, đó là vì nam giới thường là những người được cho là mạnh bạo, thích thể hiện ý tưởng một cách thẳng thắn và ngắn gọn. Phát ngôn chê trực tiếp phù hợp với những yêu cầu trên. Ngược lại, phụ nữ thường được coi là những người khéo léo, ý nhị trong giao tiếp, thích ăn nói vòng vo, rào đón; đặc biệt là trong những vấn đề tế nhị như chê bai thì họ càng có xu hướng phát ngôn gián tiếp. Điều này là phù hợp với tâm lí của nam và nữ trong xã hội. Mặt khác, theo một vài số liệu thống kê ở các đối tượng khác, tỷ lệ các sử dụng phát ngôn gián tiếp trong hành vi chê còn có thể cao hơn nữa vì hành vi chê là hành vi hết sức tế nhị đối với người Việt. Tuy nhiên, đối với luận văn này, đối tượng khảo sát là sinh viên - những người trẻ tuổi và có quan hệ khá khăng khít nhau. Đối tượng sinh viên là những người năng động, không quá câu nệ trong lời ăn tiếng nói hằng ngày. Bởi thế cho nên, tỷ lệ sử dụng phát ngôn chê trực tiếp ở họ có cao hơn so với những đối tượng khác trong xã hội. 2.4. Các yếu tố tăng cường được sử dụng trong các biểu thức chê của sinh viên tại Tp.HCM hiện nay Các yếu tố tăng cường có một vai trò đáng kể trong việc biểu hiện sự khác biệt về giới tính trong các phát ngôn chê – hồi đáp chê của sinh viên. Các yếu tố này có thể là tiếng chửi, tiếng than, các từ tình thái... Việc sử dụng các yếu tố tăng cường này có tác dụng tăng thêm cảm xúc và sắc thái ý nghĩa cho các phát ngôn. Vì thế mà cả nam và nữ sinh viên đều thường xuyên sử dụng loại phương tiện này. Sau đây là bảng thống kê tần số sử dụng các yếu tố tăng cường trong 250 phát ngôn chê mà chúng tôi đã khảo sát được: 55 Bảng 2.8. Bảng thống kê tần số sử dụng các yếu tố tăng cường trong các phát ngôn chê của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM Phát ngôn của nam Phát ngôn của nữ Tổng 35 44.87% 43 55.13% 78 100% 44.87% 55.13% 0.% 10.% 20.% 30.% 40.% 50.% 60.% phát ngôn của nam phát ngôn của nữ Biểu đồ 2.9. Biểu đồ thể hiện tần số sử dụng các yếu tố tăng cường trong các phát ngôn chê của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM Theo số liệu ở bảng 2.8, trong phát ngôn chê đã khảo sát, các yếu tố tăng cường xuất hiện 78 lần. Trong đó, số lần xuất hiện trong các phát ngôn chê của sinh viên nam là 35, chiếm 44.87%; số lần xuất hiện trong các phát ngôn của sinh viên nữ là 43 lần, chiếm 55.13%. Như vậy, có thể thấy tần số sử dụng các yếu tố tăng cường trong các phát ngôn chê của sinh viên nam nữ các trường đại học tại Tp.HCM là khá cao, cứ khoảng 3 câu là sử dụng yếu tố tăng cường. Thêm vào đó, có nhiều câu các yếu tố tăng cường xuất hiện hơn một lần. Ngoài ra, biểu đồ 2.9 còn cho thấy tần số sử dụng các yếu tố tăng 56 cường của sinh viên nữ là nhiều hơn sinh viên nam. Ở sinh viên nữ là 55.13%, cao hơn 10.26% so với sinh viên nam (44.87%). Điều này cho thấy, sinh viên nữ là những người giàu cảm xúc và dễ dàng bộc lộ cảm xúc hơn sinh viên nam. Các yếu tố tăng cường này có thể là tiếng chửi, tiếng than, các từ tình thái... Ví dụ: (52) SP1: Lên lầu mượn cái mic thôi mà đi cả buổi, lề mề như đàn bà. SP2: Mẹ, mày ngon thì đi đi cho nhanh! (53) SP1: Mẹ kiếp, bạn bè khốn nạn thế đấy! SP2: Vậy là tử tế lắm rồi đó mày. Ở ví dụ (52) và (53), yếu tố tăng cường được sử dụng là những tiếng chửi như “mẹ”, “mẹ kiếp”. Các từ này thể hiện cảm xúc bực bội cùng cực của người nói nhưng phần nào có chứa sự thô tục nên tần số xuất hiện của nhóm từ này khá thấp. Ngoài ra, trong các phát ngôn chê đã được khảo sát, còn có các từ chửi thường gặp như: đồ chó, đồ điên, đồ quỷ sứ, con mẹ mày... (54) SP1: Má ơi, óc thẩm mĩ của mày ghê quá! SP2: Mày không hiểu được óc nghệ thuật của vĩ nhân đâu. (55) SP1: Khổ quá, tui đã nói với ông là đừng ki bo thế. SP2: Ki bo gì đâu. Tiêu tiền đúng chỗ thôi mà. Ở ví dụ (54), (55), yếu tố tăng cường được sử dụng là các từ có tính chất than thở, than vãn như “má ơi”, “khổ quá”. Các từ này có khả năng bộc lộ cảm xúc của người nói khá cao, thường thể hiện sự bất lực của người nói trước sự việc được nói đến. Ngoài ra, trong các phát ngôn chê đã được khảo sát, còn có các