Tóm tắt Luận văn Đời sống văn hóa tinh thần ở nông thôn Hà Nam hiện nay

1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRUNG TÂM ĐÀO TẠO, BỒI DƯỠNG GIẢNG VIÊN Lí LUẬN CHÍNH TRỊ ...................................***.................................... LÊ THÀNH HƯNG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA TINH THẦN Ở NÔNG THÔN HÀ NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC HÀ NỘI - 2008 2 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRUNG TÂM ĐÀO TẠO, BỒI DƯỠNG GIẢNG VIÊN Lí LUẬN CHÍNH TRỊ ......................................***....................................... LÊ THÀNH HƯNG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA TINH THẦN Ở NÔNG THÔN HÀ NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC Chuyên ngành: Triết học Mó số: 60 22 80 Người hướng dẫn khoa học: TS NGUYỄN HÀM GIÁ HÀ NỘI – 2008 3 MỤC LỤC Mở đầu 1 Chương 1. Văn hoá tinh thần và vai trò của nó trong đời sống xã hội Việt Nam hiện nay 6 1.1. 1.1.1 1.1.2 Quan niệm về văn hoá Khái niệm văn hoá Khái niệm đời sống văn hóa tinh thần 6 6 11 1.2. Vai trò của văn hoá tinh thần trong đời sống xã hội hiện nay.... 12 1.3. Biểu hiện của đời sống văn hóa tinh thần trong xã hội Việt Nam hiện nay. 19 Chương 2. Thực trạng đời sống văn hóa tinh thần ở nông thôn Hà Nam hiện nay 28 2.1. Khái quát chung về truyền thống lịch sử văn hóa Hà Nam 28 2.2. 2.2.1. 2.2.2. Thực trạng đời sống văn hoá tinh thần ở nông thôn Hà Nam. Những giá trị tích cực trong đời sống văn hoá tinh thần ở Hà Nam Những biểu hiện tiêu cực trong đời sống văn hoá tinh thần ở nông thôn Hà Nam 31 32 48 Chương 3. Những giải pháp chủ yếu đẩy mạnh xây dựng đời sống văn hóa tinh thần ở nông thôn Hà Nam trong thời kỳ đổi mới hiện nay 57 3.1. 3.1.1. Nhóm giải pháp về tổ chức chỉ đạo xây dựng môi trường văn hóa. Nâng cao nhận thức về bảo vệ và xây dựng đời sống văn hóa cho cán bộ, nhân dân 58 58 4 3.1.2 3.1.3 3.1.4. Tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng và chính quyền Phát huy sức mạnh tổng hợp của các cơ quan, đoàn thể, tổ chức xã hội và nhân dân Tăng cường xây dựng nguồn lực và phương tiện cho các hoạt động văn hóa. 60 63 65 3.2. 3.2.1. 3.2.2. Nhóm giải pháp về thực hiện chương trình, kế hoạch xây dựng môi trường văn hóa Phát huy vai trò của văn hóa trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội nhằm xây dựng đời sống văn hoá trong sạch, lành mạnh Xây dựng, ban hành luật pháp và các chính sách văn hóa 68 68 70 Kết luận 78 Danh mục tài liệu tham khảo 80 Phụ lục 84 5 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Bước vào thời kỳ đổi mới, xây dựng kinh tế trở thành nhiệm vụ trung tâm, xây dựng Đảng là nhiệm vụ then chốt. Việc xác lập nhiệm vụ trung tâm và then chốt trở thành yêu cầu khách quan của sự nghiệp xây dựng đất nước và bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, hơn mười năm trở lại đây việc phát triển văn hóa, xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội đã trở thành mệnh lệnh cấp thiết của cuộc sống. Trong những năm 90 của thế kỷ trước, UNESCO đề ra chương trình thập kỷ phát triển văn hóa, kêu gọi các quốc gia ban hành chính sách văn hóa, làm động lực phát triển. Đây là thời điểm nước ta từng bước hình thành cơ chế thị trường. Bước vào thời kỳ đổi mới, xây dựng kinh tế trở thành nhiệm vụ trung tâm, dưới sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, các thành phần kinh tế dược phát huy, giao lưu và hội nhập quốc tế ngày càng mở rộng. Nền kinh tế của nước ta khởi sắc từng bước thoát khỏi khủng hoảng kinh tế tạo tích lũy, nâng cao cơ sở vật chất. Tuy nhiên nền kinh tế thị trường cho dù được định hướng xã hội chủ nghĩa vẫn là không đủ, thậm chí còn nguy hiểm mà còn phải hướng tới một sự nghiệp văn hóa thực sự tiên tiến và dân tộc đủ sức hình thành một nền tảng vững chắc với cốt lõi là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Kinh tế thị trường không ngừng đẻ ra của cải vật chất, nhưng mặt trái của nó là không ngừng tác động xấu vào đời sống văn hóa tinh thần, lối sống của con người và có thể làm băng hoại đảo lộn xã hội. Chính vì vậy, phát triển văn hóa tinh thần là nhiệm vụ chiến lược nhằm thúc đẩy kinh tế thị trường, phát triển nhanh hơn và bền vững hơn, đồng thời điều tiết ngăn chặn những biến thái bất lợi do mặt trái kinh tế thị trường gây ra bảo vệ con người đem lại trật tự và hài hòa cho xã hội. Phát triển văn hóa tạo ra sức mạnh nội sinh của dân tộc chính là bước chuẩn bị hết sức cần thiết cho hội nhập và giao lưu quốc tế, nếu không muốn bị đè bẹp dưới sức mạnh vật chất và văn hóa của dân tộc khác. 6 Trong điều kiện mới khẳng định vị trí của đời sống văn hóa tinh thần bên cạnh nhiệm vụ chính trị và kinh tế là một quyết tâm chính trị của Đảng nhằm tăng cường củng cố nền tảng tinh thần của xã hội ta trước những thách thức khó lường của thế giới hiện đại mở ra một tương quan hợp lý giữa các nhân tố chính trị văn hóa, bảo đảm tính đồng bộ trong phát triển. Nhận thức rõ điều này Đảng ta đã bắt đầu nhấn mạnh tầm vóc của văn hóa trong sự nghiệp đổi mới đất nước, trước những thách thức và thời cơ mà dân tộc ta đương đầu. Đặc biệt mười năm trở lại đây, với nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) quyết tâm xây dựng nền tảng văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc làm nền tảng tinh thần của xã hội, trở thành mục tiêu và động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội đã thúc đẩy đất nước và con người Việt Nam không ngừng vươn lên mạnh mẽ. Tuy nhiên, bên cạnh sự biến đổi tích cực đã xuất hiện không ít những biểu hiện trong đời sống văn hóa tinh thần mang tính tiêu cực trì trệ phản ánh sai lệch hiện thực và chệch khỏi bản chất tốt đẹp của chế độ xã hội. Điều này được thể hiện rõ nhất trong các yếu tố đạo đức lối sống và trong một số hoạt động tinh thần mang tính truyền thống như cưới xin, ma chay, lễ hội hay trong các lĩnh vực văn học nghệ thuật, giáo dục, khoa học công nghệ, tâm linh, tín ngưỡng, tôn giáo... đó còn là sự suy thoái đạo đức lối sống ở một bộ phận không nhỏ cán bộ đảng viên là một trong những nguyên nhân hàng đầu dẫn tới sự suy giảm và xói mòn niềm tin trong ý thức cá nhân và trong đời sống dư luận xã hội về chế độ xã hội. Vì những lý do ấy tôi chọn đề tài “Đời sống văn hóa tinh thần ở nông thôn Hà Nam hiện nay” để nghiên cứu nhằm góp phần vào sự thành công của quá trình đổi mới ở Hà Nam nói riêng và đất nước ta hiện nay. 7 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Văn hóa không phải là vấn đề hoàn toàn mới. Chủ nghĩa Mác- Lênin khi bàn về văn hóa đã khẳng định đó là một trong những động lực để phát triển xã hội. Trong quá trình đổi mới của đất nước, sự biến đổi đời sống tinh thần đã được các nhà khoa học xem xét trên những bỡnh diện khỏc nhau, đến nay chỳng ta cú thể chỉ ra những cụng trỡnh tiờu biểu theo cỏc nhúm sau đây: - Nhóm thứ nhất, các bài viết in trên các báo và tạp chí như: Xây dựng môi trường văn hóa ở nước ta từ góc nhìn giá trị học, Văn hóa nghệ thuật, 4/2001 của Đỗ Huy; “Một số vấn đề về thực trạng và định hướng phát triển đời sống tinh thần của nước ta” của Phùng Đông; "Sự biến đổi của làng xã Việt Nam ngày nay ở đồng bằng sông Hồng" của Tô Duy Hợp; "Tín ngưỡng làng xã" của PGS. Vũ Ngọc Khánh; "Nếp cũ - Làng xóm Việt Nam"; "Hương ước hồn quê" của Toan Ánh; "Mô hình làng văn hóa ở nông thôn hiện nay" của Thu Linh... Các bài viết này đó khai thỏc ở một vài khía cạnh của đời sống văn hóa tinh thần, khẳng định vai trũ của văn hóa và đời sống văn hóa tinh thần là động lực quan trọng cho sự phỏt triển kinh tế - xó hội của đất nước. - Nhóm thứ hai, các đề tài nghiên cứu khoa học và các cuốn sách viết về vấn đề này như; “Văn hóa và đổi mới” của Phạm Văn Đồng, “Xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở” của Viện văn hóa (Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch) “Xây dựng môi trường Văn hóa cơ sở” của TS Văn Đức Thanh”, "Cộng đồng làng xã Việt Nam hiện nay" của tập thể tác giả Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam” của Trần Văn Giàu; "Bản sắc văn hóa làng trong xây dựng nông thôn đồng bằng Bắc Bộ" của TS. Lê Quý Đức Nhận diện mấy vấn đề văn hóa, của Viện Văn hóa và Nxb Văn hóa - Thông tin... Cỏc cụng trỡnh này cũng đó đề cập đến đặc điểm, vai trũ của văn hóa và văn hóa tinh thần cũng như đề cập đến các giải pháp bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của dân tộc Việt Nam. Tuy nhiờn cỏc cụng trỡnh khoa học đó nghiên cứu trên một phạm vi rộng, đề xuất những giải pháp ở tầm vĩ mô. 8 - Ngoài cỏc cụng trỡnh kể trờn, cũn cú một số luận văn, luận án, khóa luận,... viết về văn hóa, văn hóa tinh thần ở một số tỉnh và địa phương. Tuy nhiên việc nghiên cứu một cách tổng hợp về đời sống văn hóa tinh thần ở Hà Nam thì chưa có công trình nào. Chính vì vậy tác giả chọn vấn đề trên làm đề tài nghiên cứu của mỡnh. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích Trên cơ sở làm sáng tỏ vai trò và thực trạng đời sống văn hóa tinh thần ở nông thôn Hà Nam hiện nay tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm bảo tồn và pháp triển văn hóa tinh thần ở nông thôn Hà Nam trong thời gian tới. * Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên luận văn phải thực hiện những nhiệm vụ sau: Một là, làm rõ khái niệm văn hóa và đời sống văn hóa tinh thần. Hai là, phân tích thực trạng đời sống văn hóa tinh thần ở nông thôn Hà Nam. Ba là, đề xuất một số giải pháp nhằm bảo tồn và phát triển văn hóa tinh thần ở nông thôn Hà Nam trong thời kỳ tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu * Đối tượng Đối tượng nghiên cứu của luạn văn là thực trạng đời sống văn hóa tinh thần của nông thôn Hà Nam giai đoạn hiện nay. * Phạm vi nghiên cứu Đề tài chỉ giới hạn trong việc xem xét ảnh hưởng của đời sống văn hoá tinh thần ở nông thôn Hà Nam, với tư cách là một trong những động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội địa phương trong giai đoạn hiện nay. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu * Cơ sở lý luận Chủ nghĩa Mác- Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, hệ thống các quan điểm đường lối của Đảng và Nhà nước là cơ sở lý luận để nghiên cứu đề tài. Luận văn cũng có kế thừa những giá trị của các công trỡnh cú liờn quan đó cụng bố. 9 * Phương pháp nghiên cứu Phương pháp luận được tác giả sử dụng là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, đồng thời với các phương pháp cụ thể sau: Phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa, logic và lịch sử các phương pháp trên được sử dụng phù hợp với từng nội dung của đề tài. 6. Đóng góp của luận văn Đề tài này nhằm giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về thực trạng đời sống văn hóa tinh thần của nông thôn giai đoạn hiện nay ở Hà Nam. Trên cơ sở đó luận văn bước đầu đưa ra một hệ giải pháp có tính đồng bộ nhằm phát triển đời sống văn hóa tinh thần ở nông thôn Hà Nam. Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo để nghiên cứu các vấn đề có liên quan. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận cùng danh mục tài liệu tham khảo luận văn gồm 3 chương, 7 tiết. Chương 1. Văn hoá tinh thần và vai trò của nó trong đời sống xã hội Việt Nam hiện nay. Chương 2. Thực trạng đời sống văn hóa tinh thần ở nông thôn Hà Nam hiện nay. Chương 3. Những giải pháp chủ yếu đẩy mạnh xây dựng đời sống văn hóa tinh thần ở nông thôn Hà Nam trong thời kỳ đổi mới hiện nay