Luận văn Vấn đề dạy học “Nguyễn Du và truyện Kiều” trong chương trình văn ở trường trung học phổ thông

3T 27Tđược 237Tlựa chọn theo định hướng của chương trình, phải dạy theo những gợi ý trong23T Sách giáo viên, 23Tphải hoàn tất bài học trong khuôn khổ những tiết học được quy định sẵn..., tất cả những điều này đã ngăn trở phần nào hứng thú cũng như hiệu quả của việc dạy học Nguyễn Du và23T Truyện Kiều 23Tcủa giáo viên và học sinh. Tiến hành điều tra về nguyên nhân khiến cho học sinh23T 31Tlớp 10 231Tkhông thích học23T Truyện Kiều, 23Tchúng tôi thu được kết quả : 23TNguyên nhân 23TSố lượng 23T% 23TVì có nhiều từ ngữ khó hiểu 23T 56 23T46.5 23TVì có đoạn trích quá dài 23T 25 23T40.9 23TVì câu chuyện xa lạ, không gần gũi với cuộc sống hiện nay của em 23T87 23T15.8 23TVì đã được học kỹ ở lớp 9 23T 0 23T5.5 49 23TVì giáo viên dạy không hay 23T 8 23T5.1 23TChúng tôi nhận thấy hai nguyên nhân liên quan đến đặc trưng ngôn ngữ truyện Kiều - cũng là đặc trưng thi pháp của văn học trung đại ( có nhiều từ ngữ khó hiểu) và chương trình (đoạn trích dài quá) là hai nguyên nhân chiếm tỉ lệ lớn nhất trong các nguyên nhân khiến học sinh không thích học 23T ruyện Kiều 23Thiện nay. Phải học thuộc lòng đoạn trích 23T rao duyên 23Thay 23TNhững nỗi lòng tê tái 23Tđể làm bài kiểm tra trong khi bản thân lại chưa hiểu thấu đáo từ ngữ quả tình là một công việc quá sức đối với các em. 24T ính chất dàn đều và hạn chế về thời lượng 23T4của những tiết học về Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều đã 23Tkhiến cho người thầy không có cơ hội thực hiện một số công việc nhằm kích thích hứng thú học tập ở học sinh. Một số giáo viên rất muốn thực hiện những giờ ngoại khóa về 23T ruyện Kiều 23Tnhưng không thực hiện được vì những giờ học này 23T4không được quy định trong chương trình. 23T4Chính vì hạn chế về thời lượng mà những bài đọc thêm về tác gia Nguyễn Du trong SGK không được hầu hết học sinh và giáo viên chú ý tới. 23TMôn Văn trong nhà trường THPT không chỉ cung cấp tri thức mà phải là một môn học cung cấp, hướng dẫn về phương pháp để học sinh biết cách đọc văn, từ đó làm chủ được kiến thức của mình. Chúng tôi rất tâm đắc với nhận xét của GS Trần Đình Sử trong một bài viết của ông: "Hiện tại học sinh học Văn theo kiểu học thuật kết quả phân tích của thầy chứ chưa ý thức học cách đọc" [91]. Để học sinh biết cách đọc văn cần có sự phối hợp của nhiều yếu tố trong đó SGK đóng một vai trò rất quan trọng. Tuy nhiên ở SGK hiện nay, chúng tôi nhận thấy: "Nội dung cách đọc cũng đã được chú ý qua một số câu hỏi gợi ý hướng dẫn học bài nhưng chưa thành hệ thống, chưa có câu hỏi kiểm tra sự hiểu của học sinh" [Trần Đình Sử, 98]. 23TCuối cùng cũng cần đề cập đến những 23T4điều kiện cơ 23T4sở 23T4vật chất 23T4phục vụ cho việc dạy học Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều. 23TNhững năm gần đây, các phương tiện nghe nhìn hiện đại đã được đem vào sử dụng trong các giờ học Văn nhưng chưa được áp dụng một cách rộng rãi. 23T1Số 23T1lượng băng hình dành riêng cho việc dạy học Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều 23Tcòn rất hạn chế chưa đáp ứng được nhu cầu của giáo viên và học sinh. Một số giáo viên phát biểu rằng không phải họ không muốn sử dụng các hình thức hỗ trợ dạy học dành cho chuyên mục "Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều" 23Tmà vì chưa có đủ điều kiện cơ sở, vật chất. Chúng tôi được biết có nhiều trường THPT chưa chú ý đúng mức đến việc trang bị một cách có hệ thống đồ dùng học tập cho môn Văn trong đó có chuyên mục này. Một số giáo viên khác nói rằng họ chỉ sử dụng tranh ảnh, tư liệu... để minh họa cho việc dạy học "Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều" khi 23Ttham gia thao giảng. Những tư liệu, tranh ảnh này là do họ tự tìm lấy chứ không có sự hướng dẫn cụ thể về vấn đề này. 23TBên cạnh đó, 23T4đời sống còn nhiều khó khăn của 23T4giáo viên cũng là một nguyên nhân khiến cho họ ít có điều kiện đầu tư vào việc dạy học chuyên mục "Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều". 2.3.2. Nguyên nhân chủ quan 23T rong dạy học Văn, người thầy là chiếc cầu nối không thể thiếu để học sinh đến được với giá trị đích thực của tác phẩm văn học. Bằng kiến thức và khả năng sư phạm của mình, người thầy mang lại cho học sinh những điều mới mẻ, khơi gợi sự hứng thú và niềm yêu mến văn chương ở các em. 23TMuốn học sinh yêu mến, say mê 23T ruyện Kiều, 23Tbản thân người thầy phải có được niềm say mê, yêu mến đó. Đây là thứ tình cảm được xây đắp trên cơ sở người thầy giáo dạy Văn cảm hiểu một cách sâu sắc kiệt tác nghệ thuật này. Nhưng, muốn đến được với thế giới kì diệu của 23T ruyện Kiều, 23Tngười thầy phải trải qua một quá trình khổ luyện để học hỏi, để hiểu biết và khám phá. Không có được những hiểu biết và niềm say mê đối với 23T ruyện Kiều, 23Tgiờ dạy học Văn sẽ không tránh khỏi sự giả tạo và gượng ép. PGS Trần Thanh Đạm viết: "Văn học cổ điển và cận đại chỉ rung động được sâu sắc tâm hồn học sinh khi chính tâm hồn thầy giáo đã được nền văn học đó giáo dục sâu sắc" [18, 33]. Tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến thực trạng dạy học Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều 23Tnhư hiện nay, chúng tôi nhận thấy một thực tế: sự 23T4thiếu hụt về kiến thức, 23T4nhất là những kiến thức văn hóa, văn học cổ 23Tở 23Tgiáo viên. 3T ruyện Kiều 23Tcũng như các tác phẩm khác của Nguyễn Du là những tác phẩm văn học của quá khứ, lẽ đương nhiên chứa đựng trong nó những dấu ấn về ngôn ngữ, về văn hóa của một thời. Muốn cho việc giảng dạy 23T ruyện Kiều 23Thay 23TĐộc Tiểu Thanh kí 23Tđạt được hiệu quả, giáo viên phải được trang bị vốn hiểu biết sâu rộng mà trước hết là kiến thức về văn hóa, văn học cổ. 23T7Về 23T7vấn đề dạy học văn thơ cổ, GS Đặng Đức Siêu đã tổng kết: "Đối với thơ văn cổ, quá trình tiếp 23T64cận, 23T64tìm hiểu, cảm nhận và bình giá 23T7được 23T7tiến hành trên cơ sở động viên rất nhiều kiến thức chuyên ngành, liên ngành: ngôn ngữ học, cổ ngữ học, văn học, lịch sử, văn hóa học v.v... Thực tế "văn sử triết bất phân" và quan niệm nghệ thuật tổng hợp (trong thơ có 51 họa, thơ ca, âm nhạc, vũ đạo, thư pháp gắn bó với nhau...) đòi hỏi người giảng dạy thơ văn cổ phải có một vốn kiến thức khá sâu rộng "về thế giới cổ đại phương Đông" [82, 133]. Điều tra về thực trạng thiếu hụt kiến thức của giáo viên, chúng tôi thu được kết quả: có 35 trên tổng số 85 giáo viên thừa nhận vốn tri thức về văn hóa trung đại còn hạn chế (chiếm 41.2%); 36 giáo viên (42.4%) cũng thừa nhận sự hiểu biết về chữ Hán của bản thân còn ít. Con số này, theo chúng tôi còn khiêm tốn so với thực tế. 23T hực trạng này có nguyên nhân từ trước (trong trường đại học Sư phạm, sinh viên học chữ Hán - Nôm chưa đến đầu đến đũa) nhưng chủ yếu là do giáo viên chưa thực sự cố gắng học hỏi và tìm hiểu. Trong việc giảng dạy chuyện mục này, nhìn chung giáo viên chưa đạt đến độ 23T"Thâm nhập, thiển xuất” 23Ttheo cách nói của người xưa. 23T4 ình trạng ít chịu tra cứu, nghiền ngẫm nội dung giảng dạy 23T4khiến cho người thầy trở nên bị động, lúng túng trước những tình huống phức tạp nảy sinh trong giờ học (ví dụ phải xử lí như thế nào trước những cách hiểu khác nhau đối với bài 23TĐộc Tiểu Thanh kí). 23TPhỏng vấn một số sinh viên của trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh và cả một số giáo viên mới ra trường, chúng tôi được biết có nhiều người còn chưa đọc hết 23T ruyện Kiều! 23TKhi trò chuyện với một số giáo viên đang tham gia giảng dạy môn Văn lớp 10, chúng tôi còn được biết họ chưa từng đọc qua 23TKim Vân Kiều truyện 23Tcủa Thanh Tâm Tài Nhân. Trước câu hỏi của chúng tôi (Có sẵn sàng tham gia các lớp bồi dưỡng kiến thức về văn hóa, văn học trung đại không ?), đã có 4 giáo viên trả lời "không"! 24TSự lúng túng về phương pháp 23T4của giáo viên cũng là một nguyên nhân khiến cho những giờ dạy học Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều 23Tchưa đạt kết quả. Theo chúng tôi, đây là một nguyên nhân vừa có tính chất khách quan lại vừa chủ quan. Trên thực tế, giáo viên chưa được hướng dẫn một cách kĩ càng về phương pháp dạy học chuyên mục này. Chính vì vậy, những bài học về "Nguyễn Du và 23T ruyện 3T54Kiều” 23T54cũng được giáo viên áp dụng giảng dạy theo phương pháp giống như các nội dung khác trong chương trình. Và cũng vì chưa được định hướng cho nên mới xảy ra tình trạng giáo viên mất nhiều thời gian hướng dẫn, dạy lại những kiến thức mà học sinh đã học kĩ ở lớp 9. 23TQua tìm hiểu một số tiết dạy cũng như xem giáo án giảng dạy của số giáo viên, chúng tôi thấy họ chưa mạnh dạn đầu tư vào giờ dạy những phương pháp mới để kích thích hứng thú học tập của học sinh. Thực ra, đây là một vấn đề không dễ giải quyết trong tình hình hiện nay. Nhiều giáo viên cũng muốn áp dụng những phương pháp mới như kết hợp bài giảng với các phương tiện nghe nhìn, hoặc kết hợp với các giờ ngoại khóa văn học... nhưng không có đủ điều kiện vật chất, thời gian. Theo chúng tôi được biết, hầu hết các trường THPT trong thành phố Hồ Chí Minh (một nơi vốn được coi là có nhiều điều kiện cơ sở vật chất so với những địa phương khác), cũng chỉ mới trang bị được một vài phòng học với các trang thiết bị hiện đại. Ngoài những giờ thao giảng của giáo viên, các giờ học đại trà vẫn diễn ra ở những điều kiện học tập bình thường như trước đây. Ngoài ra, do phải dạy cho kịp chương trình, giáo viên không thể dừng lại lâu hơn ở những tiết học thuộc chuyên mục "Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều". 23TĐó là những lí do khiến giáo viên vẫn phải áp dụng kiểu dạy học 23Tcũ - 23Tkiểu dạy nhồi nhét kiến thức. Màn "độc diễn" khi giảng dạy các trích đoạn 23T ruyện kiều 23Tvà 23TĐộc Tiểu Thanh kí vẫn 23Tcứ tồn tại, và thực tế đã tạo ra những giờ học tẻ nhạt, kém hiệu quả, phản ánh sự lúng túng của người thầy trong việc tìm ra phương pháp tối ưu. 23TNgoài ra, tình trạng 23T4học sinh thiếu cố gắng, 23T4ý 23T4thức học tập chưa cao 23T4ở môn Văn cũng là nguyên nhân gây khó khăn cho việc dạy học. Đây là một vấn đề cần được sự quan tâm, chú ý đúng mức không chỉ của nhà trường mà còn của gia đình và toàn thể xã hội. 2.4. Triển vọng của việc dạy học chuyên mục "Nguyễn Du và Truyện Kiều" trong nhà trường THPT. 23T rong thư chúc mừng gửi các thầy cô giáo và học sinh, sinh viên cả nước nhân dịp khai giảng năm học mới 2003 - 2004, chủ tịch nước Trần Đức Lương chỉ thị: "Các cấp ủy Đảng, chính quyền, các đoàn thể chính trị-xã hội và toàn thể đồng bào, đồng chí quan tâm, chăm lo hơn nữa sự nghiệp phát triển giáo dục, dành những điều kiện tốt nhất cho việc học tập, rèn luyện, phấn đấu của con em chúng ta" [dẫn theo báo 23T uổi trẻ 23T- ra ngày 1/9/2003]. Chỉ thị của chủ tịch nước Trần Đức Lương đã cho thấy sự quan tâm sâu sắc đối với sự nghiệp giáo dục của Đảng và nhà nước ta. Việc dạy học Văn cũng như dạy học chuyên mục "Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều" 23Ttrong nhà trường THPT đang diễn ra trong điều kiện thuận lợi to lớn như vậy. 23TVấn đề bảo vệ di sản văn hóa, phát huy bản sắc, giáo dục truyền thống của dân tộc cũng đang là vấn đề được đặc biệt coi trọng trong bối cảnh giao lưu và hội nhập của đất nước ta hiện nay. Việc dạy học một áng thơ văn cổ đặc sắc kết tinh nhiều giá trị truyền thống như 23T ruyện Kiều 23Tcó một ý nghĩa lớn lao. Không chỉ là một tác phẩm văn học dùng để giảng dạy trong nhà trường, 23T ruyện Kiều 23Tvới tư cách là một di sản vô giá của dân tộc chắc chắn sẽ được gìn giữ, được quan tâm chú ý đúng mức để phát huy cao độ những giá trị tích cực có tác dụng bồi dưỡng, xây đắp tâm hồn con người Việt Nam đặc biệt là thế hệ trẻ. 53 23T riển vọng tốt đẹp của việc dạy học chuyện mục "Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều" 23Tcũng được tạo ra bởi vị trí nổi bật của chính Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều 23Ttrong nền văn học dân tộc. Như chúng tôi đã đề cập ở phần đầu chương II, đây là một thuận lợi thuộc dạng "tiềm năng" của việc dạy học chuyên mục này. Theo chúng tôi, việc dạy học Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều 23Thiện nay còn nhiều tồn tại song cũng cần phải nhìn thấy được triển vọng to lớn của nó. Dù kết quả học tập chuyên mục này còn hạn chế, học sinh vẫn có một nhận thức đúng đắn về vai trò, vị trí của Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều 23Tđối với nền văn học nước nhà. Kết quả thống kê cho thấy 23T4Nguyễn Du vẫn là tác giả 24T61được 24T61học sinh yêu thích nhất 23T4trong các tác giả văn học trung đại (có 47.5% học sinh lớp 11 và 43.5% học sinh lớp 12 trả lời thích tác giả Nguyễn Du nhất). Chúng tôi không cho rằng những câu trả lời này mâu thuẫn với kết quả học tập của các em. Là người Việt Nam, các em có quyền tự hào trước những gì đáng yêu, đáng quý của dân tộc. Quá trình học tập không đạt được kết quả như mong muốn là bởi vì các em chưa được khơi gợi đúng mức niềm yêu thích tiềm ẩn đó. Một tỉ lệ lớn học sinh trả lời không thích học các trích đoạn trong 23T ruyện Kiều 23Tvà bài thơ 23T4Độc 3T4 iểu Thanh kí 23Tở lớp 23T1 0 24T31không có nghĩa là các em không yêu mến 24T3 ruyện Kiều. 23T4 rong các lí do khiến học sinh thích học 23T ruyện Kiều, 23Tcó 57.3% học sinh lớp 10 cho rằng 23T ruyện Kiều 23Tcó cốt truyện hay, hấp dẫn; 44.2% cho rằng 23T ruyện Kiều 23T"giúp em hiểu về tài năng nghệ thuật của Nguyễn Du". Một số học sinh khác lại thích học 23T ruyện Kiều 3T4vì 23T4lí do "giáo viên dạy hay", hoặc "vì thích nhân vật Thúy Kiều". Có thể coi đây là những yếu tố thuận lợi góp phần tạo nên triển vọng của việc dạy học chuyên mục này. 23TMuốn nói tới triển vọng của việc dạy học chuyên mục "Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều" 23Tphải căn cứ vào những "dấu hiệu" có tính khả thi. Vài giờ học có tính chất "thao giảng" mà chúng tôi được dự chưa đủ để đi đến một kết luận nhưng đã tạo ra được những "dấu hiệu" cho phép chúng ta nghĩ đến triển vọng tốt đẹp của việc dạy học chuyên mục này. Thành công lớn nhất ở những giờ học này, theo chúng tôi, không phải là ở số lượng học sinh hiểu bài nhiều hay ít mà chính là đã 23T4khơi dậy cho các em hứng thú và niềm say mê. 23T4Một giọng đọc thật diễn cảm đoạn trích 23T rao duyên, 23Thay một giọng ngâm 23TKiều 23Tthực sự đã làm thay đổi không khí giờ học, mang đến cho học sinh ấn tượng sâu sắc về nhạc điệu 23T ruyện Kiều 23Tmà những giờ học khác không có được. Bức tranh một học sinh vẽ được sau giờ học 23T húc Sinh từ biệt Thúy Kiều 23Tở trường THPT Trưng Vương tuy chưa thật đẹp nhưng lại là sự cảm nhận riêng đầy thú vị mà giờ dạy của giáo viên đã khơi gợi cho em. Mới đây, một thầy giáo ở trường Cấp 23T4II - III23T4 dân lập Nguyễn Khuyến khi dạy bài 23TQua đèo Ngang 23Tđã sử dụng những hình ảnh minh họa về đèo Ngang (với sự hỗ trợ của máy vi tính) khiến học sinh rất thích thú và dễ tiếp thu bài học. Những giờ học dù mang tính thể nghiệm và ít nhiều có tính chất phong trào như thế này theo chúng tôi vẫn rất đáng quý vì nó thể hiện sự đầu tư, sự tìm tòi của giáo viên trong việc mang lại hứng thú học tập cho học sinh. 23TNhư vậy, mặc dù đang còn nhiều tồn tại và vướng mắc, chúng ta vẫn cớ quyền nghĩ đến một 23T4triển vọng to lớn và đẹp đẽ 23T4của việc dạy học chuyên mục "Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều" ở 23Tnhà trường THPT hiện nay. 55 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ 3.1. Giải pháp. 3.1.1. Giải pháp chung . 3.1.1.1. Cần xuất phát từ yêu cầu của giáo dục phổ thông để xác định một quan niệm đứng đắn trong việc dạy học “Nguyễn Du và Truyện Kiều”. 23TMục tiêu cao cả của nền giáo dục phổ thông hiện nay ở nước ta không thể tách rời với việc hình thành nhân cách cho học sinh. Con người mới Việt Nam hôm nay, ngoài việc trang bị cho mình những kĩ năng cần thiết để có thể hòa nhập với một xã hội khoa học kĩ thuật phát triển cao, vẫn rất cần rèn luyện, học tập để không quên đi nguồn cội, bản sắc của dân tộc mình. Việc dạy học chuyên mục "Nguyễn Du 23Tvà Truyện Kiều" 23Tnhư thế có một vai trò hết sức quan trọng trong việc giáo dục, bồi dưỡng cho các em học sinh lòng tự hào đối với những gì thuộc về tinh hoa của dân tộc. Dạy học tốt chuyên mục này cũng là một cách giữ gìn và phát huy có hiệu quả di sản tinh thần quý báu mà cha ông để lại. 23TChuyên mục "Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều" 23Tcung cấp cho học sinh những tri thức văn học quan trọng về tác gia và tác phẩm. Qua đó, học sinh trưởng thành hơn về phương điện nhận thức và tình cảm, đặc biệt thấm nhuần tinh thần nhân đạo cao quý kết tinh trong cuộc đời và tác phẩm của đại thi hào. 23TViệc dạy học "Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều" 23Ttrong nhà trường THPT cần phải xây dựng được một quan điểm giáo dục toàn diện, 23T4tránh phiến diện và cực đoan. 23T4 rước hết, người thầy giáo dạy Văn cần phải ý thức được tầm quan trọng, ý nghĩa văn hóa và giáo dục phổ thông của chuyên mục này để tránh quan niệm cho rằng 23T ruyện Kiều chỉ 23Tlà một thứ "xa xỉ phẩm" không có tác dụng gì đối với cuộc sống hiện tại. Chuyên mục này 23T4cần phải được xây dựng thành một chủ 23T4điểm quan trọng trong chương trình môn Văn cấp THPT để giáo dục truyền thống, giáo dục đạo đức cho học sinh. 23TCũng không nên có tinh thần "bi quan chủ nghĩa" trong việc dạy học chuyên mục "Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều". 23THiện nay, việc dạy học chuyên mục này đang có nhiều tồn tại nhưng không phải vì thế mà bi quan, chán nản. Người giáo viên cần phải có một cách nhìn tự phê phán và xây dựng đối với thực trạng này cũng như nhìn thấy được triển vọng của việc dạy học "Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều". 23TLại cũng cần tránh một quan niệm xuất phát từ tham vọng quá cao đối với việc dạy học chuyên mục này. Trong thực tế, không ít giáo viên có một niềm say mê thực sự đối vơi Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều. 23TChính vì vậy23T 23Thọ yêu 23T5cầu 23T5học sinh phải hiểu, phải biết một cách kĩ lưỡng 23T ruyện Kiều 23Tvà khi yêu cầu này không thực hiện được, họ dễ rơi vào tâm trạng thất vọng. 23TCũng như các chuyên mục khác trong chương trình môn Văn ở cấp THPT, việc dạy học "Nguyễn Du 23T4và 3T4 ruyện Kiều" 23Tđương nhiên phải chú ý đến tính "vừa sức" của đối tượng người học. Chương trình môn Văn ở trường THPT không nhằm tới việc đào tạo những con người 23T"thông kim 3T4bác cổ" 23T4mà hướng tói việc xây đắp tâm hồn, tình cảm cho học sinh. Nhưng công việc cao cả này làm sao thực hiện được khi các em không có niềm rung cảm, sự say mê? Cách dạy học chuyên mục “Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều” 23Tmang tính chất lí luận hay học thuật - yêu cầu quá cao với học sinh, chắc chắn sẽ làm hạn chế sự rung cảm, niềm say mê này ở các em. 23TViệc dạy học "Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều" 23Tnhư vậy vừa phải xuất phát từ yêu cầu thích đáng của giáo dục phổ thông vừa phải xuất phát từ thực tế và triển vọng của nó. Người giáo viên dạy Văn cuối cùng cần phải đặt niềm tin vào triển vọng to lớn của việc dạy học chuyên mục quan trọng này. Là người Việt Nam, học sinh của chúng ta rồi sẽ hiểu, sẽ yêu 23T ruyện Kiều. Vấn 23Tđề là làm sao để từ những giờ học về 23T ruyện Kiều 23Ttrong nhà trường, các em có được niềm thích thú, sự say mê và khao khát tìm hiểu, khám phá những tác phẩm văn học cổ điển, kết tinh nhiều giá trị truyền thống của dân tộc. 3.1.1.2. Cần tạo ra được hứng thú, tâm thế học tập cho học sinh. 23T âm thế là một khái niệm thuộc lĩnh vực tâm lí học. Đây là khái niệm chỉ sự sẵn sàng đón nhận trên cơ sở hứng thú và sự quan tâm của con người trước một vấn đề nào đó. 23T rong dạy học Văn, tâm thế là một vấn đề có ý nghĩa lớn, ảnh hưởng tới hiệu quả của quá trình lĩnh hội và cảm thụ của học sinh. Đây cũng là vấn đề có liên quan trực tiếp đến cơ chế dạy học Văn. 23TCơ chế dạy học Văn bao gồm mối quan hệ biện chứng giữa giáo viên - học sinh - tác phẩm (chủ thể nhà văn thể hiện qua văn bản). Theo GS Phan Trọng Luận: "Sai lầm phổ biến, cơ bản của quan điểm giảng dạy Văn học truyền thống là nhận thức phiến diện mất cân đối về các yếu tố và những liên hệ giữa các yếu tố đó trong cơ chế dạy học Văn" [72, 58]. Trong dạy học Văn truyền thống, chỉ có giáo viên "tiếp xúc" với văn bản rồi sau đó truyền đạt lại cho học 57 sinh. Đây là kiểu truyền thụ kiến thức một chiều, người thầy chưa chú ý tới mối quan hệ giữa bạn đọc - học sinh và tác phẩm cũng như những phản ứng tâm lí của học sinh. 23T9Và 23T9vì thế "chưa có quá trình dạy học tác phẩm một cách đích thực" [Phan Trọng Luận, 72, 58]. 23TCơ chế dạy học Văn mới là cơ chế được xác lập bởi mối quan hệ tương tác giữa các yếu tố: tác phẩm - giáo viên - học sinh. Người thầy, trên cơ sở một nhận thức mới về cơ chế dạy học và bằng tài năng của mình, phải làm sao biến tác phẩm vốn xa lạ với học sinh, trở thành đối 23T7tượng 23T7để học sinh quan tâm và hứng thú, từ đó có nhu cầu khám phá và chiếm lĩnh. Tác phẩm văn chương một khi đã đi vào "quỹ đạo" cảm xúc của học sinh, sẽ không còn tồn tại như một thứ "văn bản chết" đối với các em. Để làm được điều này, người giáo viên Văn phải vượt qua rất nhiều khó khăn và thử thách. Lí thuyết tiếp nhận đã chỉ ra một quy luật: quá trình tiếp nhận là quá trình mang tính chủ quan sâu sắc. Hứng thú trong tiếp nhận phụ thuộc vào kinh nghiệm, vốn sống và cảm xúc cá nhân... Dạy học Văn trong nhà trường, một mặt tuân theo quy luật chung của tiếp nhận văn chương, mặt khác lại có những quy luật riêng. Quy luật ấy được tạo thành bởi những đặc trưng của mỗi nhân tố trong cơ chế dạy học Văn. Trong nhà trường THPT, học sinh là một đối tượng bạn đọc đặc biệt. Đây là đối tượng bạn đọc đang có sự hoàn thiện về nhân cách, khao khát hiểu biết và rất năng động, sáng tạo. Khi đến với tác phẩm văn chương, học sinh không "tiếp xúc" với thế giới tinh thần của nhà văn một cách trực tiếp mà thông qua vai trò trung gian là người thầy. Tác phẩm văn chương trong nhà trường THPT, với những định hướng giáo dục, là những tác phẩm được lựa chọn sẵn, nhiều khi chưa hẳn đã phù hợp với lứa tuổi của học sinh ở cấp học này. .. 23TCó một thời gian, quan điểm "học sinh là trung tâm" rất được nhấn mạnh. Đây là quan điểm có phần phiến diện vì quá chú ý tới người học mà coi nhẹ vai trò của người dạy. Thực ra, trong cơ chế dạy học Văn mới, vai trò và công việc của giáo viên trở nên nặng nề và phức tạp hơn rất nhiều. Người thầy, chẳng những phải có sự am hiểu tường tận về tác phẩm mà còn phải nắm được phương pháp dạy học, nắm được diễn biến tâm lí của học sinh trong quá trình học tập. Phương pháp, dù bằng bất kì hình thức nào, cũng phải là một hoạt động song phương giữa thầy và trò. Người giáo viên "phải có tài năng tổ chức hướng dẫn học sinh không phải bằng những lời chỉ dẫn hay khuyên bảo trừu tượng mà mà phải biết vật chất hóa hoạt động của học sinh bằng một hệ thống thao tác cụ thể để các em từng bước thâm nhập tác phẩm" [Phan Trọng Luận, 72, 67]. Để tạo ra hứng thú học tập cho học sinh, người thầy phải biết cách lựa chọn, phối hợp nhiều phương pháp cho phù hợp với nội dung dạy học và đối tượng học 23T51sinh. 23TViệc dạy học chuyên mục "Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều" 23Tphải được tiến hành với nhận thức đầy đủ của giáo viên về cơ chế dạy học Văn mới, về những đặc trưng riêng của nội dung này trong nhà trường THPT hiện nay (bao gồm những khó khăn, thuận lợi, những thực trạng, nguyên nhân và triển vọng của nó). Người thầy giáo dạy Văn cần phải biết phát huy những thuận lợi, tìm cách khắc phục những khó khăn của việc dạy học chuyên mục này trong tình hình hiện nay để mỗi bài học về Nguyễn Du, 23T ruyện Kiều 23Ttrở thành mối quan tâm, thành niềm hứng thú của học sinh. 23T rong cuốn 23TMấy vấn đề phương pháp dạy thơ văn cổ Việt Nam 23T(NXB Giáo dục, 1984) tác giả Nguyễn Sĩ 23T7Cẩn 23T7cho rằng: "Về nguyên tắc, phương pháp dạy thơ văn cổ phải phù hợp với quy luật cảm thụ của người học sinh hiện đại đối với văn chương cổ" [7, 12]. Đây cũng là nguyên tắc cần phải được áp dụng trong việc dạy học chuyên mục "Nguyễn Du và 23T ruyện Kiều". 23TLứa tuổi học sinh ở cấp THPT là lứa tuổi rất 23T4nhạy cảm với những cái mới, cái hiện đại. 24T7Sống 23T7trong một xã hội hiện đại , các em tất nhiên sẽ có những yêu cầu thẩm mĩ hiện đại. Vì vậy, những áng thơ văn cổ, kể cả 23T ruyện Kiều 23Tthường ít được các em quan tâm, chú ý tới. Nhưng như thế không có nghĩa là không thể tạo ra được cho các em niềm hứng thú, say mê đối với những tác phẩm văn học của quá khứ. Với sự nhạy cảm, ham hiểu biết và "thông minh lạ lùng" (Phạm Văn Đồng) ở lứa tuổi này, các em học sinh vẫn có thể rung cảm, thậm chí có những phát hiện bất ngờ trước vẻ đẹp của tác phẩm. Người thầy 23T4cần phải nắm được đặc điểm tâm sinh lý 23T4này ở học sinh để tìm ra những phương pháp dạy học phù hợp. Cách dạy học cũ với những kiến thức có tính chất áp đặt chắc chắn sẽ không còn phù hợp với đặc điểm cảm thụ của học sinh hiện nay. Học sinh sẽ nhớ lâu hơn nhận định "Mặc dù xuất thân từ tầng 23T7lớp 23T7đại quý tộc nhưng Nguyễn Du có cuộc sống long đong, vất vả" nếu các em được thầy giáo cung cấp những tư liệu cần thiết về vấn đề này. 23TNiềm say mê, sự hứng thú chỉ có thể xuất hiện một khi các em xóa đi được những khoảng cách to lớn giữa bản thân với không gian, thời gian lịch sử, với văn hóa, ngôn ngữ của một thời quá khứ để đến được với tác phẩm của Nguyễn Du. Việc tái hiện lại không gian lịch sử, đời sống văn hóa hay ngôn ngữ của nhân vật 23T ruyện Kiều 23Tsẽ góp phần rút ngắn những khoảng cách đó và tạo ra được hứng