Thẩm quyền của Viện Kiểm sát trong giai đoạn truy tố

Thẩm quyền của Viện Kiểm sát trong giai đoạn truy tố Vũ Đức Ninh Khoa Luật Luận văn ThS Chuyên ngành: Luật hình sự; Mã số 60 38 40 Người hướng dẫn: PGS.TS. Nguyễn Ngọc Chí Năm bảo vệ: 2013 Abstract. Nghiên cứu khái quát về quyền công tố và việc tổ chức thực hành quyền công tố ở nước ta theo Bộ luật tố tụng hình sự. Nhiệm vụ và quyền hạn của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố cũng như hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong cùng thời điểm này. Xem xét thực tiễn thi hành những quy định của pháp luật về thẩm quyền của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố bằng cách nhìn vào những phân tích số liệu về các quyết định mà cơ quan này ban hành trên một địa bàn cụ thể sau đó đưa ra những nhận xét về thẩm quyền của Viện kiểm sát. Đề xuất một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật về vai trò cũng như vị trí của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố và một số kiến nghị khác nhằm phát huy cũng như kiện toàn vị trí cơ quan Viện kiểm sát trong quá trinh cải cách tư pháp hiện nay. Keywords. Pháp luật Việt Nam; Luật hình sự; Viện Kiểm sát; Thẩm quyền. Content MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quá trình giải quyết vụ án trải qua nhiều giai đoạn khác nhau từ khi khởi tố vụ án đến khi bản án có hiệu lực pháp luật được mang ra thi hành phải tiến hành nhiều hoạt động tố tụng do các cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện. Trong số các hoạt động đó thì truy tố do Viện kiểm sát đảm nhiệm có vai trò quan trọng trong việc xác định đối tượng, phạm vi truy tố và ban hành các quyết định để đưa người phạm tội ra xét xử trước Tòa án xét xử. Đồng thời, trong giai đoạn truy tố Viện kiểm sát còn thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật của các chủ thể tố tụng hình sự khác. Thực hiện chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát tuân theo pháp luật tố tụng hình sự trong giai đoạn này Viện kiểm sát có nhiệm vụ bảo vệ quan điểm truy tố thông qua các hoạt động của mình mà kết quả cuối cùng là việc ban hành các quyết định phù hợp với tính chất, mức độ cũng như các diễn biến khách quan của vụ án trên cơ sở qui định của pháp luật. Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 đã qui định thủ tục giải quyết vụ án và các quyền hạn, trách nhiệm, quyền và nghĩa vụ của các chủ thể tố tụng hình sự, trong đó có Viện kiểm sát. Trên cơ sở chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát tuân theo pháp luật tố tụng hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự đã qui đã quy định thẩm quyền của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố, đồng thời cũng qui định thủ tục tiến hành các hoạt động trong giai đoạn này của Viện kiểm sát và các chủ thể có liên quan. Những qui định này của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 đã tạo ra cơ sở pháp lý để Viện kiểm sát thực hiện chức năng của mình trong quá trình giải quyết vụ án hình sự nói chung và giai đoạn truy tố nói riêng góp phần xử lý tội phạm có hiệu quả đồng thời góp phần bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự. Tuy nhiên, trong thực tiễn thi hành pháp luật tố tụng hình sự đã bộc lộ những bất cập của các qui định trong Bộ luật Tố tụng hình sự cũng như những hạn chế trong việc áp dụng pháp luật giải quyết vụ án hình sự, như: Sự chồng chéo và khó phân định quyền hạn và trách nhiệm giữa hai chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát tuân theo pháp luật của Viện kiểm sát, do việc điều tra thuộc thẩm quyền của Cơ quan điều tra nhưng việc truy tố lại thuộc thẩm quyền của Viện kiểm sát nên hoạt động thực hành công tố đôi khi mang tính hình thức Vì vậy, nghiên cứu chức năng, thẩm quyền, nhiệm vụ quyền hạn của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố là đòi cấp thiết hiện nay đáp ứng đòi hỏi của yêu cầu cải cách tư pháp Nghị quyết số 08/NQ-TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm tư pháp trong thời gian tới và Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã hình thành một cách tổng thể về chính sách tố tụng hình sự trong đó có định hướng "xây dựng nền công tố mạnh" "gắn hoạt động công tố với hoạt động điều tra" hướng tới xây dựng tố tụng hình sự "dân chủ, minh bạch" bảo đảm công bằng, góp phần đấu tranh tội phạm có hiệu quả, góp phần bảo đảm lợi ích nhà nước, xã hội và bảo đảm quyền con người. Để thực hiện những định hướng này, việc đổi mới tố chức và hoạt động của Viện kiểm sát là yêu cầu quan trọng và là đòi hỏi khách quan của thực tiễn giải quyết vụ án. Do vậy, việc nghiên cứu chức năng, nhiệm vụ quyền hạn của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố phục vụ yêu cầu cải cách tư pháp, góp phần xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh là việc nên làm. Để góp phần làm cụ thể hơn những vấn đề về thầm quyền của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố nên tôi chọn đề tài "Thẩm quyền của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố" làm đề tài luận văn Thạc sĩ luật học với mong muốn nghiên cứu góp phần bổ sung lý luận khoa học cũng như công cuộc củng cố và hoàn thiện hơn nữa về thẩm quyền của Viện kiểm sát nói chung và trong giai đoạn truy tố nói riêng. 2. Tình hình nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu của đề tài Là một trong nhưng chủ thể của tố tụng hình sự có vai trò quan trọng đối với việc truy cứu trách nhiệm hình sự người phạm tội và bảo đảm việc thực hiện nghiêm chỉnh pháp luật tố tụng hình sự của quá trình giải quyết vụ án hình sự nên nghiên cứu về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát và các vấn đề có liên quan được nhiều nhà khoa học, người làm công tác thực tiễn trong ngành kiểm sát quan tâm nghiên cứu. Những nghiên cứu này khá phong phú, dưới nhiều góc khác nhau, được thể hiện qua các đề tài, các sách, các bài đăng trên các tạp chí chuyên ngành. Có thể kể đến một vài công trình tiêu biểu sau: Đề cập đến quá trình phát triển của lý luận về quyền công tố từ khi khoa học luật Việt Nam hình thành và phát triển với đề tài "Những vấn đề lý luận về quyền công tố và việc tổ chức thực hiện quyền công tố ở Việt Nam từ năm 1945 đến nay" của tác giả Lê Hữu Thể. Hay như đề cập hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng trong đó có Viên kiểm sát, tác giả Nguyễn Ngọc Chí có bài viết "Hiệu quả hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng khi giải quyết vụ án hình sự trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa". Bên cạnh đó Viện khoa học kiểm sát cũng nghiên cứu về sự thay đổi giữa của Bộ luật Tố tụng hình sự 2003 so với trước đây đã chỉ ra những tiến bộ về thẩm quyền của Viện kiểm sát qua đề tài "Những sửa đổi cơ bản của Bộ luật Tố tụng hình sự nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2003" Tuy nhiên, những nghiên cứu này hoặc có thể quá rộng hoặc chỉ thiên về lý thuyết hoặc thực tiễn, những công trình nghiên cứu tổng thể cả lý luận và thực tiễn về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố gần như chưa được đề cập. Vì vậy, luận văn này chúng tôi nghiên cứu một cách tập trung thẩm quyền của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố gồm hai mặt đó là các phạm vi của thẩm quyền và cụ thể hóa hoạt động quyền công tố và thực hành quyền công tố, cùng với những quy định cụ thể của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 về thẩm quyền của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố, bên cạnh đó là vai trò của các hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật. Đồng thời kết hợp với liên hệ thực tiễn áp dụng cụ thể các quy định đó trong phạm vi một tỉnh có nhiều yếu tố đặc trưng của Việt Nam là Quảng Ninh. Từ đó đưa ra những kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả của công tác công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố. Mặt khác, các công trình nghiên cứu đều có cách tiếp cận và giải quyết vấn đề khác nhau nhằm đưa ra những giải pháp của riêng mình nên công trình này với cách tiếp cận tổng thể sẽ góp một cách nhìn toàn diện về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố. Đồng thời tính thời sự của thực tiễn hoạt động truy tố của Viện kiểm sát đòi hỏi luôn luôn phải cập nhật nên luận văn phần nào đáp ứng được đòi hỏi này. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Mục đích: Trên cơ sở phân tích cụ thể các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về thẩm quyền của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố mà cụ thể là các quyết định của nó. Cùng với thực tiễn thi hành các quyết định này khóa luận đề xuất một số kiến nghị nhằm nâng cao tính hiệu quả của việc thực hiện quyết định này trong thời gian tới, cũng như đề xuất hướng hoàn thiện cho việc xây dựng Viện kiểm sát trong thời gian tới để đáp ứng nhu cầu hội nhập cũng như tiến trình phát triển của nhà nước và xã hội Nhiệm vụ: Để thực hiện mục đích như trên chúng tôi xác định những nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Nghiên cứu khái quát về quyền công tố và việc tổ chức thực hành quyền công tố ở nước ta theo Bộ luật Tố tụng hình sự. Nhiệm vụ và quyền hạn của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố. Cũng như hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong cùng thời điểm này. - Xem xét thực tiễn thi hành những quy định của pháp luật về thẩm quyền của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố bằng cách nhìn vào những phân tích số liệu về các quyết định mà cơ quan này ban hành trên một địa bàn cụ thể sau đó đưa ra những nhận xét về thẩm quyền của Viện kiểm sát. - Đề xuất một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật về vai trò cũng như vị trí của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố và một số kiến nghị khác nhằm phát huy cũng như kiện toàn vị trí cơ quan Viện kiểm sát trong quá trinh cải cách tư pháp hiện nay. 4. Phương pháp nghiên cứu Nhằm tận dụng tính chất hợp lý từng loại phương pháp nghiên cứu khoa học, đề tài sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau như phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử gắn liền với phương pháp nghiên cứu tài liệu, phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh để thu thập số liệu, phân tích số liệu; kết hợp giữa lý luận và thực tiễn tư duy logic để phân tích chứng minh... 5. Những điểm mới và ý nghĩa của luận văn Đây là đề tài chuyên khảo mà tôi nghiên cứu dựa trên những hiểu biết về tri thức khoa học pháp lý, trình bày, phân tích và đánh giá có hệ thống về phạm vi và tổng hợp quyền và nghĩa vụ của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố. Đưa ra những phương hướng, giải pháp nhằm nâng cao chất lươṇg trong hoạt động truy tố của Viện kiểm sát trong quá trình tố tụng nói chung và giai đoạn truy tố nói riêng. Những kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được tham khảo và vâṇ d ụng từng bước vào quá trình nâng cao chất lươṇg công tác cải cách tư pháp theo tinh thần Nghị quyết số 49/NQ-TW của Bộ Chính trị ở Việt Nam hiện nay. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề chung về thẩm quyền của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố Chương 2: Qui định của pháp luật và thực trạng thực thi thẩm quyền của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố Chương 3: Hoàn thiện pháp luật và các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng thẩm quyền của viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố Reference DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Lê Cảm (2001) "Những vấn đề lý luâṇ về chế điṇh quyền công tố ", Hội thảo khoa học: Tổ chức và hoaṭ đôṇg của Viêṇ kiểm sát trong tình hình mới, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội tổ chức ngày 2/4, Thành phố Hồ Chí Minh. 2. Lê Cảm (2009), Hệ thống tư pháp hình sự trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 3. Lê Cảm và Nguyễn Ngọc Chí (Đồng chủ biên) (2004), Cải cách tư pháp ở Việt Nam trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 4. Nguyễn Ngọc Chí (2008), "Đảm bảo sự vô tư của người tiến hành tố tụng, người phiên dịch, người giám định trong tố tụng hình sự", Nhà nước và pháp luật, (5). 5. Nguyễn Ngọc Chí (Chủ nhiệm đề tài) (2012), Đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng trước yêu cầu cải cách tư pháp, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Đại học Quốc gia, Đại học Quốc gia Hà Nội. 6. Nguyễn Đăng Dung, Vũ Công Giao, Lã Khánh Tùng (Đồng chủ biên), Giáo trình lý luận và pháp luật về quyền con người, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 7. Đảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 8. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 9. Đảng Cộng sản Việt Nam (2002), Nghị quyết số 08/NQ-TW ngày 02/01 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới, Hà Nội. 10. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 48/NQ-TW ngày 24/5 của Bộ Chính trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020, Hà Nội. 11. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 49/NQ-TW ngày 02/6 về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Hà Nội. 12. Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 13. Trần Văn Độ (2001), "Một số vấn đề về quyền công tố", Luật học, (3). 14. Trần Văn Độ (2004), "Một số vấn đề về hoạt động tư pháp và kiểm sát hoạt động tư pháp tại nước ta hiện nay", Luật học, (3). 15. Lê Thị Tuyết Hoa (2004), Quyền công tố ở Việt Nam, Luận án Tiến sĩ luật học, Viện Nhà nước và Pháp luật, Hà Nội. 16. Lê Thanh Hùng và Nguyễn Huy Tiến (2009), "Một số đề xuất về tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát cấp tỉnh đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp", Kiểm sát, (9). 17. Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội (2001), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 18. Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội (2001), Giáo trình Luật tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 19. Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội (2003), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần các tội phạm), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 20. V.I. Lênin (1976), Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, Mátxcơva. 21. Môngtécxkiơ (1996), Tinh thần pháp luật, (Hoàng Thanh Đạm dịch), Nxb Giáo dục, Hà Nội. 22. Nhà pháp luật Việt - Pháp (1997), Tố tụng hình sự và vai trò của Viện công tố trong tố tụng hình sự, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 23. Đinh Văn Quế (2005), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự (phần các tội phạm), Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh. 24. Quốc hội (1946), Hiến pháp, Hà Nội. 25. Quốc hội (1959), Hiến pháp, Hà Nội. 26. Quốc hội (1980), Hiến pháp, Hà Nội. 27. Quốc hội (1985), Bộ luật hình sự, Hà Nội. 28. Quốc hội (1988), Bộ luật Tố tụng hình sự, Hà Nội. 29. Quốc hội (1992), Hiến pháp, Hà Nội. 30. Quốc hội (1999), Bộ luật hình sự, Hà Nội. 31. Quốc hội (2001), Hiến pháp (sửa đổi, bổ sung), Hà Nội. 32. Quốc hội (2002), Luật tổ chức Tòa án nhân dân, Hà Nội. 33. Quốc hội (2002), Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Hà Nội. 34. Quốc hội (2003), Bộ luật Tố tụng hình sự, Hà Nội. 35. Quốc hội (2009), Bộ luật hình sự (sửa đổi, bổ sung), Hà Nội. 36. Nguyễn Hữu Quỳnh (1999), Từ điển Luật học, Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội. 37. Lê Hữu Thể (1997), "Giới thiệu về các cơ quan tư pháp của Vương quốc Anh", Thông tin khoa học pháp lý, (3) 38. Lê Hữu Thể (1999), "Những vấn đề lý luận về quyền công tố và việc tổ chức thực hiện quyền công tố ở Việt Nam từ năm 1945 đến nay", Kỷ yếu đề tài khoa học cấp Bộ: Những vấn đề lý luận về quyền công tố và việc tổ chức thực hiện quyền công tố ở Việt Nam hiện nay, Viện kiểm sát nhân dân tối cao. 39. Võ Thọ (1985), Một số vấn đề về luật tố tụng hình sự, Nxb Pháp lý, Hà Nội 40. Trường Cao đẳng Kiểm sát Hà Nội (1996), Giáo trình công tác kiểm sát phần chung, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 41. Trường Đại học Luật Hà Nội (2005), Giáo trình Luật hình sự, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 42. Trường Đại học Luật Hà Nội (2005), Giáo trình Luật tố tụng hình sự, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 43. Đào Trí Úc (chủ biên) (2001), Hệ thống tư pháp và cải cách tư pháp ở Việt Nam hiện nay, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội. 44. Đào Trí Úc (2003), "Bản chất và vai trò, đặc trưng và các nguyên tắc của hoạt động tư pháp", Nhà nước và pháp luật, (7). 45. Ủy ban Thường vụ Quốc hội (2002), Pháp lệnh tổ chức Tòa án Quân sự, Hà Nội. 46. Viện khoa học xét xử - Viện kiểm sát nhân dân tối cao (1997), Những vấn đề lý luận và thực tiễn cấp bách của tố tụng hình sự Việt Nam, Bản tổng thuật đề tài cấp bộ, Hà Nội. 47. Viêṇ kiểm sát nhân dân t ỉnh Quảng Ninh (2010), Báo cáo tổng kết công tác kiểm sát năm 2010, Quảng Ninh. 48. Viêṇ kiểm sát nhân dân t ỉnh Quảng Ninh (2011), Báo cáo tổng kết công tác kiểm sát năm 2011, Quảng Ninh. 49. Viêṇ kiểm sát nhân dân t ỉnh Quảng Ninh (2012), Báo cáo tổng kết công tác kiểm sát năm 2012, Quảng Ninh. 50. Viện kiểm sát nhân dân tối cao (2000), Một số khuyến nghị về xây dựng Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi), sổ tay công tác kiểm sát hình sự tại Việt Nam, Dự án VIE/95/018, Hà Nội. 51. Viêṇ kiểm sát nhân dân tối cao , Bô ̣Công an , Bô ̣Quốc phòng (2005), Thông tư liên tic̣h số 05/2005/TTLT-VKSNDTC-BCA-BQP ngày 07/9 về quan hệ phối hợp giữa Cơ quan điều tra và Viêṇ kiểm sát trong viêc̣ thưc̣ hiêṇ môṭ số quy điṇh của Bô ̣luâṭ tố tuṇg hình sư ̣ năm 2003, Hà Nội. 52. Viện Ngôn ngữ học (1998), Từ điển Tiếng Việt, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 53. Hoàng Văn Vĩnh (2004), "Một số vấn đề cần rút kinh nghiệm nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra các vụ án hình sự", Kiểm sát, (3). 54. Vụ công tác lập pháp, Viện Khoa học kiểm sát (2003), Những sửa đổi cơ bản của Bộ luật Tố tụng hình sự nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2003, Đề tài nghiên cứu khoa học, Hà Nội.