Luận văn Kháng nghị phúc thẩm hình sự của viện kiểm sát nhân dân trong quá trình giải quyết vụ án hình sự

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ THANH TÚ KHÁNG NGHỊ PHÚC THẨM HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TRONG QUÁ TRÌNH GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÌNH SỰ LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC HÀ NỘI – NĂM 2007 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT -------- *** -------- NGUYỄN THỊ THANH TÚ KHÁNG NGHỊ PHÚC THẨM HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TRONG QUÁ TRÌNH GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÌNH SỰ Chuyên ngành : Luật hình sự Mã số : 60 38 40 LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Đỗ Ngọc Quang HÀ NỘI – NĂM 2007 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu trong luận văn là trung thực. Những kết luận của luận văn chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ một công trình nào khác. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thanh Tú MỤC LỤC TRANG Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài 01 2. Tình hình nghiên cứu 03 3. Phạm vi nghiên cứu của đề tài 04 4. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài 05 5. Cơ sở khoa học của đề tài 06 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 06 7 Điểm mới của đề tài 06 8. Cơ cấu luận văn 06 CHƢƠNG 1 QUY ĐỊNH CHUNG CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VỀ KHÁNG NGHỊ PHÚC THẨM 07 1.1 Khái niệm kháng nghị phúc thẩm hình sự của Viện kiểm sát trong quá trình giải quyết vụ án hình 07 1.2 Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về kháng nghị phúc thẩm hình sự của Viện kiểm sát trong quá trình giải quyết vụ án hình sự 13 1.2.1 Đối tượng kháng nghị phúc thẩm 13 1.2.2 Thời hạn kháng nghị phúc thẩm hình sự 20 1.2.3 Căn cứ kháng nghị kháng nghị phúc thẩm hình sự 25 1.2.4 Bổ sung, thay đổi, rút kháng nghị phúc thẩm hình sự 28 1.2.5 Thẩm quyền kháng nghị phúc thẩm hình sự 31 1.2.6 Trình tự, thủ tục kháng nghị phúc thẩm hình sự 32 1.2.7 Hậu quả của việc kháng nghị phúc thẩm hình sự 34 Kết luận chương 1 38 CHƢƠNG 2 TÌNH HÌNH KHÁNG NGHỊ PHÚC THẨM HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỪ NĂM 2002 ĐẾN NĂM 2006 41 2.1 Vài nét về tổ chức bộ máy Viện kiểm sát nhân dân 41 2.2 Những kết quả đạt được và những tồn tại trong kháng nghị phúc thẩm hình sự của Viện kiểm sát nhân dân từ năm 2002 đến năm 2006. 43 2.2.1 Những kết quả đạt được trong kháng nghị phúc thẩm hình sự của Viện Kiểm sát nhân dân 43 2.2.2 Những tồn tại trong kháng nghị phúc thẩm hình sự của Viện kiểm sát nhân dân 49 2.2.3 Những nguyên nhân gây nên những tồn tại, thiếu sót trong kháng nghị phúc thẩm hình sự của ngành kiểm sát nhân dân 65 Kết luận chương 2 76 CHƢƠNG 3 NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ KHÁNG NGHỊ PHÚC THẨM HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TRONG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÌNH SỰ 78 3.1 Giải pháp hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự về kháng nghị phúc thẩm 78 3.2 Những giải pháp về công tác tổ chức cán bộ của Viện kiểm sát nhân dân 89 3.2.1 Nâng cao trình độ năng lực và trách nhiệm nghề nghiệp của Kiểm sát viên ngành kiểm sát 89 3.2.2 Tăng cường lãnh đạo, hướng dẫn, kiểm tra, giám sát của lãnh đạo Viện kiểm sát cấp trên đối với các Viện kiểm sát cấp dưới 94 3.2.3 Tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan tư pháp trong giải quyết kháng nghị phúc thẩm hình sự 97 3.3 Một số đề xuất với cơ quan tư pháp trung ương 103 Kết luận chương 3 106 KẾT LUẬN 108 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 110 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài. Viện kiểm sát nhân dân đƣợc Đảng và Nhà nƣớc giao giữ một vị trí quan trọng trong hoạt động tƣ pháp. Từ khi đƣợc thành lập cho đến nay, ngành kiểm sát nhân dân ngày càng lớn mạnh và có những tiến bộ rõ rệt trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tƣ pháp, góp phần tích cực vào việc phát hiện, điều tra, xử lý đúng ngƣời, đúng tội, hạn chế tỷ lệ án oan sai trong tố tụng hình sự, bảo vệ an ninh chính trị, an toàn xã hội và pháp chế xã hội chủ nghĩa. Điều đó góp phần tạo điều kiện cho nhịp độ phát triển của nền kinh tế nƣớc nhà đƣợc liên tục và bền vững. Trong rất nhiều hoạt động của ngành kiểm sát, kháng nghị là một dạng hoạt động quan trọng nhằm thực hiện chức năng của ngành kiểm sát. Điều 19 Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2002 quy định: “Khi thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các vụ án hình sự, Viện kiểm sát nhân dân có quyền kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm các bản án, quyết định của Toà án nhân dân theo quy định của pháp luật”. Đặc biệt, kháng nghị phúc thẩm hình sự là một quyền năng riêng của Viện kiểm sát. Điều này đƣợc khẳng định trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988 (Điều 206) và Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 (Điều 232): “Viện kiểm sát cùng cấp và Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp có quyền kháng nghị những bản án hoặc quyết định sơ thẩm”. Tuy nhiên, cũng cần nhận thức một cách đầy đủ rằng đây vừa là quyền vừa là trách nhiệm của Viện kiểm sát nhân dân nhằm đảm bảo cho các bản án, quyết định của Toà án cấp sơ thẩm đƣợc tuân thủ đúng quy định của pháp luật hình sự, tố tụng hình sự. Thực tiễn khẳng định, kháng nghị phúc thẩm hình sự chính là một biện pháp, một công cụ sắc bén để kiểm tra lại tính hợp pháp của bản án hoặc quyết định sơ thẩm. Thông qua việc xét xử phúc thẩm, Toà án cấp trên sửa chữa những sai lầm trong việc áp dụng pháp luật của Toà án cấp sơ thẩm; hƣớng dẫn Toà án cấp sơ thẩm khắc phục những thiếu sót trong việc áp dụng pháp luật, đồng thời nâng cao trình độ nghiệp vụ cho các cán bộ toà án cấp sơ thẩm. Vì thế, có thể nói kháng nghị phúc thẩm hình sự của Viện kiểm sát nhân dân trong tố tụng hình sự có vai trò, ý nghĩa đặc biệt quan trọng nhằm đảm bảo cho việc xét xử sơ thẩm đƣợc đúng ngƣời, đúng tội, đúng quy định của pháp luật. Trong những năm vừa qua, thực tiễn hoạt động kháng nghị phúc thẩm của Viện kiểm sát nhân dân đã có nhiều chuyển biến tích cực. Nhƣng bên cạnh đó vẫn còn nhiều tồn tại, chƣa phát huy đƣợc hết các chức năng, vai trò của mình. Vì thế, chất lƣợng của công tác này chƣa cao, chƣa đáp ứng đƣợc những đòi hỏi trong tình hình mới. Điều này thể hiện rõ ở nhiều bản kháng nghị không đạt đƣợc những yêu cầu cả về nội dung lẫn hình thức, dẫn đến việc cấp trên phải rút kháng nghị hoặc Toà án cấp phúc thẩm không chấp nhận nội dung kháng nghị của Viện kiểm sát. Đây là thực trạng chung của toàn ngành kiểm sát. Qua số liệu thống kê cho thấy: năm 2004 toàn ngành có 1022 kháng nghị phúc thẩm thì có 140 kháng nghị bị rút ở cấp phúc thẩm (chiếm 14%); trong số 838 vụ có kháng nghị đƣa ra xét xử phúc thẩm thì có 203 vụ, Toà phúc thẩm không chấp nhận kháng nghị chiếm 25%.[31, tr. 3]. Thực trạng này ảnh hƣởng không tốt đến chất lƣợng hoạt động nghiệp vụ của Viện kiểm sát. Mặt khác, hiện nay trong Bộ luật tố tụng hình sự có những quy định còn chƣa phù hợp, chƣa tạo điều kiện cho hoạt động kháng nghị của Viện kiểm sát nhƣ: chƣa quy định những căn cứ để tiến hành kháng nghị phúc thẩm hình sự; hay có rất nhiều quy định về quyết định sơ thẩm, nhƣng lại không quy định rõ quyết định nào của Toà án là quyết định thuộc đối tƣợng của công tác kháng nghị phúc thẩm, nên việc kháng nghị đối với các quyết định của Toà án gần nhƣ bị buông lỏng. Về mặt lý luận cũng nhƣ thực tiễn cũng còn nhiều quan điểm khác nhau về vấn đề kháng nghị phúc thẩm hình sự là thực hiện chức năng thực hành quyền công tố hay chức năng kiểm sát các hoạt động tƣ pháp của Viện kiểm sát nhân dân. Điều đó tạo ra nhận thức không thống nhất giữa các cơ quan tiến hành tố tụng. Ngay trong ngành kiểm sát cũng có nhiều quan điểm, nhiều cách hiểu khác nhau gây khó khăn cho việc thực hiện chức năng của ngành. Ngoài ra, công tác kháng nghị trong ngành kiểm sát chƣa đƣợc sự quan tâm đúng mức cũng góp phần làm cho công tác kháng nghị chƣa thực sự phát huy hết vai trò trong quá trình giải quyết các vụ án hình sự. Để đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lƣợng hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tƣ pháp theo tinh thần Nghị quyết số 08 ngày 02/01/2002 và Nghị quyết số 49 ngày 02/06/2005 của Bộ chính trị nhằm “Xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; hoạt động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có hiệu quả và hiệu lực cao” [2, tr. 2]. Theo tinh thần đó, hoạt động của ngành kiểm sát phải đƣợc nâng cao về mặt chất lƣợng cũng nhƣ đổi mới về nhận thức, cách thức thực hiện nhằm tạo ra những chuyển biến về chất cho hoạt động này. Chính vì những lý do trên, việc nghiên cứu đề tài: “Kháng nghị phúc thẩm hình sự của Viện kiểm sát nhân dân trong giải quyết vụ án hình sự” là hết sức cần thiết cả về phƣơng diện lý luận cũng nhƣ thực tiễn nhằm đáp ứng đƣợc yêu cầu về chất lƣợng công tác kiểm sát hình sự và thực hành quyền công tố của ngành kiểm sát trong giai đoạn hiện nay. Xuất phát từ lý do đó, tác giả đã chọn đề tài trên làm luận văn Thạc sỹ Luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu. Đã có một số công trình nghiên cứu, bài viết về những vấn đề liên quan đến kháng nghị phúc thẩm hình sự của Viện kiểm sát nhân dân trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Cụ thể là các công trình nhƣ: Thủ tục xét xử các vụ án hình sự: xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm của tác giả Đinh Văn Quế; Tội phạm học, luật hình sự và luật tố tụng hình sự Việt Nam của tác giả Đào Trí Úc; Bình luận khoa học Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 của tác giả Phạm Văn Lợi, Trần Đình Nhã, Nguyễn Tất Viễn v.v. Hay các bài viết của các nhà luật học nhƣ: Khuất Văn Nga, Dƣơng Thanh Biểu, Trịnh Khắc Triệu, Võ Quang Nhạn, Đặng Quang Phƣơng .v.vđăng trên Tạp chí kiểm sát, tạp chí Luật học. Một số giáo trình giảng dạy ở các trƣờng đại học chuyên ngành (Đại học Luật, Khoa luật Đại học quốc gia Hà Nội, Học viện An ninh, Đại học cảnh sát) cũng đề cập đến vấn đề này. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu, bài viết cũng nhƣ các giáo trình giảng dạy này chƣa đi sâu nghiên cứu những vấn đề về lý luận cũng nhƣ thực tiễn công tác kháng nghị phúc thẩm hình sự của Viện kiểm sát nhân dân. Mặt khác, nhƣ đã trình bày rõ ở trên, kháng nghị phúc thẩm hình sự của Viện kiểm sát nhân dân chƣa đáp ứng hết những đòi hỏi trong thực tiễn, pháp luật điều chỉnh về lĩnh vực này còn nhiều vấn đề phải đi sâu nghiên cứu và làm rõ. Vì thế, tác giả cho rằng việc nghiên cứu, tìm hiểu về chế định này là cần thiết và hữu ích. 3. Phạm vi nghiên cứu của đề tài. Theo quy định của Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân và Bộ luật tố tụng hình sự, Viện kiểm sát nhân dân có quyền kháng nghị theo trình tự phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm. Nhƣng trong phạm vi đề tài này chỉ đi sâu nghiên cứu các quy định của pháp luật tố tụng hình sự hiện hành về kháng nghị phúc thẩm hình sự; phân tích số liệu kháng nghị phúc thẩm hình sự của toàn ngành kiểm sát nhân dân và cụ thể đi sâu phân tích tình hình kháng nghị của Viện kiểm sát nhân dân thuộc thành phố Hải Phòng trong những năm gần đây (2002-2006); để từ đó đánh giá, nhận xét về thực trạng kháng nghị của Viện kiểm sát nhân dân. Đồng thời, từ những quy định của pháp luật hiện hành về vấn đề này và thực trạng hoạt động kháng nghị phúc thẩm hình sự của ngành kiểm sát, tác giả đƣa ra những giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự trong lĩnh vực này cũng nhƣ để nâng cao công tác kháng nghị phúc thẩm hình sự trong ngành kiểm sát nhân dân trong thời gian tới. Cơ sở pháp lý nghiên cứu của đề tài là Hiến pháp năm 1992, Nghị quyết số 08 ngày 02/01/2002 và số 49 ngày 02/06/2005 của Bộ chính trị, các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988, Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003, Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2002 và một số văn bản hƣớng dẫn của các cơ quan tƣ pháp trung ƣơng, quy chế nghiệp vụ của ngành kiểm sát về hoạt động kháng nghị phúc thẩm hình sự. 4. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài. Mục đích của luận văn là làm sáng tỏ những vấn đề về mặt lý luận và những quy định cụ thể của pháp luật Việt Nam về kháng nghị phúc thẩm hình sự trong quá trình giải quyết vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân. Thông qua việc phân tích tình hình kháng nghị phúc thẩm hình sự của ngành kiểm sát nhân dân và cụ thể đi sâu phân tích tình hình kháng nghị của Viện kiểm sát nhân dân hai cấp thuộc thành phố Hải Phòng trong những năm gần đây (2002-2006), luận văn đánh giá đúng thực trạng công tác kháng nghị phúc thẩm của Viện kiểm sát nhân dân. Trên cơ sở đó, luận văn đƣa ra các giải pháp, đề xuất có giá trị về mặt lý luận và thực tiễn để vận dụng có hiệu quả vào hoạt động kháng nghị phúc thẩm hình sự, nhằm nâng cao chất lƣợng hoạt động này trong thời gian tới. Đồng thời, đƣa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật nƣớc ta về vấn đề này. Để đạt đƣợc các mục tiêu trên, đề tài có các nhiệm vụ sau: Một là, làm rõ hơn một số vấn đề lý luận và thực tiễn về kháng nghị phúc thẩm hình sự nhƣ: khái niệm kháng nghị phúc thẩm hình sự của Viện kiểm sát trong quá trình giải quyết vụ án hình sự; các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về kháng nghị phúc thẩm hình sự của Viện kiểm sát trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Các văn bản Nghị quyết của Đảng 1. Nghị quyết số 08 ngày 02/01/2002 của Bộ chính trị “về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tƣ pháp trong thời gian tới”. 2. Nghị quyết số 49 ngày 02/06/2005 của Bộ chính trị “về chiến lƣợc cải cách tƣ pháp đến năm 2020”. Các văn bản pháp luật 3. Hiến pháp năm 1959. 4. Hiến pháp 1980. 5. Hiến pháp năm 1992 sửa đổi. 6. Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988. 7. Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003. 8. Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 1960. 9. Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 1981, năm 1988, năm 1992. 10. Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2002 11. Nghị quyết số 05/2005/NQ- HĐTP ngày 08/12/2005 của Hội đồng thẩm phán Toà án nhân dân tối cao, về việc hƣớng dẫn thi hành một số quy định trong phần thứ tƣ “Xét xử phúc thẩm” của Bộ luật tố tụng hình sự. 12. Thông tƣ liên ngành số 01 ngày 15/10/1994 của Bộ nội vụ - Viện kiểm sát nhân dân tối cao - Toà án nhân dân tối cao về hƣớng dẫn giải quyết các vụ án trọng điểm. 13. Thông tƣ liên ngành số 01/LN ngày 08/12/1988 của Toà án nhân dân tối cao và Viện kiểm sát nhân dân tối cao hƣớng dẫn thi hành một số quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự. 14. Quyết định số 01/2003/QĐ/VKSTC-TCCB ngày19/02/2003 của Viện trƣởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao. 15. Quy định số 02 ngày 13/10/2004 của Viện trƣởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao quy định về cơ cấu cán bộ Viện kiểm sát nhân dân các cấp. 16. Quy chế kiểm sát xét xử hình sự ban hành kèm theo quyết định số 48 ngày 06/08/1996 của Viện trƣởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao. 17. Quy chế tạm thời về công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử hình sự đƣợc ban hành kèm theo quyết định số 121 ngày 16/09/2004 của Viện trƣởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao. 18. Quy chế công tác KSĐT (ban hành kèm theo Quyết định số 83 ngày 24/03/1998 của Viện trƣởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao) 19. Quy chế công tác KSXX - HS (ban hành kèm theo Quyết định số 43 ngày 20/07/1998 của Viện trƣởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao) Các tài liệu khác 20. Báo cáo công tác tổ chức, cán bộ Viện kiểm sát nhân dân các cấp ngày 16/01/2007 của Vụ tổ chức cán bộ Viện kiểm sát nhân dân tối cao. 21. Báo cáo tổng kết năm (2002, 2003, 2004, 2005, 2006) của Viện kiểm sát nhân dân tối cao. 22. Báo cáo tổng kết năm của Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hải Phòng các năm 2002, 2003, 2004, 2005, 2006. 23. Báo cáo công tác kháng nghị của Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hải Phòng các năm 2002, 2003, 2004, 2005, 2006. 24. Thông báo rút kinh nghiệm số 126 ngày 18/03/2003 của Viện thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm tại Hà nội về vụ án Nguyễn Văn Liêm phạm tội đánh bạc, năm 2002. 25. Thông báo rút kinh nghiệm số 132 ngày 11/02/2007 của Viện thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm tại Hà nội về vụ án Nguyễn Văn Ngữ phạm tội Trộm cắp tài sản, năm 2006. 26. Thông báo rút kinh nghiệm số 78 ngày 01/12/2002 của Viện thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm tại Hà nội về vụ án Lê Minh Lại phạm tội Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, năm 2002. 27. Hồ sơ kiểm sát vụ án Nguyễn Văn Thanh phạm tội Cố ý gây thƣơng tích, năm 2006. 28. Thủ tục xét xử các vụ án hình sự - tác giả Đinh Văn Quế, nhà xuất bản thành phố Hồ Chí Minh. 29. Tạp chí kiểm sát số 3 năm 2004. 30. Tạp chí kiểm sát số 2 năm 2005 31. Tạp chí kiểm sát số 5 năm 2005. 32. Tạp chí kiểm sát số 3 năm 2007. 33. Tạp chí kiểm sát số 8 năm 2007.