Luận án Quản lý giáo dục hướng nghiệp ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển nhân lực thành phố Hồ Chí Minh

hù hợp với hứng thú, năng lực cá nhân. Nhƣ vậy, thực chất của GDHN trong NTPT không phải là sự quyết định nghề cho mỗi HS mà là sự tuyên truyền, giáo dục, điều chỉnh động cơ, hứng thú nghề nghiệp của HS nhằm giải quyết mối quan hệ giữa cá nhân và XH, giữa cá nhân và thế giới nghề nghiệp, giáo dục sự lựa chọn nghề một cách có ý thức nhằm đảm bảo cho mỗi cá nhân tìm thấy động lực, hạnh phúc trong lao động nghề nghiệp và có cơ hội đạt năng suất cao, cống hiến nhiều nhất cho sự phát triển của XH. 1.2.2. Quản lý giáo dục hướng nghiệp Có nhiều khái niệm về công tác quản lý nói chung, luận án xin giới thiệu một trong những khái niệm thƣờng đƣợc dùng nhƣ sau: “QL là HĐ có ý thức của con ngƣời nhằm phối hợp hành động của một nhóm ngƣời hay một cộng đồng ngƣời để đạt đƣợc các mục tiêu đề ra một cách hiệu quả nhất” [61]. Nói cách khác, có thể xem QL là sự tác động liên tục, có tổ chức, có định hƣớng của chủ thể QL (ngƣời QL) tới khách thể QL trong một tổ chức bằng một hệ thống các luật lệ, chính sách, nguyên tắc, các phƣơng pháp và giải pháp cụ thể nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt mục tiêu chung của tổ chức. HĐ QL có bốn chức năng cơ bản, bao gồm: Kế hoạch hóa – tổ chức – lãnh đạo – kiểm tra [66]. Từ định nghĩa trên, có thể cho rằng QL GDHN trong NT chính là một bộ phận không thể thiếu của nhiệm vụ QLGD mà mọi CBQLGD đều thực hiện. Do đó, có thể xem QL GDHN trong NTPT là hệ thống những tác động có định hƣớng, có chủ đích, có kế hoạch và hợp quy luật của CBQLGD đến GDHN nhằm thực hiện có chất lƣợng và hiệu quả mục tiêu GDHN cho HS”. Nói cách khác, QL GDHN chính là những biện pháp tại chỗ và những giải pháp lâu dài trong công tác QLGD mà CBQLGD phải thực hiện nhằm đẩy mạnh hiệu quả của GDHN trong NT, giúp NT đạt đƣợc mục tiêu HN cho HS một cách khoa học, giúp các em có đƣợc đầy đủ 21 thông tin về bản thân và thế giới nghề nghiệp để chọn cho mình một hƣớng đi phù hợp nhất khi ra trƣờng. Quản lý tốt GDHN sẽ góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện HS đồng đều ở các mặt đức, trí, thể, mỹ; giúp HS có thái độ yêu lao động và biết chọn nghề một cách khoa học hơn. Nói cách khác, những tác động của QL GDHN giúp NT thực hiện tốt hơn việc phân luồng, hƣớng nghiệp cho HS, góp phần cung cấp và nâng cao chất lƣợng NNL cho TTLĐ. 1.2.3. Nhân lực và phát triển nhân lực Về khái niệm “nhân lực”, theo Phạm Thành Nghị và Vũ Hoàng Ngân thì “NL chính là tổng thể những tiềm năng của con ngƣời – mà trƣớc hết và cơ bản nhất là tiềm năng lao động – của một quốc gia hoặc vùng lãnh thổ trong một thời kỳ nhất định (5 năm, 10 năm) phù hợp với kế hoạch và chất lƣợng phát triển [97, tr.24]. Trong các tài liệu hiện nay, khái niệm NL đƣợc sử dụng để chỉ những ngƣời đang và sẽ bổ sung vào lực lƣợng lao động, bao gồm lực lƣợng HS sinh viên đang đƣợc nuôi dƣỡng, học tập ở các cơ sở giáo dục. Nói tóm lại, NL là tổng thể những tiềm năng về thể lực, trí lực và nhân cách của ngƣời lao động theo định hƣớng phát triển KT-XH cả về số lƣợng, chất lƣợng và cơ cấu lao động của một quốc gia, một địa phƣơng, vùng, miền trong những thời kỳ nhất định. Xã hội phát triển và thay đổi từng giờ, từng phút cho nên yêu cầu đối với chất lƣợng NL cũng thay đổi theo, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa và HNQT sâu, rộng nhƣ hiện nay, vấn đề “cạnh tranh” trong sân chơi toàn cầu đang đặt ra thách thức đối với mọi lĩnh vực trong đời sống xã hội, kể cả vấn đề phát triển nhân lực. Bên cạnh đó, sự xuất hiện của nền KT tri thức yêu cầu NL không chỉ dừng lại ở khả năng đáp ứng đầy đủ về bằng cấp, trình độ, kỹ năng mà còn phải có khả năng học tập suốt đời, kịp thời nắm bắt những đổi thay và yêu cầu luôn đổi mới nhanh chóng của thế giới nghề nghiệp, từ đó, kịp thời thích ứng với nghề mới, ngành mới, cũng là để có đủ sức “cạnh tranh” trong thị trƣờng lao động. Xã hội phát triển dẫn đến nhu cầu phải phát triển NL. Có thể xem phát triển NL là quá trình tạo ra sự biến đổi, chuyển biến về số lƣợng, cơ cấu và chất lƣợng phù hợp với từng giai đoạn phát triển KT-XH ở các cấp độ khác nhau (quốc gia, vùng miền, địa phƣơng) bám sát định hƣớng phát triển NL cần thiết cho các lĩnh 22 vực HĐ lao động và đời sống XH, nhờ vậy mà phát triển đƣợc năng lực, tạo đƣợc công ăn việc làm, nâng cao mức sống và chất lƣợng cuộc sống, đóng góp chung cho sự phát triển của XH. Nói cách khác, phát triển NL là một quá trình chủ động tạo ra sự thay đổi của NL đáp ứng đòi hỏi về NL cho sự phát triển KT-XH trong từng giai đoạn phát triển của một quốc gia, vùng miền, địa phƣơng. Đây là quá trình lâu dài bao gồm hình thức, phƣơng pháp, chính sách và giải pháp cụ thể cho từng giai đoạn cụ thể. Phát triển NL còn là cách làm tăng giá trị sử dụng con ngƣời trong quá trình phát triển con ngƣời, đáp ứng yêu cầu phát triển KT-XH. Trong quá trình phát triển NL, cần lƣu ý một số chỉ số đánh giá nhƣ sau: - Số lƣợng NL: Nói đến NL của bất kỳ một tổ chức, một địa phƣơng hay một quốc gia thì cần trả lời câu hỏi “Có bao nhiêu ngƣời và sẽ có thêm bao nhiêu ngƣời nữa trong tƣơng lai?”. Sự phát triển về số lƣợng NL dựa trên hai nhóm yếu tố: những yếu tố bên trong (ví dụ: nhu cầu thực tế công việc đòi hỏi phải tăng số lƣợng lao động) và những yếu tố bên ngoài nhƣ sự gia tăng cơ học về dân số hay lực lƣợng lao động do di dân, xuất khẩu lao động; - Chất lƣợng NL: Chất lƣợng NL thể hiện ở trí tuệ, trình độ, sự hiểu biết, đạo đức, kỹ năng, sức khoẻ, thẩm mỹ.v.v... của ngƣời lao động. Trong các yếu tố trên thì trí lực và thể lực là hai yếu tố quan trọng trong việc xem xét đánh giá chất lƣợng NL; - Cơ cấu NL: Cơ cấu NL là yếu tố không thể thiếu khi xem xét đánh giá về NL. Cơ cấu NL thể hiện trên các phƣơng diện khác nhau nhƣ: cơ cấu trình độ đào tạo, giới tính, độ tuổi.v.v... Cơ cấu NL của một quốc gia nói chung đƣợc quyết định bởi cơ cấu đào tạo và cơ cấu KT theo đó sẽ có một tỉ lệ nhất định NL. Ví dụ, cơ cấu NL lao động trong khu vực KT tƣ nhân của các nƣớc trên thế giới phổ biến là 5 - 3 - 1 cụ thể là 5 công nhân kỹ thuật, 3 trung cấp nghề và 1 kỹ sƣ; tuy nhiên, đối với nƣớc ta, tình trạng thừa thầy thiếu thợ đã tồn tại từ nhiều năm qua, tức là số ngƣời có trình độ đại học, trên đại học nhiều hơn số công nhân kỹ thuật. Muốn phát triển NL hiệu quả thì có thể cho rằng GD&ĐT chính là giải pháp đầu tiên và có tác động lâu dài nhất. Thật vậy, GD&ĐT chuẩn bị các phẩm chất, năng lực cần thiết cho ngƣời lao động nhƣ: thể chất, đạo đức, học vấn, chuyên môn, nghiệp vụ, thái độ lao động, ý thức trách nhiệm Nói cách khác, GD&ĐT cung 23 cấp kiến thức cơ bản, là cái gốc, là cơ sở để ngƣời lao động tiếp tục lĩnh hội và vận dụng những kiến thức khoa học kỹ thuật hiện đại trong lao động sản xuất, từ đó, có các kỹ năng làm việc nâng cao khi tham gia sâu vào TTLĐ, đặc biệt trong thời đại của toàn cầu hóa và kinh tế tri thức. Bên cạnh đó, công tác dự báo đƣợc nhu cầu nhân lực của địa phƣơng và quốc gia cũng có ý nghĩa khá quan trọng nhằm định hƣớng nghề nghiệp một cách hiệu quả cho HS vì nếu có đƣợc dự báo nhu cầu NL dài hạn, trung hạn, ngắn hạn chính xác, khoa học; đặc biệt, nếu xác định đƣợc nhu cầu NL dành cho nhiệm vụ phát triển KT-XH với đầy đủ các yêu cầu về chất lƣợng, cơ cấu ngành nghề, cơ cấu trình độ càng chính xác và càng chi tiết hóa thì ngƣời lao động và những ngƣời sắp bƣớc vào thị trƣờng lao động (trong khuôn khổ luận án này là học sinh THPT) sẽ có cơ sở lựa chọn ngành, nghề đào tạo hoặc đi trực tiếp vào thị trƣờng lao động một cách khoa học hơn, phù hợp hơn với năng lực, xu hƣớng nghề nghiệp của bản thân. 1.2.4. Phân luồng Khoản 2 Điều 3 Nghị định số 75/2006/NĐ-CP ngày 02/8/2006 của Chính phủ về việc quy định chi tiết và hƣớng dẫn thi hành một số điều của Luật giáo dục, đƣợc sửa đổi, bổ sung bằng Nghị định 31/2011/NĐ-CP ngày 11/5/2011 và Nghị định 07/2013/NĐ-CP ngày 9/1/2013 quy định: “phân luồng trong giáo dục là biện pháp tổ chức hoạt động giáo dục trên cơ sở thực hiện hƣớng nghiệp trong giáo dục, tạo điều kiện để học sinh tốt nghiệp THCS, THPT tiếp tục học ở cấp học hoặc trình độ cao hơn, học trung cấp, học nghề hoặc lao động phù hợp với năng lực, điều kiện cụ thể của cá nhân và nhu cầu xã hội; góp phần điều tiết cơ cấu ngành nghề của lực lƣợng lao động phối hợp với nhu cầu phát triển của đất nƣớc”. Cụ thể hơn, phân luồng trong giáo dục là tạo ra các con đƣờng và định hƣớng một cách khoa học cho HS sau khi tốt nghiệp có thể lựa chọn con đƣờng phù hợp để tiếp tục học cao hoặc rẽ vào các trƣờng dạy nghề hoặc trực tiếp tham gia vào thị trƣờng lao động miễn là các hƣớng đi đó phù hợp với năng lực, nguyện vọng và sở trƣờng của mỗi HS. Ở tầm vĩ mô, phân luồng nhằm điều chỉnh sự phân bố nguồn lực của quốc gia và địa phƣơng cho phù hợp với yêu cầu phát triển KT-XH trong từng giai đoạn nhất định để sử dụng một cách hiệu quả nhất nguồn nhân lực, nói cách khác, phân luồng tốt giúp tránh lãng phí trong công tác đào tạo và phát triển NL. 24 Theo đó, phân luồng, GDHN trong khu vực trƣờng học và nhiệm vụ phát triển NL có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, tác động qua lại, bổ trợ cho nhau. Nếu QL tốt GDHN thì công tác phân luồng sẽ có nhiều thuận lợi, góp phần giữ đƣợc sự ổn định trong cơ cấu lao động của mỗi quốc gia và địa phƣơng, nhờ đó, chất lƣợng NL sẽ ngày càng đƣợc nâng cao, đáp ứng đƣợc nhu cầu phát triển KT-XH của quốc gia và địa phƣơng trong từng thời điểm nhất định. 1.3. Mối quan hệ giữa GDHN, phát triển nhân lực và phát triển kinh tế - xã hội Có thể dễ dàng nhận thấy mối quan hệ tƣơng hỗ, thúc đẩy nhau cùng phát triển giữa GDHN, phát triển NL và phát triển KT-XH. Theo kinh nghiệm của thế giới, thành quả phát triển của một quốc gia, một địa phƣơng không chỉ nhờ có nguồn vốn tài chính lớn mà còn nhờ đến NL chất lƣợng cao, có đầy đủ kỹ năng, bí quyết nghề nghiệp và đặc biệt là, quốc gia đó phải QL hiệu quả NL này. Do đó, muốn phát triển KT-XH, cần phải phát triển NL một cách hiệu quả dựa trên nhu cầu thực tế của XH, của TTLĐ về NL trong từng thời kỳ nhất định, đƣợc cụ thể hóa trong chiến lƣợc phát triển KT-XH từng giai đoạn. Hiện nay, Việt Nam chúng ta đã xây dựng chiến lƣợc phát triển KT-XH giai đoạn 2010-2020 [29] cũng nhƣ quy hoạch phát triển NL giai đoạn 2011-2020 [24]. Với ý nghĩa xây dựng và sử dụng toàn diện nguồn lực con ngƣời vì sự phát triển của KT-XH, có thể nói, phát triển NL là động lực thúc đẩy sự phát triển KT và tác động đến toàn bộ đời sống XH, đất nƣớc có phồn vinh, phát triển hay không chính là nhờ ở chất lƣợng nguồn lực con ngƣời. Về phần mình, một khi KT-XH phát triển sẽ tạo ra những cơ hội và điều kiện cần thiết cho NL ngày càng phát triển. Thật vậy, sự phát triển của nền KT sẽ đảm bảo cho nền giáo dục đƣợc phát triển thông qua các chính sách hỗ trợ giáo dục. Ngày nay, có thể nói mọi quốc gia đều xem giáo dục là quốc sách hàng đầu, đầu tƣ cho giáo dục chính là đầu tƣ cho tƣơng lai. Vấn đề phát triển NL bao gồm đồng bộ 3 mặt chủ yếu: GD&ĐT con ngƣời, tạo môi trƣờng việc làm và đãi ngộ thỏa đáng cho con ngƣời, trong đó, GD&ĐT đƣợc coi là cơ sở để sử dụng con ngƣời có hiệu quả và để mở rộng, cải thiện môi trƣờng làm việc. Tóm lại, sự phát triển KT-XH một mặt đƣợc thụ hƣởng thành quả từ công tác phát triển NL, bắt nguồn từ GD&ĐT, mặt khác lại đƣa ra những yêu cầu mới về chất lƣợng NL cũng nhƣ tạo điều kiện cho GD&ĐT không ngừng phát triển. 25 Đối với các quốc gia đang phát triển nhƣ Việt Nam, bên cạnh các yếu tố về trình độ, cơ cấu, chất lƣợng NL, cần phải đặc biệt quan tâm nâng cao tỉ lệ lao động qua đào tạo, có nhƣ vậy, chất lƣợng NL mới đƣợc đảm bảo, có nhƣ vậy, lực lƣợng lao động mới đạt đƣợc năng suất lao động cao nhất có thể và có đủ sức cạnh tranh trên TTLĐ quốc tế và khu vực khi Việt Nam đang HNQT mạnh mẽ. Giáo dục hƣớng nghiệp chính là một trong những công cụ hiệu quả trong các HĐGD nhằm góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện thế hệ trẻ, giúp các em có thái độ tích cực đối với lao động, có những kỹ năng cơ bản về lao động, có những phẩm chất cơ bản của ngƣời lao động trong tƣơng lai để có thể dễ dàng tham gia, hòa nhập, thăng tiến và thành đạt trong thế giới nghề nghiệp khi các em ra trƣờng. Bên cạnh đó, GDHN không chỉ tác động vào nhận thức của HS đối với nghề định chọn mà còn làm cho các em hiểu đƣợc giá trị của nghề, hình thành hứng thú nghề và tâm nguyện cống hiến sức mình cho nghề đã chọn. Một khi làm tốt GDHN, thế hệ trẻ sẽ đƣợc phân luồng hiệu quả theo đúng định hƣớng và nhu cầu của TTLĐ, nói cách khác, GDHN góp phần thúc đẩy việc sử dụng hợp lý tiềm năng lao động trẻ tuổi của đất nƣớc, nâng cao năng suất lao động của XH, góp phần thực hiện thành công các mục tiêu của chiến lƣợc phát triển NL của đất nƣớc, tránh để thừa NL ở các ngành nghề mà đất nƣớc và địa phƣơng chƣa coi là mũi nhọn tại một giai đoạn nhất định hoặc lại thiếu NL chất lƣợng cao ở những ngành nghề mà nền KT đang có mức cầu cao. Khi đã có NL chất lƣợng cao, KT-XH sẽ có nhiều cơ hội phát triển bền vững hơn vì suy cho cùng, nhân tố con ngƣời là quan trọng nhất, có ngƣời giỏi và QL ngƣời giỏi thật tốt thì cơ hội thành công cao hơn và ngƣợc lại. Về phần mình, nền KT phát triển đòi hỏi GDHN phải ngày càng đƣợc chuyên môn hóa, chuyên nghiệp hóa cũng nhƣ cập nhật thƣờng xuyên thông tin và nhu cầu của TTLĐ cho NL, cả ở dạng tiềm năng (chính là lực lƣợng học sinh, sinh viên) và ngƣời đang tham gia lao động, từ đó định hƣớng cho NL phát triển theo đúng chiến lƣợc phát triển NL và chiến lƣợc phát triển KT-XH của đất nƣớc và từng địa phƣơng. Ngoài ra, cần khẳng định rằng “hiệu quả QL GDHN” sẽ có tác động trực tiếp và liên tục đến “hiệu quả của GDHN” ở trƣờng phổ thông. Nói cách khác, nếu vận dụng tốt các chức năng quản lý, phƣơng pháp quản lý để quản lý GDHN (sao cho đạt đƣợc mục tiêu GDHN, xây dựng đƣợc đội ngũ GDHN, đổi mới chƣơng trình 26 GDHN phù hợp, kiểm tra đánh giá đƣợc GDHN ở trƣờng THPT, làm cơ sở cải tiến thƣờng xuyên chất lƣợng GDHN) thì “hiệu quả của GDHN” ở trƣờng phổ thông sẽ ngày càng đƣợc nâng cao. Do đó, có thể hiểu rằng mối quan hệ giữa GDHN, phát triển NL và phát triển KT-XH ít nhiều đều chịu sự tác động của hiệu quả QL GDHN ở trƣờng phổ thông. 1.4. Giáo dục hướng nghiệp trong trường phổ thông 1.4.1. Mục đích của giáo dục hướng nghiệp Giáo dục hƣớng nghiệp có mục đích chung là hình thành khả năng tự chủ trong việc lựa chọn nghề của HS trên cơ sở của sự phù hợp giữa năng lực, hứng thú, sở thích cá nhân với nhu cầu sử dụng lao động trong các lĩnh vực của xã hội. Điều này góp phần nâng cao hiệu quả lao động xã hội và làm tốt công tác phân luồng HS sau mỗi bậc học. Riêng đối với bậc THPT, GDHN nhằm mục đích giúp cho HS có đƣợc ý thức nhƣ là chủ thể trong sự lựa chọn nghề nghiệp, có định hƣớng khi chọn nghề dựa trên cơ sở hiểu biết khoa học về nghề nghiệp, về nhu cầu thị trƣờng lao động cũng nhƣ năng lực, sở trƣờng, sức khỏe của bản thân. Cụ thể, mục tiêu đối với HS THPT (lớp 10, 11, 12) sau khi tham gia các hoạt động GDHN là [94]: - Về kiến thức: hiểu đƣợc ý nghĩa, tầm quan trọng của việc lựa chọn nghề nghiệp tƣơng lai; biết cách tìm hiểu bản thân, tìm hiểu nghề nghiệp, thông tin thị trƣờng lao động và xây dựng kế hoạch nghề nghiệp cho bản thân; biết đƣợc một số thông tin cơ bản về định hƣớng phát triển KT-XH của địa phƣơng, đất nƣớc và khu vực. - Về kỹ năng: tự đánh giá đƣợc sở thích, khả năng, cá tính và giá trị nghề nghiệp của bản thân và điều kiện gia đình trong việc định hƣớng nghề nghiệp; tìm kiếm đƣợc thông tin nghề, thông tin thị trƣờng tuyển dụng lao động và các cơ sở đào tạo cần thiết; lựa chọn và xây dựng kế hoạch nghề nghiệp cho bản thân. - Về thái độ: chủ động, tích cực tham gia các hoạt động trong và ngoài nhà trƣờng để tăng thêm nhận thức về bản thân, nhận thức nghề nghiệp; tự tin thực hiện kế hoạch nghề nghiệp của bản thân sau khi tốt nghiệp THPT. 27 1.4.2. Nhiệm vụ của giáo dục hướng nghiệp Theo sách “Giáo dục hƣớng nghiệp ở Việt Nam” của tác giả Đặng Danh Ánh [38, tr.135] thì giáo dục hƣớng nghiệp ở trƣờng phổ thông có 5 nhiệm vụ sau đây: 1/ Tổ chức cho HS làm quen với các ngành nghề của nền kinh tế, đặc biệt với các nghề phổ biến; 2/ Tổ chức các hoạt động giáo dục nghề cho HS nhằm giúp các em có ý thức chọn nghề; 3/ Tiến hành tƣ vấn chọn nghề cho HS; 4/ Giúp HS tìm hiểu nhân cách của mình để giúp các em chọn nghề phù hợp; 5/ Giáo dục HS có thái độ lao động đúng với mọi ngành nghề. 1.4.3. Ý nghĩa của giáo dục hướng nghiệp Theo sách “Một số vấn đề về HN cho HS phổ thông” của nhóm tác giả Nguyễn Văn Lê, Hà Thế Truyền, Bùi Văn Quân thì GDHN có 4 ý nghĩa sau [78, tr.40-42]: - Ý nghĩa giáo dục: nhờ GDHN, nhà trƣờng góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện HS, trong đó có nội dung giáo dục cho HS có hứng thú và động cơ nghề nghiệp đúng đắn, có lý tƣởng nghề nghiệp trong sáng, có thái độ đúng đắn đối với lao động. Do đó, HN chính là một bộ phận cấu thành giáo dục. Chính sự làm quen và tiếp xúc với nghề, quá trình tiếp cận kỹ thuật và công nghệ sản xuất, sự “thử sức” với lao động nghề nghiệp do GDHN mang đến còn giúp HS rèn luyện sự sáng tạo, khéo tay, tƣ duy kỹ thuật, tƣ duy kinh tế. - Ý nghĩa kinh tế: GDHN giúp đẩy mạnh phân luồng HS, phân luồng nhân lực của XH, giúp đất nƣớc sử dụng hợp lý tiềm năng lao động trẻ tuổi. Đây chính là ý nghĩa rất quan trọng đối với sự phát triển kinh tế, nâng cao năng suất lao động trong XH. Mỗi năm, có không ít HS sau THPT không thể học lên bậc cao hơn và tham gia trực tiếp vào thị trƣờng lao động, nếu lực lƣợng này đƣợc tổ chức, hƣớng dẫn đi vào thị trƣờng lao động một cách khoa học và đáp ứng đƣợc yêu cầu của phân công lao động XH thì chắc chắn sẽ góp phần nâng cao năng suất lao động XH, chất lƣợng nguồn nhân lực cũng đƣợc nâng cao. - Ý nghĩa chính trị: GDHN có vai trò quan trọng khi thực hiện chiến lƣợc giáo dục, chiến lƣợc con ngƣời và sự nghiệp xây dựng, bảo vệ tổ quốc XH chủ nghĩa. Nếu công tác này đƣợc thực hiện nghiêm túc, hiệu quả sẽ góp phần tích cực vào việc phân luồng HS tốt nghiệp các cấp, phân hóa HS có năng lực, phát hiện HS có năng 28 khiếu, từ đó góp phần nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dƣỡng nhân tài một cách thiết thực, theo đúng định hƣớng của chiến lƣợc xây dựng kinh tế XH, chiến lƣợc phát triển nhân lực từng giai đoạn CT cụ thể. - Ý nghĩa xã hội: Nếu làm tốt GDHN, thế hệ trẻ sẽ đƣợc định hƣớng vào cuộc sống lao động, sinh hoạt hằng ngày của thanh thiếu niên sẽ ổn định, từ đó XH cũng ổn định hơn. Nói cách khác, thanh thiếu niên cần đƣợc giúp đỡ để tìm đƣợc nghề phù hợp với mình và nhu cầu của XH, từ đó, hăng say làm việc và cống hiến, tránh để xảy ra tình trạng “vô công rỗi nghề”, “nhàn cƣ vi bất thiện”, gây bất ổn trong XH. 1.4.4. Các con đường hướng nghiệp Để chuyển tải đƣợc hết các nội dung trên, NTPT thực hiện GDHN thông qua bốn con đƣờng chủ yếu sau đây [73]: - Hƣớng nghiệp qua hoạt động dạy học các môn văn hóa. Thật vậy, môn học nào cũng có khả năng hƣớng nghiệp của nó. Điều quan trọng là ngƣời thầy phải biết kết nối những nội dung giảng dạy với một số nghề cụ thể nào đó nhằm giúp HS có cái nhìn tổng quát về nghề, ƣơm mầm đam mê nghề nghiệp cho HS. Quá trình giảng dạy các môn văn hóa cũng là quá trình phát hiện và bồi dƣỡng năng khiếu, dẫn dắt sự phát triển năng khiếu của HS, từ đó, ngƣời thầy có thể định hƣớng cho HS có năng khiếu, cho các em những lời khuyên chọn nghề. - Hƣớng nghiệp qua hoạt động dạy nghề phổ thông và dạy môn công nghệ. Có thể nói môn công nghệ và dạy nghề phổ thông có khả năng hƣớng nghiệp rất lớn. Mặc dù HS chƣa đi sâu vào kỹ thuật nghề nghiệp nhƣng qua việc tìm hiểu một số ngành nghề chủ yếu (công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ), HS có điều kiện hiểu về những ngành nghề trong xã hội. Đặc biệt, với hoạt động dạy nghề phổ thông (tin học, điện dân dụng, chụp ảnh, nấu ăn,...), HS có điều kiện đƣợc thực hành một cách nghiêm túc, đầy đủ, đƣợc thử sức mình với hoạt động kỹ thuật cụ thể, nhờ đó, các em phát hiện và đánh giá đúng hơn năng lực kỹ thuật của bản thân. - Hƣớng nghiệp qua các buổi sinh hoạt hƣớng nghiệp. Có nhiều cách tổ chức sinh hoạt hƣớng nghiệp nhƣ giao lƣu với ngƣời thành đạt trong nghề; tìm hiểu các ngành nghề đang cần NL, nhất là những ngành nghề nằm trong dự báo nhu cầu NL của địa phƣơng; tìm hiểu hệ thống các cơ sở đào tạo; tổ chức các buổi tọa đàm, diễn đàn về nghề nghiệp tƣơng lai... tất cả đều nhằm mục đích giáo dục thái độ yêu lao động cũng 29 nhƣ cung cấp cho HS một cái nhìn toàn cảnh về các ngành nghề trong xã hội, các “luồng” mà HS có thể đi tiếp sau khi tốt nghiệp cũng nhƣ nhu cầu về NL của quốc gia và địa phƣơng. - Hƣớng nghiệp qua các hoạt động tham quan ngoại khóa. Các hoạt động này có khả năng hƣớng nghiệp to lớn bởi chúng thúc đẩy sự phân hóa năng lực, sự phát triển năng khiếu diễn ra càng mạnh mẽ, nói cách khác, sự nảy sinh hứng thú, thiên hƣớng, năng lực của HS thƣờng xuất hiện trong các hoạt động ngoại khóa. Với một cách diễn đạt cụ thể hơn, 4 con đƣờng GDHN nêu trên đƣợc chia nhỏ ra thành 10 con đƣờng GDHN chi tiết sau đây: 1/ Hƣớng nghiệp qua dạy chƣơng trình hƣớng nghiệp chính khóa; 2/ Hƣớng nghiệp qua dạy các môn khoa học cơ bản; 3/ Hƣớng nghiệp qua dạy môn công nghệ; 4/ Hƣớng nghiệp qua dạy nghề phổ thông; 5/ Hƣớng nghiệp qua tham quan cơ sở sản xuất; 6/ Hƣớng nghiệp qua việc mời các chuyên gia nói chuyện; 7/ Hƣớng nghiệp qua hội thảo, tranh luận theo chủ đề; 8/ Hƣớng nghiệp qua tham quan các cơ sở đào tạo nghề; 9/ Hƣớng nghiệp qua tƣ vấn hƣớng nghiệp; 10/ Hƣớng nghiệp qua các hoạt động ngoại khóa khác. 1.5. Quản lý GDHN ở trường THPT theo định hướng phát triển nhân lực Theo một cách chung nhất, GDHN ở trƣờng phổ thông đƣợc thực hiện thông qua 10 con đƣờng nêu trên; do đó, QL GDHN chính là QL 10 con đƣờng GDHN này sao cho mỗi con đƣờng đều có những ảnh hƣởng tích cực đến sự lựa chọn nghề nghiệp của HS, góp phần giáo dục toàn diện HS và gắn kết hiệu quả với định hƣớng phát triển NL của địa phƣơng. Về cơ bản, QL GDHN cũng có 4 chức năng nhƣ hoạt động QL nói chung: lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo - chỉ đạo và kiểm tra - đánh giá. Thành phần kết nối 4 chức năng nêu trên chính là HĐ QL, nói cách khác, ở mỗi chức năng cũng đều xuất hiện ảnh hƣởng của HĐ QL, ví dụ, trong công tác xây dựng kế hoạch GDHN thì CBQLGD phải có kế hoạch xây dựng kế hoạch GDHN, phải tổ chức, phân công cho Ban GDHN của NT thực hiện việc xây dựng kế hoạch, bên cạnh đó, phải đôn đốc, chỉnh sửa để kế hoạch khả thi và đạt hiệu quả cao, cuối cùng, CBQLGD phải kiểm tra, đánh giá công tác xây dựng kế hoạch GDHN của NT, chuẩn bị cho một chu kỳ hoạt động mới hiệu quả hơn. 30 Bên cạnh hƣớng tiếp cận theo chức năng QL nêu trên, nhằm làm rõ hơn cơ sở lý luận của QL GDHN trong NTPT theo định hƣớng phát triển NL, luận án xác định hƣớng tiếp cận theo các thành tố cấu thành QL GDHN trong NTPT bao gồm QL mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp, phƣơng tiện và QL GV cũng nhƣ HS trong GDHN. 1.5.1. Mục tiêu chung của quản lý giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường Đối với công tác QL nhà trƣờng, QL GDHN có các mục tiêu QL cụ thể đƣợc mô tả trong sơ đồ sau: Sơ đồ 1.3. Mục tiêu quản lý giáo dục hướng nghiệp ở trường THPT Theo đó, QL hiệu quả GDHN sẽ giúp NTPT: - Xây dựng đƣợc bộ máy GDHN hợp lý, bồi dƣỡng, phát triển đội ngũ cán bộ, GV có đủ năng lực thực hiện các nhiệm vụ GDHN của nhà trƣờng. - Dựa trên khung chƣơng trình chung, xây dựng đƣợc nội dung chƣơng trình GDHN phù hợp với đặc điểm nhu cầu nhân lực của từng địa phƣơng. - Tạo đƣợc một bầu không khí “hƣớng nghiệp”, kết nối CBQLGD với các tác nhân hƣớng nghiệp và HS. - Huy động và phát huy đƣợc mọi nguồn lực trong và ngoài NT phục vụ cho GDHN, tạo nên sức mạnh tổng hợp để đạt mục tiêu GDHN. - Hỗ trợ và tạo động lực cho các tác nhân tham gia GDHN, phát huy tối đa sự sáng tạo của từng tác nhân khi GDHN cho HS. Thƣờng xuyên thu thập đƣợc các thông tin về mức độ thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ GDHN từ các tác nhân tham gia GDHN để từ đó ra quyết định và có biện pháp điều chỉnh kịp thời để NT không chệch khỏi mục tiêu GDHN cho HS, tiến tới nâng cao tính hiệu quả của hoạt động này. Mục tiêu quản lý GDHN ở trƣờng THPT QL việc thực hiện nội dung chƣơng trình GDHN QL việc phát triển đội ngũ GDHN QL việc khai thác và phối hợp hợp lý các nguồn lực cho GDHN Quản lý tính hiệu quả của GDHN 31 1.5.2. Nội dung QL GDHN ở trường THPT theo định hướng phát triển nhân lực Sau khi nghiên cứu cơ sở lý luận của HĐ QLGD nói chung và cơ sở thực tiễn của GDHN trong NTPT, luận án xác định một số vấn đề có liên quan đến QL GDHN trong NTPT theo định hƣớng phát triển NL nhƣ sau: QL mục tiêu GDHN; QL việc đổi mới phƣơng pháp, hình thức GDHN; QL nội dung chƣơng trình GDHN; QL thông tin trong GDHN; QL xây dựng đội ngũ GDHN; QL tài chính, cơ