Tóm tắt Luận án Chức năng công tố trong tố tụng hình sự Việt Nam và Đức

tội nhằm đưa người đó ra xét xử trước Tòa án và đồng thời bảo vệ sự buộc tội đó. Tác giả bài tạp chí đã chỉ ra được phạm vi lĩnh vực của quyền công tố, về nội dung của quyền công tố, và mối quan hệ giữa CNCT và chức năng điều tra. Nghiên cứu sinh sẽ tiếp thu và phát triển quan điểm trong Luận án của mình. 1.2.2. Các đặc điểm của chức năng công tố 1.2.2.1. Đặc điểm về đối tượng của chức năng công tố Để xác định đúng đối tượng của CNCT, cần xuất phát trước tiên từ quan điểm đối tượng nói chung. Theo Đại Từ điển tiếng việt do GS.TS. Nguyễn Như Ý chủ biên, đối tượng được hiểu là người, sự vật, hiện tượng được con người nghiên cứu và hành động. Đối tượng của CNCT là người, sự vật, hiện tượng được nghiên cứu và tác động đến nhằm mục đích duy trì trật tự xã hội - một trong các chức năng quan trọng của Nhà nước. Vì vậy, quyền công tố chỉ có thể 13 được xem xét trong lĩnh vực mà bản chất của nó gắn liền với việc nhân danh nhà nước - nhân danh công quyền duy trì và đấu tranh với hiện tượng xã hội tiêu cực nhất, có ảnh hưởng đến trật tự xã hội. Đó là lĩnh vực TTHS. Trên cơ sở lập luận nêu trên, chúng tôi cho rằng, CNCT có đối tượng là tội phạm và người phạm tội. 1.2.2.2. Đặc điểm về chủ thể của chức năng công tố “Công tố là nét đặc trưng không thể thiếu của nền hành chính tư pháp hiện đại” và sự hình thành chức năng thay mặt Nhà nước phát hiện, buộc tội đối với tội phạm và người thực hiện hành vi phạm tội bắt nguồn chủ yếu từ sự phát triển về khái niệm quốc gia – khi mà hành vi phạm tội không còn là vấn đề cá nhân và duy trì trật tự công cộng được ưu tiên. Do đó, chủ thể của CNCT có sự thống nhất cao trong khoa học cũng như thực tiễn TTHS ngày nay. CNCT, với nội hàm là chức năng của một thiết chế được nhà nước ủy quyền thực hiện việc buộc tội đối với tội phạm và người phạm tội, được trao cho hệ thống CQCT. Tùy theo truyền thống tố tụng, phạm vi thẩm quyền trao cho thiết chế công tố mà hệ thống cơ quan này được tổ chức và hoạt động theo mô hình Viện công tố hay Viện kiểm sát. 1.2.2.3. Đặc điểm về phạm vi của chức năng công tố Xuất phát từ bản chất của CNCT là chức năng nhân danh nhà nước thực hiện sự buộc tội đối với người phạm tội, nghiên cứu sinh cho rằng, CNCT chỉ phát sinh trong lĩnh vực TTHS. Nghiên cứu phạm vi của CNCT còn phục vụ việc xác định thời điểm phát sinh chức năng này. CNCT bắt đầu từ khi tội phạm được thực hiện và kết thúc khi bản án có hiệu lực pháp luật. 14 1.2.2.4. Đặc điểm về nội dung của chức năng công tố CNCT, ngoài nội dung là sự buộc tội, còn bao gồm nội dung truy tố người phạm tội và tội phạm ra trước tòa án để xét xử. CQCT thực hiện việc truy tố người phạm tội ra trước Tòa án bằng bản cáo trạng hoặc quyết định truy tố. Nội dung này cũng là cơ sở cho việc thực hiện một nội dung quan trọng của CNCT ở giai đoạn tiếp theo - giai đoạn xét xử. Đó là bảo vệ sự buộc tội tại phiên tòa trong trường hợp vụ án được đưa ra xét xử. 1.2.3. Định nghĩa chức năng công tố và mối quan hệ giữa chức năng công tố của Viện kiểm sát và một số chức năng của chủ thể khác 1.2.3.1. Định nghĩa chức năng công tố Để xây dựng định nghĩa đúng đắn về CNCT, cần phải đảm bảo các yêu cầu sau: (1) xây dựng khái niệm CNCT trên cơ sở nội hàm, đặc điểm chung về khái niệm chức năng (từ góc độ thuật ngữ, từ thuyết chức năng luận); (2) xây dựng khái niệm CNCT trên cơ sở cách hiểu đúng đắn về quyền công tố, cụ thể, cần xác định được các đặc điểm của CNCT về: đối tượng, chủ thể, phạm vi và nội dung. Chúng tôi mạnh dạn đưa ra định nghĩa CNCT như sau: chức năng công tố là phương diện hoạt động chủ yếu của cơ quan công tố [Viện kiểm sát/Viện công tố], phát sinh ngay khi tội phạm xảy ra và kết thúc khi vụ án được giải quyết bằng bản án, quyết định của cơ quan có thẩm quyền, nhân danh nhà nước để phát hiện tội phạm, thực hiện việc buộc tội, truy tố người phạm tội ra trước Tòa án và bảo vệ sự buộc tội đó tại phiên tòa, vì lợi ích công, lợi ích cơ quan, tổ chức, cá nhân. 15 1.2.3.2. Mối quan hệ giữa chức năng công tố của Viện kiểm sát và một số chức năng của chủ thể khác a. Mối quan hệ giữa chức năng công tố và chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp trong tố tụng hình sự Một là, CNCT và chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp trong TTHS đều là chức năng hiến định và được trao cho Viện kiểm sát; Hai là, CNCT phát sinh ngay khi tội phạm được thực hiện. Khác với CNCT, chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp chỉ phát sinh khi có các hành vi thực hành quyền công tố của cơ quan tiến hành tố tụng. Hay nói cách khác, trên thực tiễn, kiểm sát hoạt động tư pháp và thực hành quyền công tố có thể xem như tương đồng về thời điểm phát sinh. CNCT kết thúc khi bản án tuyên có hiệu lực pháp luật (và không bị kháng nghị) hoặc vụ án bị đình chỉ bởi cơ quan có thẩm quyền còn chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp trong TTHS kết thúc khi người phạm tội chấp hành xong hình phạt. Ba là, công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp trong TTHS ở Việt Nam có mối quan hệ chặt chẽ, kiểm sát hoạt động tư pháp là một trong những hoạt động giám sát bảo đảm cho việc điều tra, xét xử, thi hành án hợp pháp, khách quan. b. Mối quan hệ giữa chức năng công tố và chức năng xét xử của Tòa án Chức năng xét xử là sự đánh giá, phân định đối với kết quả của chức năng buộc tội (CNCT) và chức năng bào chữa, có tính chất quyết định đối với vụ án. Như tác giả Lê Tiến Châu khẳng định, 16 chức năng xét xử có vị trí quan trọng trong việc đảm bảo cho TTHS được vận hành theo đúng quy định của pháp luật để đi đến mục tiêu cuối cùng của TTHS. Chức năng xét xử được xem là chức năng trung tâm, giữ vai trò quyết định trong TTHS. c. Mối quan hệ giữa chức năng công tố và chức năng bào chữa của bên gỡ tội Mối quan hệ giữa CNCT và chức năng bào chữa là mối quan hệ giữa hai mặt đối lập. Nếu như mục đích của CNCT là bảo vệ lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước và của cá nhân thông qua việc phát hiện tội phạm và thực hiện việc buộc tội đối với người phạm tội thì mục đích của chức năng bào chữa là trao cho người bị buộc tội cơ hội được bảo vệ quyền lợi chính đáng trước những diễn biến của thủ tục tố tụng, hỗ trợ họ tự vệ trước những cáo buộc của bên buộc tội. Chức năng đó phản ánh một đòi hỏi khách quan của nguyên tắc “công bằng giữa các bên”. d. Mối quan hệ giữa chức năng công tố và chức năng điều tra của Cơ quan điều tra Hoạt động điều tra và hoạt động buộc tội (công tố) là hai hoạt động độc lập, nhưng gắn bó chặt chẽ vì đều chung một mục đích là chứng minh tội phạm. Trong đó, hoạt động điều tra là hoạt động hỗ trợ cho hoạt động buộc tội (công tố). Kết quả của hoạt động điều tra là cơ sở để buộc tội có căn cứ và hợp pháp. Nói cách khác, mối quan hệ giữa chức năng điều tra và CNCT sẽ không thể là mối quan hệ đơn thuần giữa chức năng chính và chức năng bổ trợ. Đặt mối quan hệ này trong tham chiếu về mục đích và mô hình TTHS có thể thấy chức năng điều 17 tra là chức năng hỗ trợ CNCT. CNCT sử dụng kết quả của chức năng điều tra. Chương 2. CHỨC NĂNG CÔNG TỐ TRONG PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ ĐỨC 2.1. Khái quát chung về tố tụng hình sự Việt Nam và Đức 2.1.1. Khái quát về tố tụng hình sự Việt Nam Mô hình TTHS hiện nay ở nước ta là mô hình kết hợp thiên về thẩm vấn, mặc dù, trong quá trình phát triển, đã tiếp thu một số hạt nhân của mô hình TTHS tranh tụng, phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội cụ thể của Việt Nam. BLTTHS năm 2015 ra đời đã có nhiều đổi mới, tuy nhiên đặc trưng của mô hình TTHS ở nước ta vẫn thể hiện ở những điểm cơ bản, cụ thể gồm: (1) TTHS Việt Nam không coi vụ án hình sự là tranh chấp, xung đột pháp lý giữa các bên; (2) TTHS Việt Nam đặt mục tiêu tìm đến chân lý khách quan của sự việc; (3) TTHS Việt Nam phân chia quá trình giải quyết vụ án thành các giai đoạn tố tụng; (4) Xuất phát từ mục tiêu xác định sự thật của vụ án, TTHS Việt Nam phân chia các chủ thể tố tụng thành hai loại: chủ thể tiến hành tố tụng và chủ thể tham gia tố tụng. 2.1.2. Khái quát về tố tụng hình sự Đức Hệ thống pháp luật của Đức thuộc dòng họ pháp luật Châu âu lục địa, cơ bản được xếp vào hệ thống các quốc gia luật thành văn (Civil law). Mô hình TTHS Đức, về cơ bản, là mô hình TTHS thẩm vấn. Qua thời gian cùng với xu hướng học tập lẫn nhau giữa các mô 18 hình tố tụng, mô hình TTHS của Đức có kết hợp với một số đặc điểm tranh tụng và được mô tả như một hệ thống hỗn hợp nhưng thiên về thẩm vấn. Do đó, tiến trình TTHS Đức phát huy vai trò các biện pháp điều tra thẩm vấn trong hoạt động điều tra, sử dụng nguyên tắc chủ đạo là truy tố bắt buộc, kiểm tra, đánh giá trực tiếp chứng cứ tại phiên tòa nhưng vẫn đảm bảo vai trò tham gia tố tụng công bằng giữa các chủ thể thực hiện việc buộc tội và gỡ tội trong quá trình tìm kiếm sự thật vụ án. 2.2. Những điểm tương đồng về chức năng công tố trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và Đức 2.2.1. Những điểm tương đồng về đối tượng, chủ thể và phạm vi của chức năng công tố 2.2.1.1. Những điểm tương đồng về đối tượng của chức năng công tố Có thể dễ dàng nhận thấy, các học giả của hai quốc gia có cách hiểu hoàn toàn tương đồng về đối tượng của CNCT. Điều này được thể hiện đồng thời trong pháp luật thực định cũng như các công trình nghiên cứu khoa học. 2.2.1.2. Những điểm tương đồng về chủ thể của chức năng công tố Chủ thể của CNCT là vấn đề có sự thống nhất cao trong lí luận khoa học về chức năng này. TTHS của Việt Nam và Đức đều trao quyền nắm giữ chức năng quan trọng này cho hệ thống CQCT. Ở Việt Nam là hệ thống cơ quan Viện kiểm sát nhân dân, ở Đức là hệ thống Viện Công tố. 19 2.2.1.3. Những điểm tương đồng về phạm vi của chức năng công tố Trong TTHS Việt Nam và Đức, CNCT không phát sinh trong lĩnh vực ngoài TTHS và phát sinh ngay khi hành vi phạm tội xảy ra và kết thúc khi bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật hoặc vụ án chấm dứt bằng quyết định tố tụng của cơ quan có thẩm quyền. 2.2.2. Những điểm tương đồng về nội dung của chức năng công tố CNCT, ngoài nội dung là sự buộc tội, còn bao gồm nội dung truy tố người phạm tội và tội phạm ra trước Tòa án để xét xử và bảo vệ sự truy tố đó. Để nghiên cứu sâu hơn những điểm tương đồng (và khác biệt) về nội dung của CNCT trong TTHS Việt Nam và Đức, tác giả tiến hành nghiên cứu nội dung CNCT trên cơ sở phân tích một số nội dung sau: (1) Những điểm tương đồng về thẩm quyền của CQCT trong giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự; (2) Những điểm tương đồng về thẩm quyền của CQCT trong giai đoạn truy tố; (3) Những điểm tương đồng về thẩm quyền của CQCT trong giai đoạn xét xử vụ án hình sự. 2.2.2.1. Những điểm tương đồng về thẩm quyền của Cơ quan công tố trong giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự CNCT, với bản chất là việc một thiết chế được Nhà nước ủy quyền, thay mặt Nhà nước thực hiện việc buộc tội đối với tội phạm và người phạm tội. Ở giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự, thông tin về tội phạm ngày càng rõ ràng hơn thông qua hoạt động thu thập chứng cứ, được đánh dấu bằng kết luận điều tra của cơ quan có thẩm 20 quyền. Trong giai đoạn này, sự tương đồng về nội dung của CNCT được quy phạm hóa thành sự tương đồng trong những quyền hạn cụ thể, bao gồm: (1) Thẩm quyền trong việc tiếp nhận và giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm; (2) Thẩm quyền quyết định việc khởi tố (Phát động công tố); (3) Thẩm quyền đối với các biện pháp hạn chế quyền con người, quyền công dân; (4) Thẩm quyền điều tra và kết thúc điều tra. 2.2.2.2. Những điểm tương đồng về thẩm quyền của Cơ quan công tố trong giai đoạn truy tố Nguyên tắc truy tố trong TTHS được cả hai quốc gia áp dụng là nguyên tắc truy tố bắt buộc. Nguyên tắc truy tố bắt buộc trong TTHS, có thể được hiểu là, CQCT không thể và không có quyền cân nhắc đối với việc quyết định truy tố. Vai trò của CQCT bị giới hạn bởi những đánh giá pháp lí đối với chứng cứ trong việc xác định đủ hay không đủ yếu tố cấu thành tội phạm. 2.2.2.3. Những điểm tương đồng về thẩm quyền của Cơ quan Công tố trong giai đoạn xét xử Pháp luật TTHS của hai quốc gia ghi nhận sự tương đồng lớn đối với quyền năng của CQCT trong giai đoạn xét xử vụ án hình sự. Ở cả hai quốc gia, phiên tòa xét xử (sau khi tiến hành các thủ tục khai mạc) sẽ bắt đầu bằng việc công bố bản cáo trạng (Điều 306 BLTTHS năm 2015, khoản 3 Điều 243 BLTTHS Đức). Tiếp đến, nội dung của CNCT trong giai đoạn xét xử được thể hiện rõ nét thông qua thẩm quyền xét hỏi, luận tội và tranh luận tại phiên tòa. Kiểm sát viên/Công tố viên thực hiện những hoạt động tố tụng này nhằm mục đích xuyên suốt, đó là khẳng định sự buộc tội ở giai đoạn trước có 21 căn cứ, đúng người, đúng pháp luật hoặc đưa ra những quyết định tố tụng dựa trên các chứng cứ đánh giá công khai tại phiên toà. 2.3. Những điểm khác biệt về chức năng công tố trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và Đức 2.3.1. Những điểm khác biệt về đối tượng, chủ thể và phạm vi của chức năng công tố Hai quốc gia lại ghi nhận sự khác biệt trong thực tiễn thi hành pháp luật TTHS về CNCT. Có những loại tội phạm là đối tượng của CNCT trong TTHS Đức (các tội phạm nhỏ) nhưng không thuộc đối tượng của CNCT trong TTHS Việt Nam bởi theo pháp luật Việt Nam, những vi phạm đó bị xử lí hành chính. Chủ thể của CNCT ở hai quốc gia đều được trao cho hệ thống CQCT (Viện Công tố ở Đức và Viện Kiểm sát ở Việt Nam). Do đó, nếu chỉ nghiên cứu từ bản chất của vấn đề, thì quy định của hai quốc gia về chủ thể của CNCT không có sự khác biệt: CNCT chỉ được Nhà nước ủy quyền cho một hệ thống cơ quan duy nhất - hệ thống CQCT. Ở Việt Nam, CNCT là chức năng hiến định - là sự khẳng định tối cao của Nhà nước về việc ủy quyền cho hệ thống Viện kiểm sát. Tuy nhiên, khi tiếp cận từ góc độ thực tiễn về chủ thể thực hiện CNCT và mối quan hệ giữa các chủ thể này, đặc biệt là mối quan hệ giữa CQCT và CQĐT trong TTHS thì sự khác biệt trong pháp luật TTHS của hai quốc gia thể hiện trước tiên và rõ nét ở tư duy lập pháp [trong BLTTHS]. 2.3.2. Những điểm khác biệt về nội dung của chức năng công tố 2.3.2.1. Những điểm khác biệt về nội dung của chức năng công tố trong giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự 22 Nếu như sự tương đồng về nội dung của CNCT trong giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự nằm ở “vai trò quyết định” của CQCT thì sự khác biệt về nội dung của chức năng này trong các giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự thể hiện ở “sự chủ động” của CQCT đối với các hoạt động điều tra. Sự chủ động của CQCT trong hoạt động điều tra của hai quốc gia có sự khác biệt rõ rệt. Trong khi ở Đức, CQCT giữ vai trò độc quyền ra cáo buộc hình sự thì ở Việt Nam, vai trò chủ động trong phát động công tố lại ghi nhận cho CQĐT. Về thẩm quyền kết thúc điều tra, sự khác biệt có thể nói là đối lập hoàn toàn trong lập pháp TTHS của hai quốc gia. Ở Đức, nhà làm luật chỉ trao quyền kết thúc điều tra cho CQCT. Ngược lại, BLTTHS năm 2015 quy định khá rõ nét vai trò chủ động của CQĐT trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự, bao gồm cả thẩm quyền kết thúc điều tra. Mặc dù, Viện kiểm sát là cơ quan có thẩm quyền quyết định cuối cùng trong việc tạm dừng điều tra vụ án, chấm dứt hoạt động điều tra nhưng vai trò chủ động của CQĐT vẫn được ghi nhận: “Việc điều tra kết thúc khi CQĐT ra bản kết luận điều tra đề nghị truy tố hoặc ra bản kết luận điều tra và quyết định đình chỉ điều tra”. 2.3.2.2. Những điểm khác biệt về nội dung của chức năng công tố trong giai đoạn truy tố Sự khác biệt về thẩm quyền của CQCT trong giai đoạn truy tố giữa Việt Nam và Đức nằm ở mức độ “tùy nghi truy tố” được tích hợp và vận hành trong hệ thống của quốc gia. Mức độ tùy nghi đối với thẩm quyền quyết định việc truy tố của các đồng nghiệp ở Đức 23 được thừa nhận chính thức, trong khi ở Việt Nam, nguyên tắc tùy nghi truy tố vẫn chưa được ghi nhận trong BLTTHS năm 2015. 2.3.2.3. Những điểm khác biệt về nội dung của chức năng công tố trong giai đoạn xét xử vụ án hình sự Sự khác biệt về nội dung của CNCT trong giai đoạn xét xử vụ án hình sự giữa hai quốc gia nằm ở “sự chủ động” của CQCT trong giai đoạn xét xử vụ án hình sự, đặc biệt là trong xét hỏi/thẩm vấn. Phân tích từ cơ chế thực hành quyền công tố trong giai đoạn xét xử, đặc biệt là trong chế định xét hỏi/ thẩm vấn tại phiên tòa, các Công tố viên/Kiểm sát viên đến từ Châu âu được tạo cơ chế linh hoạt, chủ động hơn các đồng nghiệp ở Việt Nam. 2.4. Đánh giá tổng quan về sự tương đồng và khác biệt của chức năng công tố trong pháp luật tố tụng hình sự Đức và Việt Nam 2.4.1. Đánh giá tổng quan về những điểm tương đồng cần tiếp tục ghi nhận, phát triển 2.4.1.1. Tương đồng về đối tượng, phạm vi và chủ thể của chức năng công tố cần tiếp tục ghi nhận, phát triển Đối tượng và phạm vi của CNCT là hai vấn đề thể hiện sự tương đồng rất lớn trong TTHS Việt Nam và Đức. Sự tương đồng hoàn toàn trong nhận thức khoa học và lập pháp TTHS thể hiện chính sách hình sự nói chung, chính sách công tố của hai quốc gia có những chuẩn mực chung. Tương đồng về đối tượng, phạm vi của CNCT ở hai quốc gia một lần nữa khẳng định tính đúng đắn của lí luận và thực tiễn 24 TTHS về vấn đề này. Điều này cũng khẳng định thêm tính đúng đắn của quan điểm quyền công tố chỉ phát sinh trong lĩnh vực (tố tụng) hình sự - lĩnh vực quan trọng, thể hiện rõ nét nhất vai trò của Nhà nước, các cơ quan nhà nước được ủy quyền đối với chức năng duy trì trật tự, an ninh xã hội. Tiếp đó, sự thống nhất cao trong lí luận về chủ thể của CNCT trong TTHS ở hai quốc gia khẳng định sự đúng đắn trong định hướng cải cách tư pháp, cải cách CNCT ở quốc gia với mô hình TTHS thiên về thẩm vấn như Việt Nam. 2.4.1.2. Tương đồng về nội dung của chức năng công tố cần tiếp tục ghi nhận, phát triển Sự tương đồng về nội dung của CNCT trong TTHS của hai quốc gia nằm ở những đặc trưng của mô hình TTHS thẩm vấn. Việt Nam và Đức, đều có nguồn gốc từ mô hình TTHS thẩm vấn, do đó, mặc dù quy định cụ thể về các chế định điều tra, truy tố, xét xử có những điểm khác biệt, tuy nhiên, những đặc trưng của mô hình này vẫn thể hiện rõ nét trong pháp luật TTHS Việt Nam và Đức, đặc biệt là mục tiêu của TTHS và phương pháp để đạt được mục tiêu đó trong TTHS. Sự tương đồng về nội dung của CNCT nêu trên một lần nữa khẳng định quan điểm đúng đắn của Nhà nước ta về cải cách mô hình TTHS. Đó là phải trên cơ sở tổng kết thực tiễn nhằm khắc phục một cách căn bản những vướng mắc, bất cập của mô hình TTHS hiện hành; nâng cao hiệu lực, hiệu quả của hoạt động tư pháp hình sự, đồng thời phải xuất phát từ thực tiễn Việt Nam, khẳng định việc tiếp tục duy trì và phát huy những ưu điểm vốn có trong mô hình TTHS 25 hiện hành; tiếp thu có chọn lọc những hạt nhân hợp lí của mô hình TTHS tranh tụng phù hợp với truyền thống văn hoá, điều kiện chính trị, kinh tế, xã hội cụ thể của nước ta. 2.4.2. Đánh giá tổng quan về những điểm khác biệt của chức năng công tố ở Đức và kinh nghiệm cho Việt Nam 2.4.2.1. Những điểm khác biệt về đối tượng, chủ thể và phạm vi của chức năng công tố ở Đức và kinh nghiệm cho Việt Nam Sự khác biệt [về mặt thực tế TTHS] về đối tượng, phạm vi của CNCT không xuất phát từ nội hàm của hai vấn đề này, mà xuất phát từ nội hàm của khái niệm tội phạm và sự phân loại tội phạm của hai quốc gia. Sự khác biệt từ nội hàm của khái niệm tội phạm và sự phân loại tội phạm đã dẫn đến một thực tế khác biệt trong áp dụng pháp luật TTHS giữa Việt Nam và Đức. Có những hành vi bị coi là tội phạm và là đối tượng của CNCT trong TTHS Đức, tuy nhiên, những hành vi đó lại không phải là đối tượng truy cứu trách nhiệm hình sự của CQCT của Việt Nam. Sự khác biệt góp phần làm phát sinh sự khác biệt về một nội dung quan trọng của CNCT - thẩm quyền tùy nghi truy tố. Sự khác biệt về chủ thể thực hiện CNCT giữa hai quốc gia phản ánh sự khác biệt rất lớn trong tư duy lập pháp TTHS, cụ thể hóa bởi các quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của CQCT, Tòa án, CQĐT và mối quan hệ của các cơ quan này trong TTHS kể từ khi phát sinh cho đến khi chấm dứt chức năng quan trọng này. Tư duy lập pháp của các nhà làm luật ở Đức thể hiện vai trò “thống lĩnh” của CQCT - cơ quan nắm giữ CNCT. Trong khi đó, tư duy lập pháp của các nhà 26 làm luật ở Việt Nam cho thấy “vai trò quan trọng” của CQĐT. Sự khác biệt về tư duy lập pháp này là lăng kính phản ánh thực tiễn TTHS của chính quốc gia đó. 2.4.2.2. Những điểm khác biệt về nội dung của chức năng công tố ở Đức và kinh nghiệm cho Việt Nam Sự khác biệt về nội dung của CNCT trong TTHS của hai quốc gia thể hiện ở ba vấn đề: (i) Trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra; (ii) Thẩm quyền đối với các biện pháp hạn chế quyền con người, quyền công dân; (iii) Mức độ tích hợp “yếu tố tranh tụng” trong giai đoạn truy tố và xét xử vụ án hình sự. Thứ nhất, trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra thể hiện mối quan hệ giữa CQCT và CQĐT. Nhìn từ bản chất của vấn đề, trách nhiệm công tố thể hiện mối quan hệ giữa CNCT và chức năng điều tra. Ở Đức, CQCT giữ vai trò chủ động và quyết định đối với việc phát động và chấm dứt công tố. Trong khi đó, ở Việt Nam, CQCT nắm quyền “quyết định” đối với các thẩm quyền này nhưng vai trò “chủ động” của CQĐT được ghi nhận trong cả lập pháp và thực tiễn TTHS. Thứ hai, đối với các biện pháp hạn chế quyền con người, quyền công dân, sự khác biệt giữa hai quốc gia cũng rất rõ nét. Ở Việt Nam, CQĐT được trao quyền chủ động trong việc áp dụng các biện pháp hạn chế quyền con người, quyền công dân trong giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự, trách nhiệm của Viện kiểm sát là phê chuẩn hoặc không phê chuẩn các quyết định của CQĐT. Trong khi đó, việc các nhà lập pháp của Đức đặt trách nhiệm lên vai hệ thống 27 Tòa án thẩm quyền đối với các biện pháp hạn chế quyền con người, quyền công dân là có cơ sở và rất đáng nghiên cứu, học tập. Thứ ba, trong giai đoạn truy tố và xét xử vụ án hình sự, BLTTHS Đức cho thấy mức độ tích hợp “yếu tố tranh tụng” rõ nét hơn so với BLTTHS năm 2015. Phân tích từ cơ chế thực hành quyền công tố trong giai đoạn xét xử, đặc biệt là trong chế định xét hỏi/ thẩm vấn tại phiên tòa, các Công tố viên đến từ Châu âu được tạo cơ chế linh hoạt, vị thế “khách quan” hơn các đồng nghiệp ở Việt Nam. Thẩm phán chủ tọa phiên tòa sẽ không chủ động trong xét hỏi/thẩm vấn, sự chủ động này thuộc về các bên. Trong khi đó, ở Việt Nam, mặc dù đã có nhiều đổi mới nhằm đảm bảo kết hợp hài hòa giữa mô hình tố tụng thẩm vấn và mô hình tố tụng tranh tụng, bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong xét xử, tuy nhiên vai trò chủ động của Thẩm phán chủ tọa phiên tòa trong xét hỏi vẫn thể hiện rõ nét hơn so với chủ tọa phiên tòa ở Đức. Chương 3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CHỨC NĂNG CÔNG TỐ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ KINH NGHIỆM CỦA ĐỨC 28 3.1. Yêu cầu của giải pháp nâng cao hiệu quả chức năng công tố trong tố tụng hình sự Việt Nam 3.1.1. Quán triệt tư tưởng tổ chức thực hiện quyền lực Nhà nước pháp quyền 3.1.2. Yêu cầu tăng cường tranh tụng trong hoạt động tố tụng hình sự, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp trong tình hình mới 3.1.3. Yêu cầu bảo đảm quyền con người 3.1.4. Yêu cầu bảo đảm tính khả thi 3.1.5. Yêu cầu hội nhập quốc tế 3.2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả chức năng công tố trong tố tụng hình sự Việt Nam 3.2.1. Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự về chức năng công tố 3.2.1.1. Hoàn thiện kết cấu của BLTTHS về chủ thể tố tụng Chúng tôi đề xuất cần thay đổi cơ cấu của BLTTHS hiện hành theo hướng quy định 01 Chương chung với tên gọi là “Các chủ thể tố tụng hình sự”, trong đó bao gồm chế định về chủ thể buộc tội, chủ thể bào chữa, Tòa án và các chủ thể khác tham gia TTHS. Nội dung Chương này sẽ thay thế các Chương III (Cơ quan có thẩm quyền THTT, người có thẩm quyền THTT) và Chương IV (Người tham gia tố tụng) trong BLTTHS 2015 hiện hành. 3.2.1.2. Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự bảo đảm tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra 29 Chúng tôi cho rằng, cần nghiên cứu, hoàn thiện pháp luật TTHS theo hướng trao cho Viện kiểm sát thẩm quyền đúng đắn, phù hợp với nội hàm của CNCT mà hệ thống cơ quan này được giao nắm giữ, cụ thể như sau: (1) Đối với thẩm quyền quyết định phát động và chấm dứt công tố, cần sửa đổi quy định có liên quan của BLTTHS, Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014 theo hướng chỉ CQCT mới có thẩm quyền quyết định việc khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can và đình chỉ vụ án. (2) Đối với các hoạt động điều tra nhằm thu thập chứng cứ, hỗ trợ cho hoạt động công tố mà không có tính chất phát động hay chấm dứt quyền công tố (khám nghiệm hiện trường, hỏi cung bị can, trưng cầu giám định), CQĐT được quyền chủ động tiến hành. Tuy nhiê