Luận án Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học, biện pháp kỹ thuật nhân giống và trồng cây bát giác liên (dysosma tonkinense (gagnep.) m. hiroe) tại Sa Pa, Lào Cai

ay đổi nhất định, tuy nhiên hai mẫu giống M6 và M7 luôn xếp cùng một nhóm riêng biệt. Đặc biệt, hai mẫu giống M1 và M2 mặc dù có khoảng cách địa lý rất xa nhưng trên sơ đồ di 83 truyền chúng cũng luôn xếp cùng một nhóm và hệ số tương đồng di truyền từ 0,83 (khi đánh giá bằng chỉ thị ISSR) đến 0,89 (khi đánh giá bằng chỉ thị RAPD). Điều này cho thấy mẫu giống M2 có thể cùng nguồn gốc với mẫu giống M1. Bên cạnh đó, các mẫu giống M11 và M15 đạt mức tương đồng di truyền cao nhất khi được đánh giá bằng chỉ thị RAPD và kết hợp chỉ thị ISSR với chỉ thị RAPD (hình 4.17, trang 80; và 4.19, trang 81). Hình 4.20. Sơ đồ phân tích PCA của 20 mẫu giống Bát giác liên Ngoài phân nhóm UPGMA, đa dạng di truyền của 20 mẫu giống Bát giác liên dựa trên sự kết hợp giữa chỉ thị ISSR và RAPD được đánh giá phương pháp phân tích thành phần chính (PCA) cho thấy rằng các mẫu giống Bát giác liên có khoảng cách di truyền xa và chia thành 3 nhóm chính. Trong đó, nhóm I gồm có 10 mẫu giống (M11 đến M20) với hai mẫu giống M15 và M16 hơi tách ra một chút. Nhóm II gồm có 5 mẫu giống (M1, M2, M8, M9, M10) với khoảng cách của các mẫu giống tương đối xa, trong đó mẫu giống M8 tương đối tách biệt với 4 mẫu giống còn lại. Nhóm III gồm có 5 mẫu giống (M3, M4, M5, M6 và M7) trong đó các mẫu này xếp thành từng cặp hơi cách xa nhau (hình 4.20). 4.1.4. Đánh giá đặc điểm sinh trưởng, năng suất và chất lượng dược liệu các mẫu giống Bát giác liên 4.1.4.1. Đặc điểm sinh trưởng của các mẫu giống Bát giác liên a. Thời gian sinh trưởng và phát triển của các mẫu giống Bát giác liên Các loài thực vật nói chung có những đặc điểm đặc trưng về mùa vụ và thời 84 gian các giai đoạn sinh trưởng. Các đặc điểm này có những thay đổi nhất định phụ thuộc vào môi trường sống (Sritharan & cs., 2021), nên sẽ ảnh hưởng đến sinh trưởng và năng suất cây trồng (Raza & cs., 2019; Sun & cs. (2022). Bát giác liên là cây thân thảo sống lâu năm, với chu kỳ sinh trưởng và phát triển hằng năm. Thời gian sinh trưởng của cây Bát giác liên qua các giai đoạn và tổng thời gian sinh trưởng khác nhau ở các mẫu giống là một đặc điểm quan trọng. Bảng 4.13. Thời giai đoạn sinh trưởng và phát triển trong 1 năm của các mẫu giống Bát giác liên Mẫu giống Thời gian các giai đoạn sinh trưởng, phát triển từ bật mầm đến.....(ngày) Vươn cao Ra hoa Ra quả Quả chín Tàn lụi M1 32 ± 5 115 ± 3 135 ± 2 310 ± 5 345 ± 3 M2 30 ± 4 110 ± 3 130 ± 3 300 ± 3 323 ± 5 M3 35 ± 4 105 ± 4 123 ± 3 240 ± 4 265 ± 4 M4 32 ± 5 107 ± 5 125 ± 4 250 ± 4 263 ± 2 M5 35 ± 2 105 ± 3 122 ± 3 250 ± 3 280 ± 5 M6 33 ± 4 108 ± 5 130 ± 4 270 ± 5 285 ± 4 M7 34 ± 4 109 ± 3 131 ± 5 265 ± 3 283 ± 3 M8 30 ± 3 115 ± 4 135 ± 2 300 ± 4 335 ± 4 M9 30 ± 5 114 ± 3 135 ± 3 305 ± 3 330 ± 3 M10 32 ± 4 105 ± 5 130 ± 3 240 ± 5 267 ± 4 M11 30 ± 3 125 ± 3 145 ± 4 355 ± 4 370 ± 5 M12 28 ± 3 115 ± 4 140 ± 3 353 ± 5 380 ± 3 M13 29 ± 4 115 ± 2 142 ± 3 355 ± 4 385 ± 3 M14 30 ± 5 115 ± 4 140 ± 4 351 ± 5 385 ± 5 M15 29 ± 4 125 ± 4 145 ± 4 340 ± 5 375 ± 3 M16 30 ± 5 110 ± 5 132 ± 2 320 ± 3 340 ± 4 M17 30 ± 6 111 ± 3 130 ± 3 325 ± 5 350 ± 4 M18 31 ± 4 122 ± 4 140 ± 4 315 ± 4 352 ± 3 M19 31 ± 5 120 ± 5 140 ± 3 310 ± 5 342 ± 4 M20 30 ± 3 120 ± 3 140 ± 4 320 ± 5 352 ± 5 Ghi chú: M1-M20 là 20 mẫu giống bát giác liên. Thời gian bật mầm - vươn cao và bật mầm - tàn lụi theo dõi trong 3 năm rồi lấy giá trị trung bình. Thời gian từ bật mầm đến ra hoa, ra quả và quả chín theo dõi vào năm thứ 3 khi cây ra hoa quả. Căn cứ vào sự khác biệt thời gian các giai đoạn sinh trưởng và phát triển trong 1 năm có thể nhóm các mẫu giống Bát giác liên đã thu thập thành 2 nhóm. Trong đó nhóm I gồm 6 mẫu giống (từ mẫu giống M3 đến mẫu giống M7 và mẫu giống M10) 85 có tổng thời gian sinh trưởng trong 1 năm từ khi thân rễ bật mầm đến khi cây tàn lụi là dưới 300 ngày (từ 263 ± 2 ngày đến 285 ± 4 ngày). Các mẫu giống này được thu thập ở khu vực Tây Bắc gồm Lào Cai, Lai Châu, Điện Biên; trong đó các mẫu giống M3, M4, M10 được thu thập tại phía Tây của dãy Hoàng liên sơn đều có tổng thời gian sinh trưởng trong năm (240 đến 260 ngày), ngắn hơn so với các mẫu giống còn lại. Đây là đặc điểm thích nghi của chúng với môi trường sống, khi mà khu vực phân bố của các mẫu giống này có độ cao trung bình trên 900m, nhiệt độ bình quân năm thấp hơn, và mùa đông đến sớm hơn so với các khu vực phân bố của các mẫu giống còn lại (Bảng 4.13, trang 83). Nhóm II gồm 14 mẫu giống còn lại có tổng thời gian sinh trưởng của thân lá trên 300 ngày, với 9 mẫu giống gồm M1, M2, M8, M9, M16, M17, M18, M19 và M20 có tổng thời gian sinh trưởng từ 323 đến 352 ngày. Đặc biệt, 5 mẫu giống gồm M11, M12, M13, M14 và M15 có thời gian sinh trưởng, phát triển của thân khí sinh từ khi bật mầm đến khi tàn lụi dài nhất (370 đến 385 ngày). Các mẫu giống này được thu thập chủ yếu tại vùng Đông Bắc (Yên Bái, Lạng Sơn, Cao Bằng, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc, Hà Giang, Tuyên Quang), 1 mẫu thu tại Hòa Bình, 1 mẫu thu tại Ba Vì - Hà Nội và 1 mẫu thu tại Kon Tum. Với thời gian tồn tại của thân khí sinh dài hơn so với nhóm mẫu giống I, thậm chí khi thân rễ đã bật mầm và thân khí sinh năm sau đã vươn cao thì thân năm trước mới tàn lụi. Đây là nhóm giống có tiềm năng về năng suất và chất lượng dược liệu khi mà thời gian sinh trưởng dài là tiền đề cho việc tích lũy các hoạt chất là sản phẩm của quá trình trao đổi chất tại các bộ phận thu hoạch dược liệu là thân rễ và rễ cây. b. Đặc điểm sinh trưởng của các mẫu giống Bát giác liên Trong nông nghiệp, các đặc điểm sinh trưởng của cây, là những tính trạng quan trọng để đánh giá, phân biệt và nhận dạng giống cây trồng bên cạnh các tính trạng về hình thái (Mabuza & cs., 2022; Amarullah, 2016; Pereira & cs., 2020). Bát giác liên là cây thuốc với bộ phận thu hoạch là thân ngầm và rễ nằm dưới mặt đất, vì vậy theo dõi đặc điểm sinh trưởng của rễ và thân ngầm để có thể tác động các biện pháp kỹ thuật phù hợp, tạo điều kiện cho các bộ phận này sinh trưởng thuận lợi. Ngoài ra, sự sinh trưởng của bộ phận trên mặt đất gồm thân khí sinh và lá có ảnh hưởng đến bộ phận dưới mặt đất; thân lá sinh trưởng tốt là cơ sở của việc tăng năng suất bộ phận thu hoạch. Kết quả theo dõi được trình bày trên bảng 4.14 (trang 86) cho thấy rằng đặc điểm sinh trưởng của các mẫu giống Bát 86 giác liên có sự dao động tương đồng với tổng thời gian sinh trưởng của các mẫu. Trong đó 14 mẫu giống có tổng thời gian sinh trưởng dài (trên 300 ngày) thì phần lớn các chỉ tiêu về sinh trưởng của thân khí sinh và lá lớn hơn so với 6 mẫu giống có thời gian sinh trưởng ngắn hơn (dưới 300 ngày). Cụ thể, 6 mẫu giống với thời gian sinh trưởng dưới 300 ngày bao gồm M3, M4, M5, M6, M7, M10 có chiều cao cây 35,3 cm đến 51,6 cm; đường kính thân 1,1 cm đến 1,3 cm. Trong khi 14 mẫu giống với thời gian sinh trưởng trên 300 ngày có chiều cao cây 55,7 cm đến 70,1 cm; đường kính thân 1,7 cm đến 2,4 cm; sự khác biệt về hai chỉ tiêu theo dõi chiều cao cây và đường kính thân giữa hai nhóm Bát giác liên với thời gian sinh trưởng là có ý nghĩa thống kê ở độ tin cậy 95%. Lá cây là cơ quan sinh dưỡng chiếm diện tích bề mặt lớn nhất của tán cây, nó cũng có vai trò là cơ quan chính diễn ra quá trình quang hợp, hấp thụ và đồng hóa carbon chính của cây (Zafar & cs., 2020). Bộ lá khỏe mạnh với đặc điểm sinh trưởng tốt là tiền đề cung cấp dinh dưỡng để nuôi toàn cây và tạo ra sản phẩm dự trữ tại cơ quan chuyên biệt. Theo dõi các đặc điểm sinh trưởng của bộ lá Bát giác liên cho thấy rằng số lá phát sinh hằng năm của 20 mẫu giống từ 3,1 lá đến 3,4 lá. Cây trưởng thành luôn phát sinh 1 mầm sinh sản tạo ra thân khí sinh mang 2 lá, chùm hoa, và 2-4 mầm sinh dưỡng tạo ra 2-4 lá trên cùng 1 đốt thân rễ. Đường kính lá của các mẫu giống Bát giác liên có sự khác biệt giữa các mẫu giống, theo dõi cho thấy sự khác biệt này có liên quan đến thời gian sinh trưởng của các mẫu giống. Trong đó các mẫu giống sinh trưởng ngắn hơn 300 ngày có lá nhỏ hơn với đường kính lá từ 23,5 cm đến 25,9 cm, các mẫu giống sinh trưởng dài hơn 300 ngày có lá lớn hơn với đường kính lá 27,6 cm đến 33,7 cm. Sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê ở độ tin cậy 95% với M11, M12, M13, M14, M15 và M18 là 6 mẫu giống đường kính lá vượt trội so với các mẫu giống còn lại. Chỉ số diện tích lá (LAI) không chỉ là thông số quan trọng để theo dõi sự sinh trưởng của cây trồng mà còn là thông số đầu vào quan trọng trong mô hình dự đoán năng suất cây trồng (Hasan & cs., 2019). Ở cùng một mật độ trồng, với số lá trên mỗi cây không có sự khác biệt đáng kể thì diện tích lá là yếu tố quyết định hệ số diện tích lá (LAI) của cây Bát giác liên. Theo dõi chỉ số diện tích lá của các mẫu giống Bát giác liên cho thấy dao động lớn từ 1,47 m2 lá/m2 đến 3,27 m2 lá/m2 đất. Thông số LAI đã cho một dự đoán về sự khác biệt đặc điểm sinh trưởng của các bộ phận dự trữ trong cây và cũng là bộ phận thu hoạch dược liệu đó là rễ và thân rễ. Bảng 4.14. Đặc điểm sinh trưởng của các mẫu giống Bát giác liên Mẫu giống Rễ Đốt thân ngầm Thân khí sinh Lá Số rễ (rễ) Chiều dài (cm) Đường kính (mm) Độ dày (cm) Đường kính (cm) Chiều cao (cm) Đường kính (cm) Số lá (lá) Đường kính (cm) LAI (m2 lá/m2 đất) M1 26,73 34,65 1,83 1,8 2,3 55,7 1,7 3,3 27,6 2,17 M2 29,51 38,52 2,05 2,1 2,5 61,3 1,7 3,2 29,5 2,42 M3 25,17 25,58 1,54 1,3 1,8 35,3 1,3 3,4 23,5 1,57 M4 27,92 29,51 1,56 1,5 2,0 45,5 1,5 3,3 25,6 1,83 M5 23,14 26,57 1,45 1,4 2,1 39,5 1,1 3,2 24,5 1,62 M6 25,47 28,06 1,52 1,3 2,1 51,6 1,3 3,1 23,8 1,47 M7 22,55 24,45 1,47 1,2 2,0 47,9 1,1 3,3 25,5 1,82 M8 27,57 36,77 1,73 1,9 2,3 59,5 1,8 3,4 29,3 2,53 M9 26,82 38,49 1,81 1,9 2,4 57,4 1,7 3,3 28,8 2,37 M10 24,05 25,03 1,43 1,3 2,0 47,5 1,2 3,3 25,9 1,88 M11 32,37 47,38 1,93 2,2 2,7 65,7 2,4 3,4 33,7 3,21 M12 30,88 45,61 1,72 2,0 2,5 69,1 2,1 3,3 31,2 2,81 M13 28,73 42,33 2,02 2,2 2,7 63,8 2,3 3,3 31,3 2,83 M14 29,51 44,91 1,81 2,1 2,9 68,5 2,4 3,5 33,5 3,27 M15 26,79 41,54 2,03 2,3 3,1 70,1 2,4 3,2 32,7 3,01 M16 25,74 40,45 1,94 2,0 2,4 53,8 1,9 3,1 27,1 1,95 M17 27,35 42,74 1,85 2,2 2,5 56,5 2,0 3,3 28,5 2,32 M18 28,16 41,82 2,01 2,1 2,9 67,3 2,3 3,2 31,9 2,86 M19 29,77 45,53 1,72 2,1 2,5 58,5 2,1 3,4 29,1 2,49 M20 26,83 43,64 1,83 1,9 2,3 54,6 1,9 3,2 27,9 2,15 LSD 0.05 2,1 0,34 0,28 4,6 0,15 1,8 CV% 4,6 5,2 4,8 5,8 4,7 5,1 Ghi chú. M1 - M20 là ký hiệu các mẫu giống Bát giác liên thu thập và đánh giá 8 6 88 Rễ là cơ quan sinh dưỡng dưới mặt đất có chức năng hút nước và dinh dưỡng cung cấp cho cây. Đối với cây có hệ rễ chùm, bộ rễ với số lượng rễ nhiều, phát triển rộng là những đặc điểm cho thấy cây sinh trưởng khỏe mạnh, thực hiện tốt chức năng cung cấp nước và dinh dưỡng cho sự phát triển của các cơ quan trên mặt đất. Đối với cây Bát giác liên, rễ còn là bộ phận thu hoạch dược liệu nên cây có nhiều rễ, rễ có chiều dài và đường kính lớn sẽ có tiềm năng về năng suất dược liệu. Theo dõi đặc điểm sinh trưởng của rễ Bát giác liên cho thấy số rễ trung bình của các mẫu giống từ 22,55 rễ đến 32,37 rễ; với chiều dài rễ từ 24,45 cm đến 47,38 cm; đường kính rễ trung bình từ 1,43 mm đến 2,03 mm. Như vậy, thân ngầm và rễ Bát giác liên là hai bộ phận thu hoạch dược liệu, nên kích thước của hai bộ phận này tỷ lệ thuận với năng suất dược liệu. Do đó mẫu giống Bát giác liên có kích thước thân ngầm với độ dày và đường kính lớn, có số rễ nhiều, rễ dài và lớn sẽ có tiềm năng cho năng suất cao hơn. 4.1.4.2. Năng suất và chất lượng dược liệu của các mẫu giống Bát giác liên Kết quả theo dõi năng suất dược liệu của các mẫu giống Bát giác liên tại bảng 4.15 (trang 88) cho thấy rằng năng suất cá thể của các mẫu giống Bát giác liên đạt từ 14,08g đến 23,58g. Ở độ tin cậy 95% với giá trị LSD0.05 = 2,3 thì 8 mẫu giống M11, M12, M13, M14, M15, M18, M19 và M20 có năng suất cá thể tương đương nhau (đều lớn hơn 20g) và ở mức cao hơn so với các mẫu giống còn lại, trong đó 3 mẫu giống M11, M12 và M13 có năng suất cá thể lớn hơn 23g). Năng suất lý thuyết của 8 mẫu giống này cũng tương đương nhau và đạt cao nhất ở mẫu giống M13 (14,62 tạ/ha), tiếp theo là mẫu giống M12 (14,45 tạ/ha) và mẫu giống M11 (14,31 tạ/ha). Theo dõi năng suất dược liệu thực thu của các mẫu giống cho thấy 3 mẫu giống M11, M12 và M13 có năng suất tương đương nhau, đạt trên 11 tạ/ha đều có tiềm năng để phát triển sản xuất dược liệu. Đối với cây dược liệu nói chung và cây Bát giác liên, bên cạnh chỉ tiêu về năng suất thì chỉ tiêu về hàm lượng một số hoạt chất chính trong rất quan trọng. Đây là một tiêu chí rất quan trọng đối với việc lựa chọn các mẫu giống tốt để phục vụ sản xuất dược liệu. Kết quả phân tích hàm lượng podophyllotoxin trong dược liệu các mẫu giống Bát giác liên bằng phương pháp HPLC cho thấy rằng hàm lượng podophyllotoxin trong các mẫu giống dao động rất lớn, đạt từ 0,60 % đến 3,51%. Trong đó 3 mẫu giống có hàm lượng podophyllotoxin cao nhất là M11 (3,51%), M17 (2,43%) và M12 (2,23%). So sánh hai mẫu giống có năng suất dược liệu và hàm lượng hoạt chất cao nhất cho thấy: về năng suất dược liệu, mẫu giống M13 có năng suất 11,96 tạ/ha, cao hơn 2,2% so với mẫu giống 89 M11 (có năng suất dược liệu 11,75 tạ/ha); trong khi hàm lượng podophyllotxin trong mẫu giống M11 (3,51%) cao hơn 3 lần so với mẫu giống M13 (có hàm lượng podophyllotoxin 1,15%). Bảng 4.15. Năng suất và hàm lượng podophyllotoxin của các mẫu giống Bát giác liên Mẫu giống Năng suất cá thể (g/cây) Năng suất lý thuyết (tạ/ha) Năng suất thực thu (tạ/ha) Hàm lượng podophyllotoxin (% dược liệu khô) M1 18,93 11,74 9,56 0,70 ± 0,01 M2 17,53 10,87 8,92 0,60 ± 0,02 M3 15,88 9,85 8,15 0,83 ± 0,02 M4 14,08 8,73 7,08 0,95 ± 0,01 M5 15,20 9,42 7,62 0,76 ± 0,02 M6 15,67 9,72 7,89 0,79 ±0,01 M7 16,42 10,18 8,22 0,89 ± 0,01 M8 18,88 11,71 9,43 0,12 ± 0,01 M9 18,30 11,35 9,13 0,62 ± 0,02 M10 15,42 9,56 7,65 0,71 ± 0,03 M11 23,08 14,31 11,75 3,51 ± 0,03 M12 23,30 14,45 11,83 2,23 ± 0,02 M13 23,58 14,62 11,96 1,15 ± 0,02 M14 21,30 13,21 10,31 1,08 ± 0,01 M15 20,85 12,93 10,35 1,03 ± 0,02 M16 18,62 11,54 9,25 1,27 ± 0,03 M17 18,02 11,17 9,08 2,43 ± 0,03 M18 21,43 13,29 10,31 1,56 ± 0,03 M19 20,92 12,97 10,26 0,95 ± 0,01 M20 20,77 12,88 10,29 1,08 ± 0,02 LSD 0.05 2,3 1,9 1,1 CV% 5,7 5,2 5,4 Ghi chú: M1 - M20 là ký hiệu các mẫu giống Bát giác liên thu thập và đánh giá. Từ kết quả đánh giá năng suất và hàm lượng hoạt chất chính trong các mẫu giống Bát giác liên đã thu thập được. Đề tài đã lựa chọn mẫu giống Bát giác liên M11 thu thập tại Vị Xuyên - Hà Giang có năng suất dược liệu thực thu 11,75 tạ/ha và hàm lượng podophyllotoxin 3,51% rất có tiềm năng phát triển dược liệu để thực hiện các nghiên cứu các biện pháp kỹ thuật nhân giống và trồng trọt. 90 4.2. NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG CÂY BÁT GIÁC LIÊN 4.2.1. Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật nâng cao tỷ lệ đậu quả và nhân giống hữu tính cây Bát giác liên 4.2.1.1. Nghiên cứu ảnh hưởng của chế độ phân bón và tỉa định quả đến sự hình thành quả và chất lượng hạt giống Bát giác liên a. Ảnh hưởng của chế độ phân bón và tỉa định quả đến sự hình thành quả Bát giác liên Chế độ phân bón và biện pháp cắt tỉa có ý nghĩa rất quan trọng trong sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là đối với những loại cây trồng với bộ phận thu hoạch là quả và hạt. Mỗi loại cây trồng khác nhau lại cần có chế độ phân bón và kỹ thuật cắt tỉa khác nhau căn cứ vào tình hình sinh trưởng và trạng thái của cây. Palmer & Johnson (2019) khi nghiên cứu về đặc điểm hoa và quả trên chùm của giống táo “Royal Gala apple” cho thấy sự đa dạng của hoa và quả trên mỗi chùm. Trong đó hoa ở đỉnh chùm có cuống ngắn hơn và quả từ những hoa này có tỷ lệ chiều dài/đường kính quả lớn hơn so với hoa khác trên chùm hoa; tuy nhiên số lượng hạt và khối lượng hạt trên quả từ hoa ở các vị trí khác nhau trên chùm hoa là như nhau. Zubairu & cs. (2017) cho biết rằng tỉa bớt quả trên cây Đậu bắp thì quả sẽ có nhiều hạt và khối lượng hạt lớn hơn so với để nhiều quả trên cây; đồng thời, lượng phân đạm cao (120kg N) kết hợp với việc để quả trên cây ít (3 quả trên cây) sẽ cho năng suất quả cao hơn so với việc giảm lượng phân đạm và tăng số quả trên mỗi cây. Trong một nghiên cứu khác về biện pháp cắt tía chồi và tỉa định quả trên cây dưa hấu, Widarianto & cs. (2020) cho biết rằng việc cắt tỉa chồi và tỉa định quả có ảnh hưởng đến một số chỉ tiêu về độ lớn, độ ngọt và kích thước của quả. Bát giác liên có hoa mọc thành chùm, đôi khi hình thành các chùm phụ với số lượng hoa trên mỗi cây có thể đến trên 20 hoa. Hoa Bát giác liên nở rải rác theo thứ tự hoa phía dưới của cuống chung nở trước rồi đến các hoa phía trên cuống chung nở sau, nên thời gian nở của một chùm hoa có thể kéo dài đến đến 30 ngày. Cành mang hoa của cây Bát giác liên chỉ có 2 lá và tổng số lá trên mỗi cây thường nhỏ hơn 10 lá (4-6 lá), do đó việc tỉa định quả với số quả hợp lý trên mỗi cây, đồng thời bổ sung thêm phân bón để đảm bảo khả năng cung cấp dinh dưỡng nuôi quả cho cây Bát giác liên là rất cần thiết. Kết quả thí nghiệm nghiên cứu ảnh hưởng của lượng phân bón và tỉa định quả đến sự hình thành quả Bát giác liên được trình bày tại bảng 4.16 (trang 91) 91 cho thấy rằng việc bổ sung phân bón vào thời điểm chùm hoa mới hình thành và sau khi hoa tàn, cùng với việc tỉa định quả có ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển quả Bát giác liên. - Tỷ lệ đậu quả của Bát giác liên Theo dõi tỷ lệ đậu quả của Bát giác liên ở các công thức thí nghiệm cho thấy rằng, 9 công thức thí nghiệm bao gồm P0C1, P0C2, P0C3, P1C1, P1C2, P1C3, P2C1, P2C2 và P2C3 có tỷ lệ đậu quả tối đa (đạt 100%); các công thức thí nghiệm P3C0 và P3C3 có tỷ lệ đậu quả tương đương và thấp nhất (lần lượt là 15,7% và 16,7%). Xét ảnh hưởng của yếu tố phân kali (P) cho thấy rằng việc bổ sung phân kali với lượng bón khác nhau có ảnh hưởng đến tỷ lệ đậu quả Bát giác liên. Kết quả thí nghiệm được trình bày tại bảng 4.16 (trang 91) cho thấy rằng khi không bón bổ sung phân kali thì tỷ lệ đậu quả của Bát giác liên đạt 82,9%. Khi bón bổ sung phân kali vào thời điểm chùm hoa bắt đầu hình thành và sau khi hoa tàn thì sự khác biệt về tỷ lệ đậu quả là rõ ràng, với tỷ lệ đậu quả tăng đến 86,9% (khi bón bổ sung 30kg K2O) và 88,2% (khi bón bổ sung 60kg K2O). Tuy nhiên, khi tăng lượng phân kali lên đến 90kg thì tỷ lệ đậu quả Bát giác liên lại giảm xuống còn 28,9%. Sự khác biệt này có ý nghĩa ở độ tin cậy 95%. Bộ rễ của cây Bát giác liên phân bố chủ yếu ở tầng đất mặt nên việc bón bổ sung phân kali với lượng lớn có thể sẽ ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của rễ cây. Kết quả thực hiện giải phẫu rễ cây Bát giác liên thu tại độ sâu 1-5 cm ở các công thức thí nghiệm với lượng phân kali khác nhau vào thời điểm 7 ngày sau bón phân cho thấy: các công thức P0, P1, P2 có lông hút trên rễ ở trạng thái bình thường (màu trắng), biểu bì rễ màu vàng nhạt. Trong khi lông hút trên rễ bị héo, chuyển màu vàng nâu và biểu bì chuyển màu nâu ở công thức thí nghiệm bón bổ sung phân kali với lượng 90kg (P3). Do lông hút của rễ bị tổn thương làm giảm khả năng hút nước cung cấp cho cây, đặc biệt là giai đoạn quả non dẫn đến hiện tượng rụng quả, làm giảm tỷ lệ đậu quả của cây Bát giác liên. Như vậy, để tăng tỷ lệ đậu quả của cây Bát giác liên nên bổ sung phân kali vào thời điểm chùm hoa hình thành và sau khi hoa tàn với lượng phân từ 30kg (P1) đến 60kg (P2) bằng cách hòa loãng phân kali vào nước rồi tưới cách gốc 10-15 cm. Xét ảnh hưởng của yếu tố tỉa định quả trên cây cho thấy sự khác biệt rõ khi không tỉa quả và tác động biện pháp tỉa quả. Kết quả theo dõi tại bảng 4.16 (trang 91) cho thấy tỷ lệ đậu quả trên cây thấp nhất (36,9%) ở công thức không tỉa quả (C0-ĐC); các công thức tỉa định quả trên cây đều 92 có tỷ lệ đậu quả cao hơn đối chứng, trong đó để lại 1 quả/cây (C1) sẽ cho tỷ lệ đậu quả cao nhất (86,3%) tiếp theo là để lại 2 quả/cây (C2) có tỷ lệ đậu quả 83,3%; để lại 4 quả/cây (C3) có tỷ lệ đậu quả đạt 79,1%. Bảng 4.16. Ảnh hưởng của chế độ phân bón và tỉa định quả đến tỷ lệ đậu quả và kích thước quả Bát giác liên CT Tỷ lệ đậu quả (%) Sự tăng trưởng đường kính quả sau...ngày (cm) 30 60 90 120 150 180 210 (Quả chín) P0 C0-ĐC 31,5 0,9 1,2 1,6 2,4 2,7 2,9 3,0 C1 100,0 1,1 1,4 1,9 2,8 3,3 3,4 3,5 C2 100,0 1,1 1,3 1,7 2,7 2,9 3,1 3,2 C3 100,0 1,0 1,2 1,6 2,5 2,7 2,9 3,0 P1 C0 47,7 1,0 1,3 1,7 2,6 3,3 3,6 3,7 C1 100,0 1,2 1,4 2,0 2,9 3,7 3,9 4,1 C2 100,0 1,2 1,3 1,9 2,9 3,6 3,8 4,0 C3 100,0 1,0 1,3 1,8 2,7 3,4 3,6 3,7 P2 C0 52,9 1,0 1,3 1,8 2,8 3,5 3,7 3,9 C1 100,0 1,2 1,5 2,1 3,1 3,9 4,2 4,3 C2 100,0 1,2 1,3 2,1 3,0 3,7 4,0 4,1 C3 100,0 1,1 1,3 1,9 2,8 3,6 3,9 4,1 P3 C0 15,7 1,0 1,2 1,7 2,6 3,1 3,3 3,4 C1 50,1 1,2 1,3 1,9 2,9 3,4 3,6 3,7 C2 33,3 1,2 1,3 1,9 2,8 3,2 3,6 3,7 C3 16,7 1,1 1,2 1,7 2,7 3,1 3,4 3,6 Trung bình C0 36,9 3,5 C1 86,3 3,9 C2 83,3 3,7 C3 79,1 3,6 P0 82,9 3,2 P1 86,9 3,9 P2 88,2 4,1 P3 27,7 3,6 LSD0,05 C 0,29 0,18 LSD0,05 P 0,23 0,15 LSD0,05 C*P 0,46 0,30 CV% 3,6 4,9 Ghi chú: - Yếu tố I gồm 4 chế độ phân bón: P0-Nền: (20 tấn phân hữu cơ hoai mục + 50kg N + 100kg P2O5); P1: Nền + 30kg K2O; P2: Nền + 60kg K2O; P3: Nền + 90kg K2O. - Yếu tố II gồm 4 chế độ cắt tỉa quả: CT0: Không cắt tỉa quả; CT1: Cắt tỉa, để lại 1 quả/ cây; CT2: Cắt tỉa, để lại 2 quả/ cây; CT3: Cắt tỉa, để lại 4 quả/cây. 93 Trong tự nhiên, cây Bát giác liên có tỷ lệ đậu quả rất thấp, một số điểm điều tra không ghi nhận cây đậu quả trong khi một số điểm có ghi nhận cây đậu quả nhưng số quả trên mỗi cây chỉ từ 1-2 quả mặc dù số hoa trên cây nhiều. Như vậy, để thu được quả Bát giác liên làm giống bằng việc tăng tỷ lệ đậu quả trên cây thì biện pháp tỉa định quả nhằm tập trung dinh dưỡng của cây cho quả và nâng cao chất lượng quả giống là rất cần thiết, mỗi cây nên để 1 đến 2 quả, tối đa có thể để 4 quả trên mỗi cây. Xét ảnh hưởng đồng thời của việc bón bổ sung phân kali (P) vào thời điểm trước khi cây ra hoa, sau khi hoa tàn với việc tỉa định quả trên cây (C) cho thấy rằng: hai công thức P3C0 và P3C3 có tỷ lệ đậu quả thấp hơn đối chứng. Các công thức còn lại đều có tỷ lệ đậu quả cao hơn so với đối chứng, trong đó 9 công thức P0C1, P0C2, P0C3, P1C1, P1C2, P1C3, P2C1, P2C2 và P2C3 có tỷ lệ đậu quả cao nhất (đạt 100%). Sự khác biệt này có ý nghĩa ở độ tin cậy 95%. Như vậy, việc bón phân kali và tỉa quả có tác động rõ đến tỷ lệ đậu quả của cây Bát giác liên. Đặc biệt là giai đoạn trước khi cây ra hoa và sau khi hoa tàn, quả non mới hình thành là thời điểm cây cần nhiều kali nên việc bổ sung kali với lượng 30 kg đến 60kg là cần thiết; đồng thời khi quả hình thành thì việc tập trung dinh dưỡng nuôi quả là rất quan trọng, khi hoa và quả quá nhiều thì cây sẽ có hiện tượng tỉa quả tự nhiên gây rụng quả nên phải tỉa bỏ các hoa nở sau và tỉa bớt chỉ để 1 đến 4 quả để tập trung dinh dưỡng nuôi quả. - Sự tăng trưởng đường kính quả Bát giác liên Đường kính quả Bát giác liên tăng trưởng liên tục từ thời điểm hoa tàn (đậu quả) cho đến khi quả chín (210 ngày sau khi hoa tàn). Kết quả theo dõi sự tăng trưởng đường kính quả Bát giác liên được trình bày tại bảng 4.16 (trang 91) cho thấy rằng thời điểm 30 ngày sau khi hoa tàn, đường kính quả ở các công thức thí nghiệm từ 0,9 cm đến 1,2 cm. Giai đoạn từ 30 ngày đến 60 ngày, đường kính quả Bát giác liên tăng thêm từ 0,1cm đến 0,3cm và đạt kích thước từ 1,2 cm đến 1,4 cm. Giai đoạn từ 60 ngày đến 120 ngày sau khi hoa tàn đường kính quả Bát giác liên tăng trưởng nhanh nhất. Trong đó giai đoạn từ 60 đến 90 ngày, quả Bát giác liên tăng trưởng thêm từ 0,4 cm (từ 1,2 cm đến 1,6 cm) ở công thức P0C0 đến 0,8 cm (từ 1,3 cm đến 2,1 cm) ở công thức P2C2. Đến thời điểm 120 ngày, đương kính quả Bát giác liên đạt từ 2,4 cm (P0C0) đến 3,1 cm (P2C1), với mức tăng trưởng nhiều nhất (1,0 cm) ở các công thức P0C2, P1C2, P2C0, P2C1, P3C1 94 và P3C3. Từ thời điểm 150 ngày, đường kính quả Bát giác liên tăng chậm với mức tăng trung bình từ 0,2 cm đến 0,8 cm (giai đoạn từ 120 đến 150 ngày); 0,1 cm đến 0,4 cm (giai đoạn từ 150 ngày đến 180 ngày) và đạt kích thước tối đa vào thời điểm quả chín. Theo dõi đường kính quả Bát giác liên vào thời điểm quả chín ở các công thức thí nghiệm cho thấy việc bón bổ sung phân kali kết hợp với việc tỉa định quả có ảnh hưởng đến đường kính của quả Bát giác liên. Khi không bón bổ sung phân kali và không tỉa quả (P0C0-ĐC) thì quả có đường kính 3,0 cm. Hai công thức không bón bổ sung kali và để lại 2 quả (P0C2), không bón bổ sung kali và để lại 4 quả (P0C3) có đường kính quả từ 3,0 cm đến 3,19 cm tương đương đối chứng. Các công thức bón bổ sung phân kali kết hợp tỉa định quả còn lại đều có đườ