Thẩm quyền điều tra của cơ quan điều tra viện kiểm sát nhân dân

1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THỊ HUYỀN THẨM QUYỀN ĐIỀU TRA CỦA CƠ QUAN ĐIỀU TRA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015 2 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THỊ HUYỀN THẨM QUYỀN ĐIỀU TRA CỦA CƠ QUAN ĐIỀU TRA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN Chuyên ngành : Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số : 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Ngọc Chí HÀ NỘI - 2015 3 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Lê Thị Huyền 4 MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THẨM QUYỀN ĐIỀU TRA CỦA CƠ QUAN ĐIỀU TRA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN 7 1.1. Khái niệm thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân 7 1.1.1. Thẩm quyền điều tra 7 1.1.2. Khái niệm thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân 8 1.2. Mối quan hệ giữa chức năng công tố và chức năng điều tra 12 1.2.1. Về chức năng điều tra 12 1.2.2. Về chức năng công tố 13 1.2.3. Mối quan hệ giữa chức năng công tố và chức năng điều tra 15 1.3. Thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân ở Việt Nam từ 1945 đến nay 16 1.3.1. Giai đoạn trước khi thành lập Viện kiểm sát nhân dân - Từ năm 1945 đến năm 1959 17 1.3.2. Giai đoạn 1960 - 1988 (trước khi ban hành Bộ luật tố tụng hình sự) 17 1.3.3. Giai đoạn 1988 - 2003 (theo quy định của Bộ luật Tố tụng hinh sự năm 1988 và Pháp lệnh tổ chức điều tra hình sự năm 1989) 19 1.3.4. Giai đoạn từ năm 2003 đến nay (theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003) 21 5 1.4. Một số mô hình về thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra thuộc cơ quan Công tố/ Viện kiểm sát ở một số nước trên thế giới 24 1.4.1. Thẩm quyền điều tra của Cơ quan công tố trong pháp luật tố tụng hình sự của các nước theo truyền thống pháp luật án lệ (Anh, Hoa Kỳ) 25 1.4.2. Thẩm quyền điều tra của Cơ quan công tố trong pháp luật tố tụng hình sự của các nước theo truyền thống pháp luật Châu Âu lục địa (Pháp, Đức) 27 1.4.3. Thẩm quyền điều tra của Cơ quan công tố trong pháp luật tố tụng hình sự của Trung Quốc và Nhật Bản 30 Chương 2: QUY ĐỊNH HIỆN HÀNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ THẨM QUYỀN CỦA CƠ QUAN ĐIỀU TRA - VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG 34 2.1. Pháp luật hiện hành về Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân 34 2.1.1. Các quy định pháp luật hiện hành về Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân 34 2.1.2. Một số điểm vướng mắc trong các quy định pháp luật hiện hành liên quan đến việc thực hiện thẩm quyền của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân 41 2.2. Thực tiễn việc thực hiện thẩm quyền của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân 46 2.2.1. Những kết quả đã đạt được 46 2.2.2. Những hạn chế còn tồn tại và nguyên nhân 51 Chương 3: HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ VIỆC THỰC HIỆN THẨM QUYỀN CỦA CƠ QUAN ĐIỀU TRA - VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TRONG CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI ĐẤT NƯỚC VÀ CẢI CÁCH TƯ PHÁP 55 3.1. Cơ sở và định hướng về sự cần thiết mở rộng thẩm quyền của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân 55 6 3.1.1. Cơ sở về sự cần thiết mở rộng thẩm quyền của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân 55 3.1.2. Định hướng cho việc mở rộng thẩm quyền của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân 64 3.2. Hoàn thiện pháp luật về thẩm quyền của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân 70 3.3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả việc thực hiện thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân 75 3.3.1. Đổi mới công tác tiếp nhận, thu nhập, phân loại, xử lý tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố 76 3.3.2. Hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân với các cơ quan khác trong hoạt động điều tra các tội xâm phạm hoạt động tư pháp 78 3.3.3. Đổi mới hoạt động của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân 80 3.3.4. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, Điều tra viên Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân 81 3.3.5. Tiến hành đầu tư, xây dựng cơ sở vật chất, trang bị các phương tiện và điều kiện làm việc 83 3.3.6. Định kỳ tổ chức các buổi hội thảo, tiến hành sơ kết, tổng kết rút kinh nghiệm góp phần hoàn thiện lý luận nâng cao chất lượng điều tra, xử lý tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp 84 KẾT LUẬN 85 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 87 7 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật Hình sự BLTTHS : Bộ luật Tố tụng hình sự CQĐT : Cơ quan điều tra TAND : Tòa án nhân dân TTHS : Tố tụng hình sự VKS : Viện kiểm sát VKSND : Viện kiểm sát nhân dân VKSNDTC : Viện kiểm sát nhân dân tối cao 8 DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang 2.1 Tổng số tố giác, tin báo, kiến nghị khởi tố do CQĐT VKSNDTC tiếp nhận từ năm 2008 đến năm 2014 47 2.2 Tỷ lệ các loại tội phạm mà CQĐT VKSNDTC đã khởi tố, điều tra từ năm 2008 đến năm 2014 48 9 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong quá trình xây dựng và trưởng thành của ngành Kiểm sát nhân dân Việt Nam từ năm 1960 đều ghi nhận trong tổ chức bộ máy của Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) có Cơ quan điều tra (CQĐT) và hoạt động điều tra các vụ án hình sự luôn được xác định là một hoạt động không thể thiếu trong việc thực hiện chức năng và nhiệm vụ của VKSND. Cũng như những CQĐT trong Công an nhân dân và CQĐT trong Quân đội nhân dân, CQĐT trong VKSND cũng có thẩm quyền riêng biệt trong việc điều tra các vụ án hình sự. Theo quy định của pháp luật hiện hành {Điều 110 Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS); Điều 3 khoản 2 Luật tổ chức VKSND năm 2002} thì CQĐT trong Viện kiểm sát nhân dân tối cao (VKSNDTC) có thẩm quyền "Điều tra một số loại tội xâm phạm hoạt động tư pháp mà người phạm tội là cán bộ thuộc các cơ quan tư pháp. Thẩm quyền của CQĐT trong ngành Kiểm sát nhân dân đang là một vấn đề còn nhiều tranh luận. Việc xác định chính xác thẩm quyền của Cơ quan này có ý nghĩa lớn trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động của ngành Kiểm sát nói riêng và trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung. Hơn nữa, theo quy định hiện hành đối tượng điều tra của CQĐT VKSNDTC là người phạm tội là cán bộ thuộc các cơ quan tư pháp, đây là nhóm đối tượng đều có trình độ về pháp luật nhất định, nên việc nghiên cứu thẩm quyền của CQĐT trong ngành Kiểm sát có ý nghĩa rất tích cực trong quá trình làm trong sạch vững mạnh nền tư pháp và vấn đề phòng chống tham nhũng. Hiện nay, có quan điểm cho rằng chỉ nên giữ nguyên thẩm quyền của CQĐT trong ngành Kiểm sát như quy định hiện nay, có quan điểm cho rằng nên mở rộng thẩm quyền của CQĐT trong ngành Kiểm sát, nhưng cũng có 10 quan điểm cho rằng không cần thiết phải tổ chức CQĐT trong Viện kiểm sát (VKS). Có thể nói, vấn đề về thẩm quyền của CQĐT trong ngành Kiểm sát, đặc biệt là việc có nên hay không việc mở rộng thẩm quyền của CQĐT trong ngành Kiểm sát nhân dân đang là vấn đề thu hút được sự quan tâm của các nhà hoạch định chính sách pháp luật, các nhà khoa học và các nhà hoạt động thực tiễn. Ngoài ra, trong bối cảnh Việt Nam đang thực hiện công cuộc đổi mới đất nước đặt ra yêu cầu tiếp tục phát huy dân chủ, xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Để đáp ứng yêu cẩu đó, Đảng ta đã xác định cải cách tư pháp là chủ trương mang tính chiến lược, nhằm xây dựng nền tư pháp trong sạch vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, dựa theo tinh thần Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị về "Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020" với nội dung "Tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra; gắn công tố với hoạt động điều tra" [12]. Do vậy, việc nghiên cứu vấn đề thẩm quyền CQĐT trong ngành Kiểm sát nhân dân cũng như kết quả việc thực hiện thẩm quyền của Cơ quan này trên thực tiễn, đưa ra những giải pháp hợp lý cho câu hỏi có nên hay không việc mở rộng thẩm quyền của CQĐT trong ngành Kiểm sát nhân dân để từ đó nâng cao hiệu quả của công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm không chỉ có ý nghĩa về mặt lý luận và thực tiễn mà còn là luận chứng cho sự cần thiết để em lựa chọn đề tài "Thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân" làm luận văn thạc sĩ luật học. Khi nói đến CQĐT của Ngành kiểm sát thì có hai CQĐT là: CQĐT của VKSNDTC và CQĐT của VKS Quân sự trung ương, tuy nhiên trong giới hạn của luận văn này chỉ đề cập và nghiên cứu về thẩm quyền của CQĐT VKSNDTC. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Vấn đề thẩm quyền của CQĐT trong ngành kiểm sát nhân dân hiện đang có rất nhiều ý kiến khác nhau. Ở Việt Nam hiện cũng đã có nhiều học giả, cũng như những người làm thực tiễn nghiên cứu về vấn đề này, điển hình như: 11 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Ngô Thị Quỳnh Anh (2008), "So sánh vị trí, chức năng, nhiệm vụ và tổ chức bộ máy của Viện kiểm sát Việt Nam với cơ quan Công tố của các nước theo truyền thống pháp luật án lệ (Anh, Hoa Kỳ)", Hội thảo quốc tế: Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân (sửa đổi), tháng 12/2008, Hà Nội. 2. Hoàng Thị Quỳnh Chi (2013), "Nghiên cứu pháp luật tố tụng hình sự Trung Quốc", Thông tin khoa học kiểm sát, (5+6), tr. 8-10. 3. Nguyễn Ngọc Chí (Chủ biên) (2014), Giáo trình Luật tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 4. Nguyễn Ngọc Chí (2013), "Tổ chức và hoạt động điều tra vụ án hình sự của Viện kiểm sát/Viện công tố ở một số nước trên thế giới - những kinh nghiệm rút ra đối với việc đổi mới Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân", Hội thảo khoa học: Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân (sửa đổi) - về chế định Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân, tháng 9/2013, Hà Nội. 5. Nguyễn Ngọc Chí (2013), "Một số vấn đề về đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan điều tra", Dân chủ và pháp luật, (Số chuyên đề về cải cách tư pháp và pháp luật), tr. 28-38. 6. Chính phủ (1946), Sắc lệnh số 13/SL ngày 24/01/1946 về cách tổ chức các Tòa án và các ngạch thẩm phán trong nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Hà Nội. 7. Chính phủ (1946), Sắc lệnh số 51/SL ngày 17/4/1946 về thẩm quyền của các Tòa án và sự phân công giữa các nhân viên, Hà Nội. 8. Chính phủ (1959), Nghị định số 256/TTg ngày 01/7/1959 của Thủ tướng Chính phủ quy định về nhiệm vụ và tổ chức của Viện công tố, Hà Nội. 9. Nguyễn Văn Cừ, Nguyễn Khổng Hà, Trần Minh Hưởng (2000), Tìm hiểu Luật tố tụng hình sự, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội. 10. Cục Điều tra - Viện kiểm sát nhân dân tối cao (2008 - 2014), Báo cáo tổng kết và thống kê công tác từ năm 2008 đến năm 2014, Hà Nội. 12 11. Đảng Cộng sản Việt Nam (2002), Nghị quyết số 08/NQ-TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới, Hà Nội. 12. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 49/NQ-TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Hà Nội. 13. Minh Đạo (2014), "Về hoạt động điều tra của Viện kiểm sát nhân dân", Kiểm sát, (13), tr. 18. 14. Nguyễn Ngọc Điệp (2001), Những điều cần biết về thủ tục khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 15. Nguyễn Minh Đức (2012), "Quyền công tố và tổ chức thực hiện quyền công tố trong nhà nước pháp quyền", ngày 21/3/2012. 16. Đỗ Văn Đương (2006), "Viện công tố Cộng hòa Pháp", Thông tin khoa học kiểm sát, (4+5), tr. 32-36. 17. Đỗ Văn Đương (2013), "Quyền điều tra của Viện kiểm sát và sự cần thiết phải giao trách nhiệm điều tra tội phạm về chức vụ, tham nhũng cho Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao", Hội thảo khoa học: Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân (sửa đổi) - về chế định Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân, tháng 9/2013, Hà Nội. 18. Đỗ Văn Đương (2014), "Sự cần thiết và định hướng sửa đổi tổ chức và hoạt động điều tra của cơ quan điều tra của Viện kiểm sát nhân dân", Khoa học Kiểm sát, (1), tr. 40-45. 19. Trần Ngọc Đường (2013), "Đổi mới Cơ quan điều tra của Viện kiểm sát trong cải cách tư pháp đang tiến hành ở nước ta", Hội thảo khoa học: Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân (sửa đổi) - về chế định Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân, tháng 9/2013, Hà Nội. 20. Nguyễn Xuân Hà (2008), "Điều tra vụ án hình sự theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và một số nước trên thế giới", Thông tin khoa học kiểm sát, (3+4), tr. 149-151. 21. Mai Thanh Hiếu (2013), "Nghiên cứu pháp luật Tố tụng hình sự Pháp", Thông tin khoa học kiểm sát, (5+6), tr. 65-69. 13 22. Hà Như Khuê (2012), "Tăng cường phối hợp phân loại, xử lý thông tin về xâm phạm hoạt động tư pháp thuộc thẩm quyền của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao", Kiểm sát, (11), tr. 30. 23. Liên hợp quốc (1990), Công ước về chức năng của Công tố viên. 24. Nguyễn Hải Phong (chủ biên) (2014), Một số vấn đề về tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra theo yêu cầu cải cách tư pháp, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 25. Nguyễn Ngọc Quang (2013), "Những yêu cầu đặt ra đối với Cơ quan điều tra Viện Viện kiểm sát nhân dân tối cao trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng và tiêu cực trong hoạt động tư pháp", Hội thảo khoa học: Thực trạng, giải pháp phòng, chống tham nhũng và tiêu cực trong hoạt động tư pháp của ngành Kiểm sát nhân dân, tháng 9/2013, Hà Nội. 26. Lại Viết Quang (2013), "Đổi mới tổ chức và hoạt động của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp", Kiểm sát, (11), tr. 18-22. 27. Quốc hội (1960), Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Hà Nội. 28. Quốc hội (1981), Luâṭ tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Hà Nội. 29. Quốc hội (1988), Bộ luật tố tụng hình sự, Hà Nội. 30. Quốc hội (1992), Hiến pháp, Hà Nội. 31. Quốc hội (1999), Bộ luật hình sự, Hà Nội. 32. Quốc hội (2002), Luâṭ tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Hà Nội. 33. Quốc hội (2003), Bộ luật tố tụng hình sự, Hà Nội. 34. Quốc hội (2009), Bộ luật hình sự (sửa đổi, bổ sung), Hà Nội. 35. Quốc hội (2013), Hiến pháp, Hà Nội. 36. Quốc hội (2014), Luâṭ tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Hà Nội. 37. Nguyễn Thị Thu Quỳ (2013), "Nghiên cứu pháp luật tố tụng hình sự Cộng hòa liên bang Đức", Thông tin khoa học kiểm sát, (5+6), tr. 76-82. 38. Nguyễn Tiến Sơn (2012), "Đẩy mạnh công tác nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn hoạt động của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp", Kiểm sát, (11), tr. 21. 14 39. Nguyễn Tiến Sơn (2013), "Quá trình hình thành và phát triển của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao - Một số bài học kinh nghiệm", Hội thảo khoa học: Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân (sửa đổi) - về chế định Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân, tháng 9/2013, Hà Nội. 40. Lê Hữu Thể (chủ biên) (2008), Thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra, Nxb Tư pháp, Hà Nội. 41. Nông Xuân Trường (2007), "Quy định về khởi tố, điều tra và truy tố theo luật tố tụng hình sự nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa", Thông tin khoa học kiểm sát, (3+4), tr. 32-42. 42. Hoàng Anh Tuyên (2013), "Nghiên cứu pháp luật Tố tụng hình sự Hoa Kỳ", Thông tin khoa học kiểm sát, (5+6), tr. 134. 43. Ủy ban Thường vụ Quốc hội (1989), Pháp lệnh Tổ chức điều tra hình sự, Hà Nội. 44. Viện Khoa học Công an, Bộ Nội vụ (1997), Từ điển Nghiệp vụ phổ thông, Hà Nội. 45. Viện Khoa học kiểm sát - Viện kiểm sát nhân dân tối cao (1999), Một số vấn đề về quyền công tố của Viện kiểm sát, Kỷ yếu đề tài khoa học cấp bộ, Hà Nội. 46. Viện khoa học kiểm sát - Viện kiểm sát nhân dân tối cao (2007), Bộ luật tố tụng hình sự Cộng hòa Liên bang Đức, (Tài liệu dịch tham khảo), Hà Nội. 47. Viện khoa học kiểm sát - Viện kiểm sát nhân dân tối cao (2007), Bộ luật tố tụng hình sự Nhật Bản, (Tài liệu dịch tham khảo), Hà Nội. 48. Viện khoa học kiểm sát - Viện kiểm sát nhân dân tối cao (2007), Bộ luật tố tụng hình sự Cộng hòa nhân dân Trung Hoa, (Tài liệu dịch tham khảo), Hà Nội. 49. Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội (2008), Báo cáo tổng kết công tác năm 2008, Hà Nội. 50. Viện kiểm sát nhân dân tối cao (2000), Chỉ thị số số 01/2000/CT-VKSNDTC của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao về công tác điều tra của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân, Hà Nội.